laDdia,
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
eid
No 39.
1909.
Maandag 15 November
24e Jaargang
3HRISTELIJK
HISTORISCH
ERS.
-Breaks,
Binnenland»
stbanflG],
Jiddelburg.
p
jarig Merrie-
ider
P
errjegaaid
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. I
Bj dit nummer behoort een Ry voegsel
Snippers uit de oude doos.
UIT Ui Pf£R$.
t. P. DHUIJ, ie Middelburg.
LA^UBOUW.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
UIT DE PROVINCIE.
'lï
eibh. rg
>lde voeder
evee en Var
en Kalvor-
ope Paarde-
gebroken of
op van deze
jv erig e
re
ïen en
nen
drikskinderen.
PER.
q kantore van
vóór 17 Ne
gheden
HUUR,
hebbende
jrb.inden.
wordt niet
worden over-
verplichtond.
jenaar
HKIJViR.
1 Landouwer
reel tuigen, bij
Smederij,
Goes.
dragend, (Bel
JDS WAARD,
BODEN
O. Spotpryx l
ANSE, Handel
tsmaikt.
d e 1 b u r s.
13 maanden,
1 aar lo kalf,
3, Vrouwe-
«li; ntle
LU1JS, Brood-
;e.
oning beschik-
Aagtekerke.
gen "Mei
Kleverskerk-
Arnemuiden
ZIERIKZEE.
s, uitgezonderd
0 en 's middags
1.22 7,30
23 7,30
a.24 7,30
.25 6,30
.26 7,30
.27 7,30
.28 7,30
.29 7,
30 7,30
1,30
2,-
2-
2,15
2,-
2,—
2-
rwest, Goes,
«v,.
j-
r".
f-
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p, p. 1,25.
Enkele nummers 0,02%
13 Nov. 1969.
Inzinking.
De inzinking van de nationale bevolking
van Frankrijk komt vooral sterk uit, zoo
men wat in Frankrijk plaats grijpt, stelt
naast wat Duitsohlaud ons toont.
Een halve eeuw geleien, in 1856, stond
de bevolking van beide landen zoo goed als
gelijk. Frankrijk telde toen 86,139,364 in
woners en Duitsohlaud 36,114,000.Tot 1907
daarentegen wies de Duitsohe bevolking
van 36 op 68 millioeD, en de Fransohe
slechts van 36 op 39 millioen.
Natuurlijk moet hierbij gerekend met het
verlies vai Elzas Lotharingen in" 1871,
waardoor even l'/a millioen Fransohen naar
Duitsohlaud overgingen. Neemt men dit
cijfer dubbel, dan geeft het 3 millioen, en
daar de meerdere toeneming in Duitsohlaud
24 millioen bedroeg, wordt alzoo dit aoores
feiteljjk op 21 millioen terug gebraoht. Ook
zóó eohter schoot Duitsohland in een halve
eeuw Frankrijk met een gewoon aeores van
21 millioen voorbij.
Tooh is dit verschil nog sterker, daar in
Frankrijk het getal der vreemdelingen veel
grooter is dan in Duitsohland. Ia 1901 ston
den in Frankrijk tegenover 37'/« millioen
FraDsohen 221,000 genabiraliseerden en
ruim 1 millioen vreemdelingen, saam 17,
millioen, en in Duitsohland slechts 1 milli
oen, tegenover bijna 60 millioen Duitschers.
Eu sinds dien tijd gaat de Fransohe bevol
king eerst slechts uiterst langzaam iets voor
uit, en nu zelfs achteruit, terwijl in Duitsoh
land de bevolking bijna elk jaar nsH bijna
1 millioen aanwast. In 1906 st»nd xe op
61,844,000 on in 1907 op 62,739,000. Alzoo
een aanwas van 895,000 inwoners in 1 jaar.
Dat de inzinking iu Frankrijk niet nog
grooter was, lag eerst aan h9t dalen van
het sterftecgfer. Onder hettw6ede Kei
zerrijk werden per j«.ar Bog 1 millioen
kinderen geboren, nu nog slechts 770 900,
een getal dit spoedig op even 6GO.OOO
dalen zal. Vanzelf klimt hierdoor dan
het sterftecijfer, hoe verder men komt,
almeer. Ia 1900 rekent men. dat de
sterfgevallen de geboorten met 50,000 zul
len overtreffen hebben.
35i
FEUILLETON.
door
SCALDIS.
Zonnemaire.
Volgens het gevoelen van voorname
geeokiedsoh.ij vers, zou uit het wapen dezer
heerlijkheid, n.m. eene uit het water rij
zende zon, boven twee zilveren zeebaren,
op een blauw soh!ld, zijn af te leiden, dat
de plaats eertijds Zonnemeer (tonne zee)
genoemd is geworden, en dat de naam
vermoedelijk daarvan afkomstig is, wijl
alles, wat ten oosten van het dorp lag,
zoover het gezioht slechts reiken kon een 5
openbare zee zijnde, mon de zon als uit
de zee zag opgaan.
Oudtijds werd de naam van dit dorp
ook wel gespeld Sunnemere of Zonnemare.
In den volksmond heet het eenvoudig
Zunnemaire.
Dat dien naam van Sunnemere vroeger
aan den stroom aldaar gegeven werd,
hooren wij ook uit de rijmkroniek van
Melts Stoke, die in zijn >Jan de II« er
van zegt„des ander daghes men bedoohte,
Dat men voer in Sunnemere''. Eindius,
in zijn ,/Zeeuwsehe kroniek", meent, dat
de heerlijkheid al bekend staat in zekeren
giftbrief van Keizer Otto 111, ten behoeve
i van graaf Dirk II, gedagteekend uit Nij-
i megen den 23 Aug. 985, waarin uitdruk
kelijk van het dorp of vlek Sunnemere
I gesproken wordt,
id*, Is dit zoo dat in dien tijd Zonnemaire
'greeds bekend was, dan zouden wij moeten
gizsen, dat Schouwen en het eiland Dreischor
reeds in zeer oude tijden aan elkander
waren gehecht geweeit, en dat het ver
volgens weder door de zie is verzwolgen
De oorzaken hiervan worden iu Frank
rijk zelf toegeschreven aan het Neo-Mal-
thusianisme, aan het lager huwelijkscijfer,
aan de klimmende echtscheidingen en zelf-
moordeo, en in het algemeen aan de da
ling van de zinnelijkheidsfaotoren.
Dit verzwakt uiteraard elk jaar depo
sitie van Frankrijk tegeno 'er Duitsohland,
en in het algemeen zijn wereldpositie, al
poogt het deze door allianties en ententes
te sterkeD. De tijd is niet meer zoo ver
af, dat Duitsohland tweemaal zoo sterk
bevolkt zal zijn als Frankrijk. Gaat het
proces dat zich nu afteekent, nog 20 jaar
door, dan daalt de Fransohe bevolking
op 36 millioen, en kliimt de Duitsohe op
bgna 80 en staat Frankrijk tegenover
Duitsohland zoo goed als weerloos.
Men wil hiertegen nu met kunstmiddelen
reageeren. Le Roy Beaulieu stelt voor, dat
de 800.000 ambtenaren allen zullen geko
zen worden uit gezinnen met 3 kinderen,
en dat bovendien voor bik 3e, 4e kind, enz.
fres 500 door het rijk zou worden uitge
keerd. Tooh zal ook dit niet baten.
Wat Frankrgk noodig heeft is mo
reels loutering, en de les dis het aan
alle overige natiën geeft, blijft, dat al
leen in gezonde moreele verhoudingen
op den dnur volksbehoua ligt.
Stand.
Dure Rljksg tsten
De Standaard schrijft
Het rijk heeft als gasten gevangenen,
krankzinnigen en onhandelbare kinderen.
En die gasten kosten aan het Rjk hoopen
geld. Voor het gevangeniswezen wordt nu
weer aangevraagd twee en een half millioen,
voor het krankzinnigen wezen, dat slechts
voer een deel voor rekening van het Rgk
komt, drie en drie kwart tonnen gouds, en
voor de onhandelbare kinderen bgna ander
half millioen. SjAju loopt dit tegen de vijf
millioen.
Nu is het hinderlijkste hierbij, dat deze
bedragen vooral dan zoo hoog staan, zoo
men ze per gast berekent. Zoo is in het
Voorl. Verslag op Hoofdstak 4 uitgecijferd
dat in de Rijkstuchtscholen elke deugniet
I I M I
geworden, om bij de herdijking den ouden
naam weder te verkrijgen.
Volgens andere schrijvers kreeg de pol
der zijn raam naar den zeeboezem, waar
van reeds in 776 melding wordt gemaakt
en als de villa Sunnemeri wordt genoemd.
Bij dit waler moet, gelijk Dresselhuis
meent, niet gedacht worden aan een meer
in eigenlijken zin, maar een waterplas,
grootendeels door g-onden omgeven. Van
den Bergh, in zijn oorkondenboek, zooht
dat Sunnemeer of ook wel Zuiddiep ge-
heeten in Flakkee, daar het water, zuid
waarts van de plaat Flakkee ;n het Haring
vliet, waar de havens van Dirksland en
Middelharnis uitliepen, dien naam droeg.
Het laatste deel van dezen stroom zou
onherkenbaar zijn geworden bij het graven
der haven van laatstgenoemde gemeente
in 1759. Deze meening is, dunkt om, wel
aan te nemen, als wij denken aan de
ontzaglijke veranderingen, welke hier
zeer zeker, al zwijgt de geschiedenis er
van, in de 12e en 13e eeuw plaats grepen
en waardoor de loop der stroomen meer
malen veranderd zal zijn.
Zeker is, dat het water, waarin de pol
der Zonnemaire ingedijkt werd, Sonnemaar
heette en nog in 1304 bevaarbaar was,
dat de Viaamsohe vloot, die Zierikzee ba-
legeten ging, uit de G/ereningen komende,
in de Sonnemaar voer en zich daar tot
den strijd gereedmaakte.
Na de afdamming der Gouwe in 1874
nam hier de verlanding zóó sterk toe,
dat de gorzen reeds 25 jaren liter, voor
bedijking vatbaar werden geaoht. Volgens
van Mieris werd de polder omstreeks het
jaar 1400 aangewonnen. Den 31 Oot. van
dat jaar n.m. beval hirtog Albrecht aan Ni-
colaas v. Reimetswaal, zijn rentmeester over
Tholen en Dreischor, om in te dijkeneen
uitgors en slik gelegenGroot Dreischor
UITGAVE DER FIRMA
VERWEST. te
isisi yALÏ
per jaar f 840 aan het Rijks kost en in de
Rijksopvoedingsgestichten f 730 - .En dan
is het logies er nog niet eens bygerekend,
want nam men ook de rente en aflossing o
van de gebouwen, zoo zon het eerste be
drag stellig over de f 900. loopen.
Hoeveel beste, brave jongens zgn er
nu, voor wie vader of voogd zulk een
som 'ejaars apart kan leggen? Feite-
ljjk wordt er alzoo voor de deugnieten
beter gezorgd, dan voor de patente jon
gens.
Negenhonderd gulden per jaar voor
één kind, het grenst aan overdadige
weelde.
Toch is hier in beginsel niets aan ta
doen. Als ge twee kinderen hebt, waar
van het ééne ziekelijk, het andere flink
gezond is, zal het ziekelijke kind n per
j ar altoos meer kosten en in zedelij
ken zin genomen, is het niet anders.
Maar al geven we dit tos, toch kan
men zich moeilijk aan den indruk ont
trekken, dat Jnstitie op slechten voet
met de zuinigheid leeft. Voor een ver-
waarloosi kind dat aan een particuliere
vereeniging wordt toevertrouwd, wordt
slechts f 189.betaald, en het Rijk z -lf
besteedt in zijn gestichten bjj de f 900.
R.edg hierom schijnt afgegeven aan
particuliere gestichten wat slechts even
kan, stellige eisch, maar ook bovendien
zal het Departement de beambten meer
op de vingers moeten zien. Wie in 's
Rijks dienst Rgksgeld administreert,
beeldt zich zoo licht in, dat er geen op
maken aan is. Het Voorl. Verslag vraagt
zelfs of er niet ta veel beambten zijn.
Alleen die beambten verslinden 'sjaars
over de drie ton.
Vlissingen Gisterenavond werd alhier
de Lndbouwcursns geopend door den heer
A. de Smidt, landbouwleeraar te Middel
burg. De opening geschiedde door den
heer J- G. van Niftrik Jr., weihouder,
die op de groote beteekenis van dezen
cursus wees en tot zijn groote vreugde
kon mede leelen dat 22 personen de les
sen zullen volgen. Hij hoopte dat het
ten oosten,Bommenede ten noorden,den dijk
van Schouwen ten westen en het land van
Noordgouwe, dat men heet Seitershille, ten
zuiden, met vergunning om zoden en dijk
werk te halen op de gorzen van Bommenede
en overal daar men het vinden mag buiten
dijks, binnen Zeeland //als costnmelic is".
De grafelijkheid bleef in het bezit van
dit ambacht tot in 1705 toen het met vele
andere door de Staten van Zeeland werd
verkocht. De 1419 gem. 90 roed ambichts
werd toen eigendom voor 810 Pd. Vis van
«Is Petrus Haijman, pred. ta Eikerzee. Zijne
dochter Isabella Rutheria, gehuwd met mr
Mauri's Adriaan de Savornin, Raad te
Tholen, verkreeg het in 1740.
Veertig jaren later kwam de heerlijkheid
aan Anna Adriana de Savornin en i i 1787
aan Maurits Adriaan de Savornin. In 1835
was eigenaar mr M. A. de Savornin Lohman
te Groningen en in 1850 of '51 werd ze ver
kocht en kwam in handen van Adriana
Dekker, de ongehuwde juff ouw te Zie ikzee
bekend wegens hare zonderlingheid en
zuinigheid, die in 1864 bij haar overlijden
een vermogen van een paar millioen gulden
doch geen testament naliet.
Uit dien bosdel kwam het ambacht door
koop in bezit van mr Jacob Moolenburgh,
notaris te Zierikzee, en na diens overlijden
aan diens zoen mr Ruhr. Corns. Moolen
burgh, thans burgemeester dier stad.
Bezoeken we het mooi gelegen dorp van
nit Zierikzee, dan nemen we,de oude Nobel-
poort dier stad uitgaande, onzen weg langs
den heerlijk beplanten straatweg, welke
over het reeds door ons bekende boomrijke
Schuddebeurs en Noordgouwe leidt en heb
ben we voor die wandeling 2 uren noodig.
Ter plaatse onzer bestemming gekomen,
bemerken we aldra dat ook hier landbouw
en veeteelt hoofdbestaan der bevolking is.
Buiten het kerkgebouw valt er niets bij-
Goet
■MBa—
var. 1—5 regels 40 cent, iedere rege! meer 8 cenv
Familieberichten van 1 —5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
volgond j»a' ein tuiobouwcursua mag
volgen.
De heer De 8midt dazkt voor de uit
nemende medewerking, vooral van de zij
de van het gemeentebestuur en hoopt dat
de cursus goede resultaten mag opleveren.
Op grond van van Hr. Ms. gezantschap
te Rio de Janeiro ontvangen berichten
wordt aan belanghebbenden ontraden zich
te laten aanwerven als arbeider bij den
bouw der spoorweglijn MadeiraMauaoré
iu Brazilië. Het klimaat aldaar werdt zeer
ongunstig voor de gezondheid geaoht.
S. D. A P.
Het aantal sociaal democratische Kamer
leden bedraagt ia
Oostenrijk 83, F.nland 84, Frankrijk.55,
Italië 44, Duitsohland 44, B dgië 35 (en 7
eerste kamer). Zweden 34, Engeland 31,
Denemarken 24 (en 4 eerste kamer), Noor
wegen 11, Luxemburg 10, Z witserland 7,
Nederland 7, Columbia 3 en Servië 1in
de overige landen 0.
Ongevallenwet.
De minister vanLmdbonw, Nijverheid
en Handel heeft het formulier betreflen
de de inlevering door de werkgevers van
de opgaveu benoodigd tot vaststelling
der premie en het formulier der loonlfjs-
ster, bedoe'.d n art. 46 der Ongevallen
wet 190:, vastgesteld bij besluit van den
minister van Bmnenlandsche Ztken van
10 December 1902, afdeeling Arbeid, no.
5490, met ingang van 1 Januari 1910
vervangen door de formulieren, welke
zijn opgenomen in de Staatsct no. 206
van Zaterdag 13 November 1909:
Qolljnsplaat. In de gisteren gehou
den vergadering van Ingelanden jvan den
Oud Noord-Bevelandpolder alhier, op he
den Vrijdagmiddag, trad voor het eerst
als voorzitter op dhr. P. C. W. Swemer,
die een kort woord van dank uitsprak aan
H M. de Koningin voor zyne benoeming
als dijkgraaf.
zondens voor ons op te merken.
Dit gebouw ts, zooals we zien, geheel
nieuw en prachtig afgewerkt Onbekend is
het, wanneer het vroegere bedehuis ge
sticht werd, alleen hooren we dat 'tHn 1809
eene belangrijke herstelling onderging.
Bjj het bezoek van Koning Lodewyk aan
deze gemeente op 7 Mei 1809 werd gedaan
gekregen, dat deze restauratie, ook met be
hulp eener Rijkssubsidie, kon plaats heb
ben. Deze herstelling bestond ook in het
vergrooten van het gebouw en het ver
plaatsen van den predikstoel en nadat ze
voltooid was, werd het gebouw opnienw tot
z'\jn dienst gewijd den 24 Sept. van ge
noemd jaar door ds Albert Goekoop, met een
leerrede over Ezra 6 16 en 22b.
Deze kerk dan, iu 't midden der vorige
eeuw bouwvallig geworden zijnde, werd
door kerkvoogden, in 1866, besloten, uit
eigen kerkfondsen een geheel nieuw ge
bouw te stiobten. Dientengevolge werd 26
Sept. van dat jaar aanbesteed het afbreken
van het ou:'e en terzelfde plaatse bouwen
van een nieuw bedehuis, benevens het ver-
hoogen van den toreD. Minste inschrijver
voor het werk was dbr L Geers, timmerman
te Zierikzee, voor f26200 gld., doch werd
dezen de bouw riet gegund.
Onder leiding van de architecten Belling-
wout en v. Binsbergen te Rotterdam,werd nn
het werk herbesteed en de bouw opgedra- j
gen aan, voor ruim 25000 gld., aan C. Tim- j
merman, metselaar te Z.zee.
Op 24 April 1867 werd de eerste steen
gelegd door den ambs.Heer mr Moolenburgh
en werd het nieuwe gebouw ingewijd 19
April 1868 door ds Zeeman met Ps. 118 24,
door beurtgezang opgeluisterd.
Het in de kerk aanwezige orgel werd ver
vaardigd door de fi-ma P. Fiaes, te Amster
dam en werd insewijd, mede door ds
Zeeman, 7 Jan. 1872 met Pnil. 4 85.
Aan den gewezen voorzitter dhr. M J
de Regt, werd eervol ontslag verleend.
De voorz. hoopt al zijn krachten te wij
den aan de belangen van den polder en
rekent op de medewerking van gezwore
nen en Ontvanger-Griffier.
Daarna deed hg meJedeeling van de
camp aan den polder veroorzaakt, door
den val van 30 O et. jl. bjj Wantes-kuip
en van de genomen maatregelen om den
beschadigden zeedijk voorloopig te her
stellen.
Het Bestuur komt met een voorstel om
dm bianandgk te verzwaren, welk werk
wordt geraamd op f 8969 91, Dit voorstel
wordt met aigemeene stemmen aangeno
men en het werk spoedig aanbesteed.
Goedgekeurd w~>rdt ook een geldlee-
ning aan te gaan van hoogstens f 16000.
De b«grooïi&g o?er 1909—10 wordt
dus gewijzigd en alzoo gebracht op
f 49674 86 in ontvang en uitgaaf.
Kattendijke. In de Vrijdag gehou
den raadsvergadering werd behandeld
een paar reclames hoofdomslag, wijziging
begrooting 1910 en was ingekomen een
klacht over len heer A. Arnoldi hoofd
der school aldaar om dat hjj veel over
tijd op school komt en bij de geringste
gelegenheid vrij vraagt voor hem en de
jeugd. Besloten werd het hoofd der
school met de bezwaren en klachten in
kennis te stellen.
Ierseke. De vraag naar leverbare oesters
was van 5 tot 11 Nov. wat het getal aangaat
iets minder dan di vorige we k, maar er
werden vrij wat mserle en 2e soort ver
verzonden. Alles te zamen ruim een mitli
con. Da prijzeD waren vrij wel gelijk aan
die der vorige week. Er werden 5230 K.G.
kreukels verhandeld.
Met ingang van 1 December is de
rijks klerk 3 a klasse, T. T. Winkler, ter di
rectie der belastingen enz. te Middelburg,
bevorderd tot de 29 klasse. Voorts cijn met
iogaig van dien datum verplaatst de rijks
klerken 2e klasse M. A. Cageling van Mid
delburg (Directie) naar Rotterdam (kantoor
der inv. en aoo.), die der 3e klasse. N. H. I.
Krispijn van Maastnoht(Direotie tijd.) naar
De prachtige predikantswoning, wolke
we hier ontmoeten, werd gebouwd in 1882.
Een door het CIsbs. Bestuur van Zierikzee
goedgekeurde beslissing werd bij Z. M. be
sluit van 15 Aug. 1854 bepaald dat deHerv.
bewoners van de burgerlijke gemeente
Bommenede, wier kerkonderhoorigheid nog
nLt g .regeld was, kerkelijk zouden behoo-
ren tot de Herv. gem. van Zonnemaire.
De overgang tot de Hervorming te Zonne
maire hield gelijken tred met die in de bcgde
eilanden en vinden wij als eersten dienaar
vernoemd
CRI8TOFFEL VAN DEN BULCKE.
Deze was eerst in dienst bij een gemeente
in Vlaanderen, welke niet genoemd wordt,
toen hij te Axel den 12 Oct. 15T9 iu dienst
trad. Als pred. aldaar ontmoeten wij hem
in vele aoten der Vlaamsohe dassen.
Hij bleef zijne bediening daar ter plaatse
waarnemen, totdat die stad op 30 Oot. 1583,
do ar verraad den Spanjaar 1 in handen viel,
waarop hij met allen, die der Herv. waren
toegedaan, de vlucht naar Zeeland nam en
onze van den Bulcke het volgende jaar al
hier beroepen werd dienende hij deze ge
meente tot 1588 Onbekend is het of hij hier
overleden of vertrokken is; vermoedelijk
hef eerste, wijl wij hem nergens meer ver-
n°emd vindenj
Van zijne zes en twintig opvolgers in de
bedioning vinden wij niets opmerkiigs
waardigs vermeld,dan alleen dat in de vaca
ture vsn den tienden dienaar JOHAN
BOEIJE hier van 1695 tot aan zijn dood
in 1726 de geheele kerkeraad uitstierf,
en in al deze va latures de classis moest
voorzien.
(Bevolking in 1824 zonder Bomme
nede 396 en in 1908 daarmede burger
lijk vereenigd 1043 zielen.)