NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 20!.
1909
Zaterdag 29 fVlei
23e Jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JON CE-VER WEST, te Goes
F. P. DV.JIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
B^) dit nummer behoort een Bijvoegsel
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Pri,s per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER i-IRMA
:.N VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1 —5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
r jSntxsxssïss^wssKStëaszsBBigmgiïL aat'
28 Mei 1900.
Wij herinneren belangstellenden aan de
voorgenomen politieke rede door den heer
Lohman te houden, te Goes in de Prins a. s.
Donderdagen te Wissekerke a. s Vrijdag.
Vooral onze Noord-Bavelandsehe vrien
den nemen hiervan goed nota, en maken
van deze gelegenheid om met den geachten
afgevaardigde van het district kennis te
maken, gebruik.
De apin die op den loer ligt.
De Nieuwe Courant (vrij Liberaal) heeft
mr. Goeman Borgesius, die minister Tal ma
op xoo onedele wijze aanviel, getypeerd
als eeu „spin, die lang op den loer heeft
gelegen"zijn aanval noemde zij een
„weinig sympatiok" doen.
Men is 't er dan ook over eens dat hem
„zijn eigen steen op het hoofd viel".
Maar gedood is hij niet.
De spio ligt weer op den loer. Bij
heeft weer wat anders in 't zicht.
Goes.
Hij is de tegenoandidaat van Lohman.
En nu zal hij mogelijk tot de Qoesche
Courant gezegd hebbeD, die nota bene
den 18en Maart al in haar een-tje stond
te schreeuwen over de verkiezingen hou
je mond een beetje waeht je tijd afdoe
als ikloer liever, en sla als het je tijd
dunkt, je slag,
Daarom houden nu beiden zioh stil.
Wat echter niet zeggen wil, dat de
Goesche Courant al gauw weer niet aan
't uitpakken gaat, en Borgesius niet nog
eens 9en paar gemeenten komt bezoeken.
En dus ook niet zeggen wil, dat onze
vrinden in 't district Goes nu maar inslapen
zullen met de gedachteLobman komt
er tooh.
Lohman komt er, dat is zeker.
Maar 'tis niet eender hoe. Daarom is
't gewensoht, dat wij op onze qui vive zijn
voor „de spin die op den loer ligt", dat
zij ons niet verrasse.
Goeman Borgesius is met al zijn gebreken
een van onze knapste staatslieden. En als
zoodanig een niet licht te aohten tegen
stander.
Dit verdubbele onsen ijver.
De Nieuwsbode durft aan haar lezers
niet meedeelen de statistieken uit Friesland
en Overijsel uit welke blijkt hoe schreeu
wend partijdig de benoemingen daar onder
liberale „regeeringen" zijn geweest.
Ook 't onderstaande lijstje door De Brui
nisser al een paar jaar geleden gepubli
ceerd, onthoudt zij maar stelselmatig haren
lezers.
Politieke kleur Idem
der van den
bevolking. Burgemeeser.
Bruinisse gemengd anti-re v,
Brouwershaven vrijzinnig vrijzinnig
Burgh vrijzinnig vrijzinnig
Dreiichor vrijzinnig vrijzinnig P
Duivendijke anti-rev. vrijzinnig
Eikerzee gemengd vrijzinnig
E'lemeet vr" zinnig vrijzinnig
Haamstede vrijzinnig vrijiinnig
Kerkwerve chr!-hist. chr' hiat
Nieuwerkerk anti-rev. vrijzinnig
Noordgouwe vrijzinnig vrij «innig
Noordwelle vrijzinnig vrijzinnig
Oosterland gemengd vrijzinnig
Ouwerkerk vrijzinnig vrijzinnig
Renesse vrijzinnig vrijzinnig
Serooskerke vrijzinnig vrijzinnig
Zonnemaire vrijzinnig vrijzinnig
Sommelsdijk anti-rev. vrijzinnig
Middelharnis anti-rev. vrijzinnig
Oude Tonge anti-rev. vrijzinnig
Nieuwe Tonge anti-rev. vrijzinnig
Herkinge anti-rev. vrijzinnig
Dirksiand anti-rev. vrijzinn'g
Melissant anti-rev. vrijzinnig
Stellendam anti-rev. anti rev.
Goedereede vrijzinnig anti-rev.
Quddorp anti-rev, vrijzinnig
Ooltgf nsplaat anti-rev. vrijzinnig
Den Bommel anti-rev. vrijzinnig
Sïad a/t Haringvliet anti-re». anti-rev.
Zierikzee gemengd vrijzinnig
Uit dit staatje blijkt, dat van de 30 dor
pen op deze eilanden 12 in meerderheid
vrijzinnig, 15 beslist anti-rev. of ohr-hist.
en 8 zoo wat half om half zijn. Er zouden
dus minstens 15 anti-rev. of ohr.-hisf. bur
gemeesters moeten zijn. Volgens dit staatje
zijn er slechts 5. En toen dr. Kuyper aan
de regeering kwam, waren op hot anti
revolutionaire F.akkee alle burgemeesters
vrijzinnig. Die er nu zijn werden onder
't ministerie-Kuyper benoemd. Onder het
vorige vrijzinnig Ministerie werden op
de antirevo'utionaire dorpen Ooltgensplaat,
Den Bommel en Ouddorp weer vrijzinnige
burgemeesters benoemd.
Doch, gelijk we zeiden, daarvan meldt
De Nieuwsbode niets.
In plaats daarvan geeft zij nu een lijstje
van burgemeestersbenoemingen onder 't
ministerie-Kuyper, welke benoemingen
volgens liaar in liberalen geest hadden
moeten geschieden.
Het lijstje is piet groot.
Zij noemt maar zeven gemeenten. En
laat hieraan 't volgende voorafgaan
Wel heeft dr. Kuyper in de Kamer
zitting van 10 December 1904 gezegd
„Wil iemand een goed burgemeester zijn,
»dan moet hij in geestes sympathie ver-
„keeren met de meerderheid van de
„ingezeten, waar hij woont".
„in de eerste plaats valt m i. bij
'burgemeestersbenoemingen te letten op
/bekwaamheid, en ten tweede op de
„overige geschiktheid, waartoe ook be
s-hoort de overeenstemming in denk
beelden met de overheerschende richting
»onder de gemeenten aren".
Maar tusschen het geloof en de daad
lag vaak bij den man, die het geloof
voor staatkundige doeleinden misbruikte,
een breede klove.
En dan noemt het blad de gemeenten
Zuidland en Oudenhoorn, Smallegenger-
land, 's Gravenzande, Oudshoom, Oud
karspel, Ambt Almeloo en Dreisohor.
Dat zijn er zeven.
Dit zijn gemeente»,*aar, om met minister
Kuyper te spreken, de burg meester m
geestessympathie verkeert met de meerder
heid der gemeentenaren.
Maar de Nieuwsbode maakte van dat
gemeentenaren „gemeenteraadsleden".
Neen, Nieuwsbode, dat heeft de minister
niet gezegd. En dat zou ook al heel dwaas
zijn ook. Ia de gemeenteraden toch worden
raaDnen gekozen, waarbij vaak niet in de
eerste plaats naar de richting of partij
gezien wordt.
Wij laten daar of dit goed is. Maar 't
feit is zoo.
Gevolg hiervan is dan ook dat in vele
orthodoxs gemsenten een liberale gemeen
teraad regeert.
Neen, wij moeten een anderen maatstaf
aanleggen. Wij moeten 't aantal kiezers
voor de Staten of de Kamer in zulk een
gemeente nagaan. Voor de S aten of Kamer
gaat 't in den regel om 't beginsel, niet
om den persoon, zooala voor den Baad.
En als nu de Nieuwsbode de moeite wil
nemeD, die stsmmencijfers e~eu na te gaan,
dan zal zij zien dat minister Kuyper niet
partijdig was toen hij de tegenwoordige
funotionarissen bij de Koningin ter benoe
ming voordroeg.
Wij zeiven hebben dit reeds eenige jaren
geleden' aangetoond alleen Dreisohor is
door ons toegegeven.
Alleen merken wij op dat eenige jaren
geleden bij een Raadsverkiezing de libe
ralen (o Dreisohor in de minderheid ble-
De vrijzinnige burgemeester Moolen»
burgh is onder het ministerie Heemskerk
benoemd. Tot maatstaf der politieke richting
diende de uitslag der verkiezing voor de ze
Kamerwaar de partijen in sterkte ongeveer
tegen elkaar opwegen,noemden we de bevolking
gemengd.
ven en dat de benoemde bsrgemeester
nooit is geweest antirevolutionair.
De benoemingen onder 't ministerie-
Kuyper waren juist 't tegendeel van par
tijdig al hebben zij slechts een heel kleine
verbetering in de verhoudingen gebracht.
Met die onder liberale kabinetten kun
nen zij den toets der vergelijking glans
rijk doorstaan.
Nooit zal van de Reehtsche partijen
gezegd worden wat reeds in 1880 door
mr. Veegens, den bekenden vrijzinnig
democraat, in verband met de ergerlijke
partijbenoemingen zijner geestverwanten,
in de „Vragen des Tijds" heeft geschreven
„Onder 't geen heeft bijgedragen om de
vrijzinnige denkbeelden bij de natie te
disorediteeren bo' oort ook de stelselma
tige benoeming van burgemeestersnotarissen'
rechters en andere ambtenaren met liberale
relatiën."
V
Als een staaltje van geringe animo voor
de verkiezingen dient gemeld dat dezer
dagen in Rotterdam door de vrijzinnige
kiesvereeniging: dus te Rotterdam, de
tweede hoofdstad des Rijks, de stad waar
men den polsslag van 'tn&tionele leven voelt,
en waar tot op voor enkele jaren het hart
klopte van heel het Nederlandsche liberalis
me en anticiericalisme, candidaatis gesteld
een minister uit 't iu 1907 ontslapen mini
sterie De Meester wy bedoelen den oud-
minister van justitie v. Rzaltel met
slechts enkele stemmen, en wel van drie
bestuursleden en in tegenwoordigheid van
enkele hoofdbestuursleden, terwijl van de
gewone leden niemand aanwezig was
En dat in Rotterdam I
Hi! Hal! Ho!!!
Zachtjes aan komt er zekerheid in de
plannen der pertjjen
De Linksche groepen hebben wat gebak
keleid de vrijzinnig democraten hebben
de unieliberalen wat gescholden, gelyk zjj
't vroeger reeds de vrij liberalen hadden
gedaan, en de vry liberalen hierdoor
eenigszins gesticht, worden nu weer door
do unieliberalen hard gevallen over hun
leedvermaak.
Zoo sloeg Land en Volk Vaderland en
Vaderland sloeg Nieuwe Covrant. Of, wilt
ge, zoo sloeg Treub Goeman Borgesius en
Goeman Borgesius sloeg Tyde san.
Maar nu zyn zij het vrijwel eans.
Op een enkele plaats mag het nog wat
haperen, maar dat komt terecht.
In Amsterdam V willen de vrij liberalen
iemand stellen tegen mr. Ketelaar en nu
dreigen de vrijzinnig democraten in Am
sterdam VII met minder steun aan Blooker.
Maar dat is meer schijn dan werkelijk
heid.
In Rotterdam V loopt het bedenkelijker.
Daar heeft mr. v. Aalten, vryz. dein zich
laten candidaai stellen in hst oude district
van mr. v Raalte, insgelijks vryz. dem. en
zoo staan er daar nu twee vryz. dem. tegen
elkaar over.
Maar overigens beginnen zy het al aardig
eens te worden. Het bloed kruipt waar het
niet gaan kan.
Elout (libprees het dat hy in Enschedé
de candid8at van alle liberalen is.
Van Aalten (vryz. dem zei dat de vrijz.
dem. op andere liberalen zullen stemmen,
zoolang er geen evenredige vertegenwoor
diging is.
Van Hamel in Amsterdam III <oud lib.)
is gesteld door alle vrijzinnige groepen.
Maar in ieder geval, mr. v. Houten, die
een scherpen blik op het staatkundige
schaakbord heeft, heeft 't al voorspeld,
bij de horstemming vinden zij allemaal
malkaar zeker weer.
Het zal, zegt hij, evenals in 1905, over
de gansehe linie gaan L:nks tegen Reohts.
Zoo denken wij er ook oier.
Het Volk foetert nu nog wel een beetje
dat de vrijzinnigen 't in Enschede op v.
Kol voorzien hebben.
Doch straks, bij de herstemming, gaas
alle liberalen weer op v. Kolep stemmen
de soo.-demccraten weer op do vrijzinnigen.
Misschien ziet men 't weer gebeuren,
gelijk in 1905, dat de sooiaal-demcorafen
geld krjjgen van de vrij-liberalen in Rot
terdam, waermee ze weer gaan werken
voor Plate.
Daar is natuurlijk niets tegeD.
Het is niet meer dan billijk en natuur
lijk dat een familie samen uitgaat en
samen thuis komt.
Als de heeren dar maar, voor't uitgaan
en na het thuiskomer, maar niet nè' doen
ol zij geen familie van mekaar zijn.
Particulier.
Nog steeds pleit men van liberale zijde
na voor den eisob, dat op een gesubsidi
eerde middelbare school elk kind zou zijn
toe te la'en, en dat vrijstelling van tij
woning van het godsdienstonderwijs daarbij
als wettelijke verplichting zou moeten
gelden.
Dat onzerzijds hierin niet bewilligd is,
wordt ons nagehouden als bewijs van
onverdraagzaamheid, en als blijk hoe nei
ging tot onderdrukking van auderer gees
telijke vrijheid ons in 't bloed zit.
Hun fout hierbij is alleen, dat de liberale
woordvoerders niet letten op het particulier
karakter van elke bijzondere school. Dit
particulier ka akter tooh brengt vanzelf
mede, dat het beetaur der school heeren
meester op eigen terrein meet blijveD. Het
bestuur, en dat bestuur allee-heeft te
beoordeelen, wie het als leerling op de
school wil toelaten, hoe en op wat wijs
men het onderwijs wil doen geven, en of
men het bijwonen van alle lessen ver
plichtend of facultatief wil stellen.
Praotiech zou, bij handhaving van deze
bestuurshoogheid, de moeilijkheid zich van
zelf hebben opgelost Steeds waren de par
ticuliere scholen er zelve op uit, ook leer
lingen uit andere kringen tot zich te
trekken.
TweeBrlei bewoog hiertoelo. het finan-
tieel belang om de opbrengst van 't school
geld te verhoogen, en 2o. het geestelyk be-
lsxg van propzgandaen nimmer nog ver
nam men over willekeurige uitsluiting
klacht.
Maar heel anders wordt dit, als de wet
aan de subsidie eischen gaat verbinden, die
met het particulier karakter van een bijzon
dere school ten eenenmale onvereenigbaar
zijn. Dan toch zou het schoolbestuur, door
de si bsidie aan te nemen, voor een schotel
linzenmoes zijn eerstgeboorterecht verkoo-
pen- Het zou door de ouders van besliste
beginselen in den steek worden gelaten, en
de kleine subsidie zou allerminst vergoe
den, wat men op eig9n terrein verloor.
Eeu doode vlieg, zegt de Schrift, kan de
apothekerszalf bederven, en daarom moet
een schoolbestuur vrij zyn, een jongen die
kwaad wil, uit wat kring bij ook kome,
te weren. Als er maar één plaats in de
klasse open'is, en er meldt zioh een jongen
uit den eigen kring aan met een jongen
van buiten, dan moet hst kind van ouders
die zelf aan de school meê'oetalen, kunnen
voorgaan. Zoo zijn er allerlei gevallen
denkbaar, waarin het schoolbestuur moet
kunnen afwijzen, en dit hoogheidsreoht
door weted wang willen te niet doen, ware
door een subsidie de school zelve denatu-
reeren.
Wel erkennen we, dat bij de middelbare
sobool de zaak anders staat dan bij de
lagere, omdat de laatste door allen, de
eerste slechts door enkelen bezocht wordt.
Maar evenmin mig vergeten, dat anders
denkenden ook van hun kant subsidie voor
een eigen sobool kunnen krygen, en ten
andere, dat in alle steden en dorpen waar
geen middelbare school van Rjjks- of Ge
meentewege beslaat, en geen partiouliere
school opkomt, de ouders tooh in dezelfde
moeilijkheid verkeeren, en hun kinderen
naar elders moeten zenden.
Alleen de praotijk zou hier de natuur
lijke oplossing hebben gegeven. Theore
tisch en in de wet is het hier gestelde pro
bleem eenvoudig onoplosbaar. Onder wets-
dwang te willen bepalen, welke leerlingen
op een particuliere school moeten worden
toegelaten, maakt dat die sohool ophoudt
particulier te zijn.
Dooh den eubsidieere de wet ook niet
maar neme alle kosten van de school over.
V st.
UIT DE PROTINCIB.
Middelburg Bij het alhier gehouden
examen in schermen slaagden van het
2e Bit. 3e Reg. Inf. alhier de sergeanten
J. Kaland, M. P. Schrier, Pol vliet H. L J,
Hendrikse D. C. F., Versluij» A. J., Wil-
lemse J. Cen Van Keulen A. W. voor
den graad van Meester op het geweer.
Middelburg De reserve sergeant J. J.
Koopman, van het 2e bat. 3e reg inf. alhier
is bevorderd tot vaandrig by hetzelfde
bataljon.
De St. crt. no. 122 bevat de gewijzigde
statuten der vereeniging tot bevord -ring
van het chr. schoolonderwijs te Zaamslag
voorts de statuten der muziekver6enigirg
Oefening kweekt Kunst te W estkapelleen
de af deeling 's-Heer Arendskerke van »Het
Groene Kruis" te 's-Heer Arendskerke.
Tholen W ij maken attent op de wijzi
ging wegens het Prinsessefeest gebracht
in de spreekbeurten van dhr De Savornin
Lohman. Hy spreekt nu 1 Juni te Stave-
uisse in het hotel van Kooten en 2 Juni te
St. Maartensdijk in 't koor der Herv. Kerk.
Men zie de advertenties in andere bladen.
Koudekerke Woensdagavond sprak
alh:er ds. J. Koekebakker, van Aarden-
burg, voor de S.D.A.P. over het onderwerp
„de komende stembusstrijd". Spreker be
weerde, dat geen enkele partij voor de
arbeidersbelangen opkwam dan de sooiaai-
demoer. en beval daarom de oandidatuur
van mr. Sannes sterk aan. Van de ge
legenheid tot debatteeren werd geen ge
bruik gemaikt. De opkomst was zeer
gering.
Middelburg. Ia de Algemeene Verga
dering van aandeelhouders der Zeeuw sohe
Hypotheekbank werden de Balans en
Winst- en Verliesrekening over het sf0e
loopen boekjaar goedgekeurd. De voorge
stelde winstverdeeling werd door de ver
gadering goedg'.kcurd. Mitsdien wordt uit
gekeerd aan Aandeelhouders 6 pCr, over
het gestorte kapitaal f 3 600, Houders van
opriohtersbewijzen f150, en gestort in het
Reservefonds f571.78y« waardoor het
Reservefonds totaal bed aagt f 21 246.87.
Herkozen werden als Commissarissen de
heeren J. A. Vertregt en C. J. Hondius,
terwijl in de vacalure ontstaan door hei
overlijden van den heer Mr. J. G. van
Deinse tot commissaris werd gekozen de
heer Jhr. M. van den Brandeler, Burge
meester te Middelburg.
Van 1 Juni a. s. is betaalbaar dividend
bewijs nummer 8 der aandeelen met f6
en dividendb iwijs nummer 5 der oprichters
bewijzen met f0.90 ten kautore der Bank
te Middelburg.
'n Gravenpolder. Heden vergaderden
ingelanden van de polder Ooster en Middel-
zwake. De rekening van OosUrzwcke weid
vastgesteld in ontvang op f 497.36$ en in
uitgaaf op f531.62', nadeelig saldo alzoo
f 34.26 De begrooting werd vastgesteld op
f469.06 in ontvang en uitgaaf. Dijkge-
sohot weid bepaald op f 5.25 p- r H.A.
De rekening van Middelzwake werd goed
gekeurd in ontvang op f8 7.37 en in uit
gaaf op f68162' alzoo m.t een goed slot
van f 156 74. De begroeting werd vastge
steld in ontvang en ui haaf op f 738.40.
Dijkgesohot f175 per H.A. Inplaats van
wijlen dhr. J. A.Remijn werd tot dijkgraaf
in Middelzwake benoemd dhr. J. Rijk
alhier. Besloten werd tot pensionneering
van den poiderweiker L. Haekman act
f104 per jaar, waar f50 'sjaars door den
palder 's Gravepolder wordt bijgedragen.
Dinsdagnamiddag raa' ta bij den
landbouwers F. Kremers te Heikant,
onder St. Jansteen, tengevolge van het
onwedor, zijn schaar in brand. Een paar
lunderen en een varken, alsmede eenige
