NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 261
Maandag 9 Augustus.
23e jaargang.
CHRISTELIJK-
HlSTORISGH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JON GE-VER WEST, te Goes
F. P. DV.UIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Pri.s per drie maanden franco p. p1,25.
Enk -Ie nummers0,02'.
UITGAVE DLR FIRMA
L'.N VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
7 Augustus 1909.
Wetenschap en Christendom.
De wetenschap, zoo hoort men vaak, staat
niet vijandig tegenop er het Criatendom.
Dat is ook zoo, en het kan niet anders,
omdat ware wijsheid haar beginsel vindt in
de vreeze des Hoeren, naar het onbedriege-
ljjk getuigenis der Heilige Schrift. Maar
hoe de beoefenaren der wetenschap zioh
vaak geheel en al losmaken van dien eer
eten eiech der ware wijsheid, ipen kan het
degelijks opmerken in de leerboeken der
moderne natuurkundigen en sociologen.
Een in dit opzicht merkwaardige rede
voering hield dezer dagen de Amsterdam -
sche hoogleeraar, mr. S. R. Steinmetz, pro
fessor in de sociologie, voor een studenten
gezelschap. Nieuw is zijn theorie niet, men
zal er zekere verwaztschap met deNietzsche-
aansche gedachte in vinden. Maar als voor
beeld van hetgeen aan onze Hoogescholen
alzoo wordt geleerd, mag op zijn betoog
toch nog wel eens de aandacht worden ge
vestigd. De hoogleeraar besprak de toe
komst van het menschelyk ras, en de ten-
denzen die deze toekomst bepalen. Daarbij
zei de heer Steimetz volgens de verslagen
Dat op de been houden der tuberculc-
sen is een reekelooze bedreiging voor de
algemeene volksgezondheid, terwijl de
kindersterfte eigenlijk is de wieding der
natuur.
Spr. waarschuwde met nadruk tegen
het verkeerde altruïsme, dat de zwakken
en machteloozen tot maatstaf en doel
maakt.
De barmharige Samaritaan, symbool van
die zijde des Christendoms, welke naar de
menschen is gekeerd, moet dezen hoogge
leerde wel de dwaasheid zelf toeschijnen.
Hoeveel hooger dan dez» „wetenschap"
staat de leer van het Christendom, dat juist
de zwakken de kleinen beschermt, de kran-
ken bezoekt, de gewonden verpleegt, en
dat al doet ter wille van Hem, die ons het
gebod naliet dat wij onzen naaste zouden
liefhebben als ous zelf. Bederl.
Een roover.
Een Amerikaansoh leeraar deelde on
langs het volgende meej:
Een reiziger ontmoet op zijn reis een
roover ia de bosscheu.
327
FEUILLETON.
soos
SCALDIS.
Wolfuartsciijk.
II.
Ook waren in het Spaansche oorlogs
gewoel de kerken verwoest en bleef die
van Sabbinge steeds ongebruikt, ofschoon
haar bouwval nog tot in 't begin der vorige
eeuw in stand bleef en tot een treurige
herinnerit g diende van de groote gebeurte
nissen welke de 16o eeuw heeft aange
bracht.
De ruïne er van werd den 8 Nov. 1805
voor 270 gld. voor oRrask verkocht en
in het volgende jaar gesloopt.
Van het oude kasteel zouden de over-
blQfselen nog eenigszins te onderkennen
zjjn in eene hoog gelegen, door grachten
omringde hofstede, waarbij vele Bporen
var) gemetselde fondamenten gevonden zijn.
Iu dien droeven tijd, van hare voor
naamste inwoners verlaten, verkeerde het
geheele eiland in een tijdperk van hoogen
nood. Maar niet zoodra w'as men in Zeeland
van den Spanjaard verlost, of de overge
bleven ingezetenen vervoegden z<oh in
1577 tot den Prins vao Oranje, met de
klacht dal het eiland z:cb niet langer kon
staande houden, indien men de ingezetenen
boven hun achterstallige belasting6D, niet
ondersteunde met één stuiver per gemet,
geheven over geheel Zeeland, waaraan dan
ook door de Staten den 14 Deo. 1577
gevolg werd gegeven.
Het gemeenschappelijk belang deed dan
ook pu de handen in één slaan, en van-
„Geef mij uw geld of ik zal u dood
schieten", riep de roover.
„Misschien heeft de man behoefte," denkt
de reiziger, en zeer milddadig geeft hij hem
zes dollars,
„Neem dit, God zegens u. Vaarwel."
„Sta stil 1 Sta stil I lk zie nog een
dollar, en dien moet ik ook hebben," riep
de roover.
„O man, wees tevrede®. Van al mijn
zeven dollars hebt gjj er zes, en ik maar
één om mij voort te nelpen op mjjn reis,"
zeide de reiziger.
„Geef mij dien zevenden dollar," riep
de roover, terwijl bij zijn pistool uiitrok.
Wat denkt gij van dien roover?
„De laagste dief is het, dien gij ooit
bedenken kunt." „Hoe was zijn naam
„Sabbatbsohender". (N. Sprokkelaar.)
Eene hand, die niet oud werd.
Oswald koning van Northumberland
die in den tjjd leefde toen Groot Brittan-
je nog gedeeltelijk heidensch was, werd
door de prediking van een Zendeliug tot
Christus geleid.
Hy wilde nu door zijne daden een getui
ge des Heeren zijn eu trachtte de tranen
zijner onderdanen te drogen en hunne las
ten te dragen. Hij stelde een wacht aan
zijne deur, om aan alle hongerigen brood te
laten uitreiken. Op zekeren dag kwam een
soldaat van de wacht en meldde, dat de
voorraad op was, maar dat er nog arme lie
den op brood wachtten. Wat moest hij doen
De koninklijke tafel was juist gedekt, maar
de koning wilde geen heerlijk maal hebben,
terwijl andereu honger leden, en zoo beval
hij, dat men de gerechten van zijn tafel ne
men en ze aan de armen geven zou.
Daarop vatte de Zendeling, die er by te
genwoordig was, de hand des konings en
zei„Moge deze hand niet oud worden I"
En de volksmond vertelt, dat, toen koning
Oswald reeds een oud man wus, zijn hand
nog als die van een jongeling moet zyn ge
weest.
Dat is een treffend zinnebeeld hiervan,
dat niets ons zoo gelukkig, zoo vroolijk, zoo
sterk maakt als een leven in ware, oprechte
liefde. De handen die onvermoeid zijn om
goed te doen, mogen oud en rimpebg, ruw
en vereelt zyn, za zyn schooner dat wan.
daar dat in dien lijd, de genoemde polders,
onder den naam Oud Wolfaartsdyk, onder
ééa polderbestuur gebracht zijn. En als
ter gedachtenis daaraan, werd sinds dien
tijd ook een gemeenschappelijk wapen
aangenomen, n.m. een griffioen van keel
(rood) op een veld van goud, worstelende,
gelijk Zeelands leeuw op een zee, zamen-
gesteld uit drie golvende baren, zoo tan
sinopel (groen) als van zilver (wit)gelijk
dit nog voortdurend door de gemeente
gevoerd wordt.
Weldra zag men ook nu de sterk toe
nemende verlanding van de Zwake en
Looyvehier zulk een invloed op (te stroomen
uitoefenen, dat de gronden van den Hon-
gerdijksohen polder, in 1551 verzwolgen,
allengs weder aangewassen wareD, wat
dan ook tengevolge had, dat deze in 1597
werden ingedijkt.
Toen werd het eiland ook vergroot uit
de nog verloren gronden van het Oost-
kerker-ambacht met den Oost-Nieuwland-
sohen polder, ter grootte van ruim 438
gemeten, waardoor het geheele eiland 2052
gemeten oppervlakte verkreeg.
Intussohen was ten zuiden van laatst
genoemden polder, in de Schenge, eene
plaat opgewassen, de Hoogeplaat gsnoemd,
welke bij Octrooi der Staten van 24 Aug.
1647 ter bedijking werd uitgegeven, twee
jaren later voltooid was, en den naam van
den Heerenpolder verkreeg; deze had eene
grootte van 726 gemeten.
De WesterlandschenpoXder werd weder
beversoht iu 1665, ter oppervlakte van
536 gemeten. De sohorren liggende vóór
den Westerlandsche polder waren intussohen
dermate aangegroeid, dat ook deze in 1698
kon worden gewonnen, ter grootte van
524 gemeten en de fFestfcerfcepolder werd
neer ze goed oaderhouien en met kostbare
ringen versierd waren
8 J
Hooft een christen
In een „merkwaardige stadie" over de
lyriek van Hooft, bracht de Utr. Hooglee
raar i)r. O. K&lff, Hoofts „christendom" ter
sprake maar dit uitstapje op theologisch
gebied heeft de Maasbniet bevredigd. Dr.
Kalff schoot hier ten opztehte van Hooft
„in zielkundige analyse geheel te k( rt".Het
blad wraakt wat Dr. Kalff aanhaalt ten be
wijze, dat niemand het recht heeft aan
Hooft den naam van christen te ontzeggen,
en laat dan volgenrfc
„Laten wij hot maar zeggen Hooft ver
toonde het echte onvervalschte type van
dentoenmaligen Libertijn. Van huis uit aan
alle geloof vreemd, waarschijnlijk niet eens
gedeopt.daar zyn moeder tot de vrijzinnige
Mennisten hoorde, werd Hooft reeds vroeg
tijdig geheel van de wijs gebracht door een
reis naar Italië. Hy werd een jongman,
loog en hoofsch van manieren, maar tege
lijk een vurig aanhanger der heidensche
Renaissance,Bsmbo,Sennazaro en Petrarea
met hun minnezangen,vooral deFransch-
man Roasard, met zyn wnfte peëzie,
ontnamen hem allen ernst om aan iets hoo-
gers te denken. En al is Hooft nooit een
wijsgeer geweest, de humanistische wijs
begeerte en de levensbeschouwing dar
antieken hebben aldaar zijn geest dermate
verstrikt, dat ge ven zyn „christendom"
niet anders dan ironisch kunt spreken. Ecd
man, die zelden adders dan veor Muzen en
godinnen wierook brandde. Een man als
Vosmaer uit c nzen ty d.Hadde by nu geleefd
hij zou er een christendom boven geloofs
verdeeldheid op nagehouden hebben. Een
puree liberaal Joviaal en verdraagzaam
voor alle menschen".
lit m pFmimm.
Goes Ia den afgaloopen nscht zijn
twee honden van den heer de P. losge
broken en hi.hbeo in de Oasenhoofdstrsst
groote slacht.ug aangericht onder de kip
pen vau verschillende eigenaars. Totaal
werden 7 kippcD, 2 konijnen en 2 duiven
doodgebeten. (O. Ot.)
geheeten.
In de 18e eeuw hadden verschillende
polders gedurig van storm en hoogen vloed
ta iyden, ma»r word het verlorene, zij het
dan ook met croote kosten, aan de zee ont
woekerd. 'tZou ons 3chter te vervoeren
hierop breedvoeriger in te gaan. Genoeg
zy het ons te weten, dat iu de vorige eeuw
nog de volgende gronden op het water
werden veroverd: de Nieuw Sabbinge pol
der in 1808, ondargevloeid in 1821de
Perponcherpolde.r, groot 197 Heet. iu 1846
da Broeder- en ZuslerpolAer, 125 Heet. in
1854; de Zuidvlietpolier44 Heet. in 1855:
de Egbert Petruspo\Ae>r, 53 Heet. in 1856 en
een gedeelte van den Schenge polder in 1874.
Na den algemeen bekenden watervloed
van 1808, waaraan geheel Zeeland een groot
aandeel had en ook in 't byzonder dat ei
land, brak intnsschen het tijdstip aan dat
Wolf aartsdijk ophield een afzonderlijk ei
land te zijn. Hierop behoeven wij echter
niet verder in te gaan. Hoe en wanneer het
aan Z.-Beveland werd gehecht, hebben wij
reeds gezisn bij ons bezoek aan Wilhelmi-
nadorp.
Alzoo, in korte trekken de opkomst van
Wolf aartsdijk nagegaan hebbende, gaan
wy nu aan het dorp zelf een bezoek bren
gen, erzon weg nemende van af het Wol-
faartdjjksche veer. Hier aan wal stappendp,
komen ons van zelf de dagen van vóór ruim
een halve eeuw voor den gee,t. Iu dien tyd
zag het er hier geheel anders uit dan tegen
woordig. Die veranderingen willen we
even nagaan. Bij gelegenheid dat de toen
malige Gouverneur van Zeeland Mr. E. van
Vredenburch, op den 30 Oct. 1829 de ge
meente kwam bezoeken, was de veerweg
in een toestand, die het rijden gevaarlijk
maakte, wat ook gedeeltelijk veroorzaakt
Goes. In de de Ruyterlaan wordt ge
bouwd door den heer J. J. Deze weneokt
zioh niet te houden aan de voorschrift, n
van B. en W. Voordat tot den bou v
vergunning kon worden verleend, mcfst
eerst een sloot worden gerioleerd of ten
minste een verklaring worden afgelegd,
dat de riole&ricg zal geschieden voordast
het huis bewoond wordt. Daar dit tot i u
niet geschiedde, werd ook geen vergunni g
tot bouwen vcileend. Desniettegenstaande
werd toch mot den bouw een aanva' g
gemaakt en om deze reden is nu proces
verbaal opgemaakt. (O. Ct
St -Filipsland. De 93 jarige M. Noort-
hoek zwaaide gisteren nog lustig daa
dorschvlegel op het zaadzeil in den Prins
Hendrikpolder.
Philippine. Wijl de kwaliteit d r
Zeeuwsche mosselen tegenwoordig zoo uit
stekend is, neemt de vraag naar mosselen
vooral van Belgisehe zijde, sterk toe. In
de laatste acht dagen werden vsn hier naar
België en Duilschland gezonden 3140 bal r>
mosselen, tegen 5 6 fros. per peal. O k
uit de nabijgelegen Belgische haven ven
Bouehoute worden veel mosselen verzou
den. tot schade van onzen handel. Aan de
haven alhier werden door Nederlandsche
en Belgische venters opgekocht 2980 BL,
mosselen. Ciroa 200 ton mosselzaad werden
verhandeld, tfgen f 1.40 k f 1.50 per ton.
In broed uit de Zuiderzee geen hande'.
Garnalen golden f 2.70 2 95 per maan-i.
Er werden 21 manden naar het buitenland
verzonden.
Bij Kon. besl. is aan mr. A. J. vsa
Eckelea, op zijn verzoek, met ingang va
15 dezer, een eervol ontslag verleend uit
zijne batrekking van reohter-plaatsvt r-
vs.nger in do arrondissemsnts-rechtbank
te M ddetburg, onder dankbetuiging voor
de als zoodanig bewezen di" asten.
Bij de direote belastingen, enz. zijn
verplaatst met 16 dezer de kommies 2>:
klasse J. W. C Elmendorp van Aardenbu -g
naar Alphes (N,-Br.)en de kommies 3a
kl. C. J. Lambrechtse van Alphen naar
Aardenburg.
Middelburg. Gisterenavond verg*
derde ten huizo van den correspondent
werd door de vele in den zomer gevallen
regen.
Aan het veer gekomen besloot Z Excom
ongelukken t? voorkomen, het rijtuig niet
te gebruiken, mair te voet naar het dorp te
gaan wat dan oek 16 jaren later aanleiding
gaf, dat door de Staten van Zeeland besla
ten werd, tot het aanleggen van een kunst
weg van Wissekerke in Z.-Beveland, over het
dorp naar het Wolfaartsdjjksche veer, met
het aanleggen van een veerdam en een stei
ger daar ter plaatse.
Door de Staten werd tevens bepaald, dat
door de belanghebbende gemeenten, in de
kosten van aanleg en onderhoud te zamen
eene bijdrage zouden geven van 500 gld
tegen 4 pCt rente.
Nadat de benoodigde gronden by minne
lijke schikking waren verkregen, werd het
maken van den veerdam en het bouwen van
den steiger aan het haventje alhier, zoo ook
het herstellen van den pontedam aan den
voorkant bij Kortgene den 12 Augs. 1847
aanbesteed en werd aannemer van 't werk
J J. van Uye te Middelburg voor 14000 gld
Deze weg en de steiger, vanwege de Pro
vincie aangelegd en alzoo behoorende tot
de Provinciale wegen,zyn dan ook de baten
en lasten hiervan voor rekening van de Pro
vinciale fondsen. Nadat aanlegplaats en
veerdam voltooid waien, werd tot ontvan
ger der haven- en steigergelden benoemd
schipper Jan van der Voorde. Het tarief van
het verschuldigd reoht voor het aanleggen
der stoombooten was eerst bepaald op 250
gld. jaarlijks voor elke aanleggende boot.
In 1852 werd dit tarief gewijzigd en vast
gesteld dat dit 30 cents per komende of
vertrekkende passagier zon bedragen, wat
in 1858 verminderd werd tot op 15 cents.
Het bouwen van het veerhuis, met paar-
bet oorrespondentsohap Middelburg en
omstreken van den Nederlandsohen Boni
van Chr. Post en Telegr. beambten „Door
Plioht tot Reehl". Tot die ^vergadering
vroeg toegang de voorzitter O verduin, van
den z.g. neutralen bond „De Post". Dit
werd door den leider, den beer A. Uiten-
broek W«., verb gen woord iger, eerst ge
weigerd, dooh na gehouden bespreking
met collega's toegestaan. De vertegenwoor
diger opent de vergadering met gebed en
spreekt een heel kort woord em het doel
uiteen te zetten en waarom wij Chr. moeten
OTganiseeren Hierop vroeg Overduin het
woord die zijn bond in bescherming wilde
nemen en eenige punten door spreker aan
geroerd, mede afkeurde. Door anderen
werden nog eenige feiten aangetoond. Op
verzoek gingen heen zij, die niet instemden
dat de Chr. postmenschen zioh in eenige
Chr. vereenigiDg moeten organiseeren.
Hierna werden vele vragen gedaan en
beantwoord dooh tot oprichting van eene
afdeeling kwam men niet. Binnenkort
hoopt men hier de afdeeling gesticht ta
hebben De vergadering werd met dank
zegging gesloten.
Uit het Zeeuwsohe grensdistrict. Uit
het gemeenteraadsverslag van Cringe. De
heer Lockef er zegt dat de Eer w. heer pastoor
te Nieuw Namen vao het preekgestoelte
heeft verkondigd dat het op Zondag*óór
10 September kermis is. Verder dat door
enkele ingezetenen indertijd een verzoek
is gedaan om op 5 Juli een kermis te
hebben. De voorzitter licht dit laatste nader
toe en wijst er op we'ken weg de inge
zetenen moeten inslaan om een kermis te
hebben.
Weer een treffend staaltje hoe heel
„anders dan anders" de zeden onzer Room-
sohe grensbewoners zijn vergeleken met de
onze. Hierop mag aan die zijde wel eens
worden gewezen.
Heinkenszand. Door den landbouwer
M. Ryk is op z'n land gelegen aan den Lan
gen weg, een hoop niest gebracht vau p. m.
250 voer. Door onbekende oorzaak is deze
in den brand geraakt. Pogingen werden in
'twerk gesteld den brand te blusschen,
mochten niet baten, zoodat de geheele hoop
een prooi der vlammen is geworden.
denstal en aaahcorigheden, geplaatst zoo-
ala wij dit nog zien op dun dyk bij de haven
werd aanbesteed den 30 Juli 1849 en wer
den deze gebouwen, na voltooiing in huur
gegeven aan genoemden veerschipper, aan
wien het in 1864 in eigsniom overging.
Hoezeer reeds sedert 1839 een postwa-
gendienst bestond tuóschen Goes en het
Katsche veer, tot verveer van passagiers en
goederen, welke wagen dienst nog bestaat
en correspondeert van en op derSpoorboot-
dienst van Middelburg eu Zierikzee, zoo
werd ook hier een zoodanige dienst opge
richt in 1848 en den 28 Fsbr. van dat jaar
aangevangen.
Nu wij dit alles gehoord hebben, wande
len wy don mooien grim weg op, welke ten
koste van 18000 gld. in 1854 werd aange-
gelegdendie ons, langs gro. ne weiden en
kleurige velden naar fce» dorp leidt.
De gemeente binnenkomende zien wij
aldra dat wij ons in eene, door den land
bouw zeer welvarende plaats bevinden,
allerwegentrekken velefruaie buizingen ons
de aandacht, waarvan de predikantswoning
in 1867 nieuw gebouwd en eenigszina
van de dorpsstraat verwijderd staande
vooral uitmunt. Verder gaande ontmoeten
wy op het ruime marktplein een monument
't welk wy vooral niet mogen voorbijgaan.
Dit gaienkteeken is opgericht ter dank
bare nagedachtenis van hem, dis gedu
rende ruim 38 jaren de trouwe herder en
lesraar dezer gemeente en de ijverige be
oefenaar der wetenschap geweest was. Deze
zuil herinnert ons aan den doer ons reeds
meermalen aangehaaldeu Zeeuwschen ge-
schiedvorssher Dresselhuis. By onze vol
gende samenkomst hopen wij dit gedenk
stuk van wat naderbij te bezien.
Wordt vervolgd^
