No, 256,
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
190S
Dinsdag 3 Augustus,
23e iaargj ng«
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
tUtlr»
mêm£
%Pi-M
TK-StTSwÊBÊ3*
BH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONFE-VERWEST. te
Goes
F. P. DVUIJ, te Middelburg.
Snippers uit de oude doos.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
eailealacdstb Overzicht.
wmaamj: amraff aw.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Pri,s per drie maande» franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER 'FIRMA
V&TM
EM VAK
3 Augustus 1909.
Failliet en Kiesrecht.
De Honge Baad heeft heslist dat een
kiezer te Hilversum die failliet geslagen
was, van de Kiezerslijst moest worden
geweerd.
Dit is een beslissing in hoogste instantie.
Zij was uitgelokt door een advocaat,
wij meenen mr. V. H. Rutgers te Hilver
sum, nadat in Februari jl. door den minis
ter van justitie aan de gemeenteraden was
geschreven dat volgens de nieuwe faillie-
sementswet de gefailleerde niet meer alle
beschikking over «ijn vermogen verliest,
eu dat dienvolgens de gefailleerde niet
meer van de kiezers'ijst behoeft geweerd
te worden.
Dit heeft aau meer dan één stembureau
bij de jongste Kamerverkiezing verwarring
gesticht.
De eene kiezer namelijk werd geweerd,
de ander toegelaten.
Te Goes bijvoorbeeld ward een kiezer
van Reohts, toen ten onrechte, geweerd.
Op grond van het ministrieele schrijven
had 't stembureau dien kiezer moeten
toelaten.
Toen dan eok de controleurs der Recht-
echo partijen van 't geval vernamen heb
ben zij bij 't stembureau terstond gepro
testeerd -, en is dan ook, toen 't stembureau
zijn dwaling had ingezien, terstond nog
een ander //gefailleerd" kiezer van Reohts
opgehaald, en die werd toegelaten.
In Goes kwam 't echter op één kiezer
Diet zoo aan.
Maar in andere districten, waar 't op
enkele stemmen aankwam, zal dit wel
gehinderd hebben.
Daarom juiohen wij 'ttoe dat nu een
rechterlijke uitspraak in hoogste ressort is
uitgelokt.
De gemeentebesturen weten dan nu.
De minister ia in 't ongelijk gesteld de
kiezer, die failleert, verliebt daardoor zijn
kiesrecht.
Fïit in dan ook a'.leea dat de nieuwe
Faillissementswet deu gefailleerde volstrekt
niet de beschikking over rijn vermogen
laat behouden, maar hem uit humanitair
oogpunt alleen de beschikking laat over
het hoogstnoodige.
Dat is heel iets anders.
I Eu voortaan is derhalve een gefailleerde
kiezer-sf.
1 Socialistische propaganda.
j Nabij Arnhem ligt het tot die gew-ente
behoorenda Sokaarsbergen, de plaats, waar
jarenlang de te vroeg ontslapen predikant,
dr mr van den Bergh, onder rijken segen
zijn herderlijk ambt vervulde.
Het groote meeiendeel der bewoners
dezer schoone en uitgestrekte buitenwijk
wandelt nog steeds ia het door dr van
den Bergh nagelaten voetspoor.
Da Christelijke school is de school voor
bijna al de kinderen van de bevolking
De openbare schooi, door het liberale ge
meentebestuur van Arnhem hier gebouwd,
bevat sleohts enkele leerlingen, waarvan
nog sommigen zeer stellig daar niet ge
vonden zouden worden, indien hunne
ouders niet bij de keuze van een school
onder een zekeren drang hadden gehanceld.
Door het socialisme werd tot heden
vruchteloos gepoogd de roole vaa te
planten in deze buurtschap. Beproefd verd
meermalen ontevredenheid te wekken over
da lage lornen, waartoe o. a. blijkbaar
ook moest dienen e«n in het Soc.-Dèm.
weekblad De Arbeid voorkomend artikeltje,
getiteld In dienst van mevrouw Brantsen.
Gewezen wordt in dit stukje op het
geringe loon, dat de arbeiders op he aan
mevr. B'andlsen toebehoojende landgoed
Zijpendal ontvangen, namelijk negjotig
cents per dag. Verder worden voorbeelden
genoemd, dat aan werklieden, welke eonige
dagen ziek waren geweest, hun loon geheel
of bijna geheel werd ingehouden.
De schuld hiervan, zoo la&t de schrijver
van dit stukje duidelijk uitkomen,isdc ent-
meestor van Zijpondal, de heer H. J. Tie-
mens. Zijn roededeelingen eindigt de
schrijver met den uitroep «Zulke toestan
den maken het socialisme noodzakelijk."
Hoewal van dit laatste nog niet geheel
overtuigd, stelden wij naar een en ander
een onderzoek ter plaatse in. Wat bleek
toen eehter De opgave omtrent het loon
was juist, dooh hierbij was door dei* be
richtgever vergeten te vermelden, dat ieder
arbeider van mevr. Brandtsen in huur beeft
323
FEUILLETON.
DOOR
SCALDIS.
Breskens.
IV. (S1 o t.)
Op den 15 Oot. 1579 besloot de Sluische
kerkeraad „dat in de zaak en begeerte
van Michiel de KlercJc", die den opzieners
van de gemeente aldaar mede hoel vee!
moeite berokkende, door het onbevoegd
prediken, „hem zal aangezeid wordeD, dat
hij, zoo hy begeert in zijn voornemen,
van in de kerkedienst voor te gaan, zich
den 4 Nov. e. k. zal laten vinden te Brugge,
overmits de bnedera su oi-zen kerkeraad
gansohelijk niet willen zich dies moeijen
iaem, dat Daniel de Rostere te Breskens
hetxelfde zal aangezeid worden".
Wij vinden dan ook deze beide perso
nen op de Synode te Brugge. Aangaande
Daniel de Coster vond men goed, dat hem
terstond een tekst zou voorgesteld worden
om over te prediken, teneinde daaruit te
oordeelcn en „eindelijk te besluiten" of
hij met vruoht in de Evangeliedienst zou
kunnen gebruikt worden.
Nadat de Coster, naar aanleiding van
den opgegeven tekt gepredikt had, werd
hem aangezegd, „dat hy gansohelijk niet
bekwaam, maar ongesohikt was tot de
kerkedienst", waarom hem geboden werd
„stil te zijn en zich geheel van den dienst
te onthouden".
vüoo Classis te Brugge van 8 Maart
volhardde evenwel de Coster in
ï«n verzoek, om eene proefpredicatie te
gouden on werd hem nu vergund deze voor
te dragen op de volgende classis te Sluis,
en wel over eea tekst door hem zelf te kie
zen. Dit geschiedde den 3en Mei 1850 aaar
aanleiding van 1 Jeh. 17.
Toen mee hem echter vraagde naar den
zin der apostolische woorden waut nie
mand had iets kunnen verstaan van wet bij
had voorgedragen verstomde hp, wes
halve hem bevolen werd «zich nu voertaau
van het prediken te onthouden' 't welk ook
geschreven zou wordsn aan de gemeen e te
Breskens. Op de volgende classis te Ast
burg, den 6 Juni, besloot men opnieuw, op
het ingebrachte door de Coster on do er-
tegenwoordigei's der gemeente te Breslens,
dat. h'j zich voortaan, onthouden moert van
de gewone predioatie.
Wijl men hem te Breskens niet ongene
gen Bcheen te zijn, werd hem, op zijn kort
durend aandringen, vergund om uit het
huisboek van Bullinger of uit den B bel
voor te lezen en in deu gebede vo irte gssn.
De classis was echter niet gerust over het
gedrag van den woelzieken en preak'ua-
tigen man. In hare vergadering te Heist
van 25 Juli werd aan de kerk te Oostburg,
opgelegd te vernemen, boe de Coster zich te
Breskens gedroeg.
't Was er verre van, dat hij den raad der
cl. opvolgde; integendeel, ds. Wante, van
Oostburg rapporteerde op de cl. van Aar
denburg, d.d. 5 Sept. ,,dat de Coster gewoon
predikte, ja zelfs weer den doop toediende.
Mitsdien werd besloten, dat Johs. Arcerius
es Thomas Brucenus pred. te Sluis en Aar
denburg als visitatores naar Breskens zou
den reizen, de gemeente ernstig vermaten,
dst zij een wettigen dienaar aannemen en
de Coster scherpelijk waarschuwen zouden.
Doch alles was vruchteloos
Blijkens de acten te Damme v&n 5 3«c.
werd goed gevonden, wijl De Coster naar de
Het woord geloof in de taal van Aniwa
Dr. PatcD, de be>oerado zendeling van
Aniwa (N. Hebr'den) koa gedurende langen
tijd geen woord voer geloof in de taal van
dat eiland "incion. De mensohen zeiden
eenvoudig: «ik heb bet gehoordof: «ik
heb het niet gehoord wanueer wij zouden
zeggen: «ik geloof het" cf«ik geloof het
niet". Daarmede kou men evenwel in den
Bijbel niet volstaan. Hoe zou men b. v.
eer.e pleats als deze moeten vertalen
„Hoe zullen zij gelooven, van Wien zij
niet gehoord hebben", of«zij gel ofden
niet, die hst woord hoorden P" Hooren en
gelooven wordt in «je Schrift scherpelijk
onderscheiden, en nog moeilijker wordt
hed als het ge'oof niet op een woord, maar
op een Ft scon, op dan Heer zelven os-
trekking het) Wasrlijk, het is niet vol
doende van E ey te hooren, en in zekeren
zin: Hem ie eerenmen moet Hem ver
trouwen zioh op Hew verlaten. Ea hiervoor
kon de zendeling g en woord vinden al
I
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 «"ent.
ii ii iwi i i iH—iniai ii ws ui ii w
een woni g met een fl ok stuk grond, voor
den piij- an f0.8G a f 1 per week. Ver
geten waa ie vermelden, dat de arbeiders
geen largo arbeidsduur hebben te maken
in dienst van mevr. Bracts/n en zij, daar
zij meer kleine boeren dan arbeiders zijn,
juist in den zom ir, waaneer de werkdagen
het langst zijn, meermalen thuis blijven
om op hun eigen land te werken. Vergeten
was verder te verme'deo, dat de arbeiders
ook in anderen vorm dan in geld nog
wel eens iets ontvangen.
Wat betreft de inhouding van loon bij
ziekte, kan woHeu medegedeeld, dat in
die gevallen f 0.50 por dag wordt uitge
keerd.
Ten slotte zij vermeld, dat bedoelde
arbeiders, die meestal zelf eea koetje op
stal hebben, ondanks hun oogensohijnlijk
lage loonen, volstrekt niet weasohen te
ruilen met de beter bezoldigde werklieden
in de stad.
Voor wat dit betreft behoeven de roode
heereu vooreerst nog niet voor hen in de
bres te springen, wet natuurlijk niet wil
zeggen, dat de werklieden een eventueels
aanbieding aan hooger loon van de hand
zouden slaan. (Patrimonium.)
vermaningen niet luisterde, maar met onor-
del..ik prediken voortging, dat Johs Capito,
predikant t? B-ugge, spreken zou met jhr
Thomas van S:otis, schepen van het Vrye
van Brugge, die ock tot de verklaard
Hervormden behoorde om den weorbar-
stigea man aan te manen «dat h(j van zijn
dienst ophield, totdat Uod hem daartoe be
roepen en bekwaam maken zou, en hjj alzoo
met eene osde consciëntie mocht werk
zaam zyn".
Op de class? van Westkapellc van 9 Mei
1581, werd hij «vindelyR geheel ten toon ge
steld in zjjïif nietigheid en afgezet. De
macnen vaa Breskens aldaar, e ress.lo De
Coster togor woo 'dig, n rsochten, dat buDne
berospia*., weieer op bcui uitgebracht,
voortgang hebben zou en hij door de verga
dering erkend w acht v orden.
Nog eenmaal wilde ae classis, om don ge-
zanten w». Bres kens en den onbrndelbaren
prediker tegemoet te komen, eo&e poging
wagen. Ann De Coster --verd nu vergund een
voorstel te doen uit ibreën 2. Nadat dit
geschied was, viasgdo de voorzitter aan de
mannen van Breekt ns. wat ze tot hen troost,
leerieg en stichting onthouden hadden
waarop ze a': t niets wisten te antwoorden.
Hierop werd De Coster ondervraagd, doch
by mosat o k op de minste vraag «verstom
men*. Tot- erkenden eindelijk Breskens'
mannen, dat hi' t ->t den kerkedienst gansch
onbekwaam was en verzochten de classis
hen van een «-.aderen leereer te voorzien
waarop, zoowel door de classis, als door die
van Breskens besloten werd, dat Daniël de
Coster van zij« ingedrongen dienst g-heel
zou afgezet worden. r'e heereu br rgemees-
ter, schepenen en anderen van die plaats
beloofden voor God en de classis, dat ze
hem nimmermeer zou Van toelaten om te
prediken, maar dat, zooveel in hen was
zijn vragen eD uit 'jrsohen was tevergeefs
Eens kreeg Patoa bezoek van een der
ontwikkeldste inboorlingen, ju'st toen bij
aao tafei zat. „Wat doe ik nu vraagde
Paton zijnen bezoeker. «Gij zit op esn
stoel", was h<<t antwoord. «En d«?'
vraagde Dr. Paton verder, nadat hij zijne
menen had opgetrokken, en met zijn rng
zioh aan den stoel vastgeklemd had. Toen
antwoordde de zwarte„Takarougrongn,
Mise", d. i.Zt u leliag, gij hebt u geheel
aan den stoel toevertrouwd. Nu had Dr.
Paton het woord waarnaar bij zoo lang
gezocht had. „Takarongrongo" drukt
nauwkeurig uit, wat het rechte geloof iu
den Hsere Jezus beteekent. De zondaar
iaat alle steuncels varen, en leunt allésn
op hem. Van dat oogenblik at bebbea
de bewoners van Aniwa begrepen wat
geloof is. Wó', uls wij het ook verstaan 1
Spanje.
De opstand in Catalonia ia tijdelijk be
dwongen, dank zij 't krasse optreden van
minister Maura, die terstond begrepen
heeft, dat met de revolutie niet te onder
handelen valt.
Een vlachtelir g uit Barcelona vertelde aan
een journalist onder meer
«Dinsdag heb ik in de wijk Martin de
Provensals de barricade gezien, waarop de
gendarmen vnu d»n. Zij vielen in de ijze
ren draden, die er omhsen gespannen we
ren, ook de paarden raakten erin verward
en de mannen wer Jen gedood door de werk
lieden. Bjjna overal werd de politie en de
burgerwacht mishandeld. De soldaten
daarentegen kregen sigaren ea verver-
schingen Dezen weigerden herhaaldelijk
op het volk te schieten. Zij vuurden in de
lucht, vooral in de kleine straatj s van da
Parablo. 500 manschappeu kwamen nit
Msjorea. Het regiment uit Gerona kon niet
naderen, want de spoorwegen waren afge
sneden- Iu den nacht van Dinsdag op
Woensdag heeft men minstens 15kloosters
verbrand. Do lucht zag rood tot aan zee-
Tot aan den morgen vocht men om de bar
ricades. Woensdagochtend liet de kepi
tein-generaal aanplakken dat ieder, die na
tienen zou uitgaan, zou der genade werd
neergeschoten. V» den morgen af werd
op vele punten geschoten. Ik holde naar da
haven en vluchtte op een schip."
De man verklaarde verder dat Maandag
op het oogenblik, dat de troepen zich ver
scheepten naar Mcli'la, een bom was ont
ploft in de haven. Dit was de eenige anar
chistische betooging. In den nacht van
Dinsdag vielen vele dooden.
Overal werden soldaten toegejuicht. Le
ve het Leger, weg met den oorlog riep men
tegen de generaals. Men drnkt hen de
hand, de vrouwen omhelzen hun paarden
en roepen tot de berijdersGe znlt niet
niet vertrekken. Te Anglès werd Donder
dag een werkman gedood door de burger
wacht onmiddellijk vergadert de Somatin,
an snelt naar de kazerne der burgerwacht,
die wordt verbrand, terwijl de burger
wacht in de bosschen wordt vervolgd.
Dat is teekenend, want de Somatin is
een soort Catalonisohe militie, welker
leden niet soldaat zjjn, hoewel zij in ge
wone (ijden met de burgerwacht de politie
uitoefenen.
Zoo de Somatins in de dorpen opstaan,
slaat dit gelijk met een burgeroorlog.
Evenwel, wjj herhalen, volgens de laatste
telegrammen zouden ttoepen te Bar-
oeloca|de revolutionaire beweging meest»
zijn. De slaking te SaMgossa heet opge
houden, terwijl onk eldtrs de rust weer
keert. De ver) alen v a de slachtingen,
aangerioht door opstandelingen en mili
tairen zijn afschuwelijk. Thans doen de
krijgsraden hun werk, terwijl militaire
töl"gra(icen de teleg<v5sohe verbinding
herstellen.
Iu Barcelona bedroeg Woensdag het
aantal dooden meer 4 in 120, dat der
gewonden over de 300.
Overal is het Roode Kruis aan het werk.
Tienduizend opstandc'c'ngen trokken in
op:ooht mat de verkon de overblijfselen
hunner slacht ffars, de M rseilla;se zingend
door de straten en de generaal-kapitein
zag het aan en durfde tiet bevel te geven
te vuren.
Ook moeten nonnen en monniken aan
het altaar gedood zijn.
In strijd m«t de berichten omtrent de
«zouden verbreken en weren", en, epdat
zij niet g&nsoh van den Evangeliedienst
zouden beroofd zijn, beloofde Johs- Yzer-
man, toeD pred. te Oroede, twee of meer
maanden te Breskens den dienst te zullen j
waarnemen.
De Coster, dit besluit, vernomen heb
bende, berustte daarin en deed da belofle,
Jat hij alles zou nakomen. Wij hooren j
dan ook later niets meer vao hem, dan
op do olassis ven Sclotmdfke d.d. 24 April
1582, w»ar hij versoheen om te verzoeken,
dat hem eopie zou gegevau worden, van
't geen omtrent hem te Westkapelle ver
handeld was, waaraan bereidwillig werd
voldaan.
In diezelfde vergadering, waarin de
Coster werd afgezet, werd genoemden <is.
Yzerman opgelegd, ook den dienst *e Fres
hens »in for in a vaa combinatie", zooals
wij iu de Vlaarusohe aotea ler.au mede
bedieueD, totdat men er van eau leersar
aou voorzien zijn.
Eindelijk vinden wij als voorganger ver
noemd Mattheus van Rscht, vroeger vcr-
loedeüjk schoolmeester en ouderling ge-
vraest lijnde te St. Kruis.
Wel vinden wij dezen niet reohtstreeka
met name vermeld als pred. te Breskens,
razar kunnen dit echter opmaken, uit do
orde, die gevolgd werd in 't verkiezen
van den voorzitter der oless, vergadering.
VolgeDS die volgorde vinden wij van Recht
als praesos genoemd, den 18 Deo. 1582,
op de vergadering te Sluis. Te meer moe
ten wij hst er voor houden dat van Recht
pred. te Breskens was, als wij uit de reke
ning over het jaar 1581, der «zeven ge
tijden" vaa (iroede hooren: «beiaeltMat
theus van Recht, dienaere des goddel. woorts
op Breskinssand'-, bij ordonnantie van mjjn
heeren Commisshem toegheleyt ter somma
van veertioh groon tsrs. Dies hierover een
gheheel jaer beghinnend den eersten De-
oembris 1581 tot den la at sten Novombris
1582."
Van Recht zal wel ge'uige geweest zijn
van den ondergang der gemeente en heer
lijkheid in 1583. Van zij a verder weder
varen vernemen wij ivo s meer.
Nadat dan na 1610 dr heerlijkheid was
drooggelegd en hot dorp p&ieuw verrezen,
duurde het, door alleric onvoorziene om-
standighoden, nog lang ir men een vasten
predikant kon berocpeo.
Eindelijk kou men, in 1614, daartoe
overgaan en vestigde m n nu, als eersten
leeraar, en met gewci sehten uitslag, de
keuze op
GUILJAM BOOGAERT.
Geboren te Vlissingen ia Aug. 1589, werd
bij prop. bij do clause von Walcheren den
16 Jaii 1614, en reeds vier dagen daarna
te dezer plaatse bevestigd door ds. Joost
van Laren (de oude) vsi- Vlissingen.
Vac hier werd hij beroepen naar Rit-
them den 18 Juli 1318 e:« aldaar bevestigd
4 Nov. d. a. v. Aidaar ilsaode, werd hij
door da kerk van Utrecht ter leen ver
zocht, dooh hij wees zo:ks, blijkens de
class, aota van 5 Deo. 1619, van de hand.
Den 5en Febr. 1620 - vg h(j eehter zich
geroepen naar Vlissingen, n plaats van zijn
zwager Ludovicus de Dteu, en ving zjjn
dibnstwerk aldaar aan o 31 Mei van ge
noemd jaar Daar ter plaatse overleed hij
in Febr. of Maart 1631, Ds. Boogaerl werd
hier door vijf en twintig ambtgenooten in
den dienst opgevolgd. Van geen hunner
vinien wij iets geboekt wat onze opmer
king verdierf.
(Bevolkingin 1824 888
in 1908 2071 zielen.)
