EUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No 30.
1909.
Donderdag 4 November
24e jaargang
CHRISTELIJK-
HISTORISeH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
f, D'HUlJi, te Middelburg.
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Publieke Armenzorg in
Borgesïaanschen stijl.
FEUILLETON.
De Koorkerk ie Middelburg.
SoltealaodsGh Overzicht.
Noord Amerika.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. i,2S.
Enkele nummers 0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
S. 1 DE JONGË-VERWESÏ, te
SB VAK
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cenv.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Het ontwerp-armenwet, dat in 1901 door
Goeman Borgeeius werd ingediend, heeft
blijvende beteekenis. Bet is de uitwerking
van hetgeen door een machtige fractie in
or elan» op dit gebied wordt begeerd.
In de memorie van toelichting op 't ont
werp gaf 't toenmalig Kabinet zijn stand
punt te dezer zake. Volgens deze memorie
van toelichting stond 't Kabinet nóch op
staatssocialistisch nóch op ond-liberaai
standpunt, maar nam 't een middenstand
punt tusschen deze beide in. Bet wil aan
de kerkelijke en particuliere weldadigheid
de grootst mogelijke vrijheid laten.
Beads een oppervlakkige inzage van het
ontwerp zelf overtuigt n evenwel dadelijk,
dat het Ministerie-Goeman Borgeeius veel
verder is gegaan dan dit standpunt ge
doogt, en zich in 't ontwerp feiteljjk op
gansch andere basis heeft geplaatst.
Reeds dadelijk komt dit aan het licht in
de eerste artikelen van het ontwerp. Art.
1,1, luidt»Het armbestuur omvat alle in
stellingen van weldadigheid,welke armen
verzorging in of buiten gestichten voort-
»dnrend ten doel hebben." In art. 3 worden
al deze instellingen van weldadigheid op
gesomd, en worden dan ook de kerkelijke
daarbij genoemd. De diaconieön worden in
dit ontwerp dus maar eens eventjes voor
gesteld als een onderdeel van het armbestuur
dat door dit ontwerp in zjjn geheel gere
geld wordt. En wel is waar wordt aan dit
onderdeel dan de grootst mogelijke vrij
heid toegekend; maar voor zoover noodig
wordt deze vrijheid ook gekortwiekt.
Dit blijkt vooral uit de beide nienwe
instellingen, die in dit ontwerp worden
voorgesteldinspectie, en het centraal
register.
Volgens dit ontwerp moeten rijksin-
peeteurs worden aangesteld, wier werk
kring nader bij algemeesen maatregel
van beBtuur zal worden geregeld. Aan
deze inspecteurs wordt 'tgansche toe-
sieht op 't armbestuur opgedragen. Te
genover de diaconieën is dan het recht
van inspectie wel uiterst beperkt. Het
bepaalt zich alleen tot het kennis ne
men van de regelen, volgens welke de
armenzorg door de diaconieën geoefend
wordt. Maar het toezicht bestaat dan
toch.
Teel verder gaat evenwel de instel
ling van het centraal register. Volgens
dit ontwerp moeten in alle gemeenten
centrale registers worden ingevoerd. De
ze registers zullen dubbele registers zijn.
Op 't eene register etsan de '•schamels*
armen. Dit zijn de armen, die dooreen
diaconie of anders instelling van welda
digheid worden ondersteand. Dit regis
ter is geheim. De namen der «schamels*
armen zijn alleen bekend bjj de diaconie
of de instelling, die deze opgeeft, en b(j
den man, die belast is met het bijhou
den van dit register. Maar alle in-
(Slot.)
Met „Hooge koor* of de Kloosterkerk, nu
niet langer door de geestelijken der abdij
gebruikt, diende eerst tot huisvesting voor
armen en zieken, maar reeds in 1574 werd
het gebezigd als kerk voor een hier geves
tigd Sohotsohe gemeente. In 1592 diende
het tot huisvesting voorEngelsohe soldaten.
Aangeiien eshter de Herv.Gemeente zich
steeds uitbreidde, werd het 29 Juni 1597
tot een vierde kerk ingericht, nadat in 1589
de Gasthuiskerk reeds als derde kerk in™e-
bruik was genomen.
Van dien ttfd af heette dit kerkgebouw
„Koorkerk".
In 1302 werd een gedeelie aan de oost
zijde, ter plaatse waar het hoogaltaar ge
staan had, afgescheiden en tot consistorie
jngerioht.
stellingen van weldadigheid zijn ver
plicht de namen van alle ondersteunden
op te geven. Weigeren z(j, dsn verben-
ren z(j hunne rechtspersoonlijkheid. Het
andere register bevat de namrn van de
armen, die door het burgerlijk armbe
stuur of door meer dan eene instelling
van weldadigheid worden ondersteund.
Dit is het openbaar register D. w. z. alle
instellingen van weldadigheid scannen
omtient de armen, die op dit openbaie
register staan, de inlichtingen verkrij
gen, die daarop te hunnen aanzien staan
opgeteekend.
Dit register brengt dus de centrale
leiding der armenzorg voor een groot
deel op 't gemeentehuis.
Behalve deze beide, inspeotie en centraal
register, werden nog twee andere nieuwe
instellingen in dit ontwerp voorgesteld, en
wel de invooring der armenraden en de
wettelijke regeling van de burgerlijke armen
zorg.
De armenraden zijn vergaderingen van
vertegenwoordigers van de burgerlijke,
kerkelijke en particuliere instellingen van
weldadigheid eener plaats.De samenstelling
dezer raden is facultatief, hun arbeid con
sultatief.
De wettelijke regeling van de burger
lijke armenzorg is geheel op de leest van
't Elberfeldsohe stelsel geschoeid, dat alzoo,
wanneer dit ontwerp wet ware geworden,
ten onzent wettelijk ware ingevoerd.
Door 't Ministerie-Kujper is evenwel 't
ontwerp-Goeman Borgeeius ingetrokken.
Onder 't Ministerie-Rink werd wel een
soort van onderzoek op 't gebied der
armenzorg ingesteld, en naar den Raad
van State een ontwerp verzonden, dat
naar alle waarschijnlijkheid een tweede
uitgave vaa het ontwerp Goeman Borgeeius
was. Maar dit ontwerp heeft de Tweede
Kamer nooit bereikt.
De tegenwoordige regeering staat nóoh op
het standpunt van 't Ministerie-Goeman
Borgeeius, nóoh op oud-liberaal standpunt,
maar op dat der rechterzijde.
Volgens dit laatste standpunt moet de
invoering der verzekeringswetten vooraf
gaan aan de herziening der armenwet, en
moet de eigenlijke armenzarg zooveel
mogelijk aan de kerkelijke en partiouliere
barmhartigheid worden overgelaten.
Naar onze bescheiden meaning is dit
standpunt het 3enig juiste.
Justitie en politie beho.ren tol de taak
der overheid. De armenzorg allerminst.
Deze is de gansoh bqzonoere taak van de
Kerk en van de particuliere weldadigheid.
Niet aan de burgerlijke overheid maar aan
de Kerk behoort de leiding op uit gebied.
En nu weten wij zeer goed, dat veie
Kerken hunne hooge en sohoone roeping
op dit gebied helaas het ben verwaarloosd.
Op daze is volkomen van toepassing, wat
Mr. Kerdijk eens zeide: Het christendom
der twintigste eeuw is twintig eeuwen
bij het waarachtig Christendom ten achter.
Maar deze nalatigheid van vele Kerken
Vóór 1638 had deze kerk geen dakbekap-
ping, maar een platte „rok" of vloer, waar
schijnlijk met lood gedekt tusschen ten
steenen borstwering.
Het gewelf, dat nu zoo prachtig gerestau
reerd is, werd na d sn brand in 1568 op last
van Bissohop De Castro door Antheunis
Sexon en Jan Borremans van Antwerpen
aangebracht, van waar dan ook het wapen
van de Castro in het verwulfsel voorkomt.
In 1618 werd een gedeelte der kerk en
wel het voormalige kq or der voorkerk afge
scheiden en ingericht tot een auditorium ot
speelplaats, waar de professoren vau de
iiluatre school, o. a. Wallaeus, hunne lessen
gaven.
Het oude spreekgestoelte, thans in dsn
kloostergang staande, is daaruit afkomstig
In 1842 werd voor Hadrianns Junius „het
lioht van Holland en 'tsieraad zijner eeuw*,
te Hoorn geboren en sinds 1574 stadsgenees
heer alhier, een gedenkteeken opgericht,
dat ook thans opnieuw is geplaatst in den
noordelijken zijmuur.
mag voor de overheid geen reden zijn om
te doen wat niet tot haro taak behoort,
Allerminst mag voor de overheid daar
toe reden bestaan, omdat zij zelve, zoo
lang de tegenwoordige armenwet van
kracht is, hare groots roeping tot de
handhaving der justitie op maatschappe
lijk terrein heeft verwaarJoesd. 'tGaat
niet aan, dat den arme een bedelbrok
wordt toegeworpen, terwijl de gerechtig
heid tegenover hem wordt nagelaten.
Dit is onder het régime van de tegen
woordige armenwet geschied. De arme
arbeider is in «dagen van krankheid en in
z(jn ouderdom naar de kerkelijke of bur
gerlijke armenzorg verwezen, terwijl so
ciale rechtvaardigheid jegens hem moest
zijn geoefend. Door invoering van ver
zekeringswetten behoort de overheid aan
dezen misstand een einde te maken. De
betrachting der sociale rechtvaardigheid
moet aan die der sociale barmhartigheid
voorafgaan.
En wanneer door de invoering der ver
zekeringswetten aan dezen misstand
slechts een einde wordt gemaakt, dan
vreezen wij niet, of de overheid zal de
armenzorg gerust aan de kerkelijke en
particuliere weldadigheid kunnen over
laten Men vergeta toch niet, dat de
diaconieën tegenwoordig met vele zorgen
zijn belast, waarvan zij door de verze
keringswetten zullen worden ontheven.
Het gemis der verzekeringswetten is óón
dei voornaamste oo; zaken van het fiasco
der tegenwoorlige armenwet. Ook ver-
lieze men niet nit 't oog, dat in de meeste
Kerken herleving komt op 't gebied der
armenzorg. Woorden als van P of. Vis-
scher: „En g(j «diaken en als van
Da. Eilerts de Haan, die in zijn lezing
„De Diaconie dsr Nederlandsche Hervorm
de Kerk, haar karakter en werk* een
krachtige wekstem doet hooren geven
ten deze een welgegronde hope. En last
not leeast, de philantropen, die in zake
armenzorg allee van den staat en niets
van de Kerk verwachten, vergeten, dat
zij in dezem mede schuldig staan en de
armenzorg in de verkeerde bedding lei
den. Wanneer zij hqnnen gewaardeerd
den arbeid meer in 't verband hunner
Kerk zochten te brengen, zouden zij on
getwijfeld èa ann de Kerk ón aan de ar
menzorg den besten dienst bewijzen.
In ieder geval handhaven wij als anti
revolutionair an ons standpunt, dat de
overheid de armenzorg zooveel mogelijk
moet overlaten ann de kerkelijke en par-
tiouliere weldadigheid.
FNOV. 19Q9.~
Met Centrum protesteert er tegen dat De
Maasbode op Allerheiligen, een ais Zondag
te vieren dag, is versohenen en daardoor
redacteurs, zetters en drnkkerspersoneel
gedwongen waren op dien dag, als elk Ka
tholiek rustdag houdt te moeten werken.
Er is zeker veel voor te zeggen, dat op
dagen, „die als Zondag gevierd worden",
Hjj overleed te Arnemniden bp een be
zoek dat hp aan ziju schoonzuster, de zoo
beroemde Kt nan Simons Hasselaar bracht.
Deze was destijds te Arnemuiden woon
achtig, alwaar ze tot belooning voor haar
moedig gedrag met het waagmeesterachap
en het ontvangerschap vaa de belasting op
de turf was begiftigd.
Het stoffelijk overschot van Jnnins werd
in dit kerkgebouw begraven.
Nog vindt men in de Koorkerk een hou
ten bord, dat in een vers de herinnering
bewaart van Jan Pieters, die op lAngs.
1625 in een heldhaftig zeegevecht tegen de
Spanjaarden sneuvelde.
Bjj de laatste vernieuwing werd dit bord
in den westelijken muur achter den pre
dikstoel geplaatst.
Bij al de veranderingen was het kerkge
bouw in den loop der tijden er niet fraaier
op geworden.
De Gothische vensters waren ingestort,
de sierlijke zandsteenen traoeering door
leelijke houten ramen vervangen.
de gelegenheid voor redacteuren en druk
kers van Chr. bladen openstond om naar de
kerk te gaan, en zulk een dag dien dag
waardig te vieren.
Alleen maar, dergelijke dagen zijn geen
Zondagen.
En op don Zoadag wordt er, ook in krin
gen waar Met Centrum haar invloed
oefent, legen de rechten Gods op dien Zondag
nogal gezondigd.
Waar is bijv. het herbergbezoek en bor
rel- of bier gebruik, het zioh bezig houden
met allerlei niet-noodzakelijken arbeid
zoo veelvuldig als in, overheersohend
Roomsohe streken?;
Hat protest tegen het een brengt zeker
ook waakzaamheid tegen 't ander mede.
Met onderstaand door Het Centrum aaa
de Nederlander ontleende protest zijn wij 't
dan ook hartelijk eens.
Naar wij vernemen, ligt het, in verband
met het St. Niojlsasfeest, in de bedoeling,
de postkantoren op Zondag 5 December
voor de aanbieding van postpaketten open
te stellen, terwijl de bestelling der postpa
ketten als op werkdagen zou gesohiedet
waar ook zonder deze buitengewone
maatregelen het publiek door verzendingen
op Zaterdag 4 December de gelegenheid
heeft, zijn pakketten in de gewone Zondag
bestelling te doen opnemen, is een buitenge
wone verzwaring van den Zondagsdienst,
als boven aangegeven, naar onze meening,
niet voldoende gemotiveerd.
Waar vooral in den tegen woord igen
tijd alles woidt in het werk gesteldjom den
arbeid op Zondag tooveeimogeiijk te beper
ken en de Zondagsdienst op de „postkan
toren ook in gewone omsteedig'eden
reeds zwaar genoeg is, meenen wij de aan
dacht van de bevoegde autoriteiten nog
eens op deze quaestie te moeten vestigen.
Woorden van dr. Kuyper.
„De sterke drank ie, helaas in maar al te
te letterlijken zin one volk te sterk gewor
den. Hij werd een macht, die de ontwikke
ling van ons volk ten onder houdt, zijn
geestelijke frischheid weg stal, z(jn eerlijk
karakter bedierf. Als een werkelijke plaag
heeft de dorst naar verhittend vocht gan-
sahe geledingen van ons volkorganisme
derwijze besmet en vergiftigd en van le
venskracht beroofd dat reeds de achterlijk
heid in lichaamsbouw en de ingezonken
heid der gelaatstrekken het lage peil ver
raadt, waartoe het geestelijk en zedelijk
leren wegzonk. One volk raakt er met de
drankzonde onder
In 1904 bi} de verdediging van de drank
wet in de Tweede Kamer
„Het alcoholisme is de pestillentie onzer
dagen, een kwaad, waarmee, pest noch
cholera ook maar van verre in vernielende
kracht te vergelijken is.
Het alcoholisme, gelijk het voortwoedt
en hand over hand toeneemt, verwoest de
volken, ontreddert de nationale wilskracht
verderft eerbaarheid en goede zeden, ver
kwist het broodgeld, verkort den levens
duur, dr(jft tot zelfmoord en vult de gevan
genissen en krankzinnigen T'
Alle wandveraie ingen waren wegge
hakt, zoodat het geheel een eentonig, kaal
aanzien had.
Eu toen nu bleek, dat het gewelf zeer
ge vaar luk werd, moest het gebouw in 1899
aan den dienst des Woorda worden ont
trokken. Na gednrande vijfjaren te kebben
ledig gestaan, besloot de kerkvoogdij het
met behulp van rijkssubsidie te restau-
reeren.
Toen de maren en vloer ontbloot werden,
kwamen vele versieringen nit vorige
eeuwen aan het lichtop de plaats waar de
consistorie stond, vond men de fragmenten
van een vloer uit de 12e eeuw, ter plaatse,
waar het hoogaltaar eens gjataan heeft.
Vooral dit gedeelte is zeer merkwaar
dig. Brokstukken van kolommen in de
muren aangetroffen wijzen op overblijfsels
van nog onderen bouw.
Het geheele gewelf is gerestaureerd, de
muren en vloer zijn evenals de ramen in
den oorspronkeiijken toestand terugge
bracht.
Deze week vonden in Grooter New-York
de verkiezingen plaats voor het burgemees-
eersohap en tal van zeer hooge stedelijke
ambten, waaronder ook hewichtige j. osten
bij de rechterlijke macht. Bovendien zijn
deze verkiezingen van belang, omdat ook
de leden moeten worden aangewezen, die
zitting hebben in de stedelijke „board of
estimate en apportionment'*, het gemeen
telijk ooilege dat vrijwel de controle heeft
over de wijze waarop de reusachtige in
komsten van Grooter New-York worden
beheerd en besteed. Het is dan ook volko
men verklaarbaar, dat Tammany Hall zioh
bjj deze verkiezingen bijzonderlijk heeft
beijverd om als leden van de Board haar
oandidaten verkozen te krijgen.
Tammany Hall is naar men weet
een politieke organisatie, die zioh iov'ioed
heeft verzekerd op het gemeente «stam
de justitie en de politie in staat ua sta,.
New-York, met bet geenszins ontktanende
doel, daarvan Mnanoieele en p.iitieke,
maar vooral financieels voordeelen te trek
ken. Dat dit nooelettige gevolg heeft
gehad voor de politieke zaden in NewYork
en de publieke moraliteit if bekend genoeg
Wat Tammany voor New-York is blijks
uit de^volgende korte opsomming, ontletnd
aan de gesogeidenie van Tammany Hall, te
boek gesteld door Gustavus Myers.
In 1842 organisevde Tammany immi
granten als groepen stemvee.
In 1851 verkreeg de raad die onder
Tammai yinvloed stond en veertig leden
telde den bijnaam van «de veertig
roovera". Bet geheele gemeentebestuur
was toen éón hechte oaganisatie, welke
zioh er op toelegde, de stedelijke finan
ciën te plunderen.
In 1871 werd eindelijk de oppositie
tegen Tammany zoo sterk, dat de macht
dier organisatie voor een wijle werd ge
broken. «Boss" Tweed kwam zelfs in
de gevangenis terecht.
Het orgel, siBds 1859 boven de consis
torie aan de Oostzijde geplaatst, werd naar
de Westzijde overgebracht, alwaar ook
een nienwe consistoriekamer en kleinere
lokalen werden gebouwd de predikstoel
vroeger aan de Oostzijde en sinds 1859
tegen den zuidelijken muur geplaatst, werd
nu door een nieuwen vervangen voor den
westelijken muur. Ook deze predikstoel
trekt bijzonder de aandachthij is geheel
van eikenhout en prijkt met reliefbeelden,
voorstellende den Heiland, de vier Evan
gelisten 6D Johannes den Dooper.
Ook de banken aan weerszijden van
den kansel, zijn geheel in denzelfden stijl
uitgevoerd.
Wanneer nu nog een zeital bij de om
geving passende lichtkronen dit kerkge
bouw versieren, dan kan d Hert. Gem.
van Middelburg bogen op een bedehuis,
dat óu om zijn historische waarde èu om
zijn doelmatige inrichting een sieraad mag
genoemd worden. Chr. H.
In het stak «Koorkerk* bleven een
paar zinstorende zetfouten staan, die wij
bij deze verbeteren.
Kolom 1 regel 16 ptaatonder den molen
der aloopers, lees onder den moker der
sloopers.
Kolom 2, regel 5, staatde aohterkerk
lees die aohterk rk.
Kolom 2 laatste regel staat „nooh eenig
geestelijk persoon op poene van de galg"
lees nooh eenig geestelijk persoon teniet
doen op poene van de galg.
Kolom 3 regel 9 staat onze kerk lees
deze kerk.
