ed,
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
23e Jaargang.
epaard,
ens
No. 258
Dond rdag 5 Augustus.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
huur
II ONS ISOLEMENT.
Binnenland.
I burg
ers en
iltid
lard,
1909.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J
F.
DE JONGc-VERWEST, te Goes
P. DVJ!J, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
il TJ W in
fo E. N.
Ver. Mast-
Kruis",
het al-
e Wet op
nt.
aarne
tRDE Az.,
cur,
Lj. enten,
uli 1909.
et begelea-
m door J.
aaar woor-
delaren en
IN, Goes.
V r fl d a g.
QO0TE.
16 Au-
"gen, bjj
elande.
i a r d e.
'stede „De
ilichtingen
iljetten In
gustus bij
IJNSE.
OOP
r.)
et Lange
et rooven
rorden in-
te Kou-
LiOEFP.
>ij C. J.
ook een
tus, bij J.
'■kerke.
behooren,
een paar
CHIERE,
n Boog-
ils nieuw
REEL,
10 Aug.
RM,
an de.
n te wer-
senkerke.
>er
LEMP,
en.
est Gees.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
LM VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 °ent.
.Ia ons isolement ligt onze kracht.
«Of wilt ge liever een Hollandsch woord,
in onze ze/fstandightid, in os zo beginselvast
heid ligt enzo kracht.
«Dit was steeds het devies onzer vlag."
Beroemd is geworden deze zinspreuk
van den grooten Christen-Staatsman, ter.
Groen van Prinsterer. Benoemd, maar niet
minder misbruikt, misbruikt en misduid,
door vriend en vijand, door geestverwant
en tegenpartij.
De tegenpartij wierp zich en werpt zich
ook in onza dagen, op dit kernachtig gezeg
de om de nieuwe, hoog opvlammende actie
onder leiding van den veldheer Dr. Kuy-
per, bij het eenvoudige volk, by de stillen
in .den lande, in een verkeerd daglicht te
plaatsen en vooral is dit het geval, wan
neer voor een komende stembnB de samen
werking tusschen de rechter partijen in de
lucht zit en men links beducht is, dat
rechts het regeeringskasteel zal bezetten.
De liberalen mochten wel samenwerken
met andere partijen om in de meerderheid
te blijven, zelfs wel met principieel niet
geestverwante partijen, als de Roomschen.
Jaren lang deed men dit; maar als hetzelfde,
en dan nog wel krachtens geestelijke ver
wantschap in het grondbeginsel, krachtens
een hoogere eenheid in het Koningschap
van Christus en in het geloof aan Gods bij
zondere Openbaring, en krachtens ver
wantschap op menig punt van practisch
staatsbeleid, b. v. de verhouding van staat
en onderwijs, hetzelfde plaats heeft, dan
spreekt men van de samenwerking als van
het monsterverbond en waarschuwt men in
vrome taal de eenvoudigen tegen de booze
leiders, die het beginsel van den grooten
Groen verloochenen. Groen, zoo beet het
dan, was niet voor samenwerking met de
andere partgen, en hield de leuze„In ons
isolement ligt onze kracht", omhoog.
Al die drieste taal, die het Liberalisme
tegen „Dordt en Rome", aanhief en ook
nog in onze dagen uitbazuint, is natuurlijk
niets anders dan booze taktiek. Wanneer
het eigen partij betreft, willen ze niets van
het bepleite beginsel weten. Alleen dan is
die redeneering den vrijzinnigen welkom,
wanneer onzerzijds naar hunne interpreta
tie wordt gehandeld, daar het een zeer ge-
324 FEUILLETON.
DOOK
SCALDIS.
Het Ka^ oenhof bi] St. Maartensdijk
I.
Wanneer wij ons op onze verdere toch
ten, van St. Maartensdijk naar Scherpenisse
begeven, dan zullen wij, even voorbij den
korenmolen, op eenigen afstand van den
dijk, in den polder bet Oudeland eene
boerenhoeve zien, het Kapoenhof geheelen.
Aan deze hofstede en voornamelijk aan
de voormalige gebouwen aldaar, willen
wij, in onte gedaeb n, r.u een bezoek
brengeD.
Volgens Hunnius in zijn «Zeeuwschs
Buijse", zouden de vroegere gebouwen in
1470 gestioht zijn door Frank van Borséle,
zoo bekend in onze geschiedenis door zijn
huwelijk inet onze ongelukkige Jacoba van
Beieren.
Hij stond voor die stichting vier gemeten
gronde af om er eene woning en kapel te
bouwen. Geenszins was het echter zijne
bedoeling er een klooster ven te maken,
maar alleen een liefdadigheidsgesticht, ter
opname van behoeftigen.
Uit de uiterste wilsbesohikkiog van den
stichter hooren wij dat hij het ter wille deed
van de >o irsaeoke vau die ooortse". St.
Maartensdijk was toen ter tijd vermoede
lijk eene ongezonde plaats, en bracht dit
onzen van Borséle op het donkleeld, on
builen de kom van het smalsvadje een
gast- of verplegingshuis voor oude koortsige
uiïnnen te bouwen. Zeker is, dat de polder
schikt middel is, om onze kracht te fnuiken
en de meerderheid saa links te bezorgen.
Dooh nu zijn er anderen vroeger
meer dan thans, doch ook nu trefc aan
ze neg aan, al ziju ze niet georganiseerd
als te voren bij Marnix, die aan die leuze
gaarne zioh klemmen, ter goeder trouw >net
een beroep op Groen, alsof onze pattij ten
allen tijde geheel alleen, op eigen hand,
zonder eenig aeooord met welke nevenpurtij
ook in het politieke strijdperk had te traden;
alsof dat nu nog eens trouw was aar het
beginsel. Zij zien natuurlek geheel over
het hoofd, dat daarmede de kans op een
Christelijk Ministerie, tot in de verra toe
komst verkeken zou jzijn en dat, iniien
die theorie en praotijk was verwezenlijkt,
wij nimmer hadden gekregen een minis
terie Maokay, Kuyper en Ehemskerk.
Ware dat gebeurd, we zouden met onze
scholen nu nog zuoh'en onder den druk
van de scherpe resolutie van Kappeyne.
Dooh zulke redeneeringen golden in die
kringeo, reeds sinds lang, als vcroordee-
leuswaardige belangenpolitiek, kansbere
kening, utilitisme, beginselloosheid. Een
Christen mocht om de uitkomst, zioh niet
bekommeren. Dat moest hij aan den Heere
overlaten. Getuige te zijn, da! was allleen
zijne roeping en dan had hij de zaak ver
der over te geren. Geen santenwerking
met welke partij ook. In isolement kreeht
zoeken. Dat had Groen hem voorgehouden
ou daarin had hij, beter dan door zijn
praotisoh optreden en vooral beter clan
door het beleid van zijn opvolger Dr.
Kuyper, gesproken naar zijn hart.
Bij zoo verschillende toepassing van ge
noemde zinspreuk ligt het voor de han'd,
aan misverstand te denken. Allerminst is
aannemelijk, dat Groen haar zelve zoo zou
hebben verstaan en dat de Siaatsman-
Evacgiliebelijder haar ontrouw zou zijn
geworden, ook daarvoor is geeu grond.
Onomwonden heeft Groen, kort voor zijn
dood, toen het zijne «uitnemende vrienden
Dr. Kuyper en Mr, de Savornin Lohcaan"
euvel werd geduid, dat zij bij de stembus
overleg pleegden met de Roomich-Katho-
lieken, en dit werd genoemd, verlooche
ning der zinspreuk „In ons Isolement ligt
onze kraoht", geschreven
«Bier moet ik tegen opkomen. Periou-
lum in mora.c
waarin de plaats ligt, te vroeg is ingedijkt.
Omtrent den naamsoorsprong van bet
kapoenhuis, gelijk het vroeger hnette, komt
vader Reigersberg ons varteilen, <Ja. de
naam afkomstig is „omdat men in code
tijden zulke oude mannen kapoenen noem
de; mat meer grond zou men hem kuaa^n
sfljiden. van de gewoonte, zooals vergoed
wordt dat oudtijds op dit Huis eenige
koppels kapoenen, voor zeker geestelijk
gesticht, te Antwerpen of te Btussel, moes
ten gemest, en aan een deaer gestichten
jaarlijks gezonden worden, gelijk dan ook
nog telken jare, zoo man wil, gezegde
koppels kapoenen, in eene geestelijke reke
ning, in eene der genoemde steden voor
memorie zouden verantwoord worden.
Hoe dit zijhet huis droeg ook den
naam vanGodshuis van St. Maarten of
koitweg: het Maartenshuis.
De kapel van de stichting had, bij 'en
lengte van 110 het koor modegerekand
eene breedte van 26 voeten. Deze kopal
en de geheele stichting was gewijd ean
den R. Maarten, en gaf ook later den neam
aan dat gedeelte des polders, waarin het
Huis stond, n.m. dien van St Maartens-
kapel-hoek.
Ter gemoetkoming in de onderhouds
kosten èa van het gesticht èn van de
verpleegden, begiftigde van Borsele het
met aanzienlijke lenderijeD, naar gisring
tusschen de 50 en 100 gemeten. Ook de
toenmalige Paus Six'.us IV begun
stigde het door eene plechtige bul aa- de
stiohtiDg te verleenen, in welke bul twee
jaren aflaat beloofd werd aan hen, die ©p
St. Maart ensavond (11 Nov.) een offer
braohten tot onderstand vso het Godshuis.
Vermoedelijk verkreeg het Huis nog
«Hier is het levensgebied der autirevo-
tion&ire rigt'ag op hei: spel
Oü»e Grot heeft sterke proeven gele
verd, dat bij 'iet isolement aandorst. Dat
teekeci d.-;i man, sterk van ziel, hoe tenger
ook naar het lichaam. Isolement beteekent
afzondering en eon Afgezonderde staat
alleen 1 ia de» stroom mee, dat gaat
gemakkelijk, maar alleen tegen den stroom
opwor3leleinat vermag alleen de sterke
van geest. Eu zoo een was Groen. Hij was
krachtig ia den strijd cn bezweek niet,
omdat hij arsgedasn had de volle wapen
rusting zijr. Gods. Bij dorst alleen staan
als het moest wezen Hij dorst zioh afzon
deren van een soiur van schijnbare
modestrijders, waar zij het spoor niet zuiver
hielden en dreigden de goede zaak, waar-
/oor werd gewerkt, geworsteld en geleden,
in verkeerue bauen ;e leidati. Dan dorst
bij zijn vrienden vaarwel te zeggen, ore
uit te komen mat zijn beroemd drietal
Keuohenius, OOerloo en Kuyper, de ge
trouwen op wie hij kon bouwen, die hij
kon proolameercn tot oandidaten voor ge
heel het land (1871) Wst er daa ook gezegd
mooht worden, Groei» gaf geen duimbreed
toe en hij schrikte niet wanneer de ecb.imp-
ioon hem ais Veldheer zonder leger brand
merkte.
Ia een tijd van beginselloosheid of nog
onbewustheid des beginsels is isoleeren
soms eisoh des tijds, zoo sterk, dat men
om te weten, waaraan men «ioh kan hoH-
den, hot leger op het papier schrapt en
de duizenden tot honderden laat
om maar niet met denk
beeldige cijfers betooverd te worden. Maar
die honderden die overblijven, zij vormen
een klein keurkorps en staan dan ook
«werkelijk hun roeping bewust en welge
wapend te velde".
En zoo kende Groen de geniale veldheer,
het juiste oogenblik, waarop de tros des
legers moest worden afgesneden, Dooh
misverstaan doet elk hem, die hieruit af
leidt, dat een buitengewone maatregel, re
gel mDet worden, ook dan, waaneer die
buitengewone omstandigheden niet oneer
aanwezig zijn. Al ziet een arts er niet te
genop om het mes diep in de wonde te
zetten, daarom blijft hij maar niet altijd
aan het snijden en nmputeereD.
In isolement schuilt kracht.
wel meer voorrechten van de latere, meeh-
tige Heeren van St. Maartensdijkde Gra
ven van Buren uit h ït Huis van Egmond
en de opvolgende Pricéen van Oranje.
Door een groots r mp, zooals we later
hooren zullen, de «ticLtifig overkomen, gin
gen de desbetreffende bescheiden, geheel
verloren zeker weten we d&t het gesticht
ook vrijdom genoot van de belasting op het
Het wereldlijk bestuur was opgedragen
aan den magistraat van St Maartensdijk, uit
wier naam ieder jaar twee leden als opzie
ners werden Ranges - ld, onder den naam
van St Maartensmeesters. Doze octvirgen
voor hunne moeite ee-e belooning van 17
pd. Vis en moesten op eene boete van vgf
schell., jaarlijks in do Meimaand, ten over
staan van dsn geheelen magistraat, reke
ning ea verantwoording afleggen van hun
gehouden beke/r.Voor h6t aaunooren dezer
rekening genoot de magistraat 4 pd. Vis.
Z(j werd gedaon in ee'.e kamer van het ge-
stieht «ten byweaen der domestiquen (be
dienden) en de oude lnyden ia den Huise
residerende, «le hebbende kennisse van
eenigho saecken, desa administratie ende
rekenicge aongr.ende".
Na 't houden dezer rekening gebruikten
regenten „tot vermseck ende vroücheyt
van proveniers met den geeinne eene eer-
Heke maelfyt", waar?an eerstgenoemden
den wijo bekostigden, on de overgeschoten
spgzen aan de armen der parochie lieten
uitdaelen.
Kwam eon der gealimenteerden te over
lijden,dsn werd op voordracht der rogenten
door den arnbs. Heer se;a andere er mede
begiftigd. Al wat de nieuweling bezat,werd
eigendom van 't gesticht. In de eerste eeuw
Het geeft u us ïven weer in uwe zell-
fitandigheid. Het b-waart u voor verflau
wing der grenzen. Het waarschuwt u tegen
ftlie, vervloeiing, samensmelting, wijl dit
met langzsmen zelfmoord gelijk staat.
Maar het sluit samenwerking van geest
verwante partijen, samenwerking op aa-
ooorii tot een bepaald, welomschreven doei
Allerminst uit. Daarvan was Groan geens
zins afkeerig. Maar tegen samensmelting
van verschillende partijen, als gevolg van
beginselloosheid cf liever door belangon-
lucht, sueoesjaeht gedreven, terwijl men
toch inderdaad inidiopverschillend beginsel
leeft, daartegen waarschuwt deze spreuk.
Deze verbrokkelingen verkrummeling van
dege politiek, wordt gestraft door een
.aboeten van alio kracht. Men vervloeh
als partij en r».ïkt weg, en het pand u
.oabetrouwd, schandelijk te loor.
In dien zin is isolement'ten alle tijde
noodig, en een bron vaa kraoht. Gee i
samensmelting vau partijen, allerminst uiS
praotisehe overwegingen met geestelijk uit
een ander beginsel levende partijen, maar
sok niai raat geestverwante partijen. Uit
zulk een snwQüimclting, zod men hoe ver
wan', tooh draagster is van een onderschei
den gewichtig principe, zou niets anders
voortkomen, dan em kleurloos, kraohteloes
mengsel. Geen samen smelting, wel sasen-
werking. Maar bij alle samenwerking toe!»
zelfhandhavingriaerlijke versterkicg, in
leven in eigen beginsel en daar weer uit
leven. Hoe stern.r men in dezen zin de
hand aan het is'deiaent houdt, des te beter
De waarheid van Groen's spreuk zal zich
dsn al meer en meer bevestigen. Zulk een
zelf-consolidatie baart kraoht. Zoo ook
wordt de partij bekwaam om zonder ge
vaar op aeooord met andere partijen op
praotisehe veroveringen uit te gaan, maar
jóó ook alleen.
Dit geldt in de politiek maar ook in de
sociale worsteling. Oader eigen vlag en
nimmer in het zog van eee andere partij.
Op elk terrein heffe men zij a afzonderlijke
banier omhoog eaet een duidelijk kenmer
kend devies en versmade men een ge-
sRcensohsppelijken naam met een partij,
die geestelijk uit eon iegeugesield beginsel
leeft. Zoo niet, den zal het zijr. lot zijn,
in het zog dier tegenpartij ie verdrinken.
van het bestaan der stichting was deze
„door de aelmissen der op het Huys comen-
de luydea", zoodanig in stoffelijke welvaart
vooruitgegaan, dat men uit de batige sloten
op nieuw landerijen kon aaukoopen.
Toen in 't laatst der 16® eeuw ook te
St Maartensdijk de Hervorming voor goed
optrad, was dit voor ons oudemannenhuis
niet voordeelig. Wel had het, zooals dit
met vele klooatergestiohten plaats had,
niets te verduren van de vervolging door
oe nieuweleergeziodcD, wijl men vooral
eerbied had voor het gestioht a's liefdadig
heids-instelling, maar bij de omkeering
van zaken geveelde men ook hier den
invloed daatran.
Immers hel gestioht kwam nu onder
godsdienstig opzicht vau deu kerkera&d
n vertrok de in het huis dienstdoende
kapelaan naar elders.
Door het optieden der Reformatie leden
ook vanzelf de stoffelijke belangen van de
stiohting, want wat was nu vooral 't geval P
De inkomsten verminderden nu tooh aan
merkelijk, daar de liefdecffers, welke men
voeger eau het oudemannenhuis bracht,
ter bekoming van tflaai, grooiendeels op
hielden. En tooh hielden ze niet geheel
op, vaat de weinige Roowaoh-gezindeD,
die in den omtrek woonden, gingen er
made voort, zelfs ook neg toen alles op
't Gestioht de Hervorming was toegedaan.
Zelfs Smallegange verzekert ons, dat ei
nog in zijn tijd Katholieken waren, die,
des nachts in alle stilte, om niet gezien
te worden, die offers brachten, zoodat de
opzieners van 't Huis, des morgens ca
tt-Maartens&vond, hun vee, bestaande in
lammeren, biggen, ganzen, kippen, enz.,
vaak vermeerderd vonden.
5 Augustus 1909.
Hooien op Zondag.
Wij herinneren ons niet dat in onze
omgeving, wanneer op Bondag in 't land
bouwbedrijf aan den oogst werd gewerkt,
natuurlijk met verlof vau 't gemeentebe
stuur, hieraan door erkeod Chr. landbou
wers is meegedaan.
Intussehen achten wij 't wel de moeite
waard 't volgende uit de Graaf schipper
over te nemen
Ne de langdurige en vele regens in den
la» te ten tijd, waardoor de boer geen kans
zag het hooi binnen te halen, was de
ZTndag 1.1., hoewel rust lag, een ware uit
komst. Menige wagen mat hooi reed het
dorp bionen. Helaas, de Zondag ontheiligt?
Laten we in dit oordeel zaokt zijn. De
Duitsehe vrome, de bea *nde Ds. Gallest,
verlaat na de Godsdienstoefening op Zon
dagmorgen den kansel cn gaat met eenige
vrienden eea overigens getrouwe kerkgan
ger,die wegens het slechte weder zijn koren
niet kon binnenkrjjgeD, heipen, opdat hij
een goedeQ oogst kon winnen. De man waz
lot dit Zondags werk ouk «geroepen" en
het behoorde eveneens toi tien Ohristelijken
Godsdienst van Geiler! op den rustdag
dezeu liefdedienst te verrichten.
Tooh willen wij geen grenslijn stellen
wat wèl en wat niet «mag
De rustdag wordt haiaasl genoeg ont
heiligd. Daarin goat de O/erheid menig
maal voor, door aan eeUictvereenigingen
medailles te verstrekken bij hunne schiet
wedstrijden op den Zoudag.
Het ware we&sohelijk, uat onze regeering
eens een kijkje ging nemen bij ome buren
de Duitsohers, om van hen Zondagsrust
te leerenZondagsheiliging zou er door
bevorderd worden.
De Minister van Oorlog.
Wij lezen in eea Haagsohe correspon
dentie der Arnhem8che Courant
Met generaal Cool, de opvolger van
Minister Sabron, hebben wij nu onzen
vierden Minister van Oorlog in vier jaren
tijds. Onder de hooge Staatsambten is dat
van Minister van Oorlog naar hetsohijnt
wel hot meest zenuwsloopende.
Ook de tachtigjarige oorlog, mede
een vrucht van de Hervorming, bracht het
zijne mede, om een ougunstigen invloed
op de stichting uit te oefenen.
Gedurende dien krijg w»s een tijd lang
het eilsnd Tholen zeer onveilig. Zoowel
Spaansche «Is Staatsche benden stroopten
het land af en veroorzaakten ondragelijke
oorlogslasten, welke vooral den landbou
wers het meest drukten, en waardoor de
inkomsten van het St. Maartenshuis zelf
verminderden niet alleen, maar ook de re
venuen van de verpachte landerijen voor
een groot deel niet konden betsald worden.
Een droevig bewijs van geldelgken nood
hooren wij ook uit een resolutie van den
magistraat dd. 29 Aug«. 1631, behelzende
een besluit ten opzichte den stadsgenees
heer, die de gemeente armen en de passan
ten van ons Godshuis, uit de inkomsten van
de stichting een jvarlijksch buitengewoon
8alarii o»tving van 6-10-4 Pd. Vla.
Da heeren zouden dit «extra ordinaire
intrekken, soo lange 't Golshuys 't solve sal
kennen vervullen en met quade jaers-huere
nyet en sal veragte'ren iu -volken gevalle de
stad die sal betaelen".
Dat die maatregelen in 't vervolg nog
meer moesten toegepast worden, vernemen
wij uit eeu ander besluit ten jare 1643,
waarbij de St. MaartensuxeestotB werden
gemachtigd „tegen redslyken intrest" eene
geldleening te mogon aangaan groot 200
Pd. Vis. „om deselvige te gebruyeken tot
voldoening van het slot der lest gedane
rekeninge".
Hierbij bleef het niot zelfs moesten in
1655 regenten „resolveren depagters van
St. Mer<e«slanden naer discretie, eenighe
quytschsliinga te doen". Slot volgt,
