NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 260. 1909.
Zaterdag 7 Augustus.
23e Jaargang]
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
Kennis van Beginselen.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JCNPE-VERWEST, te Goes
Snippers uit de oude doos.
F. P. DVUI'J, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
PrijS per drie maanden franco p. p1.25.
Enkele nummers 0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
Kennis is maoht
Dit spreekwoord geeft ons reeds te ken
nen, de belangrijke plaats, die door het
woord kennis in onze woordenlijst wordt
ingenomen. Er ia dan ook geen enkel
terrein van ons leven, of wij ondervinden,
dat wij overal kennis van nooda hebben.
Geldt ait reeds van onze aardsohe be
zigheden, in veel hoogere mate is dit neg
het geval, wanneer wij over de hoogere
aangelegenheden gaan handelen.
Al dadelijk blijkt ons dit, wanneer wij
onsen Heidelberger Catechismus opslaan
en vetnemeD, dat de' belijder, die in dit
leerboek onzer vaderen telkens aan het
woord komt, op de eerste vraag«Welke
is ow eenige troost, beide in leven
en sterven V' ten antwoord geeft, dat die
eenige troost is de wetenschap, dat hij met
liohatm en siel het eigendom is van zijnen
getrouwen Zaligmaker Jazus Christus. En
wanneer ge dan verder hoort vragen, wat
er noodig is, om dezen zaligen troost in
leven en sterven te bezitten, dan geeft die
gelnofige ons te kennen, dat daarvoor
noodig is kennis van onze ellende, verlos
sing en dankbaarheid.
Zoo ook, wanneer de vraag gesteld
wordt, wat «een waar geloof" is, luidt het
daarop door den belijder gegeven ant
woord, dat dat waar geloof is „een zeker
weten of kennisse, waardoor ik 't al voor
waarachtig houde, wat ons God in zijn
Woord geopenbaard heefi", en «een zeker
vertrouwen, hetwelk de Heilige Geest door
het Evangelie in mijn harte werk}, dat
niet alleen andereD,maar ook mij vergeving
der zonden, eeuwige gerechtigheid en
zaligheid van God geschonken zij, uit lou
tere genade, alleen om de verdienste
Christi wille."
Kennis is er alzoo noodig. Kennis aller
eerst van (ie eerste beginselen, maar dan
ook moet de geloovige voortgaantot
lijpheid van den volwassen leeftijd komen
van de eerste beginselen voortohrijden tot
de volgendeop die beginselen weder
bouwen en alzoo naar des apostels Paulus'
woord voortvaren tot de volmaaktheid. Het
inzicht in de Heilige Hehrift moet worden
536
FEUILLETON.
DOOB
SCALDIS.
Wolf aartsdijk.
I.
Voor heden staat op ons program een
bezoek aan een der oudste voormalige
eilanden van ons gewest, amn Wolfaarts-
dijk n.m.
Van dit vroegere eiland kunnen wij ook
wel zeggeneerst bedijkt, dan verloren,
weer herwonnen, opnieuw overstroomd en
nogmaals gewonnen, en mogen we alzoo
gerust de vraag opperenis er wal éene
streek in onze Zeeuwsche eilandengroep,
die zóózeer het wjed.,n .an dea storm en
het aanvechten der zee ondervonden heeft
ais dit oude deel
Dat dit oord oud is, ia een en enkele
geschiedschrijvers, als zij zeggen, dat het
tussohen de jaren 800 en 850 is bedijkt
geworden. Hoewel deze bewering op geen
enkelen geschiedkundigen grond rust, is
evenwel zeker dat er tijdens het opwerpen
van vliedbergen dus al zeer vroeg
bewoners i-i deze streek gevonden werden.
Wij willeb dan, als naar gewoonte, eerst
onderzoek doen naar den naamsoorsprong.
De ondst bekende spelling van den naam
is Wolgendjke, welke naam voorkomt
in eene uitspraak van Burchard, bissohop
van Utrecht, waarby als leenman van dezen
vermeld worjlt zekere Giselbertus de
Wolgersdike.
Is het eiland, zooals sommigen meenen,
bedijkt dooreenen Woltaert, uit het aloude
geslacht van van Borsele, dan moeten wij
het er voor honden, dat de naam Wolgers-
verdieptde samenhang meer versteen
de kennis verrijkt. Die arbeid mag nimmer
rusten Steeds moet de inhoud vsu den
Bijbel voor ons bewustzijn grooter worden
en moet Gods Woord richtsnoer zijn, niet
alleen voor ons persoonlijk geestelijk le ren,
maar ook voor het leven van ons volk,
van staat en maatschappij. Christus moet
op elk gebied des levens als Koning ge
huldigd worden en alom moet het Pro
Re&e weerklinken.
Blijven wij bij de eerste beginselen
staan, dan zullen wij in den strijd tegen
den geest der eeuw machteloos blijken
te zijn. Voeden wij ons met vaste spijze,dan
zullen wij ons in de mogendheden des
Heeren juist krachtig gevoelen. Daarom
moeten wij toenemen in kennis van be
ginselen moeten wij voortvaren tot de
volmaaktheid en dal in dpn weg, door
Petras ons geteekend, waar deze
Apostel schrijften voegt bij Uw
geloef deugd en bij de deugd kennis. En
bij de kennis matigheid en bij de matig
heid lijdzaamheid en bij de lijdzaam heid
godzaligheid. En bij de godzaligheid broe
derlijke liefde liefde jegeos alien. Went
zoo deze dingen bij zijn en in U over
vloedig zijn, zij zuilen U niet ledig naeh
onvruchtbaar laten in de kennis van onzen
Heeie Jezus Christus.» <3
Kennis hebben wij noodig. Allereerst
van het eenig noodige. Bezitten wij dat,
dan kunnen wij met onzen Groen van
Priueterer betuigen«Eén ding, ik weet
en belijd het, èea ding is noodig 'oor
allen. Niet als staatslieden of geleerden,
ais zondaren wensohen wij zalig te wor
den. Eén weg, éene waarheid is er. Ik
vind de rust en de vrede mijner ziel in
de blijde boodschap, dat er ia het sohald-
voldoenand offer van den Zaligmaker, uit
vrjje gecaie, vergeving en zaligheid is veor
een iegelijk die gelooft».
Maar dan ook beamen wij Groen's woord:
«Eéa diüg is noodigm%ar wanneer wij
flat ééae bezitten, moet de vrueht or van
openbaar zijn in alles. Wij willen, wat
de behoudenis der zielen betreft, n'ets
weteo dan Christus ea dien gekruistotaar
indien wij dit weten, moet die wetenschap
der liefde van Christus ons, ter verheer-
dike verkeerdelijk is overgenomen en
Wofaersdike moet zijn. De nsam Wolfaerl
was trouwens bijzonder eigen aan het
geslacht van Borsele en wij weten ook,
dat de ouden het zoo nauw niet namen
met het aanduiden van plaatsnamen.
En ofsohoon nu van 's Rijksweg; de
spelling van Wolphaartsdjk is voorge
schreven, deelen wij echter het gevoelen
van Dresselhuis, die de spelling van Wol-
'aartsdijk bijzonder voorstond, 't Zal dan
ook geen gewicht in de sohaal leggerj of
men ph of gebruikt, gelijk men soms
ook Filips of Philips schrijft.
Wolf aartsdijk dan is door de indijking
van den Perponcher-yo\der geen afzowiei-
lijk eiland meer en aan Z-Beveland ver
bonden, tohijnt, zooals we reeds hoorden,
ia overoude tijden reeds bedijkt en be
woond te zijn geweest.
Het eiland bleef voor geheele overst ©o-
ming bewaard en toen" in 1287 geheel
Zeeland ondervloeide, werd Walcheren 3a
Wolfaartsdjk gespaard. Enkele op het
eiland opgedolven voorwerpen, in het
museum te Middelburg bewaard, d&^ree
kenen, naar Dresselhuis meent, uit' het
Frankische tijdperk.
Volgens een charter van 1147 worden
de tienden van hat eiland aan Baudijn de
Scinga, door het oonvent van St Pieter te
Utrecht ia erfpacht uitgegeven.
In 1216 was Wolpharsdike met Sabbinge
onder de goederen van het genoemde
oonvent, wier bezit door Paus Innocentius
111 bevestigd werd.
Floris V gaf in 1270 al de hem aldaar
aanbesterven ambachten in leen aan Jan
van Schengen. Io een charter van 1290
worden eenige edelen genoemd, die te
Wotfiirsdie gevestigd waren.
Sabbinge was het hoofdambaoht der drie
lijk'ng Gods, c. 'sral waar hij kan worden
verheerlijk', opwekken en dringen." En
dan znlleu wij met den CU.teohiEinus be
lijden, ter eere onzes Gods leven, opdat
door onz n godzaligen wandel onze naasten
ook voor Caristus gewonnen worden. Dan
zullen wij spreken van de genade die ons
deel geworden is, en zullen wij als ern
stige mannen, de band aan de ploeg slaan
en niet veifLuwen, maar met een kracht,
die alleen de Christen kent, ons wijden
aan den verheven arbeid, waartoe God
ons heeft geroepen, n.l. om te getuigen
van den eenigen Naam, die op aarde ge
geven is, waardoor ook de volkeren alleen
waarlijk gelukkig kunnen zijn. Dan zullen
wij elk terrein van het leven vooroDzen
God opeisehen, om overal de banier van
het Kruis te ontplooien. Dan zullen wij
zijn propagandisten.
Propagandisten te zijn, daartoe worden
wij geroepen I Zullen wij evenwel met
mannenmoed en -kracht voor onze begin
selen in het vuur gaan, dan moeten wij
weten, wat wij belijden. Wij moeten heb
ben, kennis van beginselen.
Gebrek san kennis, daarover moest
Groen zoo telkens klagen, ten opzichte
zijner vrienden Maar dat was dan ook
de oorzaak, dat Groen op beslissende
oogenblikksn door rijn volgelinge» in den
steek weed geesten er, dat er van Groen's
volgelingen zoo weinig kracht uitging.
«Warau er volgelingen van den heer
Groen, schreef de heer Esser wij
zouden staatkundig veel sneer gewigt leggen
in de schaal. Dit is juist de groote fout
der ohristelijk-histerisohe riehtiog, dat zij
den heer Groen niet volgt en eigenlijk
nooit gevo'gd beeft. Zij leest zijDe werken
voor een gedec te, maar bestudeert ze niet.»
Studie van beginselen, dat wenschte
Groen. M ar ksïaaa werd deze gemist en
was dat gebrek aan studie oorzaak van
velerlei vei deel Jheid onder broederen en
van de beotrïjding die Groen vanElhïsche
zijde ontving.
Gebrek aas eludio was oorzaak, dat prof.
Beets Groens a-rover,om de neutrale school
werkelijk neutraal te maken, demonisch
noemde. Beeis zou dit -iet hebben beweerd
indien hij zich vua de i ieeën van Groen had
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '■ent.
hserlijkhedöti, waarin Wolfaartsdjk ver
deeld was. Ten jare 1832 was het nog
1449 gemeten groot, deeh bii den vloed
van 1334 verioor het een groot gedeelte,
welk verlies echter, bij het indijken der
eangrenzenda polders weer herwonnen
ward.
Naar Sabbinge noemde zich een edel
geslacht, dat reeds in 't begin der 13e eeuw
voorkomtwij hooren althans in 1208 of
'09 Egidius van Sabbinge en Wouter Soete
van Sabbinge -ce-mec. Ia het midden der
15a eeuw schijnt dit geslacht in de manne
lijke lijn a zijn uitgestorven en braohi
eene jonkvrouw van Sabbinge de heerlijk
heid ten huwelijk aan Woljert van Cats,
jongste zoon van Laurens van Cats, die,
eigenaar vsn Oostkerke zijnde, de ambach
ten v^reenigde.
Het wapen van Sabbinge bestond in een
wit veld, met drie golvende blauwe balken,
Dit wapen mag daarom merkwaardig ge
acht worden, v-yl hot als grondwepen
gediend heeft voor Walcheren en Schouwen,
ja voor geheel Zeeland, die allen in de
onderste helft, drie golvende balken of
baren op een zilvervold voeren.
Oostkerke, oostwaarts van Sabbinge ga-
legen es in 1382 nog groot 850 gem. ging
twee jaren later, dec, 23 Nov. 1334, met
dorp en kerkgebouw, benevens het daarbij
behoor inde Hongersdjk te gronde, en werd
het een halve eeuw later weêr ingedijkt,
waarna in den Oosterlandschenpolier, iets
westelijker das het vroegere, het tegen
woordige dorp Wolfaartsdjk verrees,
waarbij de Heer van Cats, bijgenaamd «den
rijken heer van Wofaartsdijkeen, voor
hem passend hnis deed bouwen.
Het wapen van Oostkerke bestond uit
drie wassende manen van zilver (wit)
op een veld van azuur (blauw).
op de hoogte gesteld„indien b(j zoo
schreef Groen kennia geromen had, ik
'.eg niet van al wat ik, in een reeks van
jaren, over art. 23" der schoolwet
„schreef, maar van de weinige bladzijden in
1869 ter voorbsreidicg van het debat te
Utrecht, over het verwijt van ontchristelj-
king der Staatsschool en staatsrechtelijke m-
kwisitie".
In Groens dag^n was er gebrek aan ken
nis van beginselen. Men bestudeerde de
werken van den grondlegger onzer partij
niet. En nu? Helaas, beluistert men in
onze dagen zoo telkens een stem, die be
weert, dat Groen zoo slecht te verstaan ie,
waarbij dan werdt aangehaald Groens ge
tuigenis »De benijdenswaardigs gaaf van
echt populair te tchryven viel mij niette
beurt". Men vergeet echter, dat Green op
doze uitdrukking liet volgen: «Daarbij
maakt onverschilligheid, ja huivering en
weerzin voor al wat de politiek raakt, dik
werf onverstaanbaar wat, op zich zelf zeer
begrijpelijk zijn zou". Hieraan kan voorts
uog worden toegevoegd, dat zooals
Green kort voor zijn sterven schreef „dr
S-uyper het Christelijk historisch A B C van
het Nederlandsen staatsrecht, ten dienste
van den godvruchtigen werkman en dag-
lcopar, van vade- en moeder gepopulari
seerd heeft."
Om Groen te leeren kennon, hebben ws
slechts kennis te nemen, van wat onze lei-
dor gedurende een reeks vin jaren geschre-
v en heeft.
Laat dan allo traagheid uit ons midden
worden geweerd. Laat ieder woekeren met
de talenten ham geschonken en arbeiden
„aan de verbreiding en bevestiging der be
ginseien, waaraan Groen van Pricsterer in
hoogor kracht met gebed en tranen zijn
leven heeft gewijd".
«Laat ons gedachtig aan Groen ge
trouw zijn, een iegelijk op eigen postlaat
ons bedenken dat, zoo het ons niet gegeven
wordt groota dingen te verlichten, de ergste
ontrouw in de kleinste zaken kan worden
gepleegddat, zoo do prediking daad raag
Loeten, ook de daad prediktlaat ons bij de
zeer geringe opofferingen,waartoe we voor-
ïlsnog geroepen worden, t6r plichtbetrach
ting en zelfverloochening in 't oog houden,
De overeenkomst van dit wapen met
dat van Wassenaardrie wassende manen
v&n zilver op een veld van keel (rood),
zou, naar Fa» der Baan meent, te verklaren
zijn, uit het huwelijk van Ease van Cats,
eenige dochter vaa Laurens en Elisabeth van
ütenvliet, vrouw van Cattendjke met Filips
van Wassenaar, weduwnaar van Catharina
van Reimet swaal, die alzoo een voornaam
deel van Oostkerke in bezit kreeg.
Westkerke, ten westen van Sabbinge, in
1332 groot 1447 gemeten, met nog 600 ge-
moten van Mude, had mede e n dorp, dat in
den vloed van 6 Nov. 1377 verloren ging,
en waarvan da gronden zich uitstrekten tot
omstreeks het hoofd van Arnemuiden. Het
wapen van dit ambachtvier sleutels, tua-
schen de armen van een kruis, wijst op het
geestelijk gebied, dat hier vóór 1310, door
het kapittel van St Pieter te Utrecht, waar
aan o. a. de meeste tienden toekwamen, uit
geoefend werd.
Het geslacht, dat zich naar deze heerlijk-
beid noemde, schijnt, misschien om zich
van de Westkerksche familie, bij Seherpenisse
te onderscheiden, meest Van de Mude te
hebben genoemd, terwijl een tak die van de
Piet aannam. Was nu dit dorp, bij den vloed
vin 1377 geheel vernietigd, nog geruimen
tijd later leverden de bouwvallen der kerk,
eu ook van 't slot Muiden, treurige gedenk
tekenen op van hetgeen daar eenmaal
stond, en werd de toren van het Slot eerst
dan 19 Nov. 1512 door een storm vernield.
Wijl in zeker gedeelte van den tegen-
woordigen Westerlandschen polder, bij de
hofstede benoorden 't haventje de kulk een
strook gronde is, waar men vooral oude
fondamenten en ook doodkisten heeft
aangetroffen, ja men zelfs nog in Maart
1857, bij het doen van uitgravingen voor
drainetring in dien polder nog over-
dat de heerschappij der wereld veld gewon
nen heeft door getuigen -iie kracht hadden
om, waar het noodig was, ie getuigen tot in
den dood, in den meest practischen zin,
martelaars te zijn".
6 Augustus 1909.
Persoonsvergoding.
Uit een artikeltje van mevrouw Roosje
Vo»—Stel in De Tribune, dat tot opsehrift
draagt «Waardeering of vergodiag» knip-
pen wij de volgende nootjes
ln den strijd voor de bevrijding der
arbeidersklasse betrappen de strijdens
zichzelf en anderen herhaaldelijk op
fouten, die onwillekeurig gemaakt wor
den en waarvan de gevolgen voor den
vooruitgang der arbeidersbeweging zeer
schadelijk kunnen zijn.
Het is geed deze fouten onder de
oogen te zien.
Een der fouten, die te voorschijn
treden en die verwarring in de hoofden
der arbeiders brent, is de persoonsver
goding-
Toen in Nederland ës arbeidersbewe
ging onder leiding van Dcmela Nieuwen-
buis stond, werd hij als een verlosser,
een godheid door de arbeiders aange
beden, daarna nam de beweging een
wending, zij werd door de sociaal-de-
mooraten in een andeve bedding geleid,
er kwam een niauwe leider en men
ging hem aanbidden.
Naarmate de beweging zieh uitbreidde
kwamen er srootere en kleinere „goden"
bij, die elk naar gela :g au de maoht,
die zij zich in do arbeidersbeweging
wisten te voroversD, minder of meer
verafgood werden.
De «goden» zelf sahenen dat nogal
aangenaam te vinden.
Land en Volk (vrijz, dom,) teekent hier
bij aan
Toen wij dit lazen moesten wij on
willekeurig denken ann de jongste ge
meenteraadsverkiezingen in Den Haag,
toen men van eoo'aal-djasooratUohe zijde
te hooren en te lezen kreeg: „Kiezers,
zijt gij het eens met 't werken van Ter
Laan en Haejenbos in den raad, kiest
blijfaels van het onde dorp vond, mogen
wij veilig aannemen, dat aldaar het dorp
Westkerke gelegen was. Ea wat de vermoe
delijke standplaats 7an hot kasteel bstreft
indien de overblijfselen van zware gebou
wd), welke in 1701 tan N. W. van den West-
fcerfcepolder op 't strand zijn gevonden, van
dien ouden ridderburcht afkomstig zijn,
dan moet deze gestaan hebben, omstreeks
ter plaatse, waar wij thaas den Egbert Pe-
trwspolder aantreffen.
Men vond toen in den omtrek dier bouw
vallen ook nog tronken vrïi boomen, terwijl
men v»e het schor, in 1370 aldaar nog aan
wezig, b« laag water, den veerman op het
lange hoofd bij Arnemuiden, kon aanroepen.
De gemelde verwoesting van 1334 be
vorderde inmiddels, bii de herdfjking van
den polder, ra een halve e?nw, de spoedige
opkomst van het tegenwoordige dorp. Ter
vervaDging van i© verwoeste kerk, verrees
dan nu aldra een nieuw bedehuis, met een
spitsen achtkanten toren, welk gebouw,
ofschoon twee eeuwen later grootendeels
weder aan vernietiging prijs gegeven, doch
toen geheel hersteld, tot 1861 is in stand
gebleverom, zeoals wij ia t vervolg hooren
zullen, doer een geheel nieuw en ruimer
gebouw verranges te worden.
Nadat 't eiland herhaaldelijk door storm
en watervloed deerlijk waa geteisterd, ver
keerde het, tijdens de Spnansche beroerten,
in een treurigen toestand, isnu slechts be
staande uit de poldersOud Sabbinge,
Zuiderland en Oosterland, met inbegrip van
het .FredêW&poldertje en was het aan alle
kanten, door dan Zuidoliet en de Schenge
omgeven.
Wordt vervolgd
