N1EUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 264.
1909.
Donderdag Augustus,
GHRISTEUJK-
HISTORISCH
te koop,
lard
23e Jaargang^
:imers
ii 3d
mi oËTfiits.
'/'Mr.;/
Hit,
In
[RAS
ilfwaar»
reulen
jclit,
;cht
VERfCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
S. J. DE JONG c-VERWEST, te Goes
Wettelijke Ouderdoms- en
Invaliditeitsverzekering,
Snippers uit de o?ide doos.
F. P. DV.ÜIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
als nieuwe
or billijken
SMKERK,
dorp.
ragen bq
leyjerland.
k e.
Tb KOPPE-
LANOE-
ialfd, of In
ander Vee,
urg.
)U?EKOT,
frijdomweg
|i n g e n.
)EN
ïENDONK
|weiken, bij
e n.
j J. MAAS,
e 1 b u r g.
STAAL te
auw VER-
■ooto Markt,
7.46
7.55
7.5b
8.05
8.12
8.02
8.27
8.17,
S 36
8 49
8 ;6
n ol
9 10
9 16
O.29
8.55
y.42
9-5*
9.10
lQ.—
9-43
10.48
10.51
12.O3
11.31
12.42
II.30
12.15
Z. Duitschl'
ndaal-
-Lage
lan 150 KM.
1.29
6.04
3.05
7-i S
3-5-2
8.0I
4-14
8.20
4.28
8 34
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Pri.s per drie maanden franco p. p1,25.
Enkrie nummers0,025.
UITGAVE DAR l-'fRMA
Niet voor alle ouden is de ouderdom
een kwade dag. De gewijde bladen ge-
wgen van een Abraham, wiens ouderdom
een tweede jeugd geleekvan een Mozes,
den man als uit Sinsï's rote gehouwen, die
tot zijn jongsten snik als een reuzeneiken
boom stond in het midden zijns volks. De
muze der wereldlijke historie zingt van een
Cato, die op zijn tachtigste jaar nog de
studie van het Grieksoh van een Fetrareha,
die tussohen zijn zeventigste en tachtigste
jaar nog de studie van het Latijn begon.
De kerkelijke geschiedenis spreekt van een
John Wesley, die op zijn drie-en-zeven-
tigste jzar nog vijftien maal in de week
preekte, en verklaarde, dat 't hem toen
nog gemakkelijker afging dan op zijn
drie-en twintigste. De Ievenszvond van
zulke mannen is als het heerlijk avond
rood van een langen en sohoonen zomerdag,
wanneer de zon schier weigert ter kim te
gaan. En ook in den arbeidenden stand
zijn zeventigjarige, die jonge lummels nog
over 'thootd springen.
Zulke krachtige grijsaards behooren eob
ter tot de uitzonderingen. De tijd, waarop
de mecsoh de kust der eeuwigheid nadert,is
de tjjd, waarop hij, zooals Donte zong, de
zeileh moet reven. Nazr de treffende
schildering van den Prediker is de ouder
dom de levenstijd, waarvan de menech
zegt: ik heb geen lust in denaelven. Het
lioht veiduistert, zijn greep wordt minder
krachtig, zij» voeten wankelen, zijn tanden
worden eenzaam en weigeren den dienst,
zijn spraak wordt onduidelijk. Men laat den
vriend, die komt, 't liefst altijd aan éen
kant plaats nemen. Dra komt de dooven-
horen voor den dag. De arbeid -alt zwaar.
En hot vogeltje in de borst, dat eens van
blijden levenslust zong, staakt zijn lied.
Ja de man, die eenmaal zat op den troon
van roem en kracht, eindigt soms als vader
Hellenbroek zijn leven in een grooten
kinderstoel.
Droever nog dan de zwakke onierdom i3
de invaliditeit, 't gemis van werfkracht in
het midden dor jaren, de bleeks winter in
het midden ven den zomer.
Vooral in den arbeidenden stand iade
32g
F EUILLETOIN.
Zondigen oi
DOOK
SCALDIS.
Wolfaartsdijk.
IV. (Slot.)
Ook het meubloment der kerk is waardig
door ons gezien te worden, waaronder
vooraf den predikstoel een prachtig stuk
kunstwerk iehij werd vervaardigd door
nóo en }e ^-mterdam, ten koste van
982.50 gld.
Het geheele ameublement voor kerk en
en ™£„er"dtkerk vereiechtte eece som
van 2993.43'/, gld, Er werden ook twee
bronzen lichtkronen en veertien lusters
aangebracht, g-lBverd dy)t E Apol te
Amsterdam voor de som van 600 aid
Na het ongelukkig omkomen der twee
werklieden bij den bouw, was de maat
der onheilen nog niet vol, zij het dan
ook nu maar van stofielijken Lrd. Van
de daareven genoemde fraai bewerkte
lichtkronen, heeft men het ongeluk gehad
dat een dezer, onmiddellijk na het eifdigen
van de godsdienstoefening op 11 .Tkr logs
et, terwijl men bezig was de lichten té
blussohen, plotseling naar beneden viel
en daardoor zoo beschadigd was eeworH«„'
dat ze geheel onbruikbaar was; men nam
nu ook de andere kroon weg, en moed
men nu zich, zij het dan ook tijdelijk, Ta„
andere verliohting vooriien.
En nu een algemeenen blik op dit prach
tige Heiligdom slaande, komen wij tot de
overtuiging dat het beantwoordt, zoowel
aan de behoefte van deze talrijke gemeente
als aap de eischen van een waardig bede
huis.
kroon der grijsheid niet zelden een doornen
kroon; de invaliditeit een schipbreuk, die
vrouw en kinderen mee in den ondergang
sleept.
En toch ia die oude van dagen, is die in-
valiede een mensch, een rnïne van een
me&sch,maar een menseh,drager eener ziel,
in 'elevens strijd geoefend, drager van
schoone familietraditie. Ook de arbeidende
stand heeft zjjn adel.
Zvrg, goede zorg voor deze ouden en
zwakken behoort mede tot den hoogBten
roem van een volk. Hoe weinig eympbatiek
en oude Egyptenaren als het volk der Pha-
raönen ons in vele opzichten ook zijn, in
dezen trekken zij ons aan, dat zij de grjjs-
kbid eerden. Eerbied voor den ouderdom
was ook een der schoonste burgerdeugden
van den edelen Bomein. Vooral de Sparta
nen hebben zioh op dit gebied een eeren
plaats veroverd, Lycurgus, hun wetgever,
prentte zijn volk diep in, dat de eere, die
aan een mensch gegeven moet worde niet
naar bezitting of aanzienlijkheid,maar naar
het getal der jaren moet werden af gent eten
Wanneer Spartaansche kinderen op &.;rast
speelden, staakten zij hftn spel, om eerbie
dig te groeten, wanneer een grijsaard pas
seerde.
Toen bij de O'ympisehe spelen eecige
oude mannen geen plaats kon.'en vinden,
stonden tot alier verbazing de Spartaan
sche jongelingen oo om voor deze grijs
aards hun best plaatsen te ruimen. >In
tola Sparta rxpedit senesoercv, alléén in
Sparta is 't goed oud te worden, is de
onde spreuk, die om de slapen van dit
volk schooner lauweren vlocht dan de
roem hunner dapperheid.
Toch gold deze spreuk niet alleen van
Sparts, maar ook, ja meer, van 'i cude
opecbaringsvclk, Iarsëi, dat stond coder
de tucht ven Gods Heilig Woord. «Voor
de grauwe haren zuit gij opstaan, ej gij
znlt het aangezicht der ouden vorecen,"
met dit woord en met zoovele anderen
had de Heer zijD volk de eerbied voir de
grijsheid diep ingepreut. Eirbied voor de
ouden en zwikken is volgens de Heiligt
Sohriffuu' strenge plicht, aan welker ver-
vulling of verzaking zegen en vloek
hangen.
Dat de autoriteiten over een ruime beurs
konden b; schikken, blijkt ons uit het totaal
der koeten van aanbouw, 't welk nog iceor
dan een halve ion goads, n. m. 51939,13'
gld. bedroeg, en daarbij komt nog dut tr
voor het vervaardigen van een Dieuw uur
werk in den toren nog een uitgaaf uit da
kerkgfondsen coodig was eene som van
1025.30 gld.
Ter bediening der H. Sacramenten vin
den wij hier ter plaatse aanwezig: twee
zilveren Avondmsalbekers, welke ter ver
vanging van de vroegere tinnen in Sept.
1848 uit de kerkelijke fondsen werden i en-
gekocht voor 178.75 gld.in Sept. vei het
volgande jaar drie dito schotels voor 17 /90
gld. en in Feb. 1852 een dito doopbekken
met deksel voor 200.70 gld.
Al deze stukken werden vervaardigd
door D. N. Ehnle te 's Sage. In Oct. 1848
en '49 werden de eer tgenoemden vooi de
eerste maal gebruikt en op 29 Feb. 1852
het doopbekken.
Jammer is het, dat wtf, bij gemis van de
noodige bescheiden, niets vinden «r.nge-
teekend uit den tjjd toen de R.-Kath. {ere
dienst, op het eiland nog de heersefcende
was. Alleen in een testament van Pieter
van Legden, kanunnik van St. Piet»r te
Utrecht, van 10 Nov. 1316 wordt er gesoro-
ken van „Jan Rutgersh, Pape van den West-
kereke Wolfaerisdiecke»
Ook door een nog bewaarden grafsteen
vernemen wij dat riddar Willem van der
Usse, overleden in 1433, aan de kerk eene
zekere som bemaakte om te hebben »slle
Wonsdaghe eene misse op des Heylicbes
Gruya outaer en na de missen op 't ,raf
gaen en weeelyc duerende"ziedaar alls I
En op weJke wijze de Hervorming a'hier
is aangevangen, ook daarvan zijn niet veel
un van
Weshal e we mogen ooncludeeron, dat
een gede onderdon-s en iuvaliditeitzver-
zergicg raar Gods Woord behoort tot de
kostelijkste goederen van een volk, die't
t volks'ermogen m^er verrijken dan 't
bezit as geud of zilver.
Zal aen ouderdoms- en invaliditeitsver-
zorging goed zijn, dan moet zij bovenal
wezen ouderdoms- en invaliditeitsveraeke-
riug
Ouderdoms- en invaliditeitsee/ gorging
begint pas. wanneer de mensch oud of
invalide is. De verzekering begint reeds vóér
dien tijd. Ze beoogt een sparen voor den
ouden en kwaden dag.
Zal de verzekering op breede schaal
werken, dan moet zij sociaal zijn. Dit wil
zeggen, een gemeenschap van burgers moe
ten samen de kansen van oud en zwak
worden deelen en dragen, en in dezen voor
elkander zorgen.
Zal deze verzekering algemeen zijn, zal
zij allen omvatten, die zoodanige verze
kering behoeven, dan moet zij wettelijk
getegeld worden.
Een goede wettelijke ouderdoms- en
invaliditeitsverzekering is derhalve een der
beste sociale wetter, dia aan eenig volk
kan worden opgeleg" Daarvoor te ijveren
is banger-, en bovenal christenplicht.
(ds.) Rudolph.
11 Augustus 1909.
In or.ze driestar in ons no. van gister
n. a. v. de Ax-sterdamsobe Raadsverkiezing
zijn zotte fouten blijven staan.
Op de redactie van Het Handelsblad
moet zijn óp de rodaotie vac Het Handels
blad ca.
300 kiezers beiooht zijn mo9l zijD 8000
kiezers heaoobt rijn.
Stud. v. Schelven moet zijn Studiën en
Schetsen.
Plichten en rechten.
Zoo regelmatig als de vaderlandsehe
nijverheid t -.n staatswege met telkens
nieuwe lasten wordt bezwaard, zoo regel
matig ook komt var. arbeiderszijde telkens
weer eau stroven near loccsverhooging
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '•ent,
bijzonderheden bekend, wijl de eerste
kerkanrasdfboehaD, over een tijdvak van
fwea eeuwen ioo< er.de niet meer aanwezig
zijn.
Nadat in 1572 do banier der vrijheid
ia Wo Urnen üm opgestcken, terwijl Goes
en Z.Bevelund nog i de macht der Span
jaarden waren, m tikten de vrijheidsvrien
den zich van het eiland Wolfaartsdijk
meester, opis de vijanden zioh hier niet
zouden nes rieo, ter belemmering van de
scheepvaart; doch zij hielden er zóó ruw
buis, dat de meest gegcede ingezetenen
de vlucht f.B.o..', zoodat het land bij hun
vertrek er zeer treurig uitzag.
Niet üooCii was uu de Herv. gemeente
te Goes io >578 gevestigd of men was ook
beoiaoht, ofc .ea pls-'tan lande dergelijke
gemsenten te stichten.
Wannae~ wij na don noodlottigen toe
stand in aanmerking temen, waarin het
eilend Wo-faartsdijk in 1578 zioh bevond,
dan moat hat oas niet verwonderen dat
de Herv. gemeente te dezer plaa'se niet
voorkomt onder de eerstgenoemde van
Z. Bevelandtiaar zij behoorde ook niet
tot de laatriea Vroeger hoorden we reeds
dat de zeven gemeen'en op het eiland,
die den I Deo. 1578 van een leeraar
werden vol uien ware n Kapelle en Biese-
lingeKruiningen, Wtmeldmge, Heinkens-
zand, Nisse. Baarland en Hoelekenskerke.
Toch moey. het nog vier jaren aanko
pen eer de gemeente van Wolfaartsdijk
zioh met een predikant begunstigd zag.
Nadat in t begin van 1582 eene vergeef
soke pogieg was beproefd om Qeorgius de
Paad te Kapel 'e eu Bieselinge te beroepen,
vestigde de olasse va» Z. Bevelan nu hare
keuze op
JAN DE CREKELE
Deze werd dan tot eersten dienaar be
tot uiting. Want eer men onder loon ver
staat de in geld uitgemeten waarde van
arbeid en dat behoort het loon te rijt:
dan kan het oude spreekwoord va"
goeden huize»de arbeider is zijn looi
waard" veilig worden gewijzigd in „<e
arbeider is meer dan zijn loon waard"
Immers met een eigendunk, een betere
zaak waa.dig, worden in tal van bedrij
ven tegenwoordig loonen verlangt, di>
geenszins in no male verhouding staan tol
den geleverden arbeid. Door bet gebezigde
woord »eigend unkc is tevens de oorzaak
aangegeven van dit overvragen Een groo*.
deel onzer arbeiders took schijnt er zioh
niet van bewust te zijn hoe betrekkelijk
gering hun mate van vakkennis is. De
werkgever eohier, die gemeenlijk waf
verder rondkijkt en vaak kan waarnemer!
wat een middelslag-arbeider in andere
landen kan produoeeren, hij bemerkt ma-a
al te goed hoe onredelijk menigmaal hel
aandringen van zijn werklieden op loocs-
verho-ging meet worden genoemd.
Wie iets beweert moet met bewijzen
komen. Dit geldt ook hier. We stellen
iïifussohen voorop, dat er gelukkig tal van
knappe werklieden zpn, in alle bestaande
bedrijven. Ten aaazien van het ondervol
gende schakelen we dezen natuurlijk uit.
Doch de groote massa.
Die een normaal uurloon wil, voor ieder
even groot
Slaan we even op het u Verslag omtrent
Handel, Nijverheid en Scheepvaart gedurende
1908.»
Dan lezen we bij
Aardewerk. M:n beschikte steeds over
een voldoend aantal arbeidskrachten, waar
bij echter somtijds ecnige moeilijkheid
werd ondervonden met hot verkrijgen von
voldoend ontwikkeld technisch personeel
Bouwvakken. De bekwaamheid der be
schikbare werkkrachten wordt in enkele
plaatsen niet geroemd.
Gas.dat over het algemeen ga/filters
niet voldoen a*a alle eischen, welke meD
aan hun beroep meet stellen.
Droge verven over de hoedanigheid
der zioh aanbiedende werkkrachten, wsit
ontwikkeling en intelligentie en energie
betreft, wordt echtor niet gunstig geoor
deeld.
noemd den 23 April 1582 en aanvaardde
"en dienst den 3 Mei d a. v.
Toen hjj in 1584 door ziekte verhinderd
werd zijn dienstwerk te verrichten, schijnt
het of ds- Matthias van Essen, coen ter tijd
tolerseke, voor eenigen tijd bij wijze vbvi
leening, hier zijn plaats vervangen heeft.
Hij ia hier overleden, waarschijnlijk in
1590 of'9, en werd het optreden door acht
en 'win'ig ambtgenooten opgevolgd.
Van een dezer opoolgers, n.m.
PIETER HENDRIK VAN LIS
willen wij nog nog een bladzijde nit diens
levensboek opslaan, te meer, wijl er tijdens
zijn dienst te dezer plaatse een betreuren?
dig voorval plaats had, waarvan wjj nog
gaen tweede voorbeeld in onze Zeeuwschs
kerkelijke annalen gevonden hebben.
Da Van Lis dan werd te Leiden geboren
dan 3 Fabr. 1754, studeerde te Utrecht et
werd als prop. bij de classe dier stad, den
9 Sept. 1779 beroepen te Stadaan't Haring
vliet en aldaar bevestigd 21 Nov. d. a. v.
Vandaar herwaarts beroepen 28 Aug.
1786, kon hij, wegens den herbouw der
pr dikantswening eerst bevestigd worden
den 3 Juni van het volgende jaar. Den 28
Sopt. 1788 ontving hjj een beroep nazr
Tholen, en na dit aangenomen te hebben,
ram hij van deze gemeente afscheid 30
Nov. met openb. 3:1 6.
Bij dit afscheid had 't door ons genoemde
droevige en onaangename voorval plaats.
De ouderling Jacobus Westveer n.m. had bij
uie gelegenheid de ongehoorde vermetel
heid, om den waardigon leeraar, onder zijne
prediking en zonder daartoe de minste
redenen gegeven te hebben, openlijk en ep
een beleedigecde wijze toe te spreken,
waardoor ds Van Lis in het voortzetten
zijner rede verhinderd en de godsdienst
Boekbinderijen.... er wordt door de
patroons geklaagd, dat de bekwaamheid
dier werklieden vaak veel te wensohen
overlaatveelzijdig ontwikkelde vak-
mecsohen schijnen schaars te aijn.
Drukkerijen.... Over de bekwaamheid
der werklieden wordt niet onverdeeld
gunstig geoord eek).
Houtbewerking er wordt eohter be
richt dat bekwame werklieden, in het
bjjzonder voor oirkelzaagbediening en voor
de bediening van het stoomsehaafwerktuig,
zeer schaars zijn.
Goud en Zilverde verkrijging van
bedreven werkkrachten leverde eohter wel
eens moeilijkbeden op.
Automobielen Het verkrijgen van goed
geschoolde werkkrachten blijft steeds moei
lijk
Brandkasten. De opmerking werd ge
maakt dat de Nederlandsohe werklieden
dikwijls minder goed geschoold zijn dan
buitoDlandsehe, met name Duitsohe.
Instrumenten. Wat het verkrijgen van
arbeidskrachten in het algemeen betreft,
ondervond deze industrie geen moeilijk
heden wel was dit eohter het geval met
het verkrijgen van bekwame werklieden.
Machine nijverheiddat werklieden,
welke hun vek goed verstaan, vaak moei
lijk te bekomen zijn,
Metaalgiete> ijI un bekwaamheid liet
eohter vei lal te wensohen over, hetgeen
wordt toegeschreven aan onvoldoende op
leiding en aan het feit, dat de werklieden
steeds meer amdacht schenken aan hun
rechten, en hun plichten niet steeds in
het org houden.
Metalen gebruiksartikelenover hun
bekwaamheid wordt Biet onverdeeld gun
stig geoordeeld.
Rij!ui;en. Vaak viel mindere bekwaam
heid der zich aanbiedende werkkrachten
te oonstateeren.
Spoor- en tramwegmaterieel. Ook door
fabrikanten op dit gebied wordt bericht,
dat de bekwaamheid vnn de meeste aan
genomen nieuwe arbeiders te wensohen
overliit.
Uurwerken maar dat vaak moei
lijkheden worden ondervonden bij het
zoeken van werklieden, welke de noodige
oefening ahoo verstoor5 werd tot groote
ergernis van alle aanwezigen.
Hetzij nit vrees voor dn mogelijke gevol
gen, of wel uit oprecht berouw, diende
Westveer den 5 Jan 1789 bij den kerkeraad
een schriftelijke kennisgeving in met be
kentenis van zijne schuld en met de betui
ging dat «hij zich het ouderlingschap
onwaardig rekenende, ds ar voor bedankte,
met verzoek een ander etichtelijker en be
kwamer persoon in zijne plaats te be
noemen''.
Het gevolg er van was, dat de kerkeraad
besloot Westveer uit zijne bediening te ont
slaan en hem om zijn optreden voor een tijd
te censureeren.
Aldus naar Tholen vertrokken, werd ds
Van Lis aldaar, tengevolge eener zware
ziekte, veroorzaakt door den se rik bij zijn
afachaid te Wolfaartsdijk, eerst den 15
Febr. 1789 bevestigd. Den 16 Jan 1803
van Tholen beroepen naar Middelburg trad
hij aldaar in dienst den 29 Mei d. a. v.
Paai- ter plaatse oveileed hij den 18
Sopt. 1809 en werd in de Oude kerk be
graven. Terwij! ds. Van Lis te Stad aan
't Haringvliet i'ond, huwde hij te Vlaar-
dingen den 20 Sept 1780 met Luidwina
van den Heuvell, als j.d. aldaar woonachtig.
Uit dit huwe'ijk werden vijf kinderen
geboren, waarvan er bij zijn dood nog
twee in leven waren, n.i. Petra Billegnnda,
gehuwd met Corns le Nobel te Middelburg
en Hendrik van Lis, gehuwd met Maria
van der Meule, Rijksontvanger te Kolijns-
plaat, van welke beide kinderen nog af
stammelingen bestaan.
(Bevolkingin 1824 973in 1908
2266 zielen.
