No. 279, 1909
EUWSBLAD
ZEELAND.
Maandag 30 Augustus.
23e Jaargang*
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
S. J. DE JÖN(-£-7ERWEST, te
Goes
Tegen de Revolutie het
Evangelie.
Snippers uit de oude doos.
F. P. D'HUU ie Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE TER EIRMA
!.KV VAM
In aansluiting aan het artikel in ons
voorgaand no. plaatsen wij onderstaand
aitikêl uit De Standaard.
Het is niet overtollig, een kort oogen-
blik stil te staan bij Groen van Prinste-
rers sohoone lijlspreuk.
Ook deze spreuk tooh heeft, even als
elke goede, kernachtige lijfspreuk, iets
raadselachtigs en mystieks.
Zoo op de klank ai, denkt een school
knaap, dat hij die spreuk, zooals hij in
zijn jongenstaal zegt, best snapt", en tooh
zitten de knapste koppen van achteren
sows verlegen, om er den jnisten, vollen
■in van te bepalen.
Dit komt daar vandaan, dat in deze
spreuk twee schijnbaar geheel ongelijk
soortige grootheden tegenover elkander
zijn geplaatst. De //Revolutie", hier ge
nomen als een staatkundige theorie, en het
Evangelie als een kracht Gods tot zaligheid.
Die tegenstelling nu maakt den indruk
van politioophobie, als bedoelde ze te
zeggen„Op politiek terrein woelt de
Revolutie. Trek u daar van terng. Poog
niet tegen dat booze woelen eeDe andere
politieke aotie over te stellen. Maarrioht
gij Zondagsscholen, Christelijke scholen,
allerlei Vereeniging van Evangelisatie op,
op en poog uw volk weer tot Jezus te
roepen."
Maar natuurlijk, dan ware deze spreuk
de rechtstreeksohe veroordeling van heel
het optreden van hem, die ze tot lijfspreuk
koos; waut zoo iemand, dan was Groen
staatsmanis zijn actie van politieleen aard
geweest; en lag op politiek terrein de
zenuw zijner kracht.
Al krjjgt ge dus van die lijfspreuk, op
zioh zelf genomen, dien indruk, nu ge weet
dat Qroen van Prinsterer ze tot lijfspreuk
koos, weet ge tevens, dat ze nat niet
bedoelen kan.
En zoo staat ge dus voor het raadsel,
dat de man en rsijn lijfspreuk een gan-
soheijjk tegenovergestelde gedachte bij u
opwekken.
340
1)00*
SCALDIS.
K a 11 e n dij k e.
II. (Slot.)
De juiste tyd van sticht in;; van het Mon
nikenhof ken niet gezegd worden. Zeker is,
dat het, blijkens een brief van 1307, //gege
ven te Monsterhouck Satardi.gs na St Mar-
tensdaghe in den Somer" 4 Juli toen
al bestond. Ook in een charter van 1323
wordt het genoemd; in dit stuk gaf graaf
Willem, 111 verlof aan het convent van ten
Doest om de landerijen, hem aankomende,
ten bate van het Hof te mogen verpachten
„ende dairbi", zoo schrjjft h j voor, „soo
sullen si daer setten op dien uythove eenen
van haren Monniken, die Priester is die
daghelix misse doen sal, ais hi gestaet is,
ende die husinghe verware", (opzicht over
het huis houden).
Om nu niet verder bfj de tusschentijds
voorvallende lotgevallen van het Huis stil
te staan, z(j het genoeg te weten, dat het
ook met Monsterhouck ging als met zooveel
dergelijke gestichten; ook dit Hof ging
langzamerhand zijn ondergang tegemoet
Het begin van dien ondergang dagtee-
kent van dei tjjd,toen in 1560 de Abdij van
ten Doest ophield te bestaan. De bezittingen
van de Abdfj werden door Landvorst en
Paus bestemd om te voorzien in da behoef
ten van het pas opgerichte Bisdom van
Brugge.
Toen de Hervorming intrad, werden de
Z.-Bevelandsche goederen aangeslagen als
geestelijke en op machtiging der Staten van
BrabantVlaanderen en Zeeland werden ze
den 31 Dec. 1582 overgedragen op Oiinther
graaf van Schwartzburg, door z(jn huwelijk
Zoo op den eersten indruk afgaande,
zoudt ge zege-n Man en lijfspreuk rij
men niet op elkaar.
Die strijd wordt zelfs nog verscherpt,
zoo ge van die lijfspreuk het woord „Evan
gelie" opneemt, gelijk men dit gemeenlijk
verstaat. Dan tcoh bedoelt Evangelie het
Nieuwe Testameot in tegenstelling met het
Oude Testament; en zelfs in dat Nieuwe
Testament alleen de blijde boodschap, die
eerst de engelen en ^straks de apostelen
aan de wereld, brachten. De boodschap,
dat er een Verlosser voor ons zondaren
is gekomen, ea dat het Lam Gods ons
den weg ontsluit naar de eeuwige taber
nakelen. Een kostelijke predikingmaar
die uiteraard geen politiek program in
houdt.
En nu is wel die verklaring van het
woord //Evangelie" geheel onjuist, en leert
reeds de Heidelberger Catechismus, dat
het Evangelie reeds in het Paradijs is
geopenbaardmaar altooi tooh blijft dat
Evangelie, ook zóó, de gifte van den Zone
Gods aan de wereld, en alzoo eon geestelijk
motief.
Vraagt men au, wat weg dan moet in
geslagen, om tot reeht verstand van deze
bezielende spreuk te geiaken, dan zal men
o. i. veiligst gaan, met wel te letter op
de zeer duidelijke tegenstelling, die uve.
mag worden miskend, tussohen hetgeen
Bilderdijk droomde en Groen van Pcm-
Bter beoogdeean tegenstelling, waarbij
De Ccsta in zijn eerste optreden op de
zijde van Bdderdijk staat.
Deze tegenstelling school hierin, dat
Bilderdijk al ie rechtstreeksohe aotie door
middel van organisatie aan den Caristsn
ontrüd, en dat Groen van Prinsterer zulk
een aotie noodzakelijk keurde.
Dit verschil van inzicht verklaart zioh
daaruit, dat Bilderdjjk er eerst war, en
dat Groen eerst later volgde0)800 had,
behalve dit versob.il in tijd, tooh ook ©en
verschil in geestelijk inzicht tot oorsp. twg.
fiilderdijku voorstelling, gelijk ze uoor
Da Costa is uitgewerkt, was meer apnea
iyptisoh. De ontzettende gebeurtenissen,
die op het laatst der laatstvorige en in hot
met Catharina van Nassau en om de wav "do
te verrekenen op 't geen de Staten san hem
schuldig waren wegens oorlogsdiensten.
Ze werden hom aangerekend „voor de
somme van vyf -nsevontichduysent ponden
tournoys van 40 groot 't pont".
Laag genot had graaf Güntherqr niet van
want hij stierf reads 25 Mei 1583. De Z.-
Bevelandsche goederen had h(j bij testament
vermaakt aan zjjne vrouw, die, niet rijk
genoeg zijnde,de bezittingen aan te hou ion
tot den openbaren verkoop besloot. Der; 23
Sept. d. a. v. word de verkoop reeds aange
slagen, waarvan het eerste perceel was:
„Bet buys penaemt Monsterhouck nat
schueren en stallen,keeten,boomgaert e::de
alles, dat den huyse was eompsterentie soo
van tiendon, vogelzry en vissery mat 40
gemeten laats ofte daaromtrent, gelegen
onder Cattendykals eertyds den irayae
voornoemd, van oudts hercomen gebrnyefct
is geweest, mot twee renten daeruyfcgat ide
groot wesendg twintkh ponden ses schol'en
uyfc groote". Den 28 Febr. 1584 werd het
verkocht ea overgedragen aan Aert Dijk-
straten. Vijf en twintig jaren later waren
deze goederen in verschillende handen ge
komen, wat aanleiding gaf dat den 28 April
1611, van alle partijen, door laatste aan
koop van lieverlede, eigenaar was gewor
den mr Johan Huijssen, mede-eigenaar der
heerlijkheid Ka'tendijke.
t Deze werd toen alzoo bezitter van den
eigenlijken Monsterhouck. Deze verpachtte
de landerijen, maar helaas verkocht h\j in
1629 het Hof voor afbraak aan zekeren
Jacob Pierse Sluppe, die, gelijk een tijdge
noot er van zegt»heeft bestaan het afbre
ken ende geheel ten ruïne gebragt".
Later heeft echter één der eigenaars van
de heerlijkheid, op dezelfde plaats waar
eens dit heerlijke gebouw stond eene boe
renhofstede doen optrekken, tot welke, tot
in de helft dei vorige eeuw, denaastaan
K .«KSÏS15KK
bfgin der vorige eeuw elkander opvolgden,
hadden op do ernstiga geesten uit dien
tijd een verpletterende-! indruk gemaakt,
en allecgi een voorgevoel doen ontwaken,
dat de wereld ten einde liep. En nu
schoen het aan de geloofshelden uit die
dagen toe, dat de nre gekomen was, waarin
God zelf zou opstaan, om door een werking
van zijn Heiligen Geest in alle landen van
Europa vooral do Vorsten en Staatslieden
en mannen van invloed tot zijn Christus
te bekeeren, en zoo de laatste worsteling
voor te bereiden.
Droeg al de latere réveil een meer
quietistisoh ksrakter, in zijn eersten oor
sprong maakte dit onverwachte terugkee-
ren van allerlei mannen van naam tot
het langen tijd zoo gesmade Evangelie
den indruk, dat God de fioere bezig was
een ernstigen keer in de stemming der
geeBten tot stand te bracgen- En nu ver
wachtte men wel, dat dit de oorzaak zou
worden van een ommekeer ook op politiek
gebied, maar een ommekeer, op myste-
rieuse wijze, rechtstreeks uit den hemel,
gewerkt, doordien God de. Heere de Vor
sten en Staafc lieden auigen leerde voor
het Kruis.
Bracht nu God zelf dien ommskeer te
weeg in de bestaande organisatie der vol
keren, dan meest hieruit wel de conclusie
volgen, dat de Christenen niet op eigen
organisatie mcohten bedaoht zijnalsook
dat de krach' der actio niet gezocht
moest worden n het volk, maar in de be
keering van de yrooieu der aarde onder
«aobtbebbers, waaruit dan straks de ker
stening der legere klassen van zelf zou
voortvloeien.
Onder den drang der tijdon, en uit
spooalyptisch motief, was dus èn Bilder-
dijks en Da Costa's verzot tegen wat zij
noemden rde vereenigingan" metterdaad
principieel. Van ean apnrt gecreëerd terrein
wilden zo niet hoor30. God W8rkte, wat
zouden menschen dan werken P Men had
sleohts te bidden, te hoorzomen, en God
self zou in d8 bestaande organisatie dar
volkeren en der Slaton, eenvoudig door
de bekeering der Vorsten en Staatslieden,
li^gsndu kroSijjea 1 .©hoorden, jnist ter
grootte van de vroegere huizinge nm. 22
gem. 98 roeden. Do bezitting behoorde
toen nog steeds aan den Ambts.-heer, baron
huijssen vat. KaUendijke.
Na dit historisch uilstapje gaan wij nu
het bescheiden dorpje bezoeken één uur
oost van Goes ge' igon. 't Is zeer Hein, zoo
als we zienzolfo zóó gering van omvang is
het geweest Jat het ii 't midden der 18a
eeuw slecLta £3 weon. lizen telde. Uitslui
tend i« ook hier Let fcoofdbestaan land
bouw. Nisv0 bijzonders is er voor ons op te
merkenalleen het kerkje, 't welk almede
een historisch verleden hoeft, trekt onze
aandacht.
Dit bedehuis bezat vóór 1768 oen andere
gedaante, aan socals wjj het nu voor ons
zien. Het oorspronkelijke gebouw, van
hoeven ouderdom, zooals wa reeds hoorden
had bijna de dubbele lengta van het tegen
woordige het geleek toen, bij de ronde op
sluiting door koor en toren, meer naar een
schip dan naar een kruis, hoezeer heter
later sis eer kruis uitasg, door de Proost-
kspel ten noorden en <".0 sacristi, later de
kerkers adakaSTf;?1, ten ruiden.
Evenals ir moor sudtro Z. Bevelandsche
kerken, w>a hst geboocgda Lapwerk be
schoten, en dit koepe'dak beschilderd
met de leveragroote beelden der apostelen
en heiligen. In den ocsteljkeu hoek van
het koor, vlak boven den lateren predik
stoel, troonde Maria met een boek in de
hand, waarop te esen stond ego sum via
veri". (ik ban d weg dar waarheid). In
bovengenoemd y.ar 1768, ia het koor mat
de bijgebouwen afgebroken en het weste
lijk gedeelte hersteld en van een nieuw dak
voorzien.
De alzoo als 't ware vernieuwde kerk
werd den 18 Sspt. van dat jaar wederom
ingewijd door da, J. Dagevos met Haggaï
2 10a.
van 1—-5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedeie regel
meer 10 "ent.
de eere Zijns Naams uitbrengen. Zelfs Da I
Costa's oordeel, dut sohending van da
Grondwet den Koning vrjj stond, hing met
dit uitgangspunt saam.
Dit nu was het //onmiddellijkheids-stand
punt". Een star dualisme. O verepannes
spiritualisme, gelijk dit gemeenlijk na te
hoogen druk in het leven der volkeren
pleegt op te komen.
En hiermeê hiag dan ook saam, dat do
geestelijke tolken uit dien tijd er voor»!
op uit waren, om de hoogere standen,
vooral de Vorstelijke hovenweer voor den
Christus te winnen. Het zou een ommekeer
zijn van boven sf, die bezegeld woest wor
den door de bekeering van eDkele Joden
van na%m en invloed, om vooral hierdoor
het apocalyptisch karakter van wat plaats
greep, te sterker te doen uitkomen. Réveil
en Jedenmissie gingen dan ook altoos
saam.
Groen van Prinsterer nu heeft dit stand
punt meer dan eens als het contra-revo
lutionaire aangeduid. Hiermee werd dan
bedoeld, dat do Revolutie van 1789 een
invasie van Satan, een inbreking van de
monische machten, een indringen van
uelsohe invloeden in het leven der Staten
en volken wasen dat God de Heere nu
icor zijn Heiligen Geest en door zijn pro
videntieel bestuur de Vorsten en macht
Hebbenden der aarde tot sijn Christus zou
oekeereD, 01» alsdan door de macht deser
'Oisten en van deze groeten der aarde t
wat de Revolutie deed, ongedaan te ma
ken, haar invasie terug te dringen, en
onder het sohild der Heilige Alliantie oen
Christelijken staat van zaken in Europa
ie herstellen.
Wie de Aprilbeweging in haar jammer
lijk verloop bespiedde, za! met weinig
moeite ontdekken, hoe zelfs hierin nog
deze zelfde strekking van den Réveil
paaesprak. Want, vergeet niet, juist wijl
,ie Réveil uit Engeland blies, en in Enge-
'and het no popery nog de good cry was,
t :oeg geheel deze aotie tevens een beslist
a.oti-papistiseh karakter.
Nu moet, wie Groen van Prinsterer be-
oordeelen wil, in hem gaen stug stand-
Deze groote restauratie had plaats gehad
op kosten van Vrouwe A. Hurgronje, wed.
J. H. Hujjssen van 1Kattendijke. Gaan wij
Let gebouw binnen, dan ontmoeten wij
C9u beseheiden orgel't is een Fransoh
séraphine dit word den 13 Febr. 1898
toe zijn dienst ingewijd door de. Andreae.
Tot het aanschaffen er van en om do
vrijwillige geiden in te zatseleu, was het
initiatief genomen door eenige jonge doch
ters der gemeente, terwijl ook de ambaohts-
t rouw eene belangrijke bijdrage schonk
Oas oog op den vloer slaande, ontboeten
wij twee oude grafzerken, afkomstig uit
de Roomsohe tijden, welke zerken onze
opmerking wel verdienen.
Deze grafsteenen lagen oudtijds in het
iftidden «ener kapel, ten noorden tegen
het koor; bij den herbouw werden ze op
hunne tegenwoordige plaats gebraoht.
Op den buitenrand van deu een lezen
wij„Nomina praepositorum in Monster
houck, quorum sepulera hie inveniunlut".
En in hst midden//Frater Jodocus Gherolf.
praepositus in Monsterhouck ocüd 1535".
„Frater Christophorus Hulstius, praepositus
seoundis in Monsterhouck, obttt 1556".
„Fiater Johannes Eeckius, Gaodav, praepo»
situs quis in Monsterhouck, ofcüt 15
Daar was dus de begraafplaats der
geestelijken van het door ons besproken
Monsterhouck. De inscriptie van eene
endere zerk luidt: //Meester Adriaen Adri-
aensen, pastoor deser kereke, sterf Ao. 1552.
Toen de kerk in Mei 1571, door het
vertrek van pastoor Adriaen van Wyfflut
niar Wemeldinge, was opeugevallen, werd
deze den 22 Oct. opgevolgd door Lucas
van Balendie weder door Cornells van
Deurloo werd vervangen.
Ofschoon, zooals we op den steen zagen,
het juiste sterfjaar ven don laatstgenoem
den proost Eeckius, onleesbaar ia, weten
wij tooh dat bij 's mans dood, reeds, door
beeld, maar een lavend persoon zien. De
poging, om zich Groen van Prinsterer voor
te stellen, als iemand, die niet de invloeden
van zjjn tijd onderging, maar als een rots
te midden dor baron, u?' semper idem in
zich beliohaamde, doet hem onrecht.
De goede biographie kent znlke helden
niet. In elk bezield, levend persoon ia was
dom, zijn overgangen, en zit een psycholo
gische groai, die eerst van lieverleê den
vollen man doet aanrijpen.
W el is er consequentie in snlke mannen
van gestaald karakter, en wel schuilt erin
hun ontwikkeling strenge, wyl goddelijks,
logica; maar ge moogt, wilt ge aan ds
waarheid van het leven niet te kort doen,
deze ontwikkeling niet smoren in een pe-
trafact.
Dan ma liereer! ge den persoon, en hondt
op ciogreaf te z(jn.
Niet de biograaf, alleen de portretschil
der of beeldhouwer mag zich dit ten wit
stellen.
Da portretschilder of beeldhouwer is
heel iets anders dan de pbotograaf.
De sobüder kent zjjn kunst niet, zoo hü
u eec portret levert van dat jaar op dien
dag, in die stemming, met dien bepaalden
oogopslag, en m die welomschreven om
standigheden. Zulk een figuur mag alleen
de historieschilder u leveren. Een Napole
on in het L&zaroth te Jaffa.
Maar wie u een artistiek portret van een
groot man za, leveren, moet hem losmaken
van het toevallige, losmaken van zjjn ont
wikkeling, en u een beeld geven waarin ds
volle personen, gegrepen in het diepste
van zjjn karakter en zjjn streven, monu
mentaal uitkomt.
Dun zjjn or geen overgangen, geen seha-
keoringeo. Er groeit niets. Al wat ge te
zien krijgt, is de vol gerjjpte vruch».
Maar de biograaf heeft een geheel andere
roeping, ook do biograaf van Groen van
Prinsterer. Hq moet juist de ontwikkeling,
de overgangen naspeuren, en toch in dat
vele en onderscheidene de ééne logisehe
gedachte van karakter en streven n niet
voorteekenen, maar doen volgen.
Wie dat niet doet, en Groen in 1817,
de Hervorming eene andere orde van zaken
aanstaande was.
Het begin hiervan hebben wjj reeds
gehoord, toen de Abdij van ter Doest op
hield te bestaan.
De 17e eeuw moest bijna voor de helft
vorloopan, vóór wij to Kattendijke gewag
vinden gemaakt van den eersten predi
kant n.m. van
NICOLAAS OOSTDIJK.
Hij behoorde tot eene aanzienlijke
Goesche familie, die tot wapen voerde
in silver een rood, liggea J, Kruis, en werd
te Goes geboren uit bat huwelijk van dr
Nkolaas Oostdifk en Anna van Reijgersbergh
au had tot grootvader den bekenden rent
meester Nicoiaas Machielsen Oostdijk.
Als prop. bij de classis Z. Beveland werd
hij, bij oluss. resol. van 4 Mei 1648, tot
eersten prod, dezer gemeente beroepen.
Na ruim tweejarigen dienst, werd de keuze
op hem gerestigU te Wolf'aartsdyk, waar
hij in 't voorjaar van 165" bevestigd werd.
Sleohts li jaar mooht hij die gemeente
bedienen, toen hij, in 1652, op 26-jarigen
leeftijd overleed.
Tijdens hij te Kattendijke stond huwde
hij den 16 Sspt. 1648 te Goes met Johanna
Feytswed. van Willem Oyt, uit welk
huwelijk, in 1651, te Wolf aart sdyk eene
dochter, Johanna, geborer» werd. Als wed.
van ds Oostdijk hertrouwde zij in Mei 1658
te Woifaartsdijk met den Schout Corns,
van Walenburg, waaruit cuede eene doch
ter, Catharina, voortkwam. En nadat deze
echtgenoot overleden was, ging zij, den
20 Maart 1658, te Goes, ven vierde huwe
lijk aan met Corns, Constant.
Ds. Oostdijk werd, tot op onze dagen,
door zeven en twintig o'isbfgozooten op
gevolgd. Van geen hunner vinden wij iets
vermeldenswaard geboekt.
(Bevolkingin 1324 372 in 1909
1124 lielen.)