NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
atterstacM
No. 110.
1909.
Dinsdag 9 Februari.
23e Jaargang.
leiDgü
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
EN Co.,
ERHULST.
magd,
dochter,
ie Meid
Vrijheid, gelijkheid en
broederschap.
UIT m PERS.
merinossen voor
en Schorten;
istor en Pilow.
age en Feston
sen,
4jke prijzen.
ledden, Wollen,
tondekens.
,55 per pond,
KAM.
NDRIKBB1.
■ikanten,
DAM.
en goedkoopst
H.H. Winkeliers:
troef
me merken:
f 15
f 19
f 12
500 Sigaren ge-
errekenpakket op
keuze. Schrijven
artjanstraat 108.
testaande Firma
koop van Goud,
op wekelijksche
Agenten.
leid.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Snippers uit de oude doos.
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Pas op voor dc Staatspensioneering.
■I
PM
iddelburg
Magazijn „Excel-
eu bij Mejuff.
V11 s s1n g en
uime keuze
res voor:
oopt het geachte
ende gemeenten
nlgk te komen be-
e collectie stalen.
j1/» per mille
ak)
10 f 16
i
■krijgbaar bij den
Gasmarkt K 156a,
le Markt.
Café »de Een
>n v in net- en eer
gen komen in aan-
in onder lett. B A,
iTA, Amsterdam.
a.s.
LLEOANGE,
verstaande, bij
Aagtekerke.
lagd en aan het-
Kroonerwten,
voor de zaai, te
S, Yeersche weg.
cneclit,
id, tegen 1 M6i,
KER, mr. Smid,
e worden in een
n tevens in de
te zgng. g.
A Z, Bureau
aan
MOERDIJK,
die melken kao,
ich, Koudekerhe.
Ver west Goes.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
Mr. Treub heeft als Voorzitter van den
Vrijz.-Dem. Bond een alleszins merkwaar
dige rede gehouden. In oprechten stijl heeft
hij erkend, dat hij en z:jn geestverwanten
politieke geesteskinderen zijn van de Revo-
tie van 1789. Looke wordt eershalve
vooropgesohoven, maar al spoedig komt
hij op J. J. Rousseau,en glijdt van daar over
in de trilogie der mannen van 1789 Vrij
heid. gelijkheidbroederschap. Hij neemt
alaoo principieel tegenover de anti-revolu
tionairen positie. Hij neemt de verdediging
op zieh van de staatsrechtelijke beginselen
die wij bestrijden. Hoe er bij hem, na deze
inleiding, dan ook nog sprake kan zjjn van
zioh later met de antirevolutionaire demo
craten te,willen vereenigen, blijft een onop
gelost raadsel.
Maar nu gaat hij verder. De aanzet van
1789 is in de Napoleontisohe reactie ge
smoord. En eerst in 1848 is hst beginsel
van 1789 tot zijn nadere evolutie gekomen.
Het eohte, prinoipieel-vaste Liberalisme
deed toen zijn intrede, en deze evolutie
heeft geduurd tot omstreeks 1870.
Toen echter kwam de tegenslag. Het
bleek al spoedig dat het Liberalisme teleur
stelde, teleurstelde door zijn eenzijdigheid.
Het was bij den eersten term van de Tri
logie blijven staan. Het had alleen voor
de Vrijheid gestreden, en zoo de Gelijk
heid ais de broederschap verzaakt. Ja,
erger nog, het had niet ingezien dat oeoo-
nomisohe vrijheid nog iets anders is dan
geestelijke vrijheid. Dat men de oons-
oientie-vrijheid eerde, met de Kerk brak,
en alle gelooven vrijliet, was de jubeltoon
van het Anti-clerioalisme, die al spoedig
in besliste antipathie tegen alle religie
omsloegmaar het baDgste was, dat de
kleine man feitelijk steeds onrustiger wsrd,
omdat hij, bij gebrek aan middelen, wel
volgen moest in het spoor dat de kapita
list voor hem trok.
Zoo moest dus de oeoonomisohe vrijheid
aan de geestelijke vrijheid worden toe
gevoegd, en dit kan juist alleen door ook
den tweeden term van de trilogie tot zijn
309
FEUILLETON.
BOOK
SCALDIS.
GAP1NGE.
Twee meeningen bestaan er omtrent den
naamsoorsprong van dit dorp.
Dresselhuis is van vermoeden, dat waar
nu het plaatsje ligt, oudtijds een water moet
gelegen hebben, dat Gaping-werd ge
noemd, doch dr. de Man wil liever denken,
dat de naam te kennen geeft, dat daar, tus-
sohen de bewoonbare schorren, langen tjjd
•en gaping is geweest.
Hoe dit zfjwij vinden Gapinge reeds
vermeld ten jare 1216. Hare kerkentienden
behoorden, evenals die van de Noordmon-
sterkerk te Middelburg en die van de kerk te
Zandyk aan het kapittel van St.Pieter te
Utrecht, dat in 1267 over die tienden be-
schikte.
Gapinge komt dan ook niet voor in de be
kende brieven van 1247 en 1271, waarin de
bezittingen van de Abdjj te Middelburg
worden opgenoemd, doch wel onder de vjjf
kerken in Walcheren, die bij het stichten
van het collegie der Kanunniken van de St.
Pieter of Noordmonsterkerk te Middelburg,
in 1316 de helft van hare inkomsten ten be
hoeve van dat kapittel moesten afstaan en
onder het Patronaat van die kerk werden
gebracht.
In het oorkondenboek van van den Bergh
vinden we in 1266 vernoemdJohannes
Gapingakercke, wellicht toen ter tjjd de
pastoor van Gapinge, als scheidsman met
In plaat te zien in de kroniek van
Smalle gange.
i recht te doen komen. Alleen de Gelijk
heid kan oeoonomisohe vrijheid sohenken.
Beiden waren niet slechts uitwendig saam-
gevoegd, maar stonden in het innigst ver
band met elkander.
De Demooratie alleen kan de Gelijk
heid brengen zonder de Vrijheid op te
offeren. Vandaar, dat deze partij zich de
Vrijzinnig -Democratische noemt. De in 1848
veroverde Vrijheid wilde deze partij nu
ook reëel in het leven maken, door demo
cratisch de Gelijkheid aan de Vrijheid toe
te voegen.
Irreligious was men daarom niet. Voor
alle religie zou men respeot hebben. Alleen
maar, van het staatsleven moest ze verre
blijven. In alles zou men vrij zijo, alleen
hierin niet. Het oude anliolerioalisme
mocht men afleggen, alleen hierin bleef men
met de doldriftigste antiolerioalen homo
geen. Demooratie met de vlag in top. Alle
theooratisoh beginsel moest als contrabande
op de grenzen geweerd blijven. Niet Gods
wil, alleen 's mensehen wil zou regel stel
len, en vooral zij, Vrijzinnig-DemorateD,
voelden zieh tot üet stellen van dien regel
geroepen.
Dooh wat komt er nu van die Gelijk
heid, die ze brengen zouden, in deze keu
rige rede tereoht f Met een hocus-pocus
werd op eens deze hooggeloofde Gelijkheid
omgezet in heel iets anders. Er zou geen
Gelijkheid zijn dat kon niet. Al wat er
komen zou, was «gelijke voorwaarde van
mensohelijke ontwikkeling". Iets wat van
de belofte van Gelijkheid verschilt, als een
goud tientje van een bankbiljet van hon
derd gulden.
Gelijkheid is, dat ik evenveel maoht
kan uitoefenen als mijn medeburger
«gelijke voorwaarde van entwikkeling"
komt er op Deer, dat de wilg vrij opgroeien
mag naast den cederboom, in dezelfde
aarde, onder dezelfde zon, besproeid door
dezelfden regen van boven, maar tooh wilg
moet blijven.
Gelijkheid wordt beloofd, maar eer men
er aan toe komt, om ze vast te stellen,
wordt ze op één tiende ingekrompen. Vol
strekt niet algeheele Gelijkheid, maar
slechts in zekeren ziD, voor zeker deel, en
den gardiaan van het Minderbroeders-con
vent te Middelburg en den Proost van het
klooster Soetendale te Serooskerke.
In de 13a eeuw bestond er ook een
geslacht, van Gapinge genoemd. In 1670
toen David van Reigersberg het ambacht
kooht van Aarnout van Citters was het
groot 621 gem. 275 roeden.
Nadat de heerlijkheid verscheidene eige
naars had gehad, kwam ze den 8 Deo.
1794, 'uit den boedel haars vaders aan
Maria Jacoba Petra, van den Brande, ge
huwd met M. E. C. Versluijs, wiens zoon,
in 't laatst der vorige eeuw overleden, er
latter bezitter van werd.
Staat de naam van de bij Serooskerke
vroeger bestaan hebbende buitenplaats
Noordhout en het arduiDsteenen kruis, dat,
volgens van der Aa te Gapinge boven de
kerkdeur in den muur gevonden wordt,
ook in verband met het geslacht Northout
welk geslacht in 't laatst der 16e en begin
der 17e eeuw bezitter van het ambacht
was, en wiens wapen een geankerd kruis
was? Wij vermoeden het wel.
In deze heerlijkheid vond men eertijds
een uitgestrekte plantagie, waarin het
heerlijke „Huis Gapinge'', liggende rondom
in zijne visehrijke vijvershet was ver
moedelijk het oude stamhuis der Heeren
van de heerlijkheid en was met een sierlijk
torentje voorzien. In 't midden der 18e
eeuw behoorde het in eigendom aan den
bekenden ds. Jacobus Willemsen te Mid
delburg.
Bezoeken wij het plaatsje, l1/, uur
N. waarts van Middelburgen uursW. waarts
van Veere gelegen en burgerlijk tot de
gemeente Vrouwepolder behoorende, dan
treffen wij er niets bijzonders voor ons aan,
ook hier is het hoofd bestaan landbouw en
veeteelt.
niet dan tot op zekere hoogte gelijkheid in
de uitkomst.
Er is nu eenmaal versohil van werk
kring, verschil van beroep, versohil van
levensbezigheid, versohil van talent, van
afkomst, phisisch en psychisch genomen.
Deze verschillen zijn niet erg weg te cijfe
ren. Het leven zelfeisoht ze,en uit het leven
komen ze op. En in verband hiermee kan
de te stellen eisoh alleen deze zijn, dat
voor ieder een ontwikkeling te bereiken
zij, die met zijn levenspositie overeenkomt,
en hem tot het bevestigen en verbeteren
van die levenspositie in staat stelt.
Maar zóo neemt Mr. Treub het niet.
Hij werkt met de kiemen. Ook onder de
lagere klassen kunnen personen zijn, in
wie de kiemen schuilen van een groot
man. Die kiemen worden nu gedood.
In de toekomst moeten die kiemen tot
ontwikkeling komen. Die krachtige per
soonlijkheden worden uit den arbeidsstand
uitgetild. Het worden geleerden. Het
worden Staatslieden. En het geleerd pro
letariaat zal bloeien, onderwijl de arbei
dende stand zijn krachtigste elementen
verliest.
En ook, al komt nu die eene soortge
lijkheid, dan is men er nog niet, want
de Trilogie spseekt ook van Broederschap.
Dooh daaraan kan Dognietgedaoht worde».
Deze moet voorshands aan de Socialisten
worden overgelaten. Broeders eten van
éen tafel, leven uit óen beurs, en de So
cialisten pogen dit verwezenlijken door
aan het privaat bezit een einde te maken.
MaaT dit mag in Mr. Treub's stelsel niet.
Althans nog niet.
Bij de Gelijkheid moet thans halt ge
houden. Privaat bezit moet mogelijk
blijven.
Waarom P
Zonderling genoeg, om deze reden. Al
meer bloeit het Vereenigingsleven op, in
vakorganisaties, bonden, syndicaten, trusts,
evenals nog steeds in de Kerken. En dit
Vereenigingsleven kan niet buiten zijn
stotfelijk goed. Ook de Kerk niet. En
dit du is het hoofdargument, waarom het
privaat bezit niet kan werden prijsgegeven.
Ge voelt hoe diep dit op het eigenlijk
Alleen de kerk trekt nog even onze aan
dacht. De woningen zfjn, als op zoovele
plaatsen, ook hier rondom het bedehuis op
getrokken.
Ofschoon w\j nergens vinden aangetee-
kend, in welken tijd het kerkgebouw is ge
sticht, beweert de overlevering dat dit
reeds in de 14e eeuw zou hebben plaats ge
had. In de Roomsche rijden was er eene
Vicaris in gevestigd, gewijd aan de H.
Maria, welke vicarie in 1529 in bezit was
van Richardus Anselmus.
Het bescheiden gebouw binnentredende
treffen wij er ook een orgel in aan. De ge
meente kon dit voor de kerk geschikt in
1903 overnemen van die te Oostkapelle,waar
men een nieuw instrument wenschte te
plaatsen, voor de billijke som van 350 gld.,
welke som geheel door vrijwilllige bijdra
gen gedekt werdhet werd den 13 Juli van
genoemd jaar tot zijn dienst ingewijd door
ds Elenbaas mot Ps. 68 20.
Voorts vinden we nog geboekt dat de
nieuwe Psalmbundel in dit bedehuis werd
ingevoerd den 2 Oct. 1774 door ds De Vos
naar aanleiding van Ps. 33 1. Bjj deze ge
legenheid waren door mr J. P. van den
Btande, toen ter tjjd heer van Gapinge,
Krabbendijke en Kouwerve al de kerkbijbels
der geneente met de nieuwe Psalmen voor
zien en werd door hem tevens eon fraaie
foliobijbel voor den predikstoel ten ge
schenke gegeven.
Zooals op de meeste plaatsen e'ders gin
gen ook hier, al betrekkelijk vroeg, verre
weg de meeste ingezetenen tot de Hervor
ming over. Van tijd tot tijd werd de kleine
gemeente door andere predikanten bediend
maar kon dit, door het groote gebrek aan
bevoegde leeraars, slechts ongeregeld
plaits hebben.
Te Water zegt in zjjn „Kort verhaal der
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
beginsel, dat hier beslissen moet, ingaat.
Het efHeureert er de oppervlakte van,
meer niet.
En op dit wankele stellaadje rust dan
heel het verder betoog, dat kwansuis de
Sooiaal-Demoorateu uit hun positie moet
lichten.
Hoe ze er om laohen zullen
Dooh dit althans weten we nu, dat
Liberalen, Vrijzinnige-Demoeraten en So
cialisten op den grondslag van'1789 bouwen.
De Liberalen roepende voor de Vrijheid.
De Vrijzinnig-Democraten aansturende op
de Gelijkheid. En de Sooiaal-Demooraten
dwepende met de Broederschap.
In Land en Volk (vrijz.-dem.) lezen wij
Het zoogenaamde Engelsohe stelsel
van staatspensioneering, dat plotseling in
zoo vurige propaganda zioh heeft mogen
verheugen van de sociaal-democraten en
andere is nu ook gesteund door dc heeren
Van Houten iD zijn laatsten Staatkundi
gen Brief en door den heer Laan in
de Eerste Kamer.
Dit verschijnsel moge een aansporing
zijD, om bjj het nadenken over dit moei
lijke vraagstuk gedachtig te zijn aan
de overweging, niet alleen hoeveel, maar
ook door wie zal worden betaald. Met
het eenvoudig antwoord dat het geld
uit de sohatkisl komt, is de vraag niet
afdoende afgelost.
De (vrij-liberale) Nieuwe Courant zet er
onder
Bij de dwangverzekering, waarvan de
Vrijzinnig-Democratische Bond nog een
voorstander schijnt te zijn, wordt een
aanzienlijk deel van de kosten, gedwon
gen, opgebracht door de verzekerden, een
ander deel door de werkgevers (want
verder dan tot „arbeiders" strekt zieh deze
maatregel niet uit) en een derde deel door
den Staat.
De beteekenis van de opmerking van
Land en Volk sohijnt hierin teliggen.dat
bij het zoogenaamde Engelsohe stelsel van
Reformatie in Zeeland", dat de gemeente,
al kort na 1577 een predikant verkreeg.
Volgens de aanteekeningen der Synode
van Emden gedaan in de Cl. van Walcheren
alwaar staat: Petrus Dammanus te Ga
pinge, daarna te Arnemuiden overleden",
zonder vermelding van jaren. Zoo wordt
hij ook in het register der Rentm. van
't Extraardinane over 1590 als pred. te
Gapinge vernoemd.
En dat dit werkelijk het geval was,
blijkt ons ten volle uit de nog voorhanden
zijnde kerkelijke aoteboeken. Wij kunnen
derhalve
PETRUS DAMMAN
of met den Latijnsohen uitgang Dammanus
als eersten predikant van Gapinge aan
merken hij werd te dezer plaatse beves
tigd 27 Aug. 1589. Van hier beroepen
naar Arnemuiden 13 Nov. 1592 trad hij
aldaar in dienst den 9 Jan. van het vol
gende jaar.
Daar ter plaatse overleed hij véór 26
April 1595.
Na het vertrek van ds. Damman werd
de gemeente nog bediend door vier-en-
dertig opvolgersde levensloop van de
meesten hunner had zoo'n kalm verloop,
dat er niets bijzonders van hen te zeggen
valt.
Alleen wordt onze aandaeht nog even
getroffen door een plechtige gedachtenis
viering van één hunner n.m, van CORN.
SC HIETEKATTE hier van 1797 tot
1798 in dienBi. Na zijn emeritaat, 1
Jan. 1885, gevoelde hij zioh, op 78-jarigen
leeftijd, nog opgewekt om zijn vijftig ja
rigen dienst te herdenken in het heilig
dom zijner tweede gemeente, het nimmer
door hen vergetene Gapinge, sprekende
over Ps. 116 13.
staatspensioneering het deel dat in het
dwangstelsel ten laste van nijverheid,
landbouw en handel komt, zou vervallen.
Maar dan tooh ook het deel dat de Staat
den arbeiders van hun inkomsten zou
afnemen.
Leider der Coalitie.
Het Centrum schrijft
Een leider in den eigenleken, vollen zin
des woords,heeft deRechtsche coalitie niet.
Wel heeft zfj of, beter nog, hebben hare
parteen verschillende leiders.
En het universeel gezag van den leider
vindt men, goed beschouwd, ten onzent
alléén be de autirevolutionnaire partij.
Zelfs dr. Schaepman, al kon he door een
groot talent en machtigen invloed zeker op
den naam van «leider'' aanspraak maken,
werd niet als zoodanig door al zfjn partfj-
genooten erkend.
En wat de Linker-groepen betreft, daar
vindt men evenzoo verschillende leiders
mast elkander.
Het sterk individualisme, dat ons volk
eigen ir, openbaart zich ook in het partij -
leven.
Maar afgescheiden hiervan zou het wei
nig gemotiveerd zijn van den leider der ooa-
litie te spreken, waar die coalitie uit drie
verschillende partijen bestaat.
Ook niet, wanneer een harer staatslieden
als eerste minister of kabinets-formateur
optreedt.
Door het feit, dat hij in 1888 het eerste
Kabinet uit de Rechterzijde bijeenbracht
en als het hoofd daarvan fungeerde, werd
baron Mackay, hoe aanzienlijk zfjn positie
in de eigen partjj en als staatsman ook was,
nog niet de leider der coalitie Dr. Knyper,
jhr. Lohman en dr. Schaepman bleven hun
leidende rol vervullen.
Zelfs veronderstelt «hoofd van het Ka
binet" nog niet altijd «hoofd van één der
partijen", waarop het Kabinet steunt, wat
o.a- het ministerie-De Meester uitwees.
Echter zal, onder gewone omstandig
heden, wel als regel gelden, dat van een
partij, of een coalitie van partijen, zoodra
deze tot de regeeringstaak geroepen wordt,
de leidende mannen aan de groene tafel
zitting nemen.
Dit voor den jubilaris feestelijk feit had
plaats den 20 Nov. 1842. De toenmalige
pred. der gemeente, ds. Gutteling, hield
mede eene toepasselijke leerrede naar
Spreuk. 16 81. Bij de groote sohare
was ook tegenwoordig de emer. pred.
van Waterlandkcrkje, ds. R. Schouten, die
zijne gevoelens uitdrukte in mooi gekozen
toepasselijke dichtregelen, waarop tot be
sluit, door de geheele gemeente Ps. 1343
werd aangeheven.
Toen de 23ste leeraar Johs. Kaldenbach
naar Veere vertrokken was, werd de predi
kantsplaats, bij Z.M. besluit van 14 Nov.
1819 opgeheven en de gemeente voorloopig
gecombineerd met die van Veere, zoodat de
beide Veersche predikanten dss. Renter en
Kaldenbach, van dien tfjd af ook den dienst
te Gapinge waarnamen, hebbende de eerste
dienst, als zoodanig alhier waargenomen da
Renier op den 1 Jan. 1820.
Deze beide predikanten werden bfj hunne
tractements-verhooging zfj ontvingen
n.m. voor de buitengewone diensten te Ga
pinge 185 gld 's jaars de verplichting op
gelegd, minstens éénmaal per Zondag, zoo
ook op feestdagen,den predikantsdienst al
hier te vervullen en verder alle overige
herderlijke diensten te vervullen.
Nadat het emeritaat aan ds. Renier ver
leend bij Z.M. besl. van 3 April 1836, die
als pred. van Veere en Gapinge afscheid
nam te Veere met Hand. 20 18—32, en in
zijn geboortestad, Leiden, overleed den 10
Oct. 1837, oud 72 jaren, werd de combina
tie opgeheven bfj Z.M. besl. van 8 Oct.
1836.
De gemeente werd nu in staat gesteld
een predikant te beroepen op een rjjks-
tractement van 700 gulden.
(Gapinge had in 1824 eene bevolking van
166 zielen.)
