No. 279, 1909 EUWSBLAD ZEELAND. Maandag 30 Augustus. 23e Jaargang* HISTORISCH CHRISTELIJK- VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK Wed. S. J. DE JÖN(-£-7ERWEST, te Goes Tegen de Revolutie het Evangelie. Snippers uit de oude doos. F. P. D'HUU ie Middelburg. PRIJS DER ADVERTENTIËN IEDEREN WERKDAG DES AVONDS. Prijs per drie maanden franco p. p1,25. Enkele nummers0,02'. UITGAVE TER EIRMA !.KV VAM In aansluiting aan het artikel in ons voorgaand no. plaatsen wij onderstaand aitikêl uit De Standaard. Het is niet overtollig, een kort oogen- blik stil te staan bij Groen van Prinste- rers sohoone lijlspreuk. Ook deze spreuk tooh heeft, even als elke goede, kernachtige lijfspreuk, iets raadselachtigs en mystieks. Zoo op de klank ai, denkt een school knaap, dat hij die spreuk, zooals hij in zijn jongenstaal zegt, best snapt", en tooh zitten de knapste koppen van achteren sows verlegen, om er den jnisten, vollen ■in van te bepalen. Dit komt daar vandaan, dat in deze spreuk twee schijnbaar geheel ongelijk soortige grootheden tegenover elkander zijn geplaatst. De //Revolutie", hier ge nomen als een staatkundige theorie, en het Evangelie als een kracht Gods tot zaligheid. Die tegenstelling nu maakt den indruk van politioophobie, als bedoelde ze te zeggen„Op politiek terrein woelt de Revolutie. Trek u daar van terng. Poog niet tegen dat booze woelen eeDe andere politieke aotie over te stellen. Maarrioht gij Zondagsscholen, Christelijke scholen, allerlei Vereeniging van Evangelisatie op, op en poog uw volk weer tot Jezus te roepen." Maar natuurlijk, dan ware deze spreuk de rechtstreeksohe veroordeling van heel het optreden van hem, die ze tot lijfspreuk koos; waut zoo iemand, dan was Groen staatsmanis zijn actie van politieleen aard geweest; en lag op politiek terrein de zenuw zijner kracht. Al krjjgt ge dus van die lijfspreuk, op zioh zelf genomen, dien indruk, nu ge weet dat Qroen van Prinsterer ze tot lijfspreuk koos, weet ge tevens, dat ze nat niet bedoelen kan. En zoo staat ge dus voor het raadsel, dat de man en rsijn lijfspreuk een gan- soheijjk tegenovergestelde gedachte bij u opwekken. 340 1)00* SCALDIS. K a 11 e n dij k e. II. (Slot.) De juiste tyd van sticht in;; van het Mon nikenhof ken niet gezegd worden. Zeker is, dat het, blijkens een brief van 1307, //gege ven te Monsterhouck Satardi.gs na St Mar- tensdaghe in den Somer" 4 Juli toen al bestond. Ook in een charter van 1323 wordt het genoemd; in dit stuk gaf graaf Willem, 111 verlof aan het convent van ten Doest om de landerijen, hem aankomende, ten bate van het Hof te mogen verpachten „ende dairbi", zoo schrjjft h j voor, „soo sullen si daer setten op dien uythove eenen van haren Monniken, die Priester is die daghelix misse doen sal, ais hi gestaet is, ende die husinghe verware", (opzicht over het huis houden). Om nu niet verder bfj de tusschentijds voorvallende lotgevallen van het Huis stil te staan, z(j het genoeg te weten, dat het ook met Monsterhouck ging als met zooveel dergelijke gestichten; ook dit Hof ging langzamerhand zijn ondergang tegemoet Het begin van dien ondergang dagtee- kent van dei tjjd,toen in 1560 de Abdij van ten Doest ophield te bestaan. De bezittingen van de Abdfj werden door Landvorst en Paus bestemd om te voorzien in da behoef ten van het pas opgerichte Bisdom van Brugge. Toen de Hervorming intrad, werden de Z.-Bevelandsche goederen aangeslagen als geestelijke en op machtiging der Staten van BrabantVlaanderen en Zeeland werden ze den 31 Dec. 1582 overgedragen op Oiinther graaf van Schwartzburg, door z(jn huwelijk Zoo op den eersten indruk afgaande, zoudt ge zege-n Man en lijfspreuk rij men niet op elkaar. Die strijd wordt zelfs nog verscherpt, zoo ge van die lijfspreuk het woord „Evan gelie" opneemt, gelijk men dit gemeenlijk verstaat. Dan tcoh bedoelt Evangelie het Nieuwe Testameot in tegenstelling met het Oude Testament; en zelfs in dat Nieuwe Testament alleen de blijde boodschap, die eerst de engelen en ^straks de apostelen aan de wereld, brachten. De boodschap, dat er een Verlosser voor ons zondaren is gekomen, ea dat het Lam Gods ons den weg ontsluit naar de eeuwige taber nakelen. Een kostelijke predikingmaar die uiteraard geen politiek program in houdt. En nu is wel die verklaring van het woord //Evangelie" geheel onjuist, en leert reeds de Heidelberger Catechismus, dat het Evangelie reeds in het Paradijs is geopenbaardmaar altooi tooh blijft dat Evangelie, ook zóó, de gifte van den Zone Gods aan de wereld, en alzoo eon geestelijk motief. Vraagt men au, wat weg dan moet in geslagen, om tot reeht verstand van deze bezielende spreuk te geiaken, dan zal men o. i. veiligst gaan, met wel te letter op de zeer duidelijke tegenstelling, die uve. mag worden miskend, tussohen hetgeen Bilderdijk droomde en Groen van Pcm- Bter beoogdeean tegenstelling, waarbij De Ccsta in zijn eerste optreden op de zijde van Bdderdijk staat. Deze tegenstelling school hierin, dat Bilderdijk al ie rechtstreeksohe aotie door middel van organisatie aan den Caristsn ontrüd, en dat Groen van Prinsterer zulk een aotie noodzakelijk keurde. Dit verschil van inzicht verklaart zioh daaruit, dat Bilderdjjk er eerst war, en dat Groen eerst later volgde0)800 had, behalve dit versob.il in tijd, tooh ook ©en verschil in geestelijk inzicht tot oorsp. twg. fiilderdijku voorstelling, gelijk ze uoor Da Costa is uitgewerkt, was meer apnea iyptisoh. De ontzettende gebeurtenissen, die op het laatst der laatstvorige en in hot met Catharina van Nassau en om de wav "do te verrekenen op 't geen de Staten san hem schuldig waren wegens oorlogsdiensten. Ze werden hom aangerekend „voor de somme van vyf -nsevontichduysent ponden tournoys van 40 groot 't pont". Laag genot had graaf Güntherqr niet van want hij stierf reads 25 Mei 1583. De Z.- Bevelandsche goederen had h(j bij testament vermaakt aan zjjne vrouw, die, niet rijk genoeg zijnde,de bezittingen aan te hou ion tot den openbaren verkoop besloot. Der; 23 Sept. d. a. v. word de verkoop reeds aange slagen, waarvan het eerste perceel was: „Bet buys penaemt Monsterhouck nat schueren en stallen,keeten,boomgaert e::de alles, dat den huyse was eompsterentie soo van tiendon, vogelzry en vissery mat 40 gemeten laats ofte daaromtrent, gelegen onder Cattendykals eertyds den irayae voornoemd, van oudts hercomen gebrnyefct is geweest, mot twee renten daeruyfcgat ide groot wesendg twintkh ponden ses schol'en uyfc groote". Den 28 Febr. 1584 werd het verkocht ea overgedragen aan Aert Dijk- straten. Vijf en twintig jaren later waren deze goederen in verschillende handen ge komen, wat aanleiding gaf dat den 28 April 1611, van alle partijen, door laatste aan koop van lieverlede, eigenaar was gewor den mr Johan Huijssen, mede-eigenaar der heerlijkheid Ka'tendijke. t Deze werd toen alzoo bezitter van den eigenlijken Monsterhouck. Deze verpachtte de landerijen, maar helaas verkocht h\j in 1629 het Hof voor afbraak aan zekeren Jacob Pierse Sluppe, die, gelijk een tijdge noot er van zegt»heeft bestaan het afbre ken ende geheel ten ruïne gebragt". Later heeft echter één der eigenaars van de heerlijkheid, op dezelfde plaats waar eens dit heerlijke gebouw stond eene boe renhofstede doen optrekken, tot welke, tot in de helft dei vorige eeuw, denaastaan K .«KSÏS15KK bfgin der vorige eeuw elkander opvolgden, hadden op do ernstiga geesten uit dien tijd een verpletterende-! indruk gemaakt, en allecgi een voorgevoel doen ontwaken, dat de wereld ten einde liep. En nu schoen het aan de geloofshelden uit die dagen toe, dat de nre gekomen was, waarin God zelf zou opstaan, om door een werking van zijn Heiligen Geest in alle landen van Europa vooral do Vorsten en Staatslieden en mannen van invloed tot zijn Christus te bekeeren, en zoo de laatste worsteling voor te bereiden. Droeg al de latere réveil een meer quietistisoh ksrakter, in zijn eersten oor sprong maakte dit onverwachte terugkee- ren van allerlei mannen van naam tot het langen tijd zoo gesmade Evangelie den indruk, dat God de fioere bezig was een ernstigen keer in de stemming der geeBten tot stand te bracgen- En nu ver wachtte men wel, dat dit de oorzaak zou worden van een ommekeer ook op politiek gebied, maar een ommekeer, op myste- rieuse wijze, rechtstreeks uit den hemel, gewerkt, doordien God de. Heere de Vor sten en Staafc lieden auigen leerde voor het Kruis. Bracht nu God zelf dien ommskeer te weeg in de bestaande organisatie der vol keren, dan meest hieruit wel de conclusie volgen, dat de Christenen niet op eigen organisatie mcohten bedaoht zijnalsook dat de krach' der actio niet gezocht moest worden n het volk, maar in de be keering van de yrooieu der aarde onder «aobtbebbers, waaruit dan straks de ker stening der legere klassen van zelf zou voortvloeien. Onder den drang der tijdon, en uit spooalyptisch motief, was dus èn Bilder- dijks en Da Costa's verzot tegen wat zij noemden rde vereenigingan" metterdaad principieel. Van ean apnrt gecreëerd terrein wilden zo niet hoor30. God W8rkte, wat zouden menschen dan werken P Men had sleohts te bidden, te hoorzomen, en God self zou in d8 bestaande organisatie dar volkeren en der Slaton, eenvoudig door de bekeering der Vorsten en Staatslieden, li^gsndu kroSijjea 1 .©hoorden, jnist ter grootte van de vroegere huizinge nm. 22 gem. 98 roeden. Do bezitting behoorde toen nog steeds aan den Ambts.-heer, baron huijssen vat. KaUendijke. Na dit historisch uilstapje gaan wij nu het bescheiden dorpje bezoeken één uur oost van Goes ge' igon. 't Is zeer Hein, zoo als we zienzolfo zóó gering van omvang is het geweest Jat het ii 't midden der 18a eeuw slecLta £3 weon. lizen telde. Uitslui tend i« ook hier Let fcoofdbestaan land bouw. Nisv0 bijzonders is er voor ons op te merkenalleen het kerkje, 't welk almede een historisch verleden hoeft, trekt onze aandacht. Dit bedehuis bezat vóór 1768 oen andere gedaante, aan socals wjj het nu voor ons zien. Het oorspronkelijke gebouw, van hoeven ouderdom, zooals wa reeds hoorden had bijna de dubbele lengta van het tegen woordige het geleek toen, bij de ronde op sluiting door koor en toren, meer naar een schip dan naar een kruis, hoezeer heter later sis eer kruis uitasg, door de Proost- kspel ten noorden en <".0 sacristi, later de kerkers adakaSTf;?1, ten ruiden. Evenals ir moor sudtro Z. Bevelandsche kerken, w>a hst geboocgda Lapwerk be schoten, en dit koepe'dak beschilderd met de leveragroote beelden der apostelen en heiligen. In den ocsteljkeu hoek van het koor, vlak boven den lateren predik stoel, troonde Maria met een boek in de hand, waarop te esen stond ego sum via veri". (ik ban d weg dar waarheid). In bovengenoemd y.ar 1768, ia het koor mat de bijgebouwen afgebroken en het weste lijk gedeelte hersteld en van een nieuw dak voorzien. De alzoo als 't ware vernieuwde kerk werd den 18 Sspt. van dat jaar wederom ingewijd door da, J. Dagevos met Haggaï 2 10a. van 1—-5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedeie regel meer 10 "ent. de eere Zijns Naams uitbrengen. Zelfs Da I Costa's oordeel, dut sohending van da Grondwet den Koning vrjj stond, hing met dit uitgangspunt saam. Dit nu was het //onmiddellijkheids-stand punt". Een star dualisme. O verepannes spiritualisme, gelijk dit gemeenlijk na te hoogen druk in het leven der volkeren pleegt op te komen. En hiermeê hiag dan ook saam, dat do geestelijke tolken uit dien tijd er voor»! op uit waren, om de hoogere standen, vooral de Vorstelijke hovenweer voor den Christus te winnen. Het zou een ommekeer zijn van boven sf, die bezegeld woest wor den door de bekeering van eDkele Joden van na%m en invloed, om vooral hierdoor het apocalyptisch karakter van wat plaats greep, te sterker te doen uitkomen. Réveil en Jedenmissie gingen dan ook altoos saam. Groen van Prinsterer nu heeft dit stand punt meer dan eens als het contra-revo lutionaire aangeduid. Hiermee werd dan bedoeld, dat do Revolutie van 1789 een invasie van Satan, een inbreking van de monische machten, een indringen van uelsohe invloeden in het leven der Staten en volken wasen dat God de Heere nu icor zijn Heiligen Geest en door zijn pro videntieel bestuur de Vorsten en macht Hebbenden der aarde tot sijn Christus zou oekeereD, 01» alsdan door de macht deser 'Oisten en van deze groeten der aarde t wat de Revolutie deed, ongedaan te ma ken, haar invasie terug te dringen, en onder het sohild der Heilige Alliantie oen Christelijken staat van zaken in Europa ie herstellen. Wie de Aprilbeweging in haar jammer lijk verloop bespiedde, za! met weinig moeite ontdekken, hoe zelfs hierin nog deze zelfde strekking van den Réveil paaesprak. Want, vergeet niet, juist wijl ,ie Réveil uit Engeland blies, en in Enge- 'and het no popery nog de good cry was, t :oeg geheel deze aotie tevens een beslist a.oti-papistiseh karakter. Nu moet, wie Groen van Prinsterer be- oordeelen wil, in hem gaen stug stand- Deze groote restauratie had plaats gehad op kosten van Vrouwe A. Hurgronje, wed. J. H. Hujjssen van 1Kattendijke. Gaan wij Let gebouw binnen, dan ontmoeten wij C9u beseheiden orgel't is een Fransoh séraphine dit word den 13 Febr. 1898 toe zijn dienst ingewijd door de. Andreae. Tot het aanschaffen er van en om do vrijwillige geiden in te zatseleu, was het initiatief genomen door eenige jonge doch ters der gemeente, terwijl ook de ambaohts- t rouw eene belangrijke bijdrage schonk Oas oog op den vloer slaande, ontboeten wij twee oude grafzerken, afkomstig uit de Roomsohe tijden, welke zerken onze opmerking wel verdienen. Deze grafsteenen lagen oudtijds in het iftidden «ener kapel, ten noorden tegen het koor; bij den herbouw werden ze op hunne tegenwoordige plaats gebraoht. Op den buitenrand van deu een lezen wij„Nomina praepositorum in Monster houck, quorum sepulera hie inveniunlut". En in hst midden//Frater Jodocus Gherolf. praepositus in Monsterhouck ocüd 1535". „Frater Christophorus Hulstius, praepositus seoundis in Monsterhouck, obttt 1556". „Fiater Johannes Eeckius, Gaodav, praepo» situs quis in Monsterhouck, ofcüt 15 Daar was dus de begraafplaats der geestelijken van het door ons besproken Monsterhouck. De inscriptie van eene endere zerk luidt: //Meester Adriaen Adri- aensen, pastoor deser kereke, sterf Ao. 1552. Toen de kerk in Mei 1571, door het vertrek van pastoor Adriaen van Wyfflut niar Wemeldinge, was opeugevallen, werd deze den 22 Oct. opgevolgd door Lucas van Balendie weder door Cornells van Deurloo werd vervangen. Ofschoon, zooals we op den steen zagen, het juiste sterfjaar ven don laatstgenoem den proost Eeckius, onleesbaar ia, weten wij tooh dat bij 's mans dood, reeds, door beeld, maar een lavend persoon zien. De poging, om zich Groen van Prinsterer voor te stellen, als iemand, die niet de invloeden van zjjn tijd onderging, maar als een rots te midden dor baron, u?' semper idem in zich beliohaamde, doet hem onrecht. De goede biographie kent znlke helden niet. In elk bezield, levend persoon ia was dom, zijn overgangen, en zit een psycholo gische groai, die eerst van lieverleê den vollen man doet aanrijpen. W el is er consequentie in snlke mannen van gestaald karakter, en wel schuilt erin hun ontwikkeling strenge, wyl goddelijks, logica; maar ge moogt, wilt ge aan ds waarheid van het leven niet te kort doen, deze ontwikkeling niet smoren in een pe- trafact. Dan ma liereer! ge den persoon, en hondt op ciogreaf te z(jn. Niet de biograaf, alleen de portretschil der of beeldhouwer mag zich dit ten wit stellen. Da portretschilder of beeldhouwer is heel iets anders dan de pbotograaf. De sobüder kent zjjn kunst niet, zoo hü u eec portret levert van dat jaar op dien dag, in die stemming, met dien bepaalden oogopslag, en m die welomschreven om standigheden. Zulk een figuur mag alleen de historieschilder u leveren. Een Napole on in het L&zaroth te Jaffa. Maar wie u een artistiek portret van een groot man za, leveren, moet hem losmaken van het toevallige, losmaken van zjjn ont wikkeling, en u een beeld geven waarin ds volle personen, gegrepen in het diepste van zjjn karakter en zjjn streven, monu mentaal uitkomt. Dun zjjn or geen overgangen, geen seha- keoringeo. Er groeit niets. Al wat ge te zien krijgt, is de vol gerjjpte vruch». Maar de biograaf heeft een geheel andere roeping, ook do biograaf van Groen van Prinsterer. Hq moet juist de ontwikkeling, de overgangen naspeuren, en toch in dat vele en onderscheidene de ééne logisehe gedachte van karakter en streven n niet voorteekenen, maar doen volgen. Wie dat niet doet, en Groen in 1817, de Hervorming eene andere orde van zaken aanstaande was. Het begin hiervan hebben wjj reeds gehoord, toen de Abdij van ter Doest op hield te bestaan. De 17e eeuw moest bijna voor de helft vorloopan, vóór wij to Kattendijke gewag vinden gemaakt van den eersten predi kant n.m. van NICOLAAS OOSTDIJK. Hij behoorde tot eene aanzienlijke Goesche familie, die tot wapen voerde in silver een rood, liggea J, Kruis, en werd te Goes geboren uit bat huwelijk van dr Nkolaas Oostdifk en Anna van Reijgersbergh au had tot grootvader den bekenden rent meester Nicoiaas Machielsen Oostdijk. Als prop. bij de classis Z. Beveland werd hij, bij oluss. resol. van 4 Mei 1648, tot eersten prod, dezer gemeente beroepen. Na ruim tweejarigen dienst, werd de keuze op hem gerestigU te Wolf'aartsdyk, waar hij in 't voorjaar van 165" bevestigd werd. Sleohts li jaar mooht hij die gemeente bedienen, toen hij, in 1652, op 26-jarigen leeftijd overleed. Tijdens hij te Kattendijke stond huwde hij den 16 Sspt. 1648 te Goes met Johanna Feytswed. van Willem Oyt, uit welk huwelijk, in 1651, te Wolf aart sdyk eene dochter, Johanna, geborer» werd. Als wed. van ds Oostdijk hertrouwde zij in Mei 1658 te Woifaartsdijk met den Schout Corns, van Walenburg, waaruit cuede eene doch ter, Catharina, voortkwam. En nadat deze echtgenoot overleden was, ging zij, den 20 Maart 1658, te Goes, ven vierde huwe lijk aan met Corns, Constant. Ds. Oostdijk werd, tot op onze dagen, door zeven en twintig o'isbfgozooten op gevolgd. Van geen hunner vinden wij iets vermeldenswaard geboekt. (Bevolkingin 1324 372 in 1909 1124 lielen.)

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1909 | | pagina 1