NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
ioaPeroa,
PEREN
190!
Woensdag iSeptember
;23e Jaargang.
GHRISTELIJK-
HiSTORISGH
:oop
oop
loop
HddelhwrgJ
ling te koog
dog te hsnr
lis met Sis!
irkens
rkpaard
10 Bnstaarl.
Bediende,
:©ici
1909 TE HUUR
Ifvaars,
irskneeht
|ioudsterf
istbode
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JGNC^VERWEST, te Goes
F. P. DVü:;, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
Tengevolge van de steeds
grooter wordende oplage
van ons blad, verzoeken wij H.H.
Adverteerders de advertentiën zoo
vroeg mogelijk in te zendenvooral
voor de nummers, die Vrijdags en
Zaterdags verschijnen, gelieve men
te zorgen, dat de annonces vddr 12
nnr in ons bezit zijn, wijl anders
plaatsing in de 1ste editie van dat
nnmmer niet kan verzekerd worden.
DE ADMINISTRATIE.
DA COSTA gepasseerd.
Snippers uit de oude doos.
n Lz., GOES. I
Gtaanukken.
fan de boomgaarden
te I e r s e k e.
te zenden tot en
%g. '09, des middags
ImgaardeD van A. de
e 1 d 1 n g e.
|e zenden tot en met
ids 7 uur.
aan de Groote Markt
ide aan de Stalsu aat
len in te zenden ten
ieer J. OELE Hz.,
|if van het water ohap
inlichtingen te be-
seren, zoo goed
N. CORSTANJB,
^veland).
K. JANSE Lz.,
tij J. DE VISSER,
ruil tégen een
by J. REI JNIERSE
esthoek.
by G. WIJNAïD,
voor kantoor
Salaris f150 met
Eigenhandg
Lnder letter Q, '9
|andel, Middelburg.
ond
vraagd te Middel-
In g. g. voorzien.
ZeeuwMiddeib.
ictober
ïeidler
omgaan, gevraagd
Meid, door C.
1 e 1 b u r g.
.IE te Coli/jns<plaat
per aanstaande een
n een burgerpa te
haren geheelen om
en alle verder voor-
ke werkzaamheden
met hulp van een
aar, en van eene
le voor- als bij de
in te komen,
opgaaf van leeftijd
in worden ten spoe-
elk geval Tdór I"
ïende.
October
In eenennaaM
agd
l.s. AdresC. D-
ling e.
.nge-Verwest Goe»-
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers 0,02®.
UITGAVE DLR EIRMA
en van
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '•ent.
VLISS1NGEN.
De sntirevolatiriDaire oacdidaat, die aller
steun verdient bij de a. 8. geineeateraads-
verkiéxing is de heer
.A-- gITTSQaT.
Da v. d. Sluis schreef dezer dagen in De
Graofschapper
Onlangs beweerde ik op een vergadering
te Var8teveld, dat de liberalen indertijd Da
Ceata, den Christendichter en geleerde, op
etnitende wijze waren voorbijgegaan bij de
benoeming van een hoogleeraar aan het
Athenaeum te Amsterdam.
Een der aanwezigen zond mij een uit
knipsel uit een onzer groote liberale bladen
waarin gezegd wordt dat niet de liberalen
maar de conservatieven dier dagen dit
hebben gedaan.
In de eerste plaats de opmerking, dat er
tusschen conservatieven en liberalen geen
verschil in beginsel bestond, zoodat de con
servatieven ook den naam van liberalen
droegen.
Beiden bouwden voort op de grondslagen
gelegd in de achttiende eeuw e» belichaamd
in de Fransche Revolutie van 1789.
Ik beroep mij om dit te bewijzen voor
eerst op een zeer bekend liberaal geschied
schrijver, n.l. mr B. D. H. Tellegen, inder
tijd hoogleeraar te Groningen.
34i
FEUILLETON.
DOOK
SCALDIS.
Sas van Gent.
I.
Voor ditmaal hebben wij n»a r den naams-
ooreproug van deze gemeente niet te zoe
ken, De naain der plaats duidt genoegzaam
aan, van waar /Sas van Gent zitn oorsprong
heeft, n.m. aan het graven van een kanaal
van af de Vlaamsohe stad Gent, om deze
in direote verbinding met de zee te brengen.
Wij willen de historie eerst laten spre
ken wat aanleiding gaf toi het graven
van dit kanaal, vervolgens zulten wij het
plaatrje zelf bezoeken, om eindelijk te
vernemen, wat er op kerkelijk ten ein te
verkennen valt.
De bloeiende, handeldrijvende, de van
oude in maoht en aanzien gestegen stad
Gent, moest altijd meer of min afhangen
van hare welvarende nabuur Antwerpen,
dat sedert 1511, toen de handeldrijvende
Portugeesen uit Brugge er zioh hadden
nedergezet, fier en trotsoh zijn hoofd had
beginnen te verheffen, en door zijne gun
stige ligging aan de Sohelde, de sleutel
in handen had, zoowel van geheel Brabant
als van de stad Gent, in 't bijzonder, wier
schepen het, naar verkiezing kon laten
doorgaan of ophouden en ever wier handel
het eene onbeperkte maoht kon uitoefe
nen en door het sluiten van eu het
verbieden van doorvoer langs de
Schelde. 6
Hy zegt„Liberaal. Beteekende het al
leen alles wat lofwaardig was of had het
voor de mannes vao dat tydvak (1813-1830)
ook nog een meer bepaalden zin
Ik meen van ja en wel om de volgende j
reden. Er waren er ook in die dagen, die er
geen eerenaam nr ar het tegenovergestelde j
in zagen. j
Voor 'n verstokten Tory als Castlereagh,
was liberaal synoniem met jacobyn. Reap-
eaat, de Belgische aristocraat, gehecht aan
het onde regime, maakt dit nog duidelijker,
door de liberalen af te schilderen als de
vijanden van troon en altaar. Daaronder
rangschikte hy o. a. een man als Falck.
Het zyn dan de voorstanders der nieuwe
begrippen, die daar onder vallen.
En nog meer treft men, meen ik, den
spijker op den kop te slaan, wanneer men
onder de tegenstanders der liberalen hen
rangschikt, die meenen, dat evenals naar
hunne zienswijze de vorst zijn recht ont
leent aan eene bovenmenschelijko macht,
hij ook geroepen is, Gods wetten te doen
eerbiedigen.
De leer, die iD dien tyd door De Bonald
en de Maistre in Frankrijk, door Bilderdjjk
ten onzent, later door Stahl in Duitschland
verkondigd werd. Van hier, dit ook in onze
dagen voor hunnen leerling Groen van
Prinaterer het liberalisme de worm was, die
ook na de herstelling onzer onafhankelijk
heid aan ons volksbestaan bleef knagen.
Ook het tydvak van 1818—1830 was vcor
hem het tijdvak van het liberalisme
De tegenstelling tusschen het goddelijke
recht aan de eene en het mensehelijk
recht «an de andere zijde, kenmerkt mijns
inziens hen, die in het liberalisme hunnen
vijand zagen en nog zien.
Blijkt het das, dat ook in die dagen het
woord liberaal als een eerenaam beschouwt-,
werd dan is dit weder een bewijs te
meer, dat ook hier te lande met de Revo
lutie niet werd gebrokenintegendeel,
dat men, bewast of onbewust, in de hootd-
zaak voortbouwde op de grondslagen,
gelegd in de achttiende eeuw."
Verder beroep ik mij op een woord van
Dr. A. Kuyper.
Mr. de Beaufort heeft tegenover hem
t) De wedergeboorte van Nederland door Mr.
B. D. H. Teilegen. Groningen bij J. B. Wolters,
1884, blz. 2i3. 214.
De onde havens der stad Gent, die haar
met de Westerschelde, in gemeenschap
hadden gehouden, de OMo-gracht ess -ie
Lieve waren allengs verleend, zoo Jat
zy slechts door de Schelde, voorbij Dender-
monde en Antwerpen die gemeenschap tresr
kon onderhouden. Karei V, steeds nog
voorliefde voor zijne atad Gent gevoelend?,
ofschoon zy zich dikwijls togen hem weer
spannig had getoond, gaf haren inwoners,
den 26 Mei 1547, te Turnhout, het gevraag
de octrooi om een kanaal te graven naar tie
Honte en alzoo hunne stad in eene kortere
en veiligere gemeenschap met de zee te
brengen.
Nadat het octrooi verleend en de inhoud
er van naar genoegen bevonden was, sloe
gen de Gentenaars onmiddellijk handen
aan 't werk, en met ijver begon men ,,snn
arbeyt volle wonders". De aanbestedi. g
van het te_graven gedeelte, volgens 't be
stek lang 85ÖV2 roeden, met een beloop van
l'/a op 1, had reeds plaats op 6 Juli 1547
by perceelen van 25 roeden lang en werd
het werk, te samen, aangenomen voor de
som van 1282 - 7 Ps. Vis.
Al de bestedingen van het deiven der
nieuwe vaart, het uitdiepen en verbroeden
der onde gracht, het opvoeren en onder
profiel brengen der kanaaldijken en het
maken van de zoute sluis, buiten den zee
dijk, na te gaan, zou te veel buiten ons ba-
stek gaan. Genoeg zij het te weten, dat
door Olivier de Vlaminck, Commies der pen
ningen, van 18 Juli 1547 tot aan Kerst
avond 1553 uitgegeven werd de som van
14365- 6- 2 Pd. Vis., zynde zeven termij
nen toen betaald.
Den 25 Aug. 1547 ging men over tot
beweerd, dat niet do Liberalen maar de
Conservatieven schuldig waren aan het
voorbijgsaa van Da Cosla by de benoe
ming van een Hoogleeraar te Amsterdam.
En wat heeft Dr. K"yper daarop geant
woord 1
«Mag ik voor deze distinctie mijn geaehten
tegenstander verwijzen naar het doorloo
pend pleidooi van Groen van Plasterer,
waarin hij deze distinctie (de onderschei
ding tusschen Conservatieven en Liberalen)
vernietigd heeft, verwijzen naar het be
roemde drieaaagsob debat op het Binnen
hof, toen urenlang door al wat Liberaal
heette naar die distinctie gezocht is,
maar zonder dat de verloren penning ge
vonden werden verwijzen ook naar het
nofaire feit, dat de huidige liberale coterie
het verschil in uniform tnssohen haar
liberale en conservatieve leden, daar het
toch onwezenlijk was, kortweg heeft af»
geschaft." 2)
Laat ik bovendien eens voor een
oogenblik aannemen, dat niet de Liberalen
maar de Conservatieven schuldig zijn aan
het voorbijgaan van Da Costa bij de
hoog leeraars benoeming te Amsterdam,
gaan dan Liberalen zelf ten opzichte van
den christendichter vrij uit
Bij missive van 4 April 1861 deden de
heeren J. P. Qasebroek e. s. aanzoek bij
den Kerkeraad van Amsterdam, die toen
modern of tewel liberaal was >om in de
Nieuwe Kerk, waar het stoffelijk overschot
van den grooten zanger rust, een een
voudig en bescheiden monument te mogen
plaateen te zijner herinnering.
En zie, in de vergadering des Kerke-
raads van 19 Septossbs 1861 is het in
Naerlands hoofdstad geschied, dat het aan.
zoek niet slechts tot het plaatsen van een
«monument", maar zelfs van een //eenvou
dig teeken, ter aanwijzirg van het graf«,
voor den zang-r uit Israël, den profeet
onder onze uitnemends*e geesten,voor Isaac
Da Costa, is gewezen van de hand.
Toen dan ook in 187' de beeren Van Bsll
c. s. zich tot de vryzïr.nigo leden der ge
meente te Axaaterdtm richtten, om tot
trouwer plichtsvervulling bij de kerkelijke
stembus op te w ?kken, kwamen ze er voor
2) Onnauwkeurig. Verweerschrift doorDr.
A. Kuyper, Amsterdam. J. A. Wormser 1889
blz. 31.
het he^edo; van den vingerling, den
ianddijk bij de Joost Hamerlicexsluis, ten
einde daarin de groote searicis te kunnen
bonwen. Deze vingerling, i.» omtrek lang
ongeveer 570 alien, moest één voet hooger
zijn dan de Iwddijken, san beide zijden
ten gelijk beloop hebtvteèa wel gemat en
bekrt Kid wor? op. »™rte voet dikke
laag korsiïü.rd.. <f kkigrend. Zij kostte
1862 gld. en was met te sluiskozn gereed
in 155!.
Den 29 Aug. can g.moemd jaar, des
rnmiddags ia 3 u e kg'ia éc ridder Aniho-
nie de Baenst pea voorschepen van Gent,
don eersten steen der s. ais, buiten den
Anddijk grnsniad „Souta Spuya".
Met ai de bouoodigde verken was men
sn 1556 zóóverre gevorderd, dat men ook
beginnen kin tact het leggen van den
eersten risen de:- „Soete Spuye".
Deze pleelt'igfceid g< sah adde den 8 Mei
1556 door Ado'f van Bou-gondië, ridder,
Heer van Waecken ca»., en onder het blijk
gaven vao groote vroug.ie in tegenwoor
digheid ven Liüendcn toeschouwers.
Eendelijk brak de tijd aan, dat de on
middellijke gemeenschap van de stad Gent
met de zee, in zóóverre gevorderd was,
dat zij alleen nu door den »Landtdyok«
verhinderd werd, vrij en onbelemmerd
hare schepen in zee te brengen. Ten einde
nu ock deze laatste hinderpaal uit den
weg to ruimen, verleende Graaf Philips
den 2 Jan. 1562 een privilegie-brief, om
„bij middele van twee rabotten ofte sluy-
scd, te taogben deursteeoken de Landt-
dyok, ligghende thenden huer lieden nieu
we gedelf genaempt 't Zas". Dit „deur
uit, dat de Liberalen zich zalf ten deele hun
tegenspoed te wijten hadden, ,/voor zoover
vroegere üliberaliteit verbittering gewekt
en tot verzet geprikkeld heeft", met name
„door de soms tergende terugzetting der
orthodoxsn".3)
Is het niet, zooals Prof. Chantepie de la
Saussaye zegt„Het heerschend liberalis
me kenmerkt zich aanvankelijk ten onzent
gelijk in geheel Europa door grooten overj
moed. „Alles Neue, was das 19 Jh. geschaf-
fen, ist uur ein Werk des Liberalismus"
schreef Ven Treischke.
Destijds w»3 Macalajj bij ons de gelief
koosde geschiedschrijver. Gelijk by op de
tegenstanders in het verleden, zoo zagen de
liberalen met minachting en medelijden
neer op de achterlijken, die de heerschende
meeningen niet omhelsden. Met dezulken
behoefde men eigenlijk nie te rekenen.4)
Prof. Holwerda, hoogleeraar te Leiden,
die zelf liberaal is, zegt„Niets bevordert
de bekrompen eenzijdigheid der liberalen
zoozeer, das dat zy in hun kring zoo zelden
lieden ontmoeten van eene andere levens-
en wereldbeschouwing dan zij zelf".5)
Laten dan de Roomsch- Katholieken, de
Chr. Historiseren en de Antirevolutio
nairen zich beijveren om bjj de verschil
lende verkiezingen in ons land nog meer
mannen van hun richting in Gemeen'era-
d vu, Staten en Kamers te brengen en daar
doer ook in allerlei betrekkingen.
De Liberalen zullen er ons mettertyd
nog dankbaar voor zyn. Door de aanraking
m at andersdenkenden worden zy immers,
misschien oen beet ja van hun bekrompen
eeizydigheid verlost 1
3) Het vergrijp der zeventien ouderlingen.
Dr. A. Kuyper, Amsterdam. H. de Hoogh Co.
l87l,blz. 40,41,92,93.
4) Geestelijke Stroomingen. Haarlem, De
Erven F. Bohn., blz. 3.
3' Kunnen wij niet anders woaden Boek
handel en Drukkerij voorheen E, J. Bril, Leiden
1905, blz. 25.
1 September 1909.
Ongevallen.
Met de ongevallenwet blijft 't tobben.
Da toenmalige meerderheid, die tien jaar
geleden deze wet er door haalde, is ge
noegzaam gewaarschuwd, dat het er
spoedig spaak mee zou loopen, dewijl de
ziekteverzekering niet was voorgegaan, en
order hevig protest van Antwerpen, doch
met instemming ran Zierikzee en was alzoo
hu kanaal geopend.
Die opening had plaats met veel vreugde
betoon en in tegenwoordigheid van regee-
riugsleden der stad, vele aanzienlijken en
on ie? toejuiching van duizenden,uit de stad
en van elders toegevloeide nieuwsgierigen.
Den volgendon dag kwam 't eerste schip,
eaa haringschuit uit Dordrecht en gevoerd
door schipper Pieter Jacobse Soet-emelk, ge
boren te Lekkerkerk, doo? het kanaal
naar Gent.
Bakleedt de bloei, welvasrt en rijk
dom,die men tot heden toe te Gent opmerkt,
ee&e eerst© plaats, uit het kanaal vaortge-
vloeid de tweede plaats mag ongetwijfeld
in omen, hef stichten van de gemeente
Sas van Gentja aan het graven van het
kabaal en het leggen der sluizen of sassen,
is deze plaats haar oorsprong verschuldigd.
Taan eenmaal besloten was, waar het te
grroea ksnaal zou uitkomeo en de werk
zaamheden aanvingen, zullen vele dijkwer
kers, ambachtslieden, neringdoenden enz.
ziob daar hebben neergezet, terwijl de stad
Gent daar hare oprichters, werkbazen, ont
vangers enz. wel zal gehad hebben.
Oe Gentenaars begrepen ook zeer goed,
dat, als eenmaal het kanaal, voortaan
hunne haven, gereed was, dit niet onbe
schermd kon olijven en de schepen op de
reede of in de sehutkolk, verzekerd
moesten zijn tegen iederen vijandelijken
aanval. Zij begonnen daarom, in 15?0,
reeds de sluizen te beschermen, eerst door
een hoornwerk en vervolgens door meer
dere versterkingenzoodat later de door
vestingwerken omrinede sluizen en sehut-
steeoken" geschiedde den 4 April d.a. v., vestingwerken omringde sluizen en schut
de ongevallenverzekering veel te „cen
traal" was opgezet.
Er zijn tal van ongevallen, die met een
huismiddeltje, een paar dagen toegepast,
spoedig weer in 't reine komen, zonder
dat de werkman ook maar een oogenblik
zijn werk behoeft neer te leggen.
Maar de ongevallenwet blaast zulk een
klein bleseuurtje op tot een ongeval, waar
aan dokter en administratie en patroon en
werkman zelf herhaaldelijk moeten te pas
komen en dat geld, somwijlen veel geld
kost.
Was er nu een behoorlijke ziektever
zekering, die de zorg voor de eerste weken
op zioh nam, wat ook plaatselijk kan
worden afgehandeld, zonder medewerking
van de ambtenaren der Bank, dan was
ai die onnoodige drukte en geld vermossen
vermeden.
Nu is die ongevallenwet er.
Minister Kuyper heeft er maanden aan
moeten zoek maken om haar in werking
te brengen. En minister Talma zal nog
meer maanden noodig hebben om haar te
verbeteren.
Want zoo gaat 't altijdeen nieuw werk
is vlugger in elkaaT gezet, dan een foutief
opgezet werk verbeterd.
Alles tegen den grond werpen en op
nieuw beginnen is niet weer mogelijk.
Tooh kan 't zoo niet blijven. De Bank
heeft 't in die weinige jaren tot een na-
deelig saldo van enkele millioenen ge
bracht.
Derhalve dan maar hier en daar de wet
wat opgekalefaterd.
Hiermee is minister Talma bezig. Eenige
kleine verbeteringen werden reeds aan-
gebraoht.
En nn d3 quaestie met de heeren van
de particuliere verzekering in 't reine is
gekomen, bestaat er kans dat de minister
ook slagen zal in zijn voornemen om 't
daarheen te leiden, aat de Ryksverzeke-
ringbank niet meer zulk een kwade post
op 't saldo onzer Rijksfinanciën wordt.
Wij volgen dien moeilijken ministeri-
celen arbeid met belangstelling.
Over de Kinderwetten.
Er leefde eene weduwe.
Jong en slecht; 'n wulpsohe vrouw.
Reeds tijdens het leven van haar man
ging ze den breeden weg op en nu die
kolk, deu naam van „'thooghe Zas van
Gent", verkreeg, in tegenstelling van da
plaats, ten westen van het kanaal, dat,
later ook door vestingwerken omringd,
den naam kreeg van 'tlaege Zas van
Gent".
Ten einde te toonen hunne hoogheid ea
vermogen, van wet te stellen en reeht te
doen op het nieuwe Sas, richtten de Gen
tenaars, den 1 Mei 1562, met goedkeuring
van koning Philips, aldaar eene galg op.
Tijdens den Spaansehen oorlog werd
het plaatsje door een troep watergeuzen
overvallen en verbrand. Van tegenweer
W6J er geen sprake, daar er sleohts zestien
weerbare mannen, met twee muskieten,
in de plaats aanwezig waren. Van dien
tijd af werd Sas van Gent nog meer ver
sterkt en door inundatie onneembaar
geacht.
Den 1 Nov, 1621 werd hier de ambas
sadeur van Venetië bij onzen staat, Trevisant,
die ia Zeeland met de grootste eerbewijzen
ontvangen was, plechtig ingehaald.
Nadat Sas van Gent in handen der Re
publiek was gekomen, werd de plaats
door den Raid van State bijsonder be
voorrecht, tot ergernis der Staten ran
Zeelanddie in Jan. 1647 klaagden ever
«de exeessen aldaar gepleegd en dat men
dit fort tot eene stad erigeerde, zeer ten
prejudioe deser provincie."
Zeer veel welvaart verschafte die be
scherming niet, want een eeuw later telde
het plaatsje slechts 260 woonhuizen en
250 huisgezinnen.
(Wordt vervolgd.)
