NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 150.
1909.
Zaterdag 27 Maart
23e jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
S. J. DE J0N6E-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Zij, die zich met 1 April a.s. op ons
blad abonneeren, ontvangen het tot
dien datum gratis.
UIT DE PROVINCIE.
Bange dagen voor Middelburg.
Lezing van Mr. R. Fruin.
Driewegen. Een vorig jaar werd bg de
Hervormde Kerk alhier aangebracht een
consistorie met 2 Zondagschoollokalen. In
tegenstelling met al de Hervormde Kerken
in de buurt ontbreekt in die ter dezer plaat
sen tot heden nog een orgel. Daar naar wij
vernemen de iuantiën der Kerkelijke ge
meente tegen de daarstelling geen bezwaar
zouden opleveren, ware het plaatsen van
een orgel zeer zeker eene goede verbete
ring van het kerkgezang.
Wenielditige. Donderdag was het voor
de vereeniging voor Chr. volksonderwijs
alhier eene zeer gewichtige dag. 's Namid
dags is er, als gewoonlijk bij het eindigen
van het leerjaar, eene openbare les ge
houden, die door tamelijk veel belangstel
lenden met genoegen werd bijgewoond.
De teeken- en schoonschriften, benevens
handwerken der leerlingen werden ten
toon gesteld.
Goes. Hedenmorgen half 9 op 't per
ron van 't station kreeg een vreemde
koopman alhier twist met zijn „vriendin",
zij trachtten elkaar de koopwaar te ont
nemen, waarbij zij handgemeen raakten
en de man de vrouw door een ruit van
de derde klas wachtkamer dnwdo. De
koopman verdween hierop per trein naar
Middelburg. De dame is hem blijkbaar
per volgenden trein gevolgd.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '•ent.
zssssssESssuzaasgate. aBssy WTsa emiaam
De laatste der vier lezingen in dezen
winter, uitgaande van de Geschied- en
Letterkundige Vereeniging te Middelburg,
was lang de minste niet.
Wat de heer Fruin ten gehoore braoht
lag binnen het bereik van een gewoon
ontwikkeld publiek en vermocht zelfs de
belangstelling te wekken van de school
jeugd, die gelukkig een vorige maal was
thuisgebleven.
De heer Fruin begon zijn lezing met
zijn gehoor even beet te nemen Werke
lijk daoht ik een oogenblik, dat hij zijn
plaats aan een ander zou afstaan, toen
hij mededeelde, dat hij met toestemming
van het bestuur een eenvoudigen timmer
man het woord zou laten voeren, en dat
hg slechts zou aanvullen en vertolken,
wat deze, als slecht ter tale ïijode, mis
schien onduidelijk zou mededeelen. Het
bleek gelukkig slechts een papieren plaats
vervanger te zijn, één der bronnen, waar
uit de spreker voor zij q lezing geput had.
Hij heette Pieter Joosse, was Middelburger,
timmerman van beroep en ooggetuige van
vele diDgeD, die hij in zijn kroniek be
schreven boeit.
Hoe de spreker dexe kroniek als ge
schreven aanhangsel van een kroniek van
Reigersberg gevonden heeft werd eerst
medegedeeld. Vervolgens, waarom zij zoo
belangrijk was. Niet, omdat ze zoo schoon
van taal en stijl is het tegendeel is
waar. Maar de sohrjjver blijkt zeer be
trouwbaar te zijn en waarheidlievend. Hij
deelt slechts mede en dan nog zeer
voorzichtig wat hij zelf gezien heeft
of van ooggetuigen vernomen. Met reoht
mocht hij de zinspreuk voeren„Altijd
reeht houdt", een spreuk, die ook eigen
aardig op zijn vak past. In 1586 werd
genoemde Pieter Joosse opgenomen in het
timmergilde, waarvan hij in 1594 tot deken
gekozen werd. In 1605 overleed zijn
vrouw, hem met de zorg voor vier kinderen
achterlatende, wat waarschijnlijk de oor-
zaak is van de t$delijke rust zijner pen.
Bij was een Calvinist, maar behoorde
niet tot de voorvechtershij was integen
deel min of meer slap. Van hooge politiek
had hg geen verstand. Zijn kroniek
begint bij den beeldenstorm. Hij zegt er
niet veel van. Zeker ook wel, omdat hij
er niet erg mee ingenomen was, wat bleek
uit een geüioht, dat de spreker voorlas
voor beelden buigen deed hij niet, maar
ze breken ook niet. In Middelburg werd
alleen de nieuwe leer gepredikt in het
Taanhuis, staande op de Rouaansche kade.
Het lag buiten de eigenlijke stad op een
eiland. De Magistraat van Middelburg
handhaafde op deze wgze het plakkaat van
de landvoogdes, dat gunstig was voor Bra
bant en Vlaanderen, waar de nieuwe leer
reeds vroeger gepredikt werd en daarom
daar toegelaten werd, maar dat eenige
dagen te vroeg voor Middelburg kwam,
omdat tot nog toe daar niet gepredikt was,
waarom de prediking daar dan ook ver
boden werd. Met ze toe te laten in het ge
noemde Taanhuis, dat eveu buiten de stad
lag onder het onmiddellijk toezicht van de
overheid, deed deze niets tegen het plak
kaat der landvoogdes. De eerste ongere
geldheden in Middelburg vonden plaats op
den 6en September 1566. Er werd een ge
rucht verspreid, dat de bisschop krijgsvolk
toegelaten had en verborgen hield iu de
Abdij, met het doel een aanval te wagen op
de Calvinisten. Het was echter niet meer
dan een praatje van een dronken bode.
Nadat de Magistraat zich ter plaatse over
tuigd had, dat het gerucht onwaar was,
kwam het volk, dat reeds te hoop geloopen
Was, tot kalmte. JSen half jaar later zouden
er ernstiger onlusten uitbreken. Er was
door zekeren Pieter Haeck een expeditie
op touw gezet naar Walcheren. Dat de op
positie tegen de regeering van Filips een
vast punt wilde bezetten, was nog zoo
dwaas niet. 75 jaar vroeger was het ook
beproefd door de oppositie partij tegen
Maximilian toen was 't op Sluis gemunt.
Pieter Haak was een geaoht ingezelene
van Middelburg; zijn schoonzoon was het
hoofd der Calvinisten aldaar. Hoe geheim
het plan ook gehouden was, toch werd
het verraden door een schipper, die de
öeuzen moest helpen overvoeren, maar die
berouw kreeg en de Magistraat van Vlis-
singen waarschuwde. Den 2en Maart 1567
landde de expeditie tussohen Viissingen
en Rammekens. Viissingen weigerde de
Geuzen in te nemen. De bevelhebber van
het fort Rammekens, dat op aanschrijven
van den Prins van Oranje geweigerd had
regeeringstroepen in te nemen, welke nu
voor het fort lagen, wilde de Geuzen wel
innemeD, als ze een lastbrief van den Pms
konden toonen. Daar ze dit niet konden,
werden ze geweigerd. Nu trokken ze naar
Amemuiden, om het daar te probeeren.
Ook daar mislukte het, daar Amemuiden
geheel afhankelijk was van de Magistraat
van Middelburg en deze bij monde van zijn
burgemeester, den afgevaardigde van Ame
muiden, in bet holle van den nacht ge
zonden, verbood de Geuzen iu te neuten.
Op Walcheren gelukte alzoo deze expeditie
niet. Er schoot niets anders over dan naar
Antwerpen terug te keeren, na eerst een
landiDg op Zuid-Beveland beproefd te
bobbeD. Kort dearop werd de heele expe
ditie in de pan gehakt.
Het gedrag van den prins, die toen te
Antwerpen vertoefde, is wel gelaakt. Men
meende, dat hij het in zijn hand heeft
gehad, in 1567 den opstand te doen ge
lukken. Men moet echter niet vergeten,
dat wjj de gebeurtenissen van 1567 zien
in het licht van de latere geschiedenis.
In 1567 was de prins nog in 't geheel
niet het aangewezen hoofd eener natio
nale oppositie. Dat waren de «groote
heeren" met den prins waren dat Eg-
moud, Hoorne, Hoogstraten. Wel had de
prins zioh aan het hoofd kunnen stellen
van een plaatselijke oppositie. Hij wilde
dat eohter niethij verlangde niet sleohis
den steun der geoompromiteerde hoofden
der Calvinisten, maar van de Calvinisten
zelf. Io 1572 was de toestand geheel an
ders. Toen had het volk een vijfjarige
onderdrukking van Alva achter den rug
en was het duidelijk geworden, dat niet
sloohts de leiders door Filips (Alva) ge
straft zouden worden, maar ook wel dege
lijk het volk zelf. Het verschil tussohen
den toestand voor en na 1567 moet vol
gens spreker niet daarin gezocht worden,
dat in de laatste periode zooveel strenger
gestraft werd dan in de eerste, maar veel
meer in de veranderde rechtspraak. Voor
1567 werden de straffen opgelegd door de
schepenen, die de inwoners der stad ken-
den, en daarom niet de zwaarste straffen
toepasten.
Na 1567 moesten strafbare feiten door de
schepenen worden overgebracht naar den
Raad van Beroerte te Brussel- Deze be
rechtte de delicten en gaf de straf aan, die
de schepenen hadden uit te spreken. Een
paar sterke staaltjes van dis Btrengere
straffeu werden door den spreker medege
deeld. Zoo deelt Pieter Joosse mede, dat hij
een man en vrouw heeft zien ophangen, om
dat de vrouw met een slof een Mariabeeld
geslagen had, wat ze vroeger slechts mat
haar hart gedaan had. De man was onschul
dig, maar werd toch, als hoofd der vrouw,
cok gehangen.
Na de pauze deelde de spreker nog iets
mede uit het jaar 1572. Eerst gaf hij uit
voerig de grenzen der stad aan, die toen
veel kleiner was dan nu. Iu dat jaar zond
Alva bezetting naar Walcheren. Viissingen
weigerde die in te nemen, maar verklaarde
daarmee zich nog niet voor de Geuzen. Zoo
vatte Alva het ook ep. Hg zond nog eens
een gezant naar Viissingen en Middelburg
om de Magistraten over te halen de regee
ring itroepen wel in tenemea. Voor hg in
Middelburg kwam werd hg opgepikt en
naar Viissingen gebracht. Op zijn verzoek
werd hg onder geleide naar Middelburg ge
voerd. Kort daavup koos Viissingen de
zijde der Geuzen. Middelburg, Veere en
Rammekens waren nu nog alleen Spaansch.
Middelburg wierf een vendel,om zich tegen
de Geuzen te verdedigen.
De aanval der Geuzen was gerieht op
de Dampoort en Lagevielepoort. Toen de
eersle aanval tegen de verwachting
mislukte, kreeg de bezetting van Middel
burg weer moed.Eenige Spanjaarden deden
een uitval, met het gevolg, dat de Geuzen
zioh van de Dampoort terugtrokken. Ook
de aanval op de Lansevielepoort mislukte.
Veere, dat aan de Geuzen was overgegaan,
kon de landing van Spaansohe troepen
uit Bergen-op-Zoom niet beletten. En zoo
eindigde den 8en Mei het beleg. Het was
mislukt. Eerst in 1574 zou Middelburg
naar de Geuzen overgaan. De spreker
besloot zijn belangwekkende lezing met
zijn hoorders de spreuk van Pieter Joosse
op het hart te bindep„Altijd reoht te
houden".
Krabbendijke. Gemeenteraadsvergade
ring van Donderdagmiddag twee uur. Voor
zitter de heer burgemeester en tegenwoor
dig vijf leden, de heeren J. Butijn en J.
P Krijger afwezig.
De notulen der vorige vergadering wor
den gelezen en onveranderd vastgesteld.
Daarna wordt mededeeling gedaan dat
het rijk de som van f 3300 heeft beschik
baar gesteld voor verbetering van de
haven werken, welke sein in twee termijnen
volgens hst verlangen van het dag. bestuur
zal uitbetaald worden.
Daarop komt de finantieele zijde te
voorschijn van het in vorige vergadering
genomen besluit,om een 6de ocdarwijzerfes)
te benoemen aan de openbare lagere school.
De voorzitter stelt voor te benoemen tegen
1 Mei a.s. op f 550, zoodat voor 1909 noodig
is f 366 666 en dit te vinden door aan
Gedeputeerden te verzoeken de f 100 die
zij van het buitengewoon subsidie volgens
art. 53 hebben afgedaan, to adviseeren
dis alsnog te verleenen, daarna de 173.33
rijkssubsidie, die anders eerst op de vol
gende begrooting zou komen.! Aan H. M.
de Koningin te verzoeken, deze alsnu toe
te staan en de rest f 93.33s te vinden uit
de Hoofd. Omslag door den factor van
fl.23 te brengen op f 1.25.
De heer Vogelaar zal niet op de eerste
post k f100 ingeaD, daar hij vertrouwt
dit gerust aan Gedeputeerden te kunnen
overlaten, ook niet op de tweede post,
daar dit een vaste rijksbijdrage is, en het
alleen gaat om den vorm van uitbetaling,
maar het spijt hem dat het dag. bestuur den
moed heeft gehad, de derde post te vinden
uit verhooging van den hoofd, omslag.
Allen zijn het eens, dat die aanslag in
onze gemeente zeer hoog is, en dien nu
weer te verhoogen en zoodoende allen
te laten betalen voor iets waar een groote
minderheid geen belang bij heeft, niet
alleen, maat' waar men zioh de weelde
gaat veroorloven om voor 228 kinderen
zes leerkrachten te gebruiken om hst
onderwijs op hooger peil te brengen, daar
had hij het billijk en reoht gevonden, zoo
die meerdere kosten gevonden werden
door veihooging van sohoolgeld.
Deze post kan nog aanmerkelijk ver
hoogd worden en dan komen de lasten op
diegenen die er genot van hebben. Kan dit
niet door de thans geldende verordening op
de heffing van schoolgelden, dan kan deze
gewgzigd worden, want die is indertijd
vastgesteld en gegrond op gewone omstan
digheden, maar nu er door het genomen be
sluit buitengewone dingen plaats hebben,
kon nu die verordening daarop gebaseerd
worden Hij zal daarom uit volle overtui
ging tegen dit voorstel stemmen. De voor
zitter zegt dat het slechts een kleine ver
booging is en het slechts in de hoogere
klassen een eanigszins merkbaar bedag is,
en door het verhaogen van schoolgeld zal
slechts de middenstand getroffen worden,
daar het schoolgeld niet hooger mag zgn
dan dat het per kind aan de gemeente kost,
en hg meent dat dit ongeveer in de hoogste
kiaase geheven wordt. De heer Vogelaar
zegt hierin van meening te verschillen. Tot
stemming overgaande wordt het voorstel
met drie (Wellem&n, v. Gorsel, v. Nieuwen-
huize) tegen 2 stemmen 'Sonke en Voge
laar) aangenomen. Nadat het kohier van de
hondenbelasting tot een bedrag van f 74 is
vastgesteld, wordt de vergadering na de
gewone rondvraag door den voorzitter ge
sloten.
Kruidingen. Tegen 1 April 1909 ia aan
den postbode M. van den Berge, eervol
ontslag verleend uit 'srjjks dienst na 30-
jarigen diensttijd.
Waarde. Geslaagd met nnmmer één
voor het examen van kommies bij 's rijks
directe belastingen, dhr. J. Sonke, alhier,
I)» Staatscourant no. 71 bevat de sta
tuten der Groene Krnisvereeniging „Zie
kenzorg" te lerseke.
Tegen 's avonds half 8 ure was er in
de school eene vergadering uilgeschreven
voor alle belangstellenden in het Chr.
onderwijs, waarin zou plaats hebben het
ontslag der aftredende leerlingen, maar
waarin ook tevens het hoofd der school
de hear C. van Dijl, en de onderwijzeres
mej. J. A. Laban, beiden wegens hun ver
trek naar Goes (Herv. school), afsoheid
zouden nemen van deze sehool.
De voorzitter ce WelEerw. heerds. Drcsv
opende deze vergadering nadat gezongen
was Ps. 68 10, met gebed. Z.Eerw. sprak,
na gelezen te hebben Ps. 90, een zeer
hartelijk woord ter opening dezer vergade
ring, die voor de school eenigszins verge
leken kon worden bij oudejaarsavond en
herdacht ook het werk van het hoofd der
school en van de onderwijzeres in de ver-
loopen zes jaren, sedert de oprichting dezer
sehool, in 't belang der Wemeldingsohe
jeugd verricht. Vervolgens kreeg de heer
Van Dijl het woord die een overzicht gaf
over het verloopen jaar, en ook van deze
gelegenheid gebruik maakte om den ouders
nog eens ernstig er op te wijzen, hunne
kinders tooh vooral niet te vroeg van de
school te nemen.
Den vertrekkenden leerlingen werden
hierop door spr. bij hun intrede in het
leven ernstige vermaningen meegegeven,
waarna de getuigsehriften, ieder voorzien
met een toepasselijke tekst, naar aanlei
ding waarvan in verband met aanleg en
bekwaamheden eenige toepasselijke woor
den werden gesproken, werden uitgereikt.
Bij monde van een der oudste leerlingen
werd daarop hun „meester" dank gezegd
voer '1 genoten onderwijs, en een klein
cadeau aangeboden. De heer van Dijl ging
thans voort om een afscheidswoord te
spreken tot de aanwezigen en noemde
met name den voorz. van het bestuur, den
eere-voorz. den heer K. Dominicus en den
oud-seoretaris den WelEd. Aehtb. Heer
F. Wabeke, burgemeester dezer gemeente.
De eere-vojrzitter braoht vervolgens
zijn afscheidsgroet, aan het hoofd der
school, met zijne eohtgeooote, en Mej.
Laban, heD gedenkende in^hunne werk
zaamheden, en als zijne persoonlijke vrien
den. De beste wensohen werden den ver
trekkenden naar Goes meegegeven.
De seor., de heer F. Dominious, sprak
een woord van dank, namens de ouders
der aftredende leerlingen.
Burgemeester Wabeke, sprak een af
scheidswoord èn als vriend èn ook een
waardeerend woord over het onderwijs
aan deze school, als hoofd der gemeente.
De voorz. las voor een schrijven van
den heer Florusse, die wegens huiselijke
omstandigheden zeer tot zijn spgt ver
hinderd was, tegenwoordig te zijn, maar
large dezen weg zijn dank en afscheids
groet aan het hoofd der school en mej.
Laban overbracht. Verder sprak de voor
zitter namens het bestuur een zeer harte
lijk woord, waarin ook nog herdacht
werd het werk van mevr. Van Dijl ten
bate der school, vooral in 't begin verricht,
door het geren van handwerklessen, door
het houden van een kransje, het organi-
saeren van een bazaar, enz. enz. Nadat
door de aanwezigen den vertrekkenden
staande »Dat 's Heeren zegen op U daal"
was toegezongen sloot de heer Van Dijl
deze vergadering met dankzegging. De
vergadering was flink bezoeht, werd af
en toe afgewisseld met gezang, en droeg
een zeer aangenaam karakter.
Door het vertrek van dhr Van Dgl is een
vacature ontstaan als kerkvoogd der Ned.
Herv. Kerk alhier.
De aanbeveling voor seoretaria-oat-
vanger te Rilland Bath bestaat uit de
heerea W. Griep, lid van den raad aldaar,
en J. Ermerins, secretaris vau Hoedekene-
kerke. Er waren 25 solioitanten. De be
noeming heelt heden plaats. De heer Griep
had, ook reeds tijdens de ziekte van den
secretaris diens functie belangloos waai-
genomen.
In de week van 17 tot en met 23
Maart 1909 zijn in Zeeland voorgekomen,
19 gevallen van roodvonk, waarvan 2 te
St. Annaland, 1 te Axel, 1 te Rilland Bath,
11 te Stavenisse, 3 te Viissingen en 1 te
Wolphaarisdijk en 1 geval van diphthe-
ritis te Hulst.
Goes. Op last van den Commissaris
van politie alhier is, als zijnde zonder
middelen van bestaan, over de grenzen
gebracht de 58-jarige P. J. Dresselaers,
kleermaker, geboren en wonende Beveren-
Waes, België.
Middelburg Door Gedeputeerde Staten
van Zeeland is bepaald, dat de oandidaat-
stelling, stemming en herslemming voor
lid der Prov. Staten in het district Goes,
vacature B. M. dan Boer, respectievelijk
zullen plaats hebben op 23 April, 4 en
18 Mei a.s.
Middelburg. Iu den afgeioopen naoht
zijn hier ten nadeele van iemand alhier
14 kippen gestolen.
Bresketis. Hedenmorgen 11 uur voer
Jan da Koster met vrouw en 17-jarigen
zwager (Panlus Brand, broer der vrouw)
met hun aak van bier de haven uit. Toen
het schip even buiten de haven was zagen
een paar schippers dat hut vaartuig stil
lag met de vlag halfstok». Een paar hoog
aarzen werden bemand, trokken er op uit,
en keerden terug met 't bericht dat ge
noemde P. Brand door eon rukwind,
waarbij de fok brak, over boord ge
slagen en verdronken was. Het geval
was te aandoenlijker, dewijl op een dier
hoogaarzen zioh de vader van dezen ver
dronken schippersknecht bevond.
