ËUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No 29,
Woensdag November
24e Jaargang
5HRISÏÈLIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De Koorkerk te f iddlburg,
w
i?
UIT DE PROVINCIE.
Ï'EDEREN WERKDAG )ES AVONDS.
-rijs per drie .naanden franco p. p. f Ï.25,
Enkele nummers Q,026.
UK?; AVE DEP HRM4
•Afed S Df: i'ONGE^ERWESI Ie Goai-
f, HüU te Middelburg.
Iiri WLSi»MMWM»IM«riMWWMi
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
2 Nov. 190?.
Een welgelijkend portret.
Een Fiansehinan Paul Versehure
geelt in zijn bosk „La poli; que Hollands"
de volgende teekening van wijlen deo
leider der Roomsohe Sreatspartijdr.
Schaapman
«Reeds op dsn eersten aanblik ver
moedde uren in hem een leidervau
hocgs gestalte, v»u «aassieven en mach
tigen bouw, herinnerde hij aan die
Hollanders van -ui ver ras, die het pen-
seel van Rembrandt'en Frans Hals ons
geteekend heeft. Hij had een zwaar
en breed voorhoofd, den neus met open
neusgaten, de kin van vrijen en stouten
vorm,het blanke aangezicht waarin twee
naïeve oogen van een zeer zacht blanw
vroolijk keken, ondeugend met een
vreemde vastheid achter do gouden bril.
„Het her en aantrekkelijk gelaat met
7;> grofgevormde trekken verkreeg een
bisoudere uitdrukking door den mond
met d kka lippen, zeer zwaar en met wel
sprekendheid vervuld. Zelfs voordat
men hem hoorde, herkende men daaraan
den machtigen redenaar; wiens tinte
lend woord de massa's medesleepte. En
van geheel zijn persoonlijkheid straalde
een indruk uit van kracht en volharding,
van vastheid en gezag. Men kon ver
moeden, dat zijn gedachten groote plan
nen omvatten en dat hij om deze te ver
wezenlijken een onbuigzamen en hard-
nekkigen wii zou hetoonen.
„Daarbij betoonde hij'n on ;erwirlijk
vertrouwen in de toekomst, een over
vloeiende geestdrift voor de zesk die hq
diende en hij deelde di<? vanzelf mede
aan hen die met hem in aanraking
kwamen.
»Hij was een idealist,mvar ale mén het
zoo mag zeggen en sis die woorden niet
vloeken met elkaar, 'n praktisch idealist.
Wiedr Schaepmsu gekend hebben zullen
toestemmen dat dit is een welgelijkend
portret.
XXYIV.
Tweeë lei roeping en plicht
„tiet ia geheel in overeenstemming met
de Heilige Schrift om den measch niet
slechts de voorbereiding v.or zijn eeuwi-
FEUILLETON.
Zoo zal de Koork rk dan, na sinds Maart
1899 gesloten geweest te zijn, op 7 Novem
ber a.s. weder in gebruik genomen worden.
Velen verblijden ztoh daarover, ook
omdat dit kerkgebouw ren geheel vormt
met het complex van de abdij-gebouwen,
die een sieraad van ome stad uitmaken eu
cm hunne historische herinneringen zeer
merkwaardig zijn.
Het zou dan ook zeer te betreuren zijn
geweest, indien de Koorkerk het lot van
hear zusters, de W estminsterkerk, de
Noordmotster- of St. Pieterskerk en de
Visohmarktkerk had moeten deelec, welke
kerken achtereenvolgens in 1575,1808 en
183-3 onder den molen der sloopers zijn
gevallen.
De Koorkerk tooh behoort tot de oudste
gebouwen der stad sommige gedeelten,
want ook dit gebouw onderging vele ver
anderingen, dagteekenen uit den tijd van
de stichting der abdij en klimmen dus op
tot omstr3eks 1106.
7,.Het was dan ook oorspronkelijk een
kloosterkerk.
De naam «Koorkerk" heeft aanleiding
gegeven tot de heusohe meening, dat deze
kerk het koor geweest is van d Nieuwe
of Westmonsterkerk.
Deze laatste is echter van jouger dag-
ieakeningze was een parochiekerk even-
V
IV
ge bestemming, maar ook de vervulling
zijner aardsche levenstaak mogelijk te
msken". Wanneer wq spreken over do
voorbereiding onzer eeuwige bt stemming,
dan valt daaronder in de rerste plaats
de Sabbath, die in dezen als zoodanig
kan aangemerkt worden Dan, als wij
rusten van onzen aardschen arbeid ie die
dag in het bijzonder geschikt om ziele-
voedsel op te doen. Dat is de Schep-
pingsordinantis, waar de Schepper zelf
het voorbeeld van gsf. Niet alleen op de
Zondagsrust hoe goed op zich zelve,
vooral op de Zondagsheiliging komt het
aan. Waar door de predikanten het Woord
des Levens verkondigd wordt op den
Sabbath daar is dat voor den mensch
een voorbereiding voor zijn eeuwige be
stemming. Hieronder valt ook de huise
lijke godsdienst en wat daarmee in ver
band staat. Het iezen van stichtelijke
lectuur kan nu de als zoodanig aangemerkt
worden. Middelen genoeg, alzoo, die wij
dan ook te gebruiken hebben-
Maar er dient ook gewaakt te worden
'egsn eenzijdigheid. Het is niet alleen
de vraag hoe wij uit dit leven komen,
het is ook een vraag hoo wij er doorko
men. Dit is door den inleider van «de
sociale kwestie van haar godsdienstige
zjjde" aeer terecht opgemerkt. Om nu
in dezen in de rechte sporen te blijven
hapert wel eens. Van zeer gemoedelijke
zjjde legt men allen nadruk op de eeuwi
ge bestemming, terwijl anderzijds uitslui
tend het stoffelijk belang op den voor
grond wordt geschoven. En beide eu
is verkeerd. Er dient in dezen een or
ganische samenhang te wezen dat geen
van beiden uitsluit. Er moet gelegen
heid zijn om zich voor te bereiden voor
zqn eeuwige bestemming maar ook om
zijn aardsche levenstaak te vervullen
En deze laatste bestaat niet alleen in
arbeiden aiet de handen voor het levens
onderhoud. Zoo wordt het wel eens
corges+eld. door hen die ir. den mensch
een machine zien, en geen schepsel Gods.
Het mankeert er nog maar san dat de
mensch niet gesmeerd kan worden als
een machine of opgewonden als het ra
derwerk eener klok.
Wij hebben die aardsche levenstaak bree
der op te vatten. De mensch is geroepen
om overal het beeld van zijn schepper te
vertoon en om Gods eer en glorie te doen
uitblinken op alle terreinen des levens.
Dat kan hij niet als hij in dotïe rust ter
neder ligt. Ook niet als hij in matenalis-
als de Westmonsterkerk op da Markt en
de Noo'rdmonsterkerk aan het Hofplein.
Voor de reformatie wordt ze ook Voor-
kerk genoemd ter ouderscheiding van de
Koorkerk, da Aohterkerk of ook wel
«'t Hooge Koor" heette.
Dat de Koorkerk niet het koor van de
Nieuwe Kerk was, maar een afzonderlijk
kerkgebouw, blijkt duidelijk uit hetgeen
v. Vloten naar authentieke berichten
medecdeelt aangaande den beeldenstorm,
d=e op 22 Augustus 1506 in de Nieuwe
Kerk plaats had.
Gewaarschuwd door den Bisschop Nioo-
laas da Castro, begaven de beide burge
meesters van Middelburg, Adriaan Jaeob
Joosz en Adriaau Claesz sioh naar deze
kerk, die zij bevonden vol volks te wezen,
zoowel in den «Middelohoir" als in de
«Voorkerk".
Zij verzochten den aanwezigen op te
houden met het breken van beelden en
altaren.
Toen dat verzoek niet werd iogewilligd,
baden zij dat men het «hooge Choir" de
Koorkerk) en de f-'oolture (het praalgraf
van Willem II) icaJsn sparen en dat er
zes of zeven van hun gezelschap met hen
in 't Choir zouden gaan om het volk da&r
uit te weren en terwijl ze stonden voor
de Cboirdeur heeft een zekere Piefer
Bureel „opgelezen zeker gebod, dat nieu-
mand hem vervorderen zou eenig goed
uit de kerk te dragen, nooh eenig gees
telijk persoon op poene van de galg".
Familieberichten
meer 10 cent.
van 5 regels 50 cent, iedere regel
rzsssBtes3as3ÈBBanaimmmm£Sttsi!iiar
«war
tiache zelfgenoegzaamheid schraapt om zijn
bezittingen te vermeerderen. Wie zoo leeft,
heeft geen begrip van zijn aardsche levens
taak, is zich zijn tweeërlei roeping niet be
wust. Dan eerst verstaan wq den eisch om
waarlijk te leven, als wij ktmnis nemen van
de vraagstukken van den dag, de belangen
van Kerk, Staat en Maatschappij die ons
als burgers zoo nauw rakm, cp het hart
dragen. Zoo verstaa: wq Antirevolutionai
ren de tweeërlei roeping en plicht. Maar al
is het dat wij dit voorhouden, gezegd moet
dat wij daar lang niet altijd asa kunnen. In
de eers'e plaats ligt de lektnur dienaan
gaande veelal buiten ons bereik wegens de
kosten, en andersom ontbreekt de tqd om
inet rust een dergelijk onderwerp te lezen
en te overwegen. En beide faktoren nu
wecken mede dat wq in vele gevallen niet
kunnen beantwoorden aan het doel, om ook
in ons leven der Kerk, Staat en Maatschap
pij werkzaam te zijn tot eere Gods. Want
die vraagstukken gaan ons als werklieden
ook aan En nu moge het waar zqn dat een
deel der arbeiders daarvoor weinig of niets
voelt, daartegenover staan tooh massa's
anderen die wel degelqk in dezen hun roe
ping bewust zqn en het met mij betreuren
dat in deze ernstige za&en, voor den werk
man niet genoeg gelegenheid is zich te be
kwamen. Het was een goede gedachte van
den inleider om deze conc'ussie te geven.
Dat wijst er op dat hij een man was van
den volksinvloed wien het aan het hart
ging dat alleen do Kgcooten" de zaken zou
den rf gelen en bespreken. Hierin nu moet
verandering komen. Onze tijd staat nu
eenmaal in het teeken van den vooruitgang
waar wij ons ten zeerste over verblijden.
Daarom moeten maatregelen genomen dat
de lebtuur binnen ons bereik kan komen
en de tqd beschikbaar zq om emstig en
kalm ook in dezen te arbeiden. Doch
hierover een volgend maal. C. H.
PROVINCIALE STATEN
VAN ZEELAïD.
Het voorstel van Gad Staten in zake
het verleenen van een renteloos voorschot
voor tramwegen in Zeeuws,ch-Vlaanderen
strekt
a om af telwijzers het verzoek van de
stoomtrammaatschappij Breskens-Malde-
ghem, om financieelen stevn uit de pro
vinciale fondsen voor den aanleg en de
exploitatie van een stoomtramlijn van
Cadzand naar Oostburg en
b san eene op te richton Nederland-
schs maatschappij, een renteloos voot-
Toen riepen alle aanwezigen «Levers
de Geuzen 1 en begonnen vast te breken
in de «Koorkerk" en het «Voorohoir".
Naar hun (de Burgemeesters bedenken
waren er wel 500 a 600 personen, waarvan
sommigen «biaken" en anderen toegaver.
Om omgezien in >'t Choir" te raken, zoodat
de anderen hen niet volgen zouden, hebben
zij heer Jan de Koster van onze Kerk ge-
traa d om door een andere deur daarin te
komen, vreezende dat zij binnengaande
door de voordeur van het «ohoir" over
vallen zouds n worden van het volk. Op
hun verzoek is de koster toen de sleu
tels gaan halen en heeft hij hen be -
zijden door de sacristie in het «Choir"
gebracht met 7 of 8 van de voornaamste uit
de vergadering o. a. Pouwels in den Treoh-
(er, Meloher de Schaliedekker, Jaoob de
Questere, Adam de Lijndraaier.
Niettegenstaande de belofte, die zij had -
den gedaan, hseft Jaoob d-. Questere «ui'ge-
seaeten zikare vergulde berderen of traliën
staande in het saorementshuis en een ander
heeft een gat geslagen in éen van de ge
stoelten, staande in het midden van 't oboir,
zender dat overigens eenige breking gedaan
is in den voornoemden «ohoir"".
Uit 't aangehaalde blijkt duidelijk dat het
«Hooge ohoir" een afzonderlijk kerkge
bouw was, dat slechts door een enkele deur
met de Voorkerk gemeenschap had anders,
tooh ware het onmogelijk geweest een ben
de van 500 600 man te vehinderen ook
hier de beelden te verbreken.
schot uit de Provinciale fondsen te ver
leenen voor den aanleg en de exploits
tie van een trsmwsg met electrische be-
weegkrakht van de Nederlandech-Belgi
sche grens bij Retranchement uit de rieh
ting Knocks naar Bieskens met zijlijnen
van Cadzand langs het badhuis naar de
haven v»n Cadzand en van Cgdzand na?r
Oostburg.
Het voorschot zal bedragen één derde
der kosten v»n aanleg met inbegrip der
kosten van aankoop van het rollend ma
terieel, tot oei maximum van f 339,000.
verminderd mat da tegen 4 pCt gekapi
taliseerde waarde der hierna te noemen
bqdragen.
Onder de voorwaarden ia bepaald dat
door belanghebbenden (gemeenten, polders
of derd;n) bijdragen moeten worden ver
zekerd tot eene gekapitaliseerde waarde
van f 56,456, zqnde f 79,880 brnto, te stor
ten in ten hoogste twintig jaarlij ksche ter
mijnen.
Verder dat voor 1 Juli 1913 de geheelo
onderneming, na opneming en goedkeuring
der lijn door of van wege Ged. Staten, in
exploitatie meet komen eu daarna onafge
broken blijven.
Dat dagelijks, zonder verplichting voor
deu Zondag, ten minste zeven ritten heen
en weder moesten worden volbracht tot ver-
vervoer vau personen en goederen, welk
aantal voor de zijlijn van Cadzaod naar de
haven van Cadszod voor bepaalde tijdvak
ken met goedkeuring van Ged. Staten kan
verminderd worden tot ten minste drie.
Het voorstel van Ged. Staten inzake
re vei binding HansweertVlake strekt
cm in te trekken hel besluit der Staten
van 11 Nov. 1904 om na het verkrijgen
van de nood ige vergunningen over te gaan
tot den aanleg en de exploitatie van een
paard entrase weg van Hans weert naar het
station Vlake van den t taatsspoorweg en
na het verkrijgen van de noodige ver
gunningen over te gaan tot den aanleg
en de exploitatie van een tram met ma
terieel van de Sooieété des éiablissements
Deoauville ainé tussohen Hansweert qn het
station Vlake.
Da kosten van aanleg van baan en
materieel worden in totaal begroot op
f60000.
Tot bestrijding der kosten stelien Ged.
Staten voor een geldleening aan ie gaan
van ten hoogste genoemd bedrag, tegen
een rente van 37« pCi. en af te iossen iu
teu hoo ,'ste 20 jaren.
De parochiekerk zelf had een klein koor,
hier het „middelohoir" genoemd, omdat het
tnssohen de beide gebouwen in lag, op de
plaats waar later bet auditorium gevonden
werd.
In dit Hooge koor of aohterkerk bevond
zioh een prachtig altaarstuk door Jan van
Mabeuze, eau gesohe ik van den abt Maxi
miliaau van Bourgondië, een schilderstuk,
dat destijds onder de beste gerekend werd,
zoo dat kunstkenners van heinde en ver
kwamen om het te bewonderen.
Maar werd dit kunstwerk door de beeld-
stormers gespaard, 24 Februari 1567 werd
deVoorkerk, zoowel ais 'f Hooge ohoir door
't heweDuur getroffen en ook het sohoone
altaarstuk verbrandde.
Ook een andere Abt Fioris van Schoon
hoven versierde deze kerk, door in 1546
daarin een gedenkteeken op te richten
boven hel grsf van Graaf Willem II, graaf
van Holland en Zealand, en Roomach Ko
ning, die een weldoener was geweest van
de Middelburgsoke abdij. Hij sneuvelde in
1256 te Hoogwoude in N.-Holland in den
strijd tegen de WeBl-Friezen. Zijn gebeente
werd in 1282 herwaaris overgebracht door
zijn zoon Floris V.
Het zijn waarschijnlijk de overblijfselen
dezer graftombe, die in 1817 in dan zuide
lijken muur werden ontdekt.
De nis aan de binnenzijde der kerk is
thaDs geheel gerestaureerd de grafstede
kan de overblijfselen van het gebeente sinds
1817 in de Nieuwe Kerk onder het marme-
Het getal armlastige krankzinnigen, voor
wie in het laatste halfjaar plaatsing moest
worden gezocht in het gesticht „Vrederust"
is grooter geweest dan Ged Staten geraamd
hadden.
Hei getal waarop de provincie volgens
de ten vorigen jare gesloten overeenkomst
'hans rsohi heeft (74; is reeds met twee
overschreden, terwijl nog 13 lijders uit
de gestiohten van de «Vereanigiug tot
Christelijke verzorging van kranksicnigen
in Nederland" naar „Vrederust" moe'su
worden overgebracht.
Gad 3taten stellen thans voor een wij
ziging te brengen in de overeenkomst vat»
1908 en het aanvangsoijfer van 74 op 100
plaatsen te brengen met beding dat te
beginnen met 1 Jan. 1912 de provincie
telken jare over drie plaatsen meer zal
kunnen beschikken tot een maximum
van 130.
In verband daarmede stellen Ged.Staaa
voor de vereeniging een nieuw voorschot
te verstrekken van t 52.500 makende met
de nog re8feerende f 45000 van de vroeger
toegestane f175.000 een gezamenlijk he-
drag van f97.500 en daarvoor eeu geld
leening aan te gaan tegen een rente van
37z pCt. at te lossen in ten Leegste 50
jaren.
Verder stelien Ged. Stalen voor aar J.
F. Tsalman—De Poorter te Philippine
gedurende 2 jaar voor zijn omnibusdienst
tnssohen het dorp Philippine en het station
Philippine van den spoorweg Gent-Neu en
een subsidie te verleenen van f 100 's jaers.
Goes. Ia 't gebouw der Goeecbe Car.
Jongel. Vmeen. vergaderde j 1. Zaterdag
de Ring „Goes"(afd. Ned. Jongel.Vercond).
't Was ditmaal iets buitengewoons. Zq zou
namelijk haar 20jarig bestaan op een
eenigszins feestelijks wqze herdenken. Te
half acht waren dan ook reeds tal van ring-
leden aanwezig, üs riugvoorz. H. Janse Bz.
opende de vergadering Na lezing en goed
keuring der notulen volgden enkele mede-
deelingen vau het ringbestuur, n.l. dat de
seer. dhr. G. Mol als zoodanig ontslag had
gevraagd, hetwelk hem op de meest eer
volle wijze ve leend wss, dat in diens
plaats benoemd is de vice-seer. dhr. G L.
Vsrburg, terwijl deze vervangen is door
dhr. C. Corstanje.
Het ligt in de bedoeling van het bestuur
om op plaatsen waar nog geen vereenigi a-
gen zqn ctazr pogingen aan te wenden, om
ren gedenkteeken voor dien vorst weer
bevatten.
Als dan ook de thans in het museum be
rustende zwaar gehavende zerk het grafmo
nument weder bedekt, kan men zioh eetiiiis-
zins voorstellen, 'hoe sierlijk dit grafmot u-
ment geweest is.
Nadat de stad in 1574 aan den Prins van
Oranje was overgegeven, brak er een nieuw
tijdperk aan.
De geestelijken verlieten de stad; de abdij
en de andere kloosters kregen een wsreld-
ijjke bestemming.
Eerst warden de Westmonsterkerk en de
Noordmonster of 81 Pieteiskerk gereinigd
en voor den gereformeerden godsdienst in
gericht door er een „tuin" of afsaheidicg in
ie plaatsen voor de bediening van 't naoht-
wjaai, de inzegening van 't huwelijk en de
openbare belijdenis.
Waarschijnlijk trad de nasr Norwich uit-
feweken leeraar der hervormden, Gelein
anse d'Hoorne, reeds den 9 Maart 1574 in
de St Pieterskerk voor de gemeente op,
1 April 1575 werd de Oostinonsterkerk
in &ebrnik genomen in plaats van de West
monsterkerk, die voor afbraak verkocht was
om het marktplein te verruimen.
Iu tegenstelling met de Si Pieterskerk,
die nu de „oude" kerk heette, werd
„Nieuwe Kerk" genoemd.
Ook de namen mochten niet meer aan den
Roomsohen godsdienst herinneren.
(Slot volgt.)
