NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 35, 1909. Woensdag 10 November
24e Jaargang
0HRISTEL1JK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
He Zuid-'ftevelaiK seiie
Waterleiding.
Snippers uit de oude doos.
iOMGE=¥ERWEST5 te Gö@g
P, Pa DHUSJ, te Middelburg.
PR US DER ADVERTENTIËN
tam
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Anjs per drie maanden franco p, p. 1,25.
Enkele nummers 0,026.
Van den heer J. N. Elenbass, burge
meester van Krabbe idijke, ontvingen wij
een lijvig rapport inzake de uitgebreide,
omvangrijke bemoeiingen van het Water
leiding Comité, waarvan de heeren jbr.
Lewe v. Nijenstein en Elenbaas de ener
gieke voorzitter en secretaris zijn.
Wij begroeten dit lijvige stuk met groote
ingenomenheid, en met'bewondering voor
de kranige wijze waarop het Comité deze
zaak heeft opgezet en doorzet.
Wij willen eerlijk bekennen er weinig
of niets van te begrijpen, en dat 't daarom
moeilijk is uit deze rapporten datgene te
kiezen wat onzen lezers 't meest belang
inboezemen zal.
Wij zullen echter ons best doen.
Qet rapport is gericht aan die gemeen
telijke vertegenwoordigers, welke waren
aangewezen ter bespreking van da plannen
inzake eene drinkwaterleiding.
In de »Inleidiug< wordt een niet-open
bare vergadering in uitzicht gesteld, waarin
opmerkingen en bezwaren tot volledige
uiting kunnen komen, opdat de voorstellen
alzijdig worden bekekenen weloverwogen.
Het Comi'é durft zeggen dat 't hier een
afdoende oplossing van het drinkwater -
vraagstuk voor Zuid-Beveland aangeeft,
dank zij de medewerking van bekwame
mannen.
Het oomité kan, uithoofde van de groote
kosten onmogelijk alle b scheiden
waartoe 45 teekeniogen (sommige ter
grootte van 2x1 meter), onmogelijk aan
allen een exemplaar verschaften, doch
noodigt hen uit, de stukken te komen be-
•ziehtigec op 't Raadhuis te Goes van
8—17 November; terwijl op Dinsdag
16 Nov. bovendien een deskundige aan
wezig zal zijn om alle gewensehts
inlichtingen, betr-.fl.nde het technische
plan, te gaven.
De voorstellen van he. Comité omvatten
I, Hat technische plan, m-t eene ra
tning van kosten en een bericht over de
waterwinplaat8 en de aldaar ingestelde
onderzoekingen
II. De statuten der op te riohteu naam-
348
FKUILLETON.
DOOK
SCALDIS.
Heinkenszand.
I.
Deze heerlijkheid, beslaande uit 16 pol
ders, bevat de gemeenten Heinkenszand en
's Heerenhoek Hiervan werd door de Heeren
van Schenge, reeds omstreeks 1289 tussehen
de Schenge en de Loo ijve het Oudeland be
dijkt, waarna in 1870 het Oosterlacd en de
Oude Kamer aangewonnen werden en dat
eindelijk door da verlanding der Schenge,
bij de bedijking der Zskpolders, aan de
Breede Watering werd vastgehecht.
De ligging van den in de Zwake uitloo
penden stroom Loo-ijve, de hoofd vaart van
Zeeland naar Antwerpen, gaf aan deze
streken veel welvaart en lokte dan ook
spoedig vele bewoners herwaarts,
Enkele der Heeren van Schenge noemden
zioh ook Heeren van Heinkenszand, o. a. in
de 14e eeuw Jan van Schengen, getrouwd
met Dorothea van Baersdorp.
De heerlijkheid was in 't midden der 18a
eeuw groot 2511 gem. 137 roed. en bedroe
gen de waterschapslasten toen maar zes
stuivers per gemet.
Brengen wij een bezoek arn het mooie en
bijzonder net gelegen dorp, dan hebben wij,
van uit Goes langs den straatweg, l'/« uur
wandelens daarvoor noodig. Het dorp be-
staa*, sooals we zien, grootendeels rit een
vrij laDge en breede straat met eenige zjj
straatjes, 't Is een welvarende gemeente,
wier hoofdbestaan ook landbouw en vee
teelt is.
looze vennootschap
III. Do geldelijke regelii gen, met aene
beschouwing over de te verwachten win
sten en verliezen
IV. De concessie, die dcor elke ge
meente aaa de naamlooze vennootschap
verleen moet wjrden.
Het Comité weidt voorts uit over'tont
eener drinkwaterleiding, en 'tradeelvan
schadelijk drinkwater, en herinnert hoe
de cholera bovenal door slecht drinkwater
wordt verspreid.
Maar er zijn nog andere voordeden.
Is een dergelijks gemeenschappelijke
drinkwaterleiding voor en aantal vao,
meest landelijke, gemeenten een nieuwig-
h id in Nederland, daarbuiten is dit reeds
lang niet meer het geval. In Duitsohland
is men ons vooren ook meest door
saamwerking van verschillende gemeenten.
Met welk gevolg 1 Verbeterde veestapel
vermet rderde melkopbrengstin-waarde-
stijging der eigendommen, ontwikkeling
van industridn tot den landbouw in be
trekking staande, daling vaD assurantie
premies.
Ervaren deskundigen zeggen dat dit ook
op Zuid-Beveland mogelijk zal zijn, en dat
eiland tot hooger bloei zal brengen.
Natuurlijk laten niet al deze goede ge
volgen zioh vooraf in eijfers uitdrukken
maar op 'tpunt van assurantie wel.
Vele assurantie-maatschappijen namelijk
hebben zioh bereid verklaard tot aanzien
lijke premieverlaging, wanneer er een
drinkwaterleiding komt.
Achtereenvolgens gewaagt het rapport
nu van
I. Het technische plan met een berioht
over de waterwiDplaats en de aldaar in
gestelde onderzoekingen
II. de statuten der op te richten naam
looze vennootschap
III de geldelijke regelingen met een
beschouwing over de te verwaohteu
winsten en verliezen;
IV de concessie, die door elka gemeente
aan de naamlooze vennotschsp snoet ver
leend worden.
Wat punt I aangaat, herinnert lu*
Comité aan het sanbod der tirma Franoke
De straat op wandelende tot aan de kerk,
komen wij aan een plek, waaraan voor ons
ook nog historische herinneringen verbon
den zijn. Hier, bij de kerk, stonden n.m.
weleer, juist tegenover elkander, tot in de
18e e8uw, twee fraaie ridderhofsteden, n.m.
Watervliet en Barbestein, welke eohter, door
gedurige verbouwingen in volgende tijden,
de oorspronkelijke gedaante geheel vei-
loren.
Het eerstgenoemde, ten Z. W. van de
straat gelegen, was waarschijnlijk op de
grondslagen van een nog oud r gebouw op
getrokken het werd herhaalde malen ver
anderd en vernieuwd. In den tijd van
Srnallegange werd dit Buiten, door aanleg
en l eplanling, de sohoons'e lustplaats van
geheel Zeeland geacht en een groot aantal
perken, soms van 300 roeden lang, wareD
met mast-, olmen- fn essohenboomen be
plant, waarvan het getal wel op 16000
begroot werd.
Vóór het huis stenden vier stuks zware
lind nboomen. waaronder er een was, die
met twee dergelijke boomen door den door
ons reeds besprokesen Jacob Valcke in 1594
uit Schotland waren medegebracht, toen
deze, vanwege onzen Staat, als peter stond
bij d ;n doop des eerstgeboren zoons van
Koning Jacobus, van welke boomen, naar
Srnallegange ons weet te vertellen, alle
Schotsche ÜDdeD :n deze landen zonden af
komstig zijn Het gebouw werd in het laatst
der 18e eeuw gesloopte jn deel der gron
den van Watervliet zijn later ingenomen
door de buitenplaats Bloemheuvel van jhr
mr Cornells van Citters.
Het huis Barbestein ten N.O. staande,
werd in oude tijden bewoond door de hee
ren van Schenge, die daarover, aa hunne
uitwijking nog meermalen de Staten van
UITGAVE DER FIRMA
EH VAN
te Bremen cm te leveren een volledig
ontwerp met de baar bindende opgave
der p ijzc-n, waarvoor zij het werk wilde
uitvoeren, mits daaromtrent binnen 2 jaar
wordt besloten dus voor 22 Dee. 1910.
Sedert heeft die fLma den wens jh uit
gesproken dat het werk, in plaats van a&G
has*, aan de Maat chappij tit Bouw en
Exploitatie van Gemeentebedrijven te
Utrecht z»! worden opgedragsn.
Eerstgenoemde fUras verlangt, wanneer
haar het werk niet wordt opgedragen,
alleen vergoeding voor het opmaken der
plnnnen, enz.
Het Comité sloot met mevrouw de wed.
prof. dr. M. A. v. Malle, geb. Daubanton,
te Helpman, gemeente Haren, ten overstaan
vso notaris Offerhaus te Groningen een
contract van voorkoop op een terrein van
14 Hectare, onder Ossendreehf, waardoor
dit voor niet meer dan den koetenden prijs
in 't bezit der veceenigde gemeenten zal
kun .en komen. Op dit terrein heeft de
firma Franeke naar de san wezigheid van
water een onderzoek ingesteld. Daar voor
haar hieraan groote geldelijke risioo ver
bonden was, werd namens 't Comi'é doo?
den luitenant-kolonel M. Onnes met ge
noemde firma een contract gesloten.
De uitkomsten der onderzoekingen lig
gen te Goes ter inzage. Zjj zjjn door-
loopsnd gecontroleerd door den heer R.
Bossert, Eerste Luitenant der Genie te
Bergen op Zoom.
Uit de rapporten blijkt dat de onder
zochte bodem als waterwinpiaats
voortreffelijk geschikt is, terwijl daar
uit steeds een ruime hoeveelheid water
verkregen zal worden.
De oorsproni eljjke raming der ver
schillende onderdeelee van het werk is
als volgt:
De kosten der vooronderzoekingen, die,
wanneer het tot den aanleg der water
leiding komt, zouden worden vergoed
f 9,500.
De kosten der werken, noodig voorde
watsrwinning f 10,800.
De machine-inrichting volgons ont
werp k}) 55,000.
Het machinegebouw 27,000.
Zeeland lastig vielen.Na de Schtnge's kwam
het huis aan genoemden.sta tars an Valcke,
naar wien nog lang een valk als windwijzer
den torentop sierde. Vervolgens kwam het
door koop aan de familie Fan der Nisse en
Werd het ge'mei verbouwd door mr Cornells
van der Nisse, heer van Heinkenszand,
Later kwam het Buiten in het bezit der
familie Hu gronje.
Ten jare 1816 werd het door de R. Katho
lieke gemeente aangekocht en tot kerk in
gericht, welke in 1836 en '37 nog merkeljjk
verbeterd ie.
Het kerkgebouw, hetwelk we nu gaan
bezoeken, is betrekkelijk nog niet oud. Het
vorige bedehuis mst zijn hoogen en fr&aien
toren, bij de Reformatie door de Hervorm
den in bezit genomeD, was een zwaar, op
twee ry'en pilaren rustend gebouw, 't welk,
op verzoek van den amba. heer Jan van
Schenge, in 1455 tot eene parcchie-kerk
ierhaven werd. Za was in de Roomsche
tijden aan den H. Blasius toegewijd.
In deze oude kerk voed men in vroeger
dsgen een fraai gebeiteld grsfmonumi nt
het wae dat van Corns de Perponcher Sedl-
nitzky. Op de tombe van gekleurd marmer
stond eene levensgroota zinnebeeldige
groep en las man er de sprank op „Firmus
et ace?"; bovenaan het wapen van de
fzmilie De Perponcher en ter weerszijden
acht kwartier wapens en op de rol een li-
tiinsch opschrift. Uit de jaartallen in het
onderschrift (1719 en 1730) kon men opma
ken dat de stichter het reeds bjj zijn leven
had doen vervaardigen. Het geaenkteeken
is, helaas, spoorloos verdwenen. Van den
toren der kerk had mee, onder de Fransche
overheeraching de spits afgenomen en
daarop een seintoestel geplaatst om de zee
tijdingen in weinig meer dan 30 minuten
/an 15 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cenv.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De ontjjzeringsinrichting met de datrbji
behooreude filterinrichting f 37,821.
De reinw&terkelder f 3,990.
Het hoofdbuizennetter lengte van
pita. 194015 Mmet inbegrip ven af
sluiters, 810 stukB brandkranen en ver
der toebefeooren, alsmede de ziokbuis in
het kanaal door Zuid Beveland f 1,069,000.
De woningen der machinisten f8,400
De electrischa toestellen met bij he
hoor6nae geleidingen, noodig om in het
machinegebouw te Ossendrecht den wa
terstand in den watertoren bjj Goes te
kunnen nsgaan f 15,900.
De inrichting tot fabricatie van pen-
tairgas, met de dgarbjj behoorende gas
leidingen en lampen op het terrein te
Ossendrecht en in de gebouwen aldaar
f 3,330.
De rioolleidingen op het terrein te Os
sendrecht en verdere werken aldaar f5,750.
De watertorens
A. nabij Goes f 63,000.
B. nabjj Driewegen-Bortselen f 24,000.
Voor kosten van ontwerp, uitvoering,
enz. 1V, pCt. der bovenvermelde posten
f 19,872.
Voor onvoorzien en ter afronding f5,638
Totaal f 1,350.000.
(1 miljoen 350 duizend gulden).
Voor het meerendeel der werken zooals
buisleidinger, brandkranen, enz. is een
prijs per meter opgegeven. Daardoor zjin
geschillen tnsschen aanbesieder es aann:-
mer zoo goed als uitgesloten. En na kan
van den aanvang af worden overzien wat
elke bijzondere aansluiting kosten zal
Twee voordeelen, die tot bun recht zullen
komen, wanneer te voren op vele aanslui
tingen kan worden 6rekend. Bjj latere
aanaluiting zjjn natuurljjk grootere kost/n
noodig.
Hetzelfde is 't geval met de brandkranen.
Het Comité zou wel willen voorstellen
dat bahalve de ruim 800 dezer kranen die
in de bebouwde kommen op de leiding
worden aangebracht, ook op elke boerderij
die aan de drinkwaterleiding wordt aange
sloten en waar zulks door dan eigenaar
wordt gewenscht, een brandk'San zal
worden aangebracht, tegen bloote ver
goeding in eenagevend geld, door den eige-
over den Middelburgsehen Abdjjtoren, naar
Antwerpen te kunnen overseinen, hetwelk
evenwel bij aanbesteding door 't gemeente
bestuur op f Juni 1819 i3 afgebroken en
vervangen door het bouwen eener nieuwe
naald. Door ouderdom was de kerk einde
lijk zoozeer in verval geraakt, dat men in
1842 besloot, als voor de behoefte ook veel
te groot zjjnde, af te breken en van de af
braak, voor zoover bruikbaar, eene veel
kleinere kerk met toren, te stichten, waar
toe bjj Z M. besluit van 12 Maart 1842 eeu
rijkssubsidie van 11 000 gld. verleend werd.
Het werk werd in Jan 1843 aanbesteed en
voor 11.300 gld. aasgenomen.
Na voltooiing van den bouw werd de
eerste godsdienstoefening zonder in wij
ding er in gehouden op den 10 Nov.
1844. Tijdens d stiohting had de gemeente
zioh beholpen met de oude keTk van
Baarsdorp.
Het bleek evenwel al spoedig dat het
nieuwe gebouw geenszins aan de ver
wachting beantwoordde, en dat er binnen
korten tijd belang'jjke heistellingen aan
te voorzien waren, hetgeen zieh aldra
bevestigde. Raeds den 15 Juni 1848 moest
overgegaan worden tot de besteding ven
een nieuwe bekleediDg van het dak met
geteerd papier in de plaats van de zinken
bladen, waarmede het dak bij den bouw
gedekt was. Ook in 1855 eisohte het ge
bouw, met zijn daarop staanden toren op
nieuw groote kosten van herstelling; tot
gedeeltelijke tegemoetkoming waarvat,
een rijkssubsidie tan 2300 gld. werd ver
strekt, welk werk den 8 Nov. van dat
jaar aanbesteed en aangenomen werd door
A. Postmus van Ellewoutsdijk voor 2400
gld. Ook in 1860 hadden nogmaals eenige,
ofschoon minder beduidende voorzieningen
naar &ac de maatschappij, van de kosten
van aanleg. Qet water, noodig voor brand-
blussching, worde dan ook daar, evenals
in de dorpon, g atis gelegerd. Wie daar
toe dadelijk bij den aaaleg der water
leiding op zijn hofstede aanvrage doet, zal
een dergeljjke brandkrasn voor veel ge
ringer prijs kunnen bekomen, dan waar
voor zij later in de leiding zal kunnen inge
bouwd worden. Ook zal menige landbou
wer gebaat knanen werden, wannenr
de maatschappij in of nabjj zjjn weiden,
alweea enkel tegen betaling deraan-
legkos en een dergeljjke kraan aanbrengt,
waarnit hij, tegen den gewonen waterprijs,
naar behoefte water voor zjjn vee tappen
kan. Dit alles echter wel te verstaan alleen
voor die landbouwers, wier hofsteden zjjn
aangeslotsh of waarvoor aansluiting is aan
gevraagd.
De vragenis het plan deugdelijk 't en
zjjn de te batalen prjjs en billjjk f worden
door de deskundigen ie hun rapport beslist
bevestigend beantwoord.
Sleohts een enkel punt verdient nog
afzonderlijke vermelding.
Zooals de toekeni* gen aangeven, is de
hoofdbu's ontworpen, tan den vasten wal
tot het oosteinde van het eiland, in den
Seheldedam, en van daai tot nabij Krab-
bendijke, langs de spoorbaan. In het bij
zonder wes van gewicht om ten spoedigste
zekerheid te verkrijgen, dat tegen uitvoe
ring van dit deel van het ontwerp geene
overwegende bezwaren zouden bestaan.
Anders toeh ware d< geheele onderneming
niet wel mogelijk geweest. Het zon voor
barig worden geacht zioh reeds te verge
wissen van de voorwaarden, die, met be
trekking tot andere dijken en wegen, aan
eene vergunning tot het leggen van buizen
zouden worden verbonden, maar voor zoo
ver betreft den Soheldedam, wilde het
Comité zioh zekerheid verschaffen. Het
wendde zioh derhalve tot den Minister van
Waterstaat.
Het antwoord namens den minister,
door den secretaris generaal, Salvarda de
Grave, gegeven was gunstig, en de voor
waarden zjjn billijk. Zjj behelzen de
verplichting tot kennisgeving van 't vctr-
genomen werk aan den Sectie ingenieur
aan bet gebouw plaats, waarvoor eene
rentelooze geldleening van 350 gld. ge
sloten w rd.
Gaan wij het tegenwoordig bedehuis
binnen, dan zien wij, dat het eene, hoe
wel eenvoudige, nette kerk is, nog voor
zien van stoelen, welke zitplaatsen ic 1896
door den president-kerkvoogd aan de ge
meente geschonken werden.
Het harmonium-orgel, gekost hebbende
800 gld., werd den 26 Deo. 1890, door
ds. van Spankeren tot zijn dienst ingewijd.
Ook in deze kerk trekt een mooie graf
naald onze aandacht, 'tls ter herinnering
aan Isaac Hurgronje en zjjne vrouw Jo
hanna van Dishoick. Op eene piramide zien
wij, aan koorden bevestigd, de wapen
schilden van Hurgronje en van Dishoeck.
Op de tombe zelf lezen we als inscriptie
„Ter eere en gedacht nis van mr. Isaac
Hurgronjein zijn Weled. leven Raad der
stad Vlissingen, en wegens dezelve ge
committeerd in het Edelmogend Collegia
van Heeren gecommitteerde Raden ter
admiraliteit in Zeeland, Ambachtsheer in
's Heer Arendskerke, Heinkenszand, Ovezan-
de enz overleden 31 Aug. 1776 en vrouwe
Johanna van Dishoeck, overleden 22 April
1766".
Dit gedenkteeken stond vroeger in het
koor v&n de cude kerk, dooh werd bij
het afbreken, ter reohteriijde van den
predikstoel geplaatst, en bleef alzoo in
stand.
Het wit marmeren, aeht'ien palmen
hooge beeld, den Tijd voorstellende is er
later nevens geplaatst en was afkomstig
van het graf van de Perponcher,
(1Slot volgt