ËDWSBLAB
VOOR ZEELAND
m,
;necht
id
No 37
24@ Jaargang
HISTORISCH
|gens
s i m JHnge-verwest; t§
burg
visch
ir as.
len
UUR,
»mg
lende
Ler
Vrijdag 12 November
2HRISTELIJK
VERS6HIJNT ZESMAAL PER WEEK
.Wad,
2^
Snippers uit de oude doos,
uiT m mm.
f. P0 DXUU, ce Middelburg*
«PRIJS DER ADVERTENTSËM
DT,
pbende
iden.
it niet
Kien o ver-
pil ehteud.
ar
JVi.R.
MEN,
IDA'S,
lergzicht",
[achter J.
It vóór of
(burg.
R NOOD,
kvert. De
jgd blijven.
1. FANOY,
ig Merrie-
jigend, (Bel-
WAARD,
ERG, Lan{. e
vak en een
mmerraan
te Goes.
IJS, Brooil-
ig beschik-
[gtekerke.
MeT"
üeverskerk-
llERIKZEE.
ütgezonderd
m 's middags
7,30
7,30 1,30
7,30 2,—
7,30 2,—
6,30 2,15
7,30 2,—
7,30 2,—
7,30
7, - 2,~
7,30 2,—
est, Goes.
EEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
'rijs per drie maanden franco p. p. 1,25,
Enkeie nummers B0,023=
JF lUUlJL.:LS.aTOIS
^ssoBemsmmss^y
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge- j
bruikelijke plaats.
11 Nov. 1969.
Belasting op het dragen van kaarpoeder
Met 1 Jan. 1806 trad eene belasting op het
dragen van haarpoeder in werking, hetzij
met rond of gekapt haar, paruiken, tourtjss
en wat dies meer was, zonder «exeptiën".
De acte van consent tot het di agen van dit
alles, werd op een aan het bestuur der stad
of gemeente gericht verzoek, afgegeven op
gezegeld papier van vijf gulden, verho igd
met de gemeentebelasting en als altijd met
de noodige leges.
Het consent was voor één jaar geldig.
De vreemdeling, die his? te lande langer
dan 'ééne maand verbluf nieid, zonder
echter zijn vaste woonplaats hier te hou
den, deelde ook in de belasting, schoon hij
er goedkooper afkwam dan de inboorling,
kunnende volstaan met 'n zegel van slechts
vijftien stuivers.
Onderstaand concent o. a. werd afgege
ven, door het gemeents bestuur van Breda
Consent aan den heerW eter inga
om gedurende den loop van één
jaer Maarpoeder te dragen.
Zy'nde het Regt op het Klein Zegel,
benevens de kosten door denzelvea
Voldaan.
Gegeven te Breda,
den 13 February 1807.
Op last van
het Gemsonte-
Saivit'Zegel f5- 1-0 bestuur
StadBverhoging f 1-10-0 Oukoop
Leges f - 8-0 Secretaris.
Goed voor het
f 6-19-0 jaar 1800 en
zevon.
Deze belastinv-wet, werd, voor zoover
wij weten, nimmer ingetrokken, en dit
was onnoodig, want de om innigs mode
stierf langzamerhand uit.
DOOR
SCAL DIS.
Johannes Brugman.
Velen uwer zal het bekend zijn, dat men
van iemand, ciie vlug ter taal en g ad van
tong is, zegt: «hij kan praten als Brugman".
Maar nog meer deren zullen evenwel niet
weten, wie met dazen Brugman, die om
zijns groote welsprekendheid sinds eeuwan
nog 3teeds in den mond des volks voort
leeft, wordt bedoeld.
Waar we nu hooren zullen, dat deze
viugge spreker ook 006 tijd lang in Zeeland
gewoond en gewerkt 'heef c, zal het n mis
schien niet onwelkom zijn, wat nader mat
dien beroemdBü oud-Zesnw kennis te
maken. Om rsdea dia onbekendheid willen
wo hoewel de berichten over ham zeer
scha&rech zijn iets uit zijn leven en wer
kos nagaan.
In de eerste helft der vorige eeuw gaf
prof 'r/. Moll een boekwerk uit, getiteld
«Johannes Brugman, sa hat godsdienstig
leven onzer vaderen in de 15e eeuw".
In dit boek tsekent de schrijver oazrn
Brugman, als het beeld van een vrt men en
achtenswasrdigen geestoiyke, wiens roem
verdient ook door het nageslacht vermeld
te worden.
Uit het particuliere lezen van Brugman,
tijdens hij in ons gewest vertoefde, verne
men we als het ware niets uit het werk. De
schrijver legds meer a&d uk op 't schetsen
van het godsdienstig leven in dien tijd, dan
wel het leven vaadez6n geestelijke zelf
Des te wslkomer was het,toen de scherp
zinnige en geleerde da Janssen in het stads-
Nuchteren blijven, ook in onze be
schouwing over de huisindustrie.
Onder dit opschrift schrijft (blijkens
Be Eolterd. van 28 Sept.) de heer Hni-
zinga in Patrimonium
Het loopt de spuigaten uit, juist zoo.
Waar ik bijna een jaar in het „Ten-
toonstsllingHbureau'' zitting heb gehad,
zou ik zelfs veel, zeer veel willen schrij
ven, want ik heb daarin veel doorga-
maakt. Ik doe er echter het zwijgen
toe, doch betreur bet zeer dat deze Ten
toonstelling eene mislukking is.
Wat mij echter meer spijt is wel, dat
in den kring van oBze Christelijke arbei
dersbeweging ook in deze zaak geleefd
wordt bij de critiek der revolutionaire
vakbeweging.
Br. v. Derp komt onder den ind ruk
als hij eens 'n kijkje neemt, en zet een
heele boom op over de zaak, waarin
niets anders spreekt dan zijn gevoel.
Dat geeft 'n „Hasrlemache-onbekande
grootheid" aanleiding een regel of 13
groote woorden te schrijven, en geeft
een vooistelling alsof de Christelijke ar
beidersbeweging niet voor herstel van
rechten durft pleiten. Maar beiden ge-
ven blyk van niat ernstig doordenken,
waarom ik de bescheiden opmerking
maak, dat het dan beter is ts zwijgen.
Onze Christelijke arbeidersbeweging wordt
verteerd door de menigte kwakzalvers
die uit dien kring optreden, blijkbaar met
geen andere wetenschap, dan die ver
kregen werd bij het licht dat de Sociaal
democraten hun hadden ontstoken.
Dit lastate vooral doet mij schrijven
„Broeders laten wij de nuchterheid be
trachten".
By den aanhef schreven wij dat ons
plan was er een weinig over t schrij
ven, omdat ik niet mot alle takken van
bedrijf, waarin de huisarbeid voorkomt
bekend ben, en alleen hoop te schrijven
over hetgeen ik weet. My zon van na
bij een drietal bedrijven bekend, doch
als ik dan let op de middelen die vele
sociale hervormers willen toepassen, dan
archief ta Sluis het een en asder vermeld
vond, uit dsn tijd toen onzen Brugman al
daar vertoefde.
In die bescheiden ontmoeten we hem in
zijne functie van gsraiasn van het Obser
vantenklooster daar ter stede ;Jeene geeste
lijke stichting, die, we hebben het vroeger
reeds besproken, tot de Bedelorden be
hoorde.
Prof. Moll getuigt dat Brugman reeds in
1452 als prediker een grooten naam in
Groningen en Friesland had verworvendat
hij in hetzelfde jaai de eerstgenoemde pro
vincie rondzwierf, twee jaren later de
laatste doorreisde en ia 1455 te Kampen,
Deventer, Arnhem en Nijmegen vertoefde.
We hooren alzoo t óór hij te Sluis kwam
had hjj al 'n zeer bewogen leven achter zich.
Op welk tijdstip bij daar ter stede geko
men is, weten wij niet, maar wel dat bp,
volgens de gevonden bescheiden, den 23
en 28 Nov. 1454 als hoofd van het klooster
twee contracten hielp tot stand brengen,
wier inhoud wo in het kort zullen nagaan.
Toen Johs. de Gapristano door Paus
Eugenim IV gemachtigd werd vijf conven
ten van do Obssrvantenorde te stichten,
waai van sr een te Sluis verrees, ward er
ook in de desbetreffende bulle 0 a. deze
clausule bijgevoegd: dat er aan de brosders
zou toegestaan weiden, dat er in de stich
tingen „allo indulgentiën, privilegiën, vrij
heden en rxecutiëa to gebruiken zonder
evenwel de rechten d. r parochiepriesters
en van iemand anders te verkortan".
Sluis had toeu tor tijd twee parochie
kerken, en het klooster kwam nu te staan
in de parochie der Maria-kerk. Nu kan
hei ons niet verwonderen, dat de pastoor
?aa desa kerk voor de verkorting zijner
rechten bezorgd was en daarom matt re
gelen nam om deze te waarborgen.
ÜÏTQAVE DER FIRMA
BK' ¥AK
bekruipt mij de vrees wel eens, of zy
het door hun onkunde niet eer slechter
zuilen makes dan wel beter.
Veien heffen de leuze op, dat de huis-
iudustrie ssoet afgeschaft worden. Het
wordt dan voorgesteld dat dit hst radi
cale middel is. Radicaal ia het zeker,
maar of het ook alle „huisindustrie-ar
beiders" zal baten, mag worden betwij
feld, omdat nog maar enkelen hebben
aangetoond wat zij eigenlijk onder de
huisindustrie verstaan.
Het is wei aardig eeoige algemeen
heden te schrijven, maar zoodra hat in
wettelijken vorm moet, dan komt de
moeilijkheid.
Ons zijn een drietal bedrijven van na
bij bekend, waarin de „huisarbeid" toe
gepast wordt, en wij er dus een weinig over
kunnen oordealen.
Wij noemen hier allereerst het „mat-
tenmaken iif O rery3el".
Hierover is reeds aan rapport versche
nen en uitgegeven door bet „Centraal
Bureau voor sociale adviezn". Naleziag
van dit boekje hebben wij de opmerking
niat kunnen weerhouden, dat de schrij
ver geheel onbekend moest zijn mpt de
grondoorzaak 7an dezen toastand.
Tijdens mijn 24-jarig verblijf in en om
Kampen, ben ik een weinig met deze in
dustrie en de menschen op de hoogte
gekomen. Zeker ik ontmoette er gezin
nen die allertreurigst waren in hun pen
vunzigen toestand, maar ban nog veel
meer geweest waar het zoo kraakzinde
lijk en helder was, dat men er voor zijn
plezier een bezoek bracht. Vuilheid is
nist onafscheidelijk verbonden! aan het
„matten maken", behoeft e? allerminst
eeu gevolg van te «yn.
Wat evenwel in dezen alles afdoet is
het nuchtere feit, dat zeker 25 pCt. van
deze menschen voor eigen rekening wer
ken, gelijk als een aannemer een huis
bouwt en een said een kachel maakt.
Hoe wil m n hier ingrijpen 1
Deze 75 pC* eigeamakers staan immers
op één lijn met de sohoenmakersbaasjes, de
kleermakers idem, de blikslagers id., enz.
Wil men deze Mien het werki n in huis -ver-
Ö0@!:
In verband nu met deze pogingen staan
onze contracten.
Met deze overeenkomsten kennis ma
keede, zullen wij meteen iets hooreu over
de rechten en verplichtingen der geeste
lijken, die in verband stonden mei het
se-ren van leekan.
Het eerste contract is gedagieekend 23
Nnv. 1454 en behelst 4e overeenkomst
tursohen kerkmeesters der beide kerken
en Johs. Brugman, als gardiaan ©n de
bloeders van he't klooster. Het betreft het
fce.jfaven in de kerk en op het kerkhof
va-t het klooster, en werd ar in overeen
gekomen
L\ «Van al wat den broeders nagela
ten, gelegateerd of geschonken wordt, in
geld, huizen en vaste goederen in de Isstste
ziekte vaa wie bij hen begraven worden,
ontvangen de kerkmeesters ds ware helft
van drie dealen van alle dingen (eetwaren
alleen uitgezonderd, die geheel voor de
broeders blijven) ah kleederen, kerksie
raden, wol enz., wier waarde óéa Pond
groot te boven gaat, de groote helft van
drie deelec."
'2e. «Van de uitvaarten, gevierabij de
broeders, voer wie lijken begraven wor
de.-, zullen da kerken nists minder heb
ben, dan,alsof de uitvaarten bij hen ge
vierd waren, wat het was en licht betreft.
W rden er twee uitvaart: n gavieid, voor
ee bij de broeders begrgyene, èu bij 'en
0 ia eene der paroohiekaiken, dan mogen
kcfktsieesters uit de waslichten in de ver-
soh Uende kerken gebezigd kiezea
3*. aGeeae jaargetijden moge) in de
kloosterkerk gesticht of gevierd worden."
4e. «De broeders doen nu en voorlaas
afstand! van alles, wat niet overeenkom
stig het bovenbspsalde hun ooit geschon
ken is, of zal worden, tenzij het hun
van 1—5 regels 40 cent, Iedere regel meer 8 cen«
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent
bieden? Neen immers?
Wil men misschien voor al deze menschen
ééue groote fabriek laten stichten van Ge
meentewege
Eén daarin stoppen, en een richting
ingaan die de sociaaldemocraten zouden
toejuiobeD, omdat dit hun ideaal sSaaf
een stapje nader zou brengen?
Doeh laten wij eens zien, w&t de eigen
lijke toestand is met deze 75 pCt. voor
eigen rekening werkende mattenmakers.
't Meereadeel van hen zijn veldarbeiders,
die zomers eenige weken ruim geld ver
dienen, meer den s#strikt noodig hebben,
en de kans is bij hen niet uitgesloten, dat dit
oneerdere verteerd word en 's winters veel
gebrek hadden. Dit voorkomen deze arbei
ders door zomers van hun overschot «rus
sohen" of „biezen" te koopen. 's Winers
worden daarvan Tastten gemaakt, van wel
ker opbrengst zij ieven, omesaï ook gezorgd
is voor »ruw voer" en «brandstof".
Da HB&iienaiskerjj ia voor deze arbeiders
eene geldbelegging, die hun met hun arbeid
van 5 tot 10 pCt. rente geeft, iorwiji de
spaarbank 2 62 pCt. geeft,
Een aader deel van deze 75 pCt. zijn
kleine vea- en groenteboeren, die voor
hunne kinderen des winters geen landwerk
hebben, en hen cu aan 't «matrasm" zetten.
De overige 25 pCt. mattenmakers zijn
degenen die voor «m&ttenkoopers" werken
omdat deze siet koopkrachtig genoeg
warea zelve de grondstof te koopen. En
waarom laten deze «w&tienkoop 'ts'' die
arme mensohen hhuis werken,wat hun nog
ex.ra vuur en licht kos Wel omdat er
STUKLOON van betaald wordt.
Schsf hier hei STOKLOON af, en dese
vaatteakoopers* bouwen een eigen werk
plaats waar zij dan de jongens en de
mvisje8 laten inaUtn anders kost het hun
centen.
Eo gij sociale hervormers die hier
hervormen wilt, mag de wetgever voor
«eigen iskenisg werkende schoenmakers,
Ka'-tennifekera, blikslagers" verbieden in
hun eigen huis werken
Zoo ja, zeg dan saet korte woorden wie
hier slachtoffer worden.
Zoo niet, waarom dan altijd overdrijven
Msar nietssand make zich ongerust over de
vergund worde door de goedwilligheid
der kerkmeesters."
Aan d.t tuk was de brief gehecht van
Johannes Quiedeber, vicaris-Generaal der
Orde, waarin deze het contract joedkeuit.
De andere overeenkomst is vsn 27 Nov.
van 't zelfde jaar, tussoheu Jacobus Maes,
psstoor der Maria-kerk en onzen Brug
man met zijne broeders Observanten. Het
behelst bepalingen omtrent het wettig deel,
ten cpziohfe van hen, die bij de broeders
begraven werden, aan do parochiepriesters
uit te keeren er wordt ove.eengskcsien
le. «Het lijk, dat nsor ds broeders ter
begraving wordt heen gedragen*, moest
eerst vervoerd worden aear de Msria-kerk,
ot, in pesttijd, naar hel kerkhof, om hei
laatst vaarwel san deze zijrss feesk 'e does,
opdsü hei door den priester met wijwater
besproeid worde."
2o. „De broeders mogen voor de bij hen
begraveaen geaa uitvaart doen in hunne
kerk, dan èsdat eerst de uitvcart in de
parochiekerk ge> ierd is."
3o. „Van ai wst den broeders gegeven of
nagelaten wordt in de laatste ziekte van die
bij hen begraven worden, namelijk in geld,
goud, ziDer of andere mstaal, zal de pries
ter slechts het kaconiehe, d. i. hot vierde
gedeeltebebbec.Vas de kerkelijke sieraden
of gewaden, boeken, brood, wijn en derge
lijke niets, ...aar van alle ao.'i%ïe dingen de
helft."
4o. „Sterven er parochianen van St Maria
op zoo of eldars, zonder dat sij by da broe
ders bf-graven kunnen worden,dan heeft da
psstoor van de uitvaart, bij de broeders ge-
dsaD, zooveel alsof ze bij hen begraven
weren."
5o. „Allo giften in geld, in ae kerb inge
zameld, zullen de broeders bestendig af
staan, tot het recht en gebruik des pastoors.
ssttaismmt z'jgBMËagaj^HWTrrrrwBaaweE
schadelijkheid en ongezondheid, want
terwijl knappe koppen bezig zijn maat
regelen te overwegen tot vet betering is de
praktijk bezig deze soort huisindistrie af te
schaftendoor het toenemende gebruik van
«linoleum" ea „vloerzeil" gaat de matten-
tn&kerij aan het kwijnen, zoodat wij ons
niet zoozeer bevreesd behoeven te maken
over «matten maken in hu's", maar wel
ever deze arbeiders voor wie de, weg-
kwijDing van deze indusfrie meerdere
sooiele ellende beieekent.
In de tweede plaats noemen wjj de «Ta
baksindustrie".
Die mij iu Kampen gekend hebben,
weten dat ik steeds geijverd heb voor af
schaffing van het «thuiswerken" der si
garenmakers, maar heb daarby nooit uit
het oog verloren, nuchter te blyven jn
in ij no beschiuwing.
Zeker, by velen vond men een treuri-
gen toastand, een atmosfeer om weg ta
zakken, maar ik ben ook bij thuiswer
kende sigarenmakers geweest, waar men
de pap van clen vloer kon eten. terwijl
de sigarenmaker aan zijn werk zat. Met
dit sen en andsr wil ik alleen zeggen,
dat vuilheid niet onafscheidelijk verbon-
pen is aan het maken van sigaren in
huis.
De sociïle hervormers, die zich o-nledig
willen ffiouden met den toestand ia dit
'bedrijf, moeten wel weten dat het zich
in vierderlei openbaart.
1. Het strippsn van de tabak.
Ik geloof dat deze takt van huisarbeid
waar die ook wordt aangetrofisn in ons
land weinige verdedigers zal vinden om -
dat door 't lage loon dat er voor betaald
wordt door vrouwen en kinderen wordt
verricht.
Niemand zal das dezen vorm verdedi
gen.
Maai als gij mij dan vraagt, (lezer, hoe
het komt, dat in ons land zooveel tabak
gestript wordt, dan antwoord ik, dat is
een gevolg van de hooge belasting op ta
bak in andere landen, en een lage belas
ting f0.70 op de 100 kilo in ons land.
Onze, vrouwen en kinderen mogen de
Ma&r van giften van was, die ad stolum ai tot
de hand des priesters komen, zal de voor
noemde pastoor de helft hebben."
6q. „Behalve het bovenstaande mag de
pastoor, nooh van de broeders, neoh van
de erven of magen des overledenen iets
eisoheo."
7o. „Eindelijk, in gsval de pastoor of
iemand van zijnentwege, de menschen van
het begraven bij de broeders aftrekt, of in
dien de broeders tot verkorting der kerke
lijke rechten medewerken, of aanleiding
geven,dat men hem inplaats van geld liever
boeken, wol, linnen en dergelijke sohenke,
zoo zsi de pastoor, gedurende twee jaren
zijn recht en deel verliezen en de broeders
zulkn even zoo lang van hun begiafenis-
reohten verstoken zijn."
Ziedaar, het weinige wat wij uit de oude
oorkonden van Sluis kunnen te weten
komen, omtrent het werk van onsen Brug
man, gedurende zijn verblijf aldaar.
Vsn sijs verder wedervaren of vsn zijn
vertrek uit de stad vsrnemen wij verder
niets ineex. In hetlui'ele, wat wij »an hem
kunnen opsporen, herkennen wij tooh in
allss de vrome Observanten,dia hun streven
dtór heen richtte», dat ze Hem navolgden,
wiens Koninkrijk niet van deze wereld
En wij vinden er den godvruchtige» Brug
man in weder met rijn groote kennis van en
zijne liefde voor de Heilige Schriften, soodat
hij met nadruk verklaarde «ik houde mjj
asa het Evangelie", maar vooral ook met
sijD liefdevollervredestiehtenden, zacht-
moedij en geest, die eens het kind eans ver
moorden vaders in 't midden der gemeente
de hand opsteken en alle wraak afzweren
liet, opdat zijn strijdzuchtige en haatdra
gende hoorders, door het voorbeeld eens
kinds, tot verzoening en liefde zouden op
gewekt worden.
s -
