NIEUWSBLAD
historisch
VOOR ZEELAND
No. 139.
1909.
Maandag 15 Maart
23e jaargang,
CHRISTELIJK-
i
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, 10 Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Bjj dit nummer behoort een By voegsel
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ^ent.
Zl), die zich met 1 April a s. op ons
blad abonneeren, ontvangen het tot
dien datum gratis. t
18 Maart 1909.
Belangrijke datums.
23 Maartter visieligging on verkrijg- j
baarsteiling der kiezerslijst en bijbekoo-
rende lijsten.
23 Maart tot en met 15 Aprilgelegen- I
beid tot reclame.
Tot 21 Aprilter visieligging en ver-
krjjgbaarstelling der reclames.
Voor 15 Mei: definitieve vaststelling
der kiezerslijst.
Met recht van interruptie.
Interruptie, in de rede vallen is in de
Tweede Kamer aan de orde van den dag.
Wij zagen er deze week weer eeuige
staakje» van bij de behandeling van de
tien-uren-motie.
Dit herinnert aan den uitval eenige
maanden geleden door minister Wentholt
beproefd op mr. Troelstra met zijnik
ben aan 't woord 1
Politicus in het Haarlemsch Dagblad
sohreef naar aanleiding hiervan 't volgende
'tls niet prettig om, als gij zijt man.
die ondanks alle mogelijke „zeemans
rondheid" in taal en manieren, tooh van
eerbiediging der maatschappelijke goede
vormen houdtbovendien iemand me!
echt officiers-bloed in de aderen, als
admiraal Wentholt; gewoon om, wan
neer hij aan 't wcord is, aandachtig en
eerbiedig te worden aangehoord
Om dan te moeten verduren dat daar,
op twee pas afstand van u, een paar
heeren zitten neergehurkt, en eikander
opvroolijken door allerlei moppige
gezegden. Bard op, luide, zonder zich
te geneeren Nu en dan, al voort-
snaterend, even kakend naar den spre
kenden minister, met oogtrekje van
„Is-ie nu nóg al niet klaart".
En dan, opeens, zoo ter loops, precies
of men daar zit aan de „Kletstafel" van
een soos of een „kroeg", waar de toon
van 't discours nu eenmaal zekere üdeele
lossigheid heeit aangenomen Dan,
316
FEUILLETON.
nooa
SCALDIS.
Renesae—Noordwei le.
II.
Hier komen wij in volop houtgewas van
allerlei schakeering, waartnsschen de weg
OD8 heenleidt, overvloedig zjjn ook hier do
meidoorns, groeiend in het wilde, die wel
onder deZeeuwsche eigenaardigheden mo
gen worden geteld en vooral in hun bloei
tijd ruimschoots tot de schoonheid en liefe
lijkheid voor dit deel van Schouwen bij
dragen.
Heeds van verre zien wij de torenspits
van het door ons bezochte slot Moermond
tusschen het geboomte uitsteken en noor
delijker op, de twee vuurtorens, gebouwd
in 1843 en 1856.
Het huis „de Holle" even bezijden Mver
mond gelegen, is thans eene hofstede doch
was eertijds mede eeB versterkt slot. Nu op
de grenzen der gem os sta komende, en een
wijlen blik slaande over de geheele heer
lijkheid, din zien wij dat deze grootendeels
in een boomrijke streek ligt.
Renesss's torenspits rijst voor ons op uit
een dichten gordel van groen. De streek
waarin het dorp ligt vangt aan bjj den
z. g. n. „haart", aan de oostzijde omstreeks
Scharendjjke en strekt zioh uit tot aan
Westerschouwen.
Heerlijk is 't hier tewandelen, want zoover
ons oog reikt is het hier weide en akker en
bout, in velerlei tinten van groen en geel
en bruin en blauw,naar den aard van grond
plotseling, eene interruptie. Meneer de
afgevaardigde heeft warempel toeh nog
eventjes, onder 't snateren en giebelen
door, geluisterd En nu verwaardigt
ie zirh «au er een woord tusschen te
gooien... Waar zijn Exellentie zeker
maar direct, nederig, dadelijk kant en
klaar, op moet reageeren
Neen, ds:i vliegt 't zoo'n „zee
bonk" als ad mi: aal Wentholt dan tooh
eventjes, met wetwen bloedstroom, naar
't hcofd Dan komt al wat er in hem
aan eerbied voor deoorum, voor tuoht,
voor gezag, aan autoritair gevoel oi k,
leeft, in felleo opstand. Dan dondert
deor de zaal, inderdaad als de kreet
op de commandobrug van het sohip,
welke het gedruiseh der golven èn van
de machines óén oosenbiik overheeiaeht,
dat vergramde»Ik ben aan 't woord,
meneer Troelatra 1"
Dan zioi wen de jolige lauhtrek op
het smalle, vale gezicht van scherpe
lijnen des afgevaardigden uit Amsterdam
verstarren. De vale kleur wordt intens-
wit. In de donkergrijze, stekerige oogen
vlamt woede.... „En ik interrumpeer
u, meneer de minister 1"De schrale
gestalte staat bij de groene tafel, 't Lijf
iets vooruii gebogen, als in dreig
houding De vuisten gebald, in hef
tige emotie Yan de bieeke, trillende
lippen komen nog wat woordeD, ver
stervend in 't aanzwellend gedruisoh van
eene Kamer, die verschrikt door
plots-ontvonkt incidentte hoop
dringt
Door het dofie gegons vei» iets-drei
gends, dat komt, tikt onverpoosd de
hamer van den president
't Is alweer gedaan. Het incident is
afgedreven De heer Troeistra nog
wat bleeker dan gewoonlijk met soham.
per gliinlachje en medelijdend schouder
schokje, loopt weg
Ouders, laat uw kinderen voor onderwijzer
of onderwijzeres leeren.
Nu de tjjd van de toelatings-examens
o. a. a»n de Chr. Normaalschool te Middel
burg, de Chr. Normaallessen ta Terneuzen
weer daar is en ook te Goot) aan de Chr.
Normaalschool alsnog gelegenheid bestaat,
maken we ouders en verdere belacghebben-
of gewas, naarmate de zon 't verlicht of de
wolken er haar groote schaduwen opwer
pen. 't Is een omgeving waar 't houtgewas
zoo welig tiert, dat oude lieden in 't laatste
der 17e eeuw wisten te vertellen, dat hier
eikenboomen groeiden, die voor 120 gulden
por stuk verkocht zfjn, eens destijds groote
som,terwijl in 1830 op de buitenplaats Orol
vlak bij het dorp, wel 300 oude esschen-
boomen geveld werden, waarvan de mees
ten een middellijn hadden van 60 tot 70
Hijnlandsche duimen.
In deze omstreken werden dan ook vroe
ger nog al eenige buitenplaatsen gevonden,
meest van aanzienlijke Zierikzeeschel&mï-
lies, o. a. behoorden er een drietal aan het
geslacht Boffer aldaar.
Het dorp doorgaande, willen we nu even
eerst een bezoek brengen aan de westelijk
gelegen duinstreek. Hier komen wij in
eene voor ons geheel vreemde omgeving.
Grootendeels zand en nog eens zand ver
toont zich uren ver in dea omtrek aan ons
oog. De bewoners van de e.g n. „duinhoe
ven" halen met noesten vlijt en taaie vol
harding uit don schralen grond wat er uit
te halen is. Deze duinhoeven met hun
nijvere bevolking vormen op landbouwge
bied als het ware een republiekje op zich
zeiven. Voor een groot deel van de be
woonde wereld afgezonderd levende, en
met deze alleen voeling houdende door den
afzet hunner producten, vormt veeteelt en
zuivelbereiding het hoofdbestaan der ge
bruikers.
Dat de exploitatie van den veestapel zich
hier tot eigen kring beperkt, blijkt ook wel
hieruit dat het, vee van de duinen, wanneer
dit vervoerd wordt naar de kleistreken,
aldaar minder kan aarden, en ookomge-
den opmerkzaam op bovengenoemde in
richtingen.
Ons christelijk onderwijs breidt zich
steeds moer uit. Ea 't peil van dat onder
wijs moet omhoog, zal het op den duur vol
doen aan de steeds toenemende eischen van
het maatschappelijk leven.
Daarom is er voor oaze a. s. onderwijzers
behoefte aan eene degelijke opleiding.
Eene opleiding waarbij niet angstvallig
gelet wordt op de eisehsn van het examen
maar die ook door vreemde talen, viool en
zang, wiskunde, Bjjb. Gesch. en Kerk-
gesck. den kweekelingen eene algemeeno
ontwikkeling aanbrengt, die latere studie
vergemakkelijkt.
Een fliDke jongen tooh kan onder 's
Heeren zegen op zijn 17de jaar de akte
-oor vrije en ordeoefeningen, op zijn 18de
oe hulpakic, op zijn 20ste en 21ste de
hoofdakte, een jaar later de akte Engelsoh,
een paar jaar later de akte Duitsoh en
Fronsoh behalen.
Zoo'n jongen kan dau ongeveer op 27-
jarigen leeftijd dingen naar betrekkingen,
waarin men van f 1400 tot f2000 verdient.
üovrnliea kan zulk een jongmeusoh zieh
toeleggen op de studie voor de akten die
gelden voor 't Middelbaar onderwijs, iets
wat zeer bezwaarlijk gaat, sis men op
laiereD leeftijd nog de moderne falen moet
bijwerken. En hier wacht ons Christelijk
onderwijs, zoo de aanhangige wetswijzi
ging tot stand komt, een zeer soboone toe
komst.
Wij vestiges hierop nog eens de bijzon
ders aandacht.
Een oordeel over het vorig Kabinet.
Wij raden onze vrienden aan, niet al te
druk naar de vergaderingev; te loopeu,w»»r
liberale sprekers bijeenkrman en vooral
nier ta gaan debatfceeren. Immers, wat men
krijgen zal, weet men eenige vegen voor
't kabinet-Kuypervalsche voorstellingen
in verband met de antitheseeea verheer
lijking van het kabinet-De Meester; een
afkamming van het kabinet-Heemskerk
onvervulbare beloften in zake Staatspen
sioen eon lofrede op het algemeen stem
recht eenige schimpscheuten op ons »dure
leger" en dit alles overgoten met eenige
„christelijke", vaderlandlievende en vooral
arbaiderslievende saus.
koord, wanneer de beesten uit de malsche
Schouwsche weiden kernen, zij niet kunnen
gedijen op de schrale duingronden. Door
den drang der omstandigheden gaan even
wol tegenwoordig de duinboeren al inoer en
meer met hun tijd mee.
Voor zoover wij hier onzo wandeling uit
strekken, trekt het onze aandacht dat ook
verbouwd worden lupinen en Indische kers
en waar wij hier en daar nog zaaigrond
aantreffen hoofdzakelijk rogge. Om het
overwaaien van zand ta beletten worden
dan dezo perceelen beschermd door aarden
wallen wat voor kleibowonora een eigen
aardig gezicht oplevert. Ook voor de aard
appelteelt is de meest8 grond hier niet ge
schikt wel levert deze 'n voldoende kwan
titeit op ma»r een minderwarige kwaliteit.
De lupinen dienen als voedsel voor het vee,
of voor groene bemesting, en wordt dit ar
tikel ook wel voor den uitvoer gekweekt.
Het zaad, niet ongelijk aan een kleine erwt,
wordt verzoenden naar die streken, waar
heiontginningen plaats hebben en dient
dan uitsluitend voor groene bemesting, het
zaad heeft tegenwoordig een handels-
wasrde vas 4 tot 6 gulden per B.L.
Bet kweekeu en vooral het oogsten van
het zaad der Indische kerB, vereisoht vrjj
wat meer zorg. Het zaad moet, om het goed
te winnen, zóó droog ziin, dat het op na
tuurlijke wijze meest van zelf uit de peulen
valt. Na afgesneden te zijn, wordt ket dan
ook hier op 't terrein zelf, op zeilen echoon
gemaakt.
Strekken wij onzen tooht nog verder
westelijk naar de duinen uit, ja, dan ko
men wij in die streken, waar het land in
letterlijken zin „weg waait», d.w.z. dat
het soms zóóveel last van het overwaaien
Het is goed dat wij nu reeds afspreken
geen vergaderingen van de tegenpartij bij
te wonen. Het ia weggeworpen tijd.
Wij zullen nog wel gelegenheid vinden
een en ander van hetgeen door liberale
volksspreksrs zal worden gedebiteerd, in
onze kolommen te weerleggen.
Wat dc zegeningen van hel kabinet-
De Meester aangaat, om die te beoordee-
len, behoeven wij onze eigen meening
niet uit te sprekenwij laten de lin k-
sehe partijen zeiven sproken.
Het Volk o. a. sohreef er eenigen tijd
geleden dit van
Twee redenen hadden samengewerkt,
om elke democratische geestdrift, die
zioh op het kabinet-De Meester had
kunnen richten, radioaal te doovende
naargfesl g bleekblauwe water-en-melk-
poiitiek van de vrijzinnig-democratisch,
uni-hberalistisohe coalitie, waarin de
bianoo-leuze als een smakelooze meel-
klont dreef, en de stelsel- en futlooze
politiek, door het ministerie zelf van af
zijn optreden gevoerd. Er was tussoheD
het ontwerp tot grondwetsherziening en
de rest van de regeeringsdaden geen
zweem van samenhang.
Siaai's onwil eerst, zijn onbeholpen
heid daarna om een militaire hervor
ming tot stand te br«ngen, die flinke
bezuiniging tevens was. Stuart's morsen
met de millioenen voor Marine, waar
mee de Kamer hem om de ooren smeet,
Yeegens' geheel-onthouding op het ge
bied 'T.a arbeidswetgeving, zijn conser
vatief vasthouden aan het verzekerings
stelsel, zijn aarzelen tegenover de werk
gevers-agitatie, de houding der regeering
bij het arbeids-eontraet, met zijn staan
geld wij hebben al genoeg genoemd
om te doen gevoeleD, hoe weinig een
regeering, die al deze halfheid en laf
heid op haar geweten had, erin kon
slagen, bij de demoeraten in en buiten
de Kamer, bij de arbeidersklasse spe
ciaal, den warmen strijdlust te ontvon
ken, die noodig is om een taaie, be
houdzuchtige meerderheid onder de knie
te krijgen
In plaats van het tijdelijk vereni
gingspunt te zijn van alle democratisch
streven, van leider en voorvechter te zijn
vac duinzand heeft, dat het uitsluitend
maar alleen schraal voeder voor het vee
oplevert
Bebban wij vroeger reeds gezien dat de
prijzen van het bouwland in de kleistreken,
gedurende den loop van de laatste kwart
eeuw, enorm zijn gestegen, ook hter, in
de duingronden, heeft dit merkbaren in
vloed uitgeoefend.
Kon men b.v. vóór een 60 jaren, nog
eene duinhoeve, ter grootte van 100 tot
200 gemeten pachten vóór óén gulden
vijftig cents per gemet, nu is deze prijs
tegenwoordig al opgevoerd tot zes zeven
gulden en is er nog in 1907 eene duin
hoeve van 150 gemeten verkocht voor
f130 per gemet.
Hoe weinig waarde de gronden in ouden
tijd hier hadden, blijkt ons ook uit een
verzoek van lman van Zuidtland, Heer
van Moermond in Oot. 1627 gedaan
Reeds vroeger werd er geklaagd over
het verstuiven der duinen in Schouwen.
Vele ordonnantiën werden er uitgegeven tot
het beplanten met helm «gelijk dat van oude
tijden gebruikelijk was« zoo lezen wij.
In 1647 werden daarover weder ernstige be
velen gegeven, die meermalen, o.a. in 1659,
zijn vernieuwd.
In verband met die helmbeplanting is er lang
verschil geweest tusschen de Staten van Zee
land en den Ambs. Heer van Haamstede
over het recht van een deel der Westdui
nen en waranden liggende in den Wes
teren-ban.
Meermalen hadden hier afpalingen plaats, o.a.
in 1594, 1602, '11 en '12. In 1728 heeft de
toenmaiige Ambs. Heer R u t ij n M o g g e, het
daartoe weten te brengen, dat hem dat deel der
duinen ter leen werd gegeven, waarmede het
geschil eindigde.
in het verzet tegen elke reactie, in de
verovering van ruimer baan voor de
ondtplooiing van het arbeideTBleven, was
het kabinet-De Meester het kabinet der
verstrooiing, der ontmoediging, der te
leurstelling. Aan zijn kracht, om na
veel verloren schermutselingen den groo-
ten slag voor de grondwetsherziening te
winnen, geloofde niemand meer, blijk
baar de heeren zelf ook niet, toen
zij zuchtend ervan afzagen en in het
ambteloos leven terugkeerden, erkenden
zij daarmede de seniele aftakeling van
een liberalisme, dat stuk voor stuk al
de idealen van zijn jengd tot illusies
verklaart, dat nooh de ideeën noch de
mannen meer oplevert, die onze samen
leving moeten roeren naar den nieuwen
tijd, dat alleen nog wil hervormen om
te behouden, en dientengevolge voor
elke werkelijke hervormingsdaad onbe
kwaam is.
Dat schikt noga', niet waar? En dan
te weten hoe in 1905 met allerlei mooie
beloften en fiere leuzen de bewuste arbei
ders naar de stembus zijn gezweept om
mik een kabinet aan 't roer te krijgen.
Wat hebben ze zioh toen dan tooh leelijk
bij den neus laten nemen 1
Een wegstervend volk.
Omtrent den zendingsarbeid onder de
Eskimo's van Labrador door de Broeder
gemeente lezen wij het volgende in de
jongste „Berichten uit de Heidanwereid",
uitgegeven door het Zendingsgenootschap
der Evangelische Broe-'ev^aiaente te
Zeist
Op den lsten Maart van dit jaar wer
den er te Kilünek, het nooidelijkst gele
gen Zendingsstation der Broedergemeente
in Labrador, 15 Eskimo's gedoopt; het
waren 9 volwassenen en 6 kinderen.
De laatste winter was bijzonder koud.
In de maand Maart was het doorgaans
27 of 28 gr. R. Op 27 Augustus bezooht
de Gouverneur van New-Foundland, sir
William Mac Gregor, het station Killinek
hy werd vergezeld door dr. Grenfell.
Wat het werk van onze zendelingen in
Labrador betreft, dat is een werk der
dienende liefde aan de sponde ran een
wegstervend volk. In 1877 woonden er
„om te mogen pngten de gorsinghe aan
de westzijde van zijn polder de Haert
(de Haartpolder) buiten Schouwen loopen-
de, oostwaarts tot de Repert en scheidende
aan de Glimmer voor twee Pont's jaars".
Hoewel de grootte van die „gorsinghe"
nu wei niet opgegeven wordt, zal de som
van 12 gld tooh wel geriog geweest zijn
voor zoo'n uitgestrektheid groods.
Terugkeerende naar hot dorp levart dit
niet veel bijzonders voor ons op. De in
woners vinden hun bestaan «scesHo land
bouw en veeteelt, maar vooral ook in
houtteelt. Vooral in vroeger dagen werd
er ook door den arbeidenden stand een
goed stuk brood verdient raet het vangen
van konijnen, waarvan de duinen in groo-
len getale voorzien waren.
In 1651 werd het dorp door om kevi-
gen brand, waarschijnlijk met opzet ge
stioht, schier geheel verwoest. Had Keizer
Karei V, toen hij iü Juii 1540 te Haam
stede was, waarschijnlijk ook Renesse be
zooht, Koning Willem 111 vertoefde hier
ter plaatse esn'ge oogenhiikken op den
30 Mei 1862, bij zijne rondrsiB door Zeeland.
Het wapen der gemeente bestaat uit
een klimmendeo, geiuipaarden leeuw van
goud, de tong van zilver, op een veld
van keel, met negen gouden blokjes bezet.
Van de kerk, waarheen wij ons nu
wenden, valt niet veel te zeggen.
Zij dagteekent uit de 15e eeuw en be
staat uit ean sohip met den toren, maar
zonder koor. In de Roomsohe tijden was
zij aan den H. Jacobus toegewijd.
Wordt vervolgd.j