NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No 32,
1909.
Zaterdag 6 November 24e Jaargang
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
f. P„ D'HUÏX Ï0 Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENT1ËN
Anti-Christelijk
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers 0,02',
Wed. S.
UITGAVE DER FIRMA
E JÖNGE-VERWEST, te Go@?
SR VAR
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 een*.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent. iedere regel
meer 10 cent
O
De witte das 1
Daarmede tooit zich de vrijzinnigheid
van rose tot rood, als een stembus in
zicht is. Voor, alles wil men dan zijn
christelijk", en toch welk een storm van
verontwaardiging er in het vrijzinnig
kamp het ook moge wekken wij ge-
looven, dat de beginselen van het libe
ralisme in den practyk den godsdienst
schaden.
Anti-Christelijk
Dat is de vrijzinnigheid. Wij zeggen
niet. dat zijn alle vrijzinnigen. Het is
bekend dat mannen als mr. N. Gr. Pierson,
Jhr. Mr. 1. Roüll, Prof. Mr. W. van der
Vlagt, die behooren tot de liberale party
en dus tot de linkerzijde, geregeld iede-
ren Zondagvoormiddag de godsdienstoe
feningen bijwonen en allen chr. philan-
tropisohen arbeid vau harte saeunen. Zy
zijn niet in den gewonen platten zin van
het woordongeloovig, materialistisch.
Zij gelooven met ons, dat de Hemelsche
Vader aan elk zijner kinderen dat be
schikt, wat Hy voor dat kind het beet
acht, doch voor hun gevoel ligt er in
dat vlechten van zulk een nauwen band
tusachen den Heere hierboven en den
strijd op het politieke erf, iets dat te
weinig eere geeft aan de Heere. De gods
dienst is te hoilig en te teeder, dan dat
zij de binnenkamer verlate en in aanra
king kome met de ruwe wereld en daar
om trad Prof. van der Vlugt op met zijn
innig psalmlied „Gods verborgen om
gang vinden zielen, waar zyn vrees in
in woont", op de lippen.
Ongetwijfeld is er iets dat ons in dat
optreden van dezen professor aantrekt.
Openlyk deed hij belijdenis van het ge
loof in zyn Hemelschen Vader en bracht
hij hulde aan het Christendom, alleen
maar, de professor blyft halverwege
staan.
Als hy werkelijk gelooft in het bestaan
van God, die alles bestuurt en regeert
dan heeft hy op elk levensgebied, ook op
politisk lerrein naar Zijn heiligen wil.te
vragon, voor Zyn gezag te buigendan
heeft zich te scharen aan de Rechterzijde,
waar niet het gezag van den mensch. de
volkssouvereiniteit, maar de Sonvereini-
teit Gods beleden wordt.
346 FKUILLETOJV.
DOOK
SCALDIS.
St Laurens.
I.
Di tmaal leidt onze route naar het nurs
N.waartg van Middelburg gelegen vriende
lijke dorpje St-Laurens.
Ooxe wandeling van uit d« N.-poortatreat
der stad aanvangende, komen wij aan den
zelfden Dom'.urgsohen straatweg, ons reeds
bekend door onzen tooht naar het verder
gelegen Serooskerke.
Deze aangename weg brengt ons van den
buitensingel te midden van frissohe weiden,
waarin wij tal van weldoorvoedde runderen
zien grazen.
Krachtig woidt het groen van gras en ge
boomte door de zon getint en helder blinken
daar ginds de steenen paaltjes van een een
deftig hek, tegen het donkere hout van den
achtergrond.
Dóar lag eens de sehoone luBthof Klaaren-
beek, waarvan de aanleg door den vroegen
dood des eigenaars onvoltooid bleef, maar
die tooh geenszins onder de minsten van
Walcheren werd gerekend en om zijn groote
vijvers en sierlijke prieeleo beroemd was.
Overal ontwaren wij afwisseling van
nieuwe, vriendelijke tafereeltjes, en als wij
een oogenblik stilstaan, om achter ons te
zien, dan zien wij telkens boven den groe
nen gordel, die de stad omgeeft, den ranken
toren der alonde Abdij, de sierlijke lijnen
Maar al zijn dan niet alle vryzinnigen
hoofd voor hoofd, ongodsdienstig, dit
neemt niet weg dat de Christusverwer-
pers en de bestrijders en de verachters
der Christelijke levens- en wereldbeschou
wing nitsiuitend by hen worden aange
troffen. De vrijzinnigheid geniet de be-
donkelijke eer, dat zy alleen de atheïs
ten en de antichristelyken onderdak bied;.
Heel hun in onze eeuw zoo schrikwek
kend toegenomen tal huist in hare tante.
Nie tn de Roomsche Staatspartij in ons
land, niet bij de Christelijk Historische
Unie of de georganiseerde antirevolutio
naire partij telt ge ze, maar by vrijzin
nigen van alle gading worden ze gevonden.
De vryzinnighei 1 als geestesrichting
is dan ook metterdaad anti christelijk, ja
vijandig tegen den geest van het Chris
tendom. Men wil geen kerkisme, mon
hondt niet van dogmatisme, zoo wordt
er geredeneerd. Doch al die redenee
ringen zijn maar phrases. Ook onze an
tirevolutionaire partij doet daaraan niet
mede. Is er harerzijds ooit een kerke
lijke grens gesteld voor het politiek le
ven? Was er niet ten allen tyde plaats
in enze gelederen voor Nederlandsch
Hervormden, Doopsgezinden, Lutherschen
en Gereformeerden f En dogmatisme,
laat men toch niet met valsohe leuzen
voor den dag komen Geen stelsel be
staat er zonder dogmata. De dogma
tiek vrees, die links wordt gevonden, is
bepaald bespottelijk en zij, die het ergst
op de dogmatiek afvuren, zyn als het er
op aankomt, wasrlijk de ergste dreg-
matisten, en dan nog wel dogmatisten
van de slechtste soort, dogmatisten op
eigen hand
Verstaat men onder dogmatisme, een
eenzijdig drijven van zekere leerstellin
gen, een ze te pas en te onpas telkens
bjjbrengen, vaste spijze opdienend voor
kinderen en zuigelingen, die de melk
van noode hebben, dan zyn wij antire
volutionairen tegen zulk een dogmatis
me even sterk gekant als welke party
ook. Op dit stuk kunnen wyooson-er-
wijs en onze opvoeding in school, ver-
gadeiing en pets met alle vrijmoedig
heid ender de hamer der critiek laten
komen. Het is evenwel niet waar, dat
dat de vrijzinnigheid van ons geschei
den doet honden, en zoo scherp tegen
over ons d^et staan. De scheiding wordt
van den stadhuistoren en den z waren koepel
der Oosterkerk, door de zon verlicht.
En zoo genietende van het mooie verge
zicht naderen wij het gehucht Briqdamme,
burgerlijk tot de gemeente St-Laurens be-
hoorende.
Zeer oud is dit plaatsje, wijl wij het in
van den BergKs oorkondenboek reeds in
1196 hooren vernoemen. Het oude geslacht
van Brigdamme, waarvan wy vele edelen
vinden opgenoemd,was, blijkens het wapen
door deze edelen geroerd, nit het gesla iht
van Borsele afkomstig wordende ee i tak
van dit geslacht Borsele van Brigdamme ge
noemd, totdat hertog Albrecht in 't jaar 1358
Boudewijn van Brigdamme zijne ambachten
ontnam, en die aan Middelburg gaf, wegens
-het door hem aan die stad gepleegd geweld.
Jan van Brigdamme, zijn zoon, bekwam
dezelve echter van de stad terug, volgens
verdrag dat hij Brigdamme in erfleen zoude
bezitten, en nooit een steenen burcht of huis
op zijn erf mooht stichten.
Zonder alle de daaropvolgende eigenaais
van de he erlijkheid te noemen, werd zij den
26 Juri 1828, in openbare veiling aange
kocht door jhr mr Corns. Jacs Versluis, aan
wiens zoon Quillaume Ludolph zij op 29
29 Aug. 1850, bij scheiding, werd aanbe-
deeld, terwij' deze haar op 14Sept. 1861
overdroeg aan zijne moeder Maria Wtlhel-
mina Schroder, wed. Versluys.
Het gehuo' t is, zooals we z:en, zeer klein
het bestaat uit eenige huizen en hofsteden
aan weerszijden van den straatweg, waarop
het voetpad bij het kerkhof en de kerkruïne
uitkomt.
Deze ruïne, tusschen het gebladerte ge
niet veroorzaadt door kerkisme en dog
matisme- De klove gaat veel dieper.
De vrijzinnigheid keert zich niet tegen
mogelijke uitwassen van het Chr'sten-
dom, maar metterdsad tast zij het his
♦o-iech Christendom zelf aan. Haar doel
is de Christelijke grondslagen van ons
volksleven te ondermijnen en daarbij
maakt zij gebruik ven valsohe lenzen,
bedri gelijke woorden. Met de phrase
van een Qhristendom boven gel onver
deeldheid heeft dit al een aanvang geno
men en nog is het einde er niet.
Op een zeker stelsel van modern hei
dendom, oen soort natuurlijke religie
maar dan een zeer vage religie plakt
men een etiquet Christelijken stalt dit
uit vooral wanneer het in verkie
zingsdagen is onder de aanmatigende
bewering dat dat nn het echte onver-
valschte Christendom is. En toch is het
niet anders dan een Christendom, waar
in de Christus is weggenomen een Chris-
dom waarin voor den Christus geen
plaats is.
Ja, de vrijzinnigheid is in den grond der
zaak anti-christelyk, en aan het ware het
historisch Christendom, dat heel iets an
ders is dan het ülosofisme der modernen
met bun Christendom zonder Christns,zon
der Immanuël, God geopenbaard in het
vleesch, aan het ware, het historische Chis-
tendom. Dat waarlijk Jezus erkent ais de
Christus en voor Hem aanbiddend in het
stof knielt,is de Vrijz nnigheid vijandig.De
vrijzinnigheid zoekt ons volk te ontchris-
telijken en is daar reeds drie kwart eeuw
mee aan den gang. Daarop doelde heel de
actie voor de school zonder den bijbel. Van
vrijzinnige zijde wordt wel gesproken over
een gezuiverd" Christendom maar een
zuiver Christendom wil men aan den over
zijde niet, want eerst dan is in hun oogen
het christendom gezuiverd, wanneer elk
positief christelijk element ontbreekt. Dat
het christendom in de practyk vele gebre
ken aankleeft, dat de zonde in het gezins
leven,in de school in de maatschappijen de
kerk, op elk terrein waar wij ons bewegen
groote verwoestingen heeft verricht,erken
nen wij volmoedig. Onze beste verrichtin
gen de catechimus spreekt het onom
wonden uit zijn met zonde bevlekt. Ons
leven is gebrekvol. En zoo hebben de vrij
zinnigen,die een open oog voor onze gebre
ken hebben,voldoende gelegenheid om ons
legen, bestaat nit een onde muurbrok op
66Q kleine hoogte, 'tls het overblijfsel
eener grootekerk.totweikeropbouwing ver
gunning werd verleend in 1196 of '97, in
welk stuk reeds gewag wordt gemaakt van
eene andere oude kapel aan St Bt igitta ge-
wiid. Van deze patrones willen sommige
schrijvers don Daam van Brig dunt me aflei
den, hoewel anderen dit zoeken in de woor
den Brugge en dam, afkomstig uit het oude
wapen, hetwelk bestond nit een dam met
een brug. Het wordt bij eene taxatie der
leenmannen in het jaar 1578 »Brugdamme«
en thans in den volksmond gewoonlijk
»Bredamme« genoemd. Het kerkhof vinden
we vermeld in een brief, by Van den Bergh
te vinden van 24 Febr. 1291.
By het stichten van het College van
Konunniken van de St Pieter- ofNoord-
Monsterkerk te Middelburg, moesten de
kerken Brigdamme Cleverskerke, Schellach,
Zandijk en Gapinge de helft harer inkom
sten afstaan ten behoeve van het Kapittel
en werden ze onder het patronaat van de
kerk te Middelburg gebracht.
Dit recht van patronaat werd op 30 Maart
1823 aan den Graa! afgestaan, zoowel van
deze kerken, als die van Oosthoek aan den
Arnedijk (Niëuwerkerke) en ter Buttinge.
Opmerking verdient dat Brigdamme, of
schoon reeds in 1197 van eene kerk voor
zien, niet wordt genoemd in de bekende
br'e ren van bovengenoemden schrijver van
1247 en 1271, waarin de bezittingen van de
Abdij worden opgenoemd, zoodat des e
Abdij geen eigendom in dit ambacht schijnt
gehad te hebben, of, schoen er toch een
verdrag wordt vermeld tusschen den Abt
den vriendendienst te bewijzen, door ons
op onze zwakke plekken te wijzen. Maar
dan juist komt de scherpe tegenstelling uit
Wy zeggen laat ons op die gebreken acht
geven en met al wat in ons is ze te bestrij
den, maar onder de hand het Christendom
zelf, het positieve Christendom versterken
als een zout dat al de lagen van ons volks
leven moet doortrekken, dan treden ze ont
stemd terug. Van die versterking willen zij
niet weten. Niet Christelijk maar neutraal
is de leuze
Voor dat Christelijke moet dat paria's
hoekje, de laagste plaats gereserveerd bljj
ven. Een Christelijke natie met staatsin
stellingen van den Christelijken geest
doorademd is der vrynnigen ean ergernis
en een schrikbeeld en ons is het een heer
lyk ideaal.Zoo staan en worstelen we tegen
elkander.
5 Nov. 1909.
Het Centrum beantwoordt onze opmer
king omtrent bo rel- of biergebruik op
Zondag aldus.
Wij weten niief, of de Zeeuw hier met
volkomen kennis vau zaken kan sprekeD,
en D-tuurlijk hopen wij, dat het blad bier,
zachtst genomeD, overdrijft.
Mooht echter ook slechts ten deele
waar b ijken wat hier geschreven wordt,
dan behoeft wel niet te worden gezegd,
dat in dezen toestand zoo spoedig moge
lijk verandering dieot te komen.
Op de katholieken rust ook te dezen
opzichte de verplichting van het goede
voorbeeld.
De vraag rijst echter, of bet in de
„overheersohend Roomsche streken",
waarvan het antrevolutionnair orgaan
gewaagt, wel de Katholieken zijn, die
zioh de door bet blad uitgebrachte be
schuldiging hebben aan te trekken.
En voorts zouden wij de Zeeuw erop
willen wjjzen, dat de Kerk ook in naateri-
eelen zin de Zondagsrust bevordert door
het voorschrift, dat verschillende feestda
gen als Zondag zijn te vieren, een
voorschrift, dat niet slecgts een godsdien
stige, maar ook een sociale beteekenis
heeft.
Wij waardeeren zeer den arbeid van het
Kruisverbond en de R K. pers tegen dit
euvel in onze provincie. Doch nog lui
der protest sohijDt noodig want't kwaad
en de beide Paulussen van Brigdamme, in
1261, over tienden in dit ambacht Deze
kerk is in 1562 verbrand. Zekere Leunus
Demus, andera gezegd Keijzer, oud 27 jaren,
geboren te West Souburg, stak ze in brand,
uit wraak tegen een landbouwer aldaar,aan
wien hy een hemd had ontstolen en die dit
had teruggenomen.
Tot straf voor zijne euveldaad werd hij
levend verbrand en wel, zooals 't Register
op de sententi6n van Middelburg vermeldt
„met 't fatsoen eener kereke boven syn
hooft''.
Zijn we dit gehucht gepasseerd, dan
komen we at spoedig aan eene plek, die nog
eene herinnering bewaart nit de onrustige
jaren van de laatste helft der 16e eeuw.
Daar komen wij aan het s.g.D. „Span-
jaardsputje", en is hier de begraafplaats
van een aantal Spaansohe soldaten van
de Middt lburgsohe bezetting, by het beleg
van die stad in een uitval gesneuveld.
Gar gen zegt ons in zijn „Walohersohe
Arcadia", dat door de Staten van Wal
cheren en door Middelburg de Noordweg,
ruim een halve eenw geleden, dus is 1660
hij dagteekent de voorrede van den
eersten druk op 1714 van een aller-
treurigsten kleiweg in een straatweg is
veranderd, eerst tot het nu gedempte
„SpaDjaardsputje", en later, Tooral door
den heer Knuit, die zjjn Buiten had op
het huis „Om", tot Serooskerke.
Van onzen met iepen en pejpels be
planten straatweg zien wij in de verte de
blanke Vlissingsohe duinen boven de ruime
vlakke bouwlanden en meer naderbij ko
mende de daken en het kerkje van St.
'm
is werkelijk, vooral in de grensgemeenten,
groot.
Bet Volk, den uitdag der Bsagaobe
gemeenteraadsverkiezingen besprekend,
klaagt over 't uitvallen van den soo.-dam.
eandidaat.
Uit haar klacht knippen wij desa
woorden
„De onderwijzers die bij de
periodieke verkiezing nog flink mede
werkten lieten nu niets van aich
hooren".
Een olsusnle die ook om de streepjes
die er in staan geefi te denken.
In haar licht krijgt de bewering van
het Haagsohe raadslid ter Laan als zouden
er maar zeven socialisten onder de Hasg-
sehe onderwijzers zijn een ietwat komische
vertooning.
Zeven is wel eens het type-oijfer voor
Sommige gemeenteraden, steeds voor de
gemjentekas bezorgd, beginnen ook aan da
belangen der gemeentenaren te denken.
Er werden al enkele voorstellen bekend
tot invoering vau een progressieve inkom
stenbelasting met kinderaftrek.
Wie van de Goesche raadsleden doet ook
eens zulk een voorstel in het belang der
Goesche belastingschuldigen
Dat in Goes een huisvader met de zorg
voor bijv. tien kinderen balast, evenveel
hoofdgeld betalen moet als een allecnloo-
pend persoon die ean even groot inkomen
heeft als hy, komt ons onbillijk voor.
Die huisvader kan zijn f 40 hoofdelyken
omslag minder gemakkelijk missen dan die
celibatair.
En toch moet het.
Natuurlijk er is ook aftrek voor levens
onderhoud.
Maar dien hebben zij beiden.
De geneeskundige wetenschap is heel
wat vooruit gegaan sedert den üjd toen
vader Jacob Cats [gestoiven 1660] zijn
weerzin en walging uitsprak van de
viezigheden die de dokters ven zijn tijd
hunne arme patiënten lieten innemen.
Hij klaagt onder anderen
Men neent een pad en muys, ja vers gevangen
[luysen,
Laurens, 't Is, zooals we zien, een eè.-
voudig, net plaUelaodsplastsje hoofdbron
van bestsan is ook hier landbouw en
veeteelt.
Vóór 1863 zouden wij eene wijle stil
gestaan hebben voor het fraaie kasteel
Popkensburg met zijn hoogen puntgevei
en de beide torentjes aan den ingang.
Het werd gesticht in 1353 door den toen -
maligen ambachtsheer Klaas van Borsele.
In 1401 werd de heerlijkheid Popkens
burg door Albrecht, graaf van Zeeland,
met ongeveer 160 gemeten lands oj ge
dragen aan Klaas van Borsele, den twee
den van dien naam,jtot een onversterfelijk
leen, onder voorbehoud dat het kasteel
altijd moest wazen „des Graven opeu
huys", d.w.x. als de Graaf hier vertoefde,
hij er ten allen tijde toegang moest hebben.
Bij die opdracht werd er ook, als gunst
aan toegevoegd dat het vrij zou zijn van
alle schatten en lasteD, die door den polder
Walcheren zouden geheven worden. Later
werd door Walcheren, die gunst betwist,
doch door den grootsn Raad te Meohelen
werd in 1566 beslist, dat die gunst zou
gehandhaafd bljjven.
Het slot was in 1863 wel reeds lang
onbewoond en in vervalde gebouwen
van den voorburcht waren toen reeds
geslooptde wildbaan en de tuinen ver
dwenen, maar het gebouw zelf stond toeh
nog vast en stevig in de breede «lotgraeh'.
Slot volgt