NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
Mo. 269,,
1909,
Woensc-ig 8 Augustus,
23e Jaargang,,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONCt-VERWEST. te Goes
F. P. DV.ÜIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Tengevolge van de steeds
grooter wordende oplage
van ons blad, verzoeken wij H.H.
Adverteerders de advertentiën zoo
vroeg mogelijk in te zenden; vooral
voor de nummers, die Vrijdags en
Zaterdags verschijnen, gelieve men
te zorgen, dat de annonces vóór 12
unr in ons bezit zijn, wijl anders
plaatsing in de 1ste editie van dat
nummer niet kan verzekerd worden.
DE ADMINISTRATIE.
Snippsrs uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
PrijS per drie maanden franco p. p1.25.
Bttkele nummers 0.02'.
UTGAVE DLR FIRMA
UN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 "ent.
Oe opgaaf van den spoordienst
komt In dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
M, U. L. O.
Wat in een der vorige stukken met bo
venataand opsohrjft als wénschelijk en
billijk te verwacht n was voorgesteld, is
gekomenDe Minister vau B. Z. heeft een
wetsontwerp ingediend, waarbij de M. U.
L. O. Soholen uit 't gedrang zullen gera
ken. De aanneming van de suosidie-wet
v. h. Middelbaar Ond. en de daarbij ge
voerde debatten ia de Tweede Kamer en
laatst niet 't minst de toezegging
van tien Heer HeemBXerk deden niets an
ders verwachten.
En hoe wensoht nu de miuster de be
doelde soholen te verlichten Door veran
dering der desbetreffende alinea der Wet
v. h, L Ohierop neerkomende,
Soholen, die aan de geiielde eisohen
voldoen, zullen, aoo ze n inifêr dan 91
leerlingen tellen, voor drie, en zoo ae
boven de 90 11. komen, voor vier onder
wijzers bo*en het vereisohtc getal de volle
minima jaarwedde, bij de wet bepaald,
kunnen ontvangen. Dat wil dus zeggen,
dat eene dergelijke school van bijv. 9011.
333
FEUILLEIOIN
DOOK
SCALDIS.
Scherpenisse
II. (Slot).
Vóór Weatkerke lag oudtijds de gorsinge
Wulpendale, vermeld in een brief van
Aug. 1440, waevbij de ab'. tn StMichiels
te Antwerpen van hertog Filips vergunning
verkrijgt om van de gebroeders FieCr en
Aalsten van Bothland, hun neef, te mogen
koopen een uitgors aan de wes'sijde van
(het Coreniand) Wulpendale, daar Zuid en
West de Sohelde loopt, en Noord „die
rape",
Met den -polder van Minden, die in
1562 met 180 gemeten lands verdronk,
giag ook Wulpendale verloren.
Den 26 April 1327 verkocht graaf Wil
lem van Beieren het ambseht Westkerke
mot de hofstede //daar het huis opstaat",
groot 16 geweien en bovendien nog 36
gem. grond voor 700 Pd. holl&udsoh, aan
zijn getrouwen kamerling Willem vvn
Duivei'oorde. Nadat de heerlijkheid in
handen van verschillende families was
geweest, kwam het in 1847 aan H. M.
baron Mollerus te Elburg, aan w tens erven
Westkerke neg tegenwoordig behoort.
Smallegange, die in zijn kroniek, met
een enkel woord van het s'ot melding
Eo&fckt, zegt, dat het op eeit heuveltje ge
bouwd is. In het midden der iSe eeuw
was het reeds geheel verdwenen, dooh de
hoogte, waarop het eenmaal stond, is nog
zichtbaar.
Hebben wij het een en ander gehoord ever
de opkomst en geschiedenis der beide
heerlijkheden, nu gaan wij een bezoek
aan het dorp brengen en nemen onzen weg
er heen van nit 8t. Maartensdijk. Buiten
deze gemeente komende, ontmoeten wij
even voorbij den korenmolen, in den polder
bet oudeland, eene hofstede, het «Kapoen-
waarvoor tot dusverre aan subsidie ont
vangen werd, 't hoofd der schooi niet
medegerekeud, f 500 4- f 31.0, thans aan
spraak zal hebben op 4 x f £00, war, dus
een voorni^garg is van i 1190 par jaar.
Voor eene school b van tussohen 90 en
145 11. was 't tot dusver 2 X f 500 2 x
f 310; thans kan dit worden 6x f500, of
f 1380 meer.
Ook voor eene school van 14519911.
zal de vermeerdering f 1380 bedragen en
voor grootore soholen f 1070 enz.
Het spreekt van zelf, dat .dan ook het
getal aan de school verbonden onderwijzers
niet minder moet zijn, dan waarvoor de
subsidie wordt aangevraagd. Eene schooi a
moet dan hebben 4b 6 onderwijzers enz.,
behalve het boofd. Het is derhalve eau
te bevelen, aan dergelijke inrichtingen,
waar dat getal nog niet aanwezig is, togen
1 Jan. a. s., althans niet veel later, meer
personeel aan te stellen, om daardoor de
voordealen dezer wetswijziging te genieten
en tevens w«t immers hoofddoel moet
zijn het onderwijs te verbateren. Nie
mand toeh twijlelt er aan. of deze wets-
voordraoht staat nog vóór het einde dezes
jaars in het Staatsblad, zij hot met eenige
wensohelijk geachte verbeteringen. Art. II
zegt»de wijy.;gipgen bij deze wet
worden voor net eerst toegepast op bet
dienstjaar 1910".
Maar wat bijtt de eisehen, aan dergelijke
soholen gesteld
Ze betreffen alleen den omvang Tt>> het
onderwijs.
lo Er moet onderwijs gegeven weiden,
gelijk tot dusverre volgens 't thans nog
vigeerende art. 48, in 2 der vr'.sen
Fracsoh, E> gelseh en Hoegduitsoh, si? in
de Wiskunde, c;aar au met de toevoefing,
dat aan dia 'd (of 4) vakken samen ten
minste acht .«en per week worden gf —ijd,
in elk drr drie hoogste ieerjareu, en
2o dat de school ten minste 9 leerjaren
omvat, of idthans wat men gewoonlijk
vei staat ot der 4e tot 9 leerjaar, daar eene
dergelijke school ook mat 't 3e of 4e
leerjaar mag beginnen.
Het ecMjit wel, dat hier de dusge
naamde „asneensebakelingscom missie"
even om hs\ hoekje komt gluren, 'tls
echter beter, te doen of we 't niet merken
en nog maar wat te wachten op de open
baarmaking van de ia uitzicht gestelde
voorstellen dier commissie, waarnaar
algemeen verlangend wordt uitgezien.
Daar nu de richting, aangewezen door
de reeds meer genoemde vereenigiagea
voor M. U. L. O. ook blijkens de exa
mens door baar ingesteld, duidelijk heen
leidt naar de volledige sohool van 9 AIO
klassen met de 3 moderne ialsn en wis-'
kunde als hoofdvakken voor de hoogste 3
leerjaren, en in die richting al eenige
jaren lang op verschillende plaatsen is
gearbeid, zuilen er wel vele inrichtingen
zijn, die weinig of geen verandering be
hoeven, om aan de bepalingen der wet te
voldoen. Er zijn er echter stellig wel, die
nog niet //klaar'1 zijt, en voor die wordt
'teen leve ekwestie, klaar te kamen. Nu
is de mogcM khsid door dit wetsvoorstel
stellig ge< er-J, miti nu maar personeel
genoeg voorhanden is. ©ra bet ontbrekende
•>.aa te vui Maar aoo Het spreekt van
zelf, dat f daar* er aoodig hebben
onderwij*eiJ, d'c in Men en wiskunde
kinnen onderwijzen.
Aan c ai ah der rot zal voldaan zijn,
indien aan 9-fr(.L.ss;g<« school, zeg van
140 1.1. bet >fd bevoegdheid heeft voor
Fransoh, Eu^alsch, Daitsoh ea Wiskunde,
en ook in die vaiöï.n oadtrwija geelt,
terwijl hij wj.'dt bijgestaan door zes of
meer onder- V:-era, ós geane bevoegd
heden vo x (li vakken bezitten ranardie
taosfand -s tooi niet gewenseht. Dasrem
zou 't overweging ver tienen, de studie iu
iio richting ie bevc oren, door eene ver
hoogde subfidie vou hei bazit van z.g.
bijaeten, c a by onderwijs gebruikt
kruis» geheetenwelke hoeve als gesel ied-
kundige bekendheid hebbende, wij later
zullen besproken.
Scherpenisse ligt zan den voormal gen
grooten weg van Middelburg over Goes aar
Bergen op Zoomis twee uren west van Tho
len ou aan de kreek de Pluimpot gek,gen,
dis hst tevens, tot haven dient.
Aan do kom der gemeente komends, ont
moeten u .j tllareerat het raadhuis,'t sik
wa nitt mogen voerbygaan. 'tls, zooalf wij
zien, een zeer oud gebouw, het jaartal 1594
in zjja gevel vcorende, of dit hetatiebti tga-
jaar is, is niet bekendis dit zoo, dan is
het opgetrokken in 't zelfde jaar van dt op
richting van het Cloveziersgilde-
Tot in 1847 wat: het met een net torentje
voorzien. Het gabouw binnentredende, vien
wij in een der kamers een schilderij, waar
op wordt voorgesteldin 't midden de
aanbidding der herders, en rechts de ver
rukking v&n Zacharias.
Dit schilderstuk is afkomstig uit de vroe
gere kerk van Westkerke. Ons naar e© der
bovenvertrekken begevende, komen v'j in
de z. g. n. „gildekamer". In dit loka- Ko
men de broeders van het Cloveniers-gilde
nog jaarlijks bijeen, in de Pin kater v^-ek,
op die vergaderingen worden da nieuw t le
den benoemd en plechtstatig ingekvld-
rekening wordt gedaan en verder do tijd
gezellig doorgebracht, onder 't genot -na
een beker gerstenat. Hier kunnen wij inza
ge nemen van den oorspronkelijken stich
tingsbrief van de broederschap en hier zien
wij nog de overgeblevene zilveren orna
menten van het Gildezy bestaan uitoen
zilveren gekroonden vogel, met opstaande
vleugels, zóó danig op een houten voetstuk
je rustende, dat hy, by het begraver der
gildebroeders, op de doodkist gepb&tst
kon worden, op dsn otaart van den voëel is
de naam der gemeente te lezen. Aan weers
zijden van cien vogel hangt, door middel
van een zwasr-zilveren ketting eer. dito
schild van vierkanten vorm.
Op het ééae zien wij afgebeeld een
gekroond wapenmet een bloemkrans
omgeven ;a twee j .kruiste vuurroeren,
met hot oosohïift «Anno 1632 Jan Mari-
nisse van der BurchtOp het andere staat
hetzelfde wapen en o k twee vuurroeren,
benevens ei a oagekr nd wapen, waarin
eene duif tiaeohan a. 0 vlammen en deze
inscriptie »1650 Mwinus Baeckeerste
Croaj ok 3-jhe-jenysse
Id een der oude ierpsrekeoingen
van 1600 -- .inde wij den post van
uitgaaf vernoend, wear van, zoover we
watea, geen roder v oorbeeld in Zeeland
voorkomt wij lezen n ta. daarin «Betaald
do wolfjigern an ïooHvliet van dat sy
drie wobej cangeu hebben en dat voor
cn3 portk 20 sohellen nog eens in
dezelfde rekerrng: «betaald Mr. Gabriel
var. ©enen wolf di die vsa Sinte Mer-
tensdylc genogen hi öe®, by aoooord de
sowme var 14 aohei' 7 groot». Ongetwij
feld rullen .lis onwelkome gasten, uit N.
Brabant, over hst ijs tn de Eendracht het
eilar d zijn hm.'311 g r >mec en do bestaren
via stftd et» dorpen, om /an hen weder
ontslagen f: (/orden, prc.miëa hebben uit-
gelooid op het var-gen en dooden van
deze dieren.
Wa boorden ol eerder det Maria van
Nassau vai r.iid to- tijd de heerlijkheid
bezocht ec t de ingezetenen steeds met
geestdrift rt oujvmgen. Hoezeer de
ingezetenen da ge'Llde Verstin genegen
waren en haar verblijf in dezen oord
traokïten te ve-anngei smeB, Jaarvan vin
den vij een b 'ik L een tweede rekening
wanneer w\ i ,-an«Opten 17 Juny 1594
hebban M-J aten van Scherpenisse ge
root hare Ge rade end® don Grave van
Hohenloo m*i ailen synen. edelen heeren,
weike maltyt ir als geest heeft, meteen
aem Rii isvyn, tie semme van 68 pond,
15 sehöll. 7 gr. Vis".
Verder het dorp opwandelende, ontwa
ren wy dat Scherpenisse aen door landbouw
en schipperij welvarende plaats is. Aan het
einde der kerkstraat, by de kleine markt
ontmoeten wij het kerkgebouw der ge
meente. Het is zooals wy bemerken een
worden, terwijl dan kon worden geëieoh-
dat b. v. de helft der aan de sohool ver
bonden onderwijzers ten minste voor eer
der genoemde vakken eene akte vac
bekwaamheid meet beztten. De billijkheid
vaa die hoogere subsidie springt in hei
oog, als men let op de meerdere rijks
bijdrage van f100 en f200 voor het bezit
der hoofdakte.
Nu heeft de Minister reeds in zijn-
toeliohling op hK wetsvoorstel er 0 p ge
wezen, dat door hoogere subsidie als hier
bedoeld, het M. U. L. O. gebaat zou zijc,
maar Z Ex. had 2 bezwaren. Laten we
die in een volgend stuk even onder de
oogen zien. C.
17 Augustus 1909.
Tergissingen.
Een redeotia ontsnapt wel eens wat, dai
door gedaehtelooze vertaling of anderszins
niet zoo in de oourant had gemogen. Zoo
lazen wij eeniga jaren geleden in 't bui
tenlandsob overzicht van De Nederlander
van de regentes en de rep«m'M^(*an Spanje)
en in het Zondagsblad van Bet Centrum
van de gezegende Kerkhervorming.
Thans heeft blijkbaar Eet Volk zieb
verslapen. Hei laa* althans paaseeten eea
verheerlijking vaa het kapitalisme.
Wij lezen toch in Het Centrum
Wij hebben altijd gemeend, dat h t
//moderne kapitalisme'' bij de sooiaa'-
democraten, ea dus ook bij het Volk,
in zeer kwaden reuk stond.
En dat derhalve het gedijen van dat
kapitalisme aen de zich noemende ar
beiders-partij'' een deocn in het oog was.
Maar au lezen wij in HelVolk:
Hier (in Spanje) heeft het moderne kapi
talisme nooit kunnen gedijen, omdat de gan
sche Spaansche cultuur innerlijk verrot was,
de feodale geest niet was overwonnen en
wijl meer dan in welk land ock. de katholieke
kerk als een schrikkelijke loodsn last op alie
verhoudingen bleef drukken, hunne verdere
oud. doch stevig gebouwd bedehuis.
Gaan wy het ruime gebouw binnen, dan
Men wy in een der maren een eenvoudige
marmeren gedenkplaat, daar goplaztst door
de officieren van het Engolsch oorlogsfre
,££t „Amphion" ter gedachtenis van den
eersten luitenant Willy am Brydgeoverle
den den 6 Mtsirt 1814, zan de wonden, by
dan aanval op het fort Lille ontvangen, en
nier met drie zyner medestrijders be
graven.
Het orgel, hetwelk we hier ontmoeten, u
een mooi stuk werkhet front er van is vijf
meter heog en in het midden zien wy, ter
hoogte van 1,60 M. David met de harp staan
-an op iederen hoek een engel met een ba
zuin. Het instrument is een 16 voets werfe
met twee klavieren, aangehangen pedaal
en is voorzien van 13 registers. De levering
van dit fraaie orgel werd opgedragen aan
den fabrikant M. Vermeulen te Woerden.
De inwijding er van had plaats den 18
April 1907 door da Trillaard.
Twee jaren te voren had er een belang
rijke restauratie van 't kerkgebouw plaats
gehad. Oorspronkelijk wi s man van plas
de bekapping van binnen geheel te ver
nieuwen, maar kwam op dit besluit teruf
door er een nieuw plafond in aan te bren
gen, welk werk een uitgaaf, vorderde van
ongeveer 1000 gld. Ons oog op den vloer
slaande, treffen wy ook hier eenige oude
grafzerken aan. Eén zeer enda steen is,
jammer genoeg, niet moer aanwezig.
Men zag op deze prachtige zerk twee
wapenschilden, n.m. van Van Bergen on Van
Borselen met een balk en bet opschrift
«Hier leyt begr. Hendrik debastaert van
Berghe. Hi sterff in 't jaer 1483 da eerste
dsch in Zille (Fobrnari) Bidt voerdesiele.
En joncvr. Marye, eyn weerdinne, sterff in
't jaer 1572, de 15e daoh in meerle". Aan
Je hoeken waren er vier wapens zichtbaar.
Van den overgang tot de Hervorming hier
Ur plaatse valt zeer weinig te zeggen. Tc
8t Maartensdijk zijnde, hebben we reeds
gehoord dat aldaar en ook te Scherpenisse
en in dea omtrek reeds ijverig predikte een
ontwikkeling tegenhield en iedere kiem tot
het nieuwe tn de geboorte verstikte.
Het moderne kapitalisme heeft dus in
Spanje niet kunnen gedijen, wijl o.m.
z/de katholieke Kerk als een schrikke
lijke looden last op alle verhoudingen
bleef drukken.»
Maar had het Volk dan gewild, dat
het „moderne kapitalisme" wèl had kan
nen gedijen t En kan men het van anti
modern-kapitalistisoh standpunt dan do
katholieke Kerk tot een grief aanreke
nen, dat zij zulk een gedijen tegenhield f
De verklaring van deze passage in het
Volk zal wel zijn, dat de redacteur van
het blad zijn wijsheid over Spanje heeft
geput uit een anti-olerioaal liberaal or
gaan en in zjjn ijver om de katholieke
Kerk een duw te geven voorbijzag, dat
hij indirect den lof song van het „mo<
derne kapitalisme."
a
Twee Pelgrims.
Twee pelgrims gingen, in God verblijd,
Het nauwe pad, dat ten leven leidt.
De weg werd donker, ds nacht werd kil,
8e peigrims zuchtten en zwegen stil.
De stomwind doofde de sterren uit,
De pelgrims klaagden en weenden luid.
Maar toen zy traden langs door en steen,
Teen, kermend, st> uikeld' en viel ar één.
„Ach broeder, ik sterve van angst, en pyn,
Dit kan niet de weg des Lavens zijn'"
Meewarig d' andarHoe deert m'uw smart.
Uw lijden, broeder, dat breekt mij 't hart"!
„Myn dank voor deernis, die 't verstaat,
Hoe al myn jammer mij nederslaat".
«Neen, broeder, néén I Wat my deert in
[uw lot,
Is dat gjj bezwijkt op den weg van God,
En dat gy,bezwijkend,dien weg nog smaadt
En euvel spreekt van Gods heilgen raad
zekere Erasmus de Wever. Deze zal ook
wel niet in gebreke gebleven zijn, de ge
meenten zooveel mogelijk te ordenen. Als
eersten predikant vindon we vernoemd
Gerardus Pauli, die de gemeente bediende
van 15831586.
We hebben hem reeds te Brouwershaven
leeren kennen en behoor en we alzoo zijn
ievensloop hier niet verder na te gaan. Wijl
deze echter niet voor vasten dienaar was
aangesteld, kunnen we van hem niet
zeggen, zooals sommigen meenen, dat
hy de eerste leeraar van Scherpenisse ge
weest is. We vinden als zoodanig geboekt t
GIJSBERTUS SAMUELS.
Deze werd hier den 25 April 1586 van
Oude Tenge beroepen. Hy werd, volgens de
class, aeta van Sehouwen a. a-, in de Synode
te Zierikzee van 15S8 „gvsnspendeert om
kettersche gevoelens", walk vonnis beves
tigd werd in de Synode van Middelburg van
1591. De acten zeggen ons ervan, dat hy
gelast werd de 37 artikeien v&n de Confes
sie der Nederl. keiken te inderteekenen en
tevens dat hy in de kerr alhier, Wwaar hy
die ketterij gedreven ba;/',openlijk schuld
bekentenis zon doen, na afloop eener predi -
catie door ds Fhilippus Lansbet gen van
Goes daartoe gecomite d en wel „van
hetgeen hy mondeling en schriftelijk ge
zaaid heeft", zcoals we lazen ffn.L, tegen
de onverdiends verkiezing Gods ter zalig
heid, tegen de parsoneek vereaniging der
twee naturen in Christus en de dwaling
van den vrijen wil".
«Dit is geschied", hoeren wij verder //te
Scherp suisse den 7 April 1591".
Van de verdere lotgevallen van ds
Samuelszegt de historie ons overigens
niets. Tot op onze dagen werd hij door
twee en dertig ambtgenoten opgevolgd,
van wie wij niets opmerkenswaardig
geboekt vinden.
(Bevolking: in 1824 982;
in 1909 UBZ 1377 zielen).
