NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND. No. 35, 1909. Woensdag 10 November 24e Jaargang 0HRISTEL1JK- HISTORISCH VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK He Zuid-'ftevelaiK seiie Waterleiding. Snippers uit de oude doos. iOMGE=¥ERWEST5 te Gö@g P, Pa DHUSJ, te Middelburg. PR US DER ADVERTENTIËN tam IEDEREN WERKDAG DES AVONDS. Anjs per drie maanden franco p, p. 1,25. Enkele nummers 0,026. Van den heer J. N. Elenbass, burge meester van Krabbe idijke, ontvingen wij een lijvig rapport inzake de uitgebreide, omvangrijke bemoeiingen van het Water leiding Comité, waarvan de heeren jbr. Lewe v. Nijenstein en Elenbaas de ener gieke voorzitter en secretaris zijn. Wij begroeten dit lijvige stuk met groote ingenomenheid, en met'bewondering voor de kranige wijze waarop het Comité deze zaak heeft opgezet en doorzet. Wij willen eerlijk bekennen er weinig of niets van te begrijpen, en dat 't daarom moeilijk is uit deze rapporten datgene te kiezen wat onzen lezers 't meest belang inboezemen zal. Wij zullen echter ons best doen. Qet rapport is gericht aan die gemeen telijke vertegenwoordigers, welke waren aangewezen ter bespreking van da plannen inzake eene drinkwaterleiding. In de »Inleidiug< wordt een niet-open bare vergadering in uitzicht gesteld, waarin opmerkingen en bezwaren tot volledige uiting kunnen komen, opdat de voorstellen alzijdig worden bekekenen weloverwogen. Het Comi'é durft zeggen dat 't hier een afdoende oplossing van het drinkwater - vraagstuk voor Zuid-Beveland aangeeft, dank zij de medewerking van bekwame mannen. Het oomité kan, uithoofde van de groote kosten onmogelijk alle b scheiden waartoe 45 teekeniogen (sommige ter grootte van 2x1 meter), onmogelijk aan allen een exemplaar verschaften, doch noodigt hen uit, de stukken te komen be- •ziehtigec op 't Raadhuis te Goes van 8—17 November; terwijl op Dinsdag 16 Nov. bovendien een deskundige aan wezig zal zijn om alle gewensehts inlichtingen, betr-.fl.nde het technische plan, te gaven. De voorstellen van he. Comité omvatten I, Hat technische plan, m-t eene ra tning van kosten en een bericht over de waterwinplaat8 en de aldaar ingestelde onderzoekingen II. De statuten der op te riohteu naam- 348 FKUILLETON. DOOK SCALDIS. Heinkenszand. I. Deze heerlijkheid, beslaande uit 16 pol ders, bevat de gemeenten Heinkenszand en 's Heerenhoek Hiervan werd door de Heeren van Schenge, reeds omstreeks 1289 tussehen de Schenge en de Loo ijve het Oudeland be dijkt, waarna in 1870 het Oosterlacd en de Oude Kamer aangewonnen werden en dat eindelijk door da verlanding der Schenge, bij de bedijking der Zskpolders, aan de Breede Watering werd vastgehecht. De ligging van den in de Zwake uitloo penden stroom Loo-ijve, de hoofd vaart van Zeeland naar Antwerpen, gaf aan deze streken veel welvaart en lokte dan ook spoedig vele bewoners herwaarts, Enkele der Heeren van Schenge noemden zioh ook Heeren van Heinkenszand, o. a. in de 14e eeuw Jan van Schengen, getrouwd met Dorothea van Baersdorp. De heerlijkheid was in 't midden der 18a eeuw groot 2511 gem. 137 roed. en bedroe gen de waterschapslasten toen maar zes stuivers per gemet. Brengen wij een bezoek arn het mooie en bijzonder net gelegen dorp, dan hebben wij, van uit Goes langs den straatweg, l'/« uur wandelens daarvoor noodig. Het dorp be- staa*, sooals we zien, grootendeels rit een vrij laDge en breede straat met eenige zjj straatjes, 't Is een welvarende gemeente, wier hoofdbestaan ook landbouw en vee teelt is. looze vennootschap III. Do geldelijke regelii gen, met aene beschouwing over de te verwachten win sten en verliezen IV. De concessie, die dcor elke ge meente aaa de naamlooze vennootschap verleen moet wjrden. Het Comité weidt voorts uit over'tont eener drinkwaterleiding, en 'tradeelvan schadelijk drinkwater, en herinnert hoe de cholera bovenal door slecht drinkwater wordt verspreid. Maar er zijn nog andere voordeden. Is een dergelijks gemeenschappelijke drinkwaterleiding voor en aantal vao, meest landelijke, gemeenten een nieuwig- h id in Nederland, daarbuiten is dit reeds lang niet meer het geval. In Duitsohland is men ons vooren ook meest door saamwerking van verschillende gemeenten. Met welk gevolg 1 Verbeterde veestapel vermet rderde melkopbrengstin-waarde- stijging der eigendommen, ontwikkeling van industridn tot den landbouw in be trekking staande, daling vaD assurantie premies. Ervaren deskundigen zeggen dat dit ook op Zuid-Beveland mogelijk zal zijn, en dat eiland tot hooger bloei zal brengen. Natuurlijk laten niet al deze goede ge volgen zioh vooraf in eijfers uitdrukken maar op 'tpunt van assurantie wel. Vele assurantie-maatschappijen namelijk hebben zioh bereid verklaard tot aanzien lijke premieverlaging, wanneer er een drinkwaterleiding komt. Achtereenvolgens gewaagt het rapport nu van I. Het technische plan met een berioht over de waterwiDplaats en de aldaar in gestelde onderzoekingen II. de statuten der op te richten naam looze vennootschap III de geldelijke regelingen met een beschouwing over de te verwaohteu winsten en verliezen; IV de concessie, die door elka gemeente aan de naamlooze vennotschsp snoet ver leend worden. Wat punt I aangaat, herinnert lu* Comité aan het sanbod der tirma Franoke De straat op wandelende tot aan de kerk, komen wij aan een plek, waaraan voor ons ook nog historische herinneringen verbon den zijn. Hier, bij de kerk, stonden n.m. weleer, juist tegenover elkander, tot in de 18e e8uw, twee fraaie ridderhofsteden, n.m. Watervliet en Barbestein, welke eohter, door gedurige verbouwingen in volgende tijden, de oorspronkelijke gedaante geheel vei- loren. Het eerstgenoemde, ten Z. W. van de straat gelegen, was waarschijnlijk op de grondslagen van een nog oud r gebouw op getrokken het werd herhaalde malen ver anderd en vernieuwd. In den tijd van Srnallegange werd dit Buiten, door aanleg en l eplanling, de sohoons'e lustplaats van geheel Zeeland geacht en een groot aantal perken, soms van 300 roeden lang, wareD met mast-, olmen- fn essohenboomen be plant, waarvan het getal wel op 16000 begroot werd. Vóór het huis stenden vier stuks zware lind nboomen. waaronder er een was, die met twee dergelijke boomen door den door ons reeds besprokesen Jacob Valcke in 1594 uit Schotland waren medegebracht, toen deze, vanwege onzen Staat, als peter stond bij d ;n doop des eerstgeboren zoons van Koning Jacobus, van welke boomen, naar Srnallegange ons weet te vertellen, alle Schotsche ÜDdeD :n deze landen zonden af komstig zijn Het gebouw werd in het laatst der 18e eeuw gesloopte jn deel der gron den van Watervliet zijn later ingenomen door de buitenplaats Bloemheuvel van jhr mr Cornells van Citters. Het huis Barbestein ten N.O. staande, werd in oude tijden bewoond door de hee ren van Schenge, die daarover, aa hunne uitwijking nog meermalen de Staten van UITGAVE DER FIRMA EH VAN te Bremen cm te leveren een volledig ontwerp met de baar bindende opgave der p ijzc-n, waarvoor zij het werk wilde uitvoeren, mits daaromtrent binnen 2 jaar wordt besloten dus voor 22 Dee. 1910. Sedert heeft die fLma den wens jh uit gesproken dat het werk, in plaats van a&G has*, aan de Maat chappij tit Bouw en Exploitatie van Gemeentebedrijven te Utrecht z»! worden opgedragsn. Eerstgenoemde fUras verlangt, wanneer haar het werk niet wordt opgedragen, alleen vergoeding voor het opmaken der plnnnen, enz. Het Comité sloot met mevrouw de wed. prof. dr. M. A. v. Malle, geb. Daubanton, te Helpman, gemeente Haren, ten overstaan vso notaris Offerhaus te Groningen een contract van voorkoop op een terrein van 14 Hectare, onder Ossendreehf, waardoor dit voor niet meer dan den koetenden prijs in 't bezit der veceenigde gemeenten zal kun .en komen. Op dit terrein heeft de firma Franeke naar de san wezigheid van water een onderzoek ingesteld. Daar voor haar hieraan groote geldelijke risioo ver bonden was, werd namens 't Comi'é doo? den luitenant-kolonel M. Onnes met ge noemde firma een contract gesloten. De uitkomsten der onderzoekingen lig gen te Goes ter inzage. Zjj zjjn door- loopsnd gecontroleerd door den heer R. Bossert, Eerste Luitenant der Genie te Bergen op Zoom. Uit de rapporten blijkt dat de onder zochte bodem als waterwinpiaats voortreffelijk geschikt is, terwijl daar uit steeds een ruime hoeveelheid water verkregen zal worden. De oorsproni eljjke raming der ver schillende onderdeelee van het werk is als volgt: De kosten der vooronderzoekingen, die, wanneer het tot den aanleg der water leiding komt, zouden worden vergoed f 9,500. De kosten der werken, noodig voorde watsrwinning f 10,800. De machine-inrichting volgons ont werp k}) 55,000. Het machinegebouw 27,000. Zeeland lastig vielen.Na de Schtnge's kwam het huis aan genoemden.sta tars an Valcke, naar wien nog lang een valk als windwijzer den torentop sierde. Vervolgens kwam het door koop aan de familie Fan der Nisse en Werd het ge'mei verbouwd door mr Cornells van der Nisse, heer van Heinkenszand, Later kwam het Buiten in het bezit der familie Hu gronje. Ten jare 1816 werd het door de R. Katho lieke gemeente aangekocht en tot kerk in gericht, welke in 1836 en '37 nog merkeljjk verbeterd ie. Het kerkgebouw, hetwelk we nu gaan bezoeken, is betrekkelijk nog niet oud. Het vorige bedehuis mst zijn hoogen en fr&aien toren, bij de Reformatie door de Hervorm den in bezit genomeD, was een zwaar, op twee ry'en pilaren rustend gebouw, 't welk, op verzoek van den amba. heer Jan van Schenge, in 1455 tot eene parcchie-kerk ierhaven werd. Za was in de Roomsche tijden aan den H. Blasius toegewijd. In deze oude kerk voed men in vroeger dsgen een fraai gebeiteld grsfmonumi nt het wae dat van Corns de Perponcher Sedl- nitzky. Op de tombe van gekleurd marmer stond eene levensgroota zinnebeeldige groep en las man er de sprank op „Firmus et ace?"; bovenaan het wapen van de fzmilie De Perponcher en ter weerszijden acht kwartier wapens en op de rol een li- tiinsch opschrift. Uit de jaartallen in het onderschrift (1719 en 1730) kon men opma ken dat de stichter het reeds bjj zijn leven had doen vervaardigen. Het geaenkteeken is, helaas, spoorloos verdwenen. Van den toren der kerk had mee, onder de Fransche overheeraching de spits afgenomen en daarop een seintoestel geplaatst om de zee tijdingen in weinig meer dan 30 minuten /an 15 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cenv. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 cent. De ontjjzeringsinrichting met de datrbji behooreude filterinrichting f 37,821. De reinw&terkelder f 3,990. Het hoofdbuizennetter lengte van pita. 194015 Mmet inbegrip ven af sluiters, 810 stukB brandkranen en ver der toebefeooren, alsmede de ziokbuis in het kanaal door Zuid Beveland f 1,069,000. De woningen der machinisten f8,400 De electrischa toestellen met bij he hoor6nae geleidingen, noodig om in het machinegebouw te Ossendrecht den wa terstand in den watertoren bjj Goes te kunnen nsgaan f 15,900. De inrichting tot fabricatie van pen- tairgas, met de dgarbjj behoorende gas leidingen en lampen op het terrein te Ossendrecht en in de gebouwen aldaar f 3,330. De rioolleidingen op het terrein te Os sendrecht en verdere werken aldaar f5,750. De watertorens A. nabij Goes f 63,000. B. nabjj Driewegen-Bortselen f 24,000. Voor kosten van ontwerp, uitvoering, enz. 1V, pCt. der bovenvermelde posten f 19,872. Voor onvoorzien en ter afronding f5,638 Totaal f 1,350.000. (1 miljoen 350 duizend gulden). Voor het meerendeel der werken zooals buisleidinger, brandkranen, enz. is een prijs per meter opgegeven. Daardoor zjin geschillen tnsschen aanbesieder es aann:- mer zoo goed als uitgesloten. En na kan van den aanvang af worden overzien wat elke bijzondere aansluiting kosten zal Twee voordeelen, die tot bun recht zullen komen, wanneer te voren op vele aanslui tingen kan worden 6rekend. Bjj latere aanaluiting zjjn natuurljjk grootere kost/n noodig. Hetzelfde is 't geval met de brandkranen. Het Comité zou wel willen voorstellen dat bahalve de ruim 800 dezer kranen die in de bebouwde kommen op de leiding worden aangebracht, ook op elke boerderij die aan de drinkwaterleiding wordt aange sloten en waar zulks door dan eigenaar wordt gewenscht, een brandk'San zal worden aangebracht, tegen bloote ver goeding in eenagevend geld, door den eige- over den Middelburgsehen Abdjjtoren, naar Antwerpen te kunnen overseinen, hetwelk evenwel bij aanbesteding door 't gemeente bestuur op f Juni 1819 i3 afgebroken en vervangen door het bouwen eener nieuwe naald. Door ouderdom was de kerk einde lijk zoozeer in verval geraakt, dat men in 1842 besloot, als voor de behoefte ook veel te groot zjjnde, af te breken en van de af braak, voor zoover bruikbaar, eene veel kleinere kerk met toren, te stichten, waar toe bjj Z M. besluit van 12 Maart 1842 eeu rijkssubsidie van 11 000 gld. verleend werd. Het werk werd in Jan 1843 aanbesteed en voor 11.300 gld. aasgenomen. Na voltooiing van den bouw werd de eerste godsdienstoefening zonder in wij ding er in gehouden op den 10 Nov. 1844. Tijdens d stiohting had de gemeente zioh beholpen met de oude keTk van Baarsdorp. Het bleek evenwel al spoedig dat het nieuwe gebouw geenszins aan de ver wachting beantwoordde, en dat er binnen korten tijd belang'jjke heistellingen aan te voorzien waren, hetgeen zieh aldra bevestigde. Raeds den 15 Juni 1848 moest overgegaan worden tot de besteding ven een nieuwe bekleediDg van het dak met geteerd papier in de plaats van de zinken bladen, waarmede het dak bij den bouw gedekt was. Ook in 1855 eisohte het ge bouw, met zijn daarop staanden toren op nieuw groote kosten van herstelling; tot gedeeltelijke tegemoetkoming waarvat, een rijkssubsidie tan 2300 gld. werd ver strekt, welk werk den 8 Nov. van dat jaar aanbesteed en aangenomen werd door A. Postmus van Ellewoutsdijk voor 2400 gld. Ook in 1860 hadden nogmaals eenige, ofschoon minder beduidende voorzieningen naar &ac de maatschappij, van de kosten van aanleg. Qet water, noodig voor brand- blussching, worde dan ook daar, evenals in de dorpon, g atis gelegerd. Wie daar toe dadelijk bij den aaaleg der water leiding op zijn hofstede aanvrage doet, zal een dergeljjke brandkrasn voor veel ge ringer prijs kunnen bekomen, dan waar voor zij later in de leiding zal kunnen inge bouwd worden. Ook zal menige landbou wer gebaat knanen werden, wannenr de maatschappij in of nabjj zjjn weiden, alweea enkel tegen betaling deraan- legkos en een dergeljjke kraan aanbrengt, waarnit hij, tegen den gewonen waterprijs, naar behoefte water voor zjjn vee tappen kan. Dit alles echter wel te verstaan alleen voor die landbouwers, wier hofsteden zjjn aangeslotsh of waarvoor aansluiting is aan gevraagd. De vragenis het plan deugdelijk 't en zjjn de te batalen prjjs en billjjk f worden door de deskundigen ie hun rapport beslist bevestigend beantwoord. Sleohts een enkel punt verdient nog afzonderlijke vermelding. Zooals de toekeni* gen aangeven, is de hoofdbu's ontworpen, tan den vasten wal tot het oosteinde van het eiland, in den Seheldedam, en van daai tot nabij Krab- bendijke, langs de spoorbaan. In het bij zonder wes van gewicht om ten spoedigste zekerheid te verkrijgen, dat tegen uitvoe ring van dit deel van het ontwerp geene overwegende bezwaren zouden bestaan. Anders toeh ware d< geheele onderneming niet wel mogelijk geweest. Het zon voor barig worden geacht zioh reeds te verge wissen van de voorwaarden, die, met be trekking tot andere dijken en wegen, aan eene vergunning tot het leggen van buizen zouden worden verbonden, maar voor zoo ver betreft den Soheldedam, wilde het Comité zioh zekerheid verschaffen. Het wendde zioh derhalve tot den Minister van Waterstaat. Het antwoord namens den minister, door den secretaris generaal, Salvarda de Grave, gegeven was gunstig, en de voor waarden zjjn billijk. Zjj behelzen de verplichting tot kennisgeving van 't vctr- genomen werk aan den Sectie ingenieur aan bet gebouw plaats, waarvoor eene rentelooze geldleening van 350 gld. ge sloten w rd. Gaan wij het tegenwoordig bedehuis binnen, dan zien wij, dat het eene, hoe wel eenvoudige, nette kerk is, nog voor zien van stoelen, welke zitplaatsen ic 1896 door den president-kerkvoogd aan de ge meente geschonken werden. Het harmonium-orgel, gekost hebbende 800 gld., werd den 26 Deo. 1890, door ds. van Spankeren tot zijn dienst ingewijd. Ook in deze kerk trekt een mooie graf naald onze aandacht, 'tls ter herinnering aan Isaac Hurgronje en zjjne vrouw Jo hanna van Dishoick. Op eene piramide zien wij, aan koorden bevestigd, de wapen schilden van Hurgronje en van Dishoeck. Op de tombe zelf lezen we als inscriptie „Ter eere en gedacht nis van mr. Isaac Hurgronjein zijn Weled. leven Raad der stad Vlissingen, en wegens dezelve ge committeerd in het Edelmogend Collegia van Heeren gecommitteerde Raden ter admiraliteit in Zeeland, Ambachtsheer in 's Heer Arendskerke, Heinkenszand, Ovezan- de enz overleden 31 Aug. 1776 en vrouwe Johanna van Dishoeck, overleden 22 April 1766". Dit gedenkteeken stond vroeger in het koor v&n de cude kerk, dooh werd bij het afbreken, ter reohteriijde van den predikstoel geplaatst, en bleef alzoo in stand. Het wit marmeren, aeht'ien palmen hooge beeld, den Tijd voorstellende is er later nevens geplaatst en was afkomstig van het graf van de Perponcher, (1Slot volgt

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1909 | | pagina 1