No. 105
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
1909.
Woensdag 3 Februari.
23e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
DIT m PERS.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 "ent.
2 Februari 1909.
Het nieuwe blanco-artih el.
In ons no. van 19 Jan. schreven wij,
naar aanleiding van de leuze Staatspen-
soneering onder welke Hel Vaderland alle
linksche partijen mot zelfs vele kiezers van
rechts meent te kunnen vereenigen, onder
meer het het volgende
„Vooral dit laatste is typisch.
„In 1905 moest een blanco-artikel
oftewel boerenbedrogartikel dienst doen
inzake kiesrecht met afstooting van de
Reohtsohe partijen.
„Thans een blanco-artikel inzake
Staatspensioneering, maar met aantrek
king der Reohtsohe partijen.
„Uit 't oogpunt van eerlijkheid dus
nog verder van de pad af.
«Tegen Euyper en voorts „Blanco"
heeft in 1905 niet kwaad gewerkt.
Men kon 't lioht nog eens weer be
proeven 1"
In De Standaard van 29 Jan. zagen wij
deze «qualifioatie van „blanoo"-artikel op
de ouderdomsverzekering die op één lijn
staat met Staatspensioneering eveneens
door de redactie toegepast, doch tevens
verder uitgewerkt.
Dt Standaard toch schrijft:
Toen in 1905 het toenmalig Kabinet
de invaliden-verzekering voorop schoof,
zoodat ook min-bejaarden dan van
60—65 jaar verzekerd zouden wordeD,
onder bijvoeging, dat ook wie niet-inva-
lide was, voordat hij de 70 jaar bereikt
had, toch rente zou trekken, trok de
heer Roodhuizen het land door, al roe
pende Wat heeft een dooie aan een pen
sioen? Thans daarentegen wordt in de
zorg voor die 70-jarigen het eenig heil
gezocht, en alle in valieden laat men aan
hun lot over.
Alleen wat men niet vooruit zeggen
wil, is, of de zorge voor de 70-jarigen
in den vorm van verzekering, dan wel
in dien van reohtstreeksohe pensionee
ring zal tot stand komen. Dal moet in
blanco blijven, om onder dit blanco
zoowel de voorstanders van het ééne
als van het andere itelsel te kunnen
vangen.
306
FiBUILLETON.
DOOK
S C A L DIS.
Aagtekerke.
I.
Het mooie en vruchtbare eiland Walche
ren staat op nieuw op 't program van onze
reisroute en is nu voor dezen keer het doel
van onzen tochthet dicht b ij Domburg en
aangenaam gelegen dorpje Aagtekerke,twee
uren N. W. van Middelburg verwijderd.
Hoe klein en bescheiden het plaatsje ook
is, wij zullen ons evenwel niet beklagen er
heen getogen te zijn. Ook Aagtekerke heeft
veel natuurschoon en aangename environs
om er in rond te dolen wij zullen er ook
wel wat aantreffen, wat onze opmerking
verdient.
Laat ons dan eerst hooren hoe het is ont
staan eh zijn naam heeft verkregen.
Dat aagtekerke vroeger eon deel van het
Domburgsche ambacht heefc uitgemaakt,
blijkt uit de rekeuiug van den rentmeester
Bewest. Sohelde over 1381, '32 en de oude
steenrollen.
De Kapel of Kerk „atrium Sauotae Aga-
thae", waarin dit gedeelte van het ambacht
is geheeteu, sobijnt rldaar in het begin der
14e eeuw gestioht te zijn.
Wellicht heeft da oprichting in ver
band gestaan met de overbrenging van
het klooster Noorddijk in N. Beveland,
naar de plaats waar Waterlooswervs ligt
en welks Abdis Agatha heette en zich
verbonden had ter herinnering aan
Floras van Henegouwen »eene oapelrie
binnen hare fermerien" op te richten en
kan de kapel ter eere van de Abdis, aan
Het blad ziet hier weer „dezelfde onop
rechte, misleidende politiek als in 1905
met het kiesreoht-artikel." Terwijl men
weet dat „ten onzent aan geen Staatspen-
sionneering te denken valt", steunt oit
streven bovendien op een valsoh beginsel.
Men raakt op deze wijze, betoogt het blad,
van de goede lijn voor altoos af.
Maar wat vraagt, wie in blanco speelt,
om beginselen. Het blanco laat alles on
beslist, kiest in niets partij, heeft niets
dan woorden. Het is bij het blanco alleen
om een leuze te doen. Om een leuze
die pakt. Wat er later van terecht komt,
doet er niet toe Maar dit juist maakt,
dat elke partij, die uit een beginsel
leeft, zulk blanco-spel moet afkeuren.
Staatspensionneering aanvaardt de anti
revolutionaire partij nooit.
Anti- Kuyper-parool
Het Handelsblad geeft opnieuw het
Tegen-Kuyper-pnrool uit. De Standaard
had geschreven
„Van een ohef of leider der Coali
tie" „kan in de Kamer nooit sprake
zijn. De man die als leider van de
Coalitie zal optreden, moet zijn de for
meerder van het Coalitie-Kabinet".
Het Handelsblad zelf voegt daaraan toe
dit zinnetje -. „Het hoofd der partij moet
minister zijn".
In De Standaard komt deze zinsnede
niet voor.
Maar Het Handelsblad vraagt niettemin
Beteekent dit dat dr. Kuyper, wan
neer de Roomsehen en Calvinisten ge
zamenlijk winnen, niet langer uit de
Kamer zal dirigeeren en bevelen, maar
de formeerder zijn zal van het Roomsch-
Calvinistisohe kabinet
Zeker, dit zou zijn zooals het behoort.
De man, die leidt en gehoorzaamd wordt,
moet de volle verantwoordelijkheid dra
gen. De zaakwaarnemers zullen dus na
de verkiezingen, als RoomBohen en Cal
vinisten winnen, vervangen worden door
den chef.
St. Agatha zijn opgedragen.
Anderen leiden den naam af van het
Agatha-klooster in Rijnlanden nog ver
dient opmerking dateene der groote over
stroomingen, tengevolge waarvan de over
brenging van genoemd klooster heeft plaats
gehad, is voorgevallen op den St. Aagten
dag (5 Februari). Het eerste wordt voor
't waarschijnlijkst gehouden.
Van oude tijden af was dit het gedeelte
van hét Domburgsch ambaoht, dat aan het
overoude geslacht van dien naam toekwam.
Nog in de 15e eeuw, zooals uit de oude
steenrollen blijkt, behoorde dit ambacht,
in onderBoheidene partijen verdeeld, aan
leden van dit geslacht, met uitzondering
van 16Va gemeten die aan Anna van Raven-
stein gekomen waren.
De geheele heerlijkheid, naar het schijnt,
ook deze laatste partij is op Jacob van
Domburg gekomen, wiens heerenhnis, wel -
lioht reeds dat zijner voorouders, blijkens
den overlooper, in dit ambaoht stond. Van
hem kwam het ambaoht op zijne dochter
Maria, gehuwd met Johan van Eyll.
Na door vele eigenaars, ook in gedeel
ten, in bezit te zijn geweest kwam de
geheele heerlijkheid den 30 Mei 1679.
door koop, in eigendom van Francois Vci
ters, gehuwd met Henriette Thibautde
dochter van Hendrik en Isabella Porre-
naer. Later kwam ze, door erfopvolging
in 1 anden van Martha Albertina Ottoline
van Limburg Styrum, gehuwd mat Joseph
graaf de B'jeza Miaskowski te Brussel en
na haar overlijden, 27 Aug. 1876 op Anne
Adriaan graaf van Limburg Styrumrit
meester der huzaren te s-Hage
Het van ouds gevoerde wapen van
Aagtekerkedat steeds nog wordt gebruikt,
werd door den Hoogen Raad van Adel,
bij besluit van 20 Febr. 1838, voorge-
Nu wij dit weten kan men den aan
staanden strijd bij. de stembus begrijpe
lijker en juister omschrijven. Het i&
niet gelijk sommigen gaarne geloof
den een strijd tegen een conservatief
kabinet, waarin enkele bekwame man
nen zijn, maar het is een strijd tegen
dr. A. Kuyper, en alles wat die naam
voor de eendracht en toekomst van ons
land beteekent.
Zoo duidelijk mogelijk is hier dus
door De Standaard verklaard, dat een
overwinning van de kerkelijke coalitie
beteekent een terugkeer tot het Kuyper-
regime, tot eeu regeering dus, die naar
onze innige overtuiging verderfelijk is
voor ons land en voor onze politieke
zeden.
Wij hadden hartelijk gehoopt dat de
naam van den 71-jarigen volksleider
buiten de verkiezingen zou kunnen ge
houden worden.
Maar beteekeuen de woorden van De
Standaard iets anders dan dat dezen
zomer zal beslist worden of weder de
„eerste minister" Kuyper het land zal
regeeren P"
Onder het opschrift Mislijh Oedoe her
innert De Nederlander ter weerlegging
van dit .doorzichtig onwaar betoog aan
hetgeen I e Standaart schreef. En zegt
er van:
Ook het verdere beloop van het ar
tikel behelst niets anders, dan dat een
Kabinet, omdat het nu eenmaal wel
luisteren moet naar de stem des volks,
zijn definitief program eerst van stapel
kan doen loopen, als de stembus ge
sproken heeft.
Van een eiseh dat „het hoofd der
partij" minister moet zijn, geen woord.
Wat naar aanleiding van dit Stan-
dflwöartikel het Handelsblad schreef,
deelden wij gisteren in ons pers over
zicht meeook dat het blad op slinksche
wijze geheel de strekking van het betoog
vervalschte, door de invoeging van het
zinnetje„het hoofd der partij moet
minister zijn."
Zie, wij begrijpen heel goed, dat de
linksche coalitie niet rusten zal, voordat
zij weer „de antithese" in haar hatelijk-
sohreven te zija: „van zilver, beladen
met de buste eener vrouw, van goud,
gekeerd ter rechterzijde."
Alzoo in 't kort iets vernomen hebben
de over 't ontstaan van het ambaoht, wil
len wij nu gaan onderzoeken wat er op
't dorpje zelf te verkennen is.
Om tot onze bestemming te komen,
willen wij, als daér reeds bekend, uit
Domburg vertrekken. Twee wegen kunnen
ons naar de kom van hel dorp leiden
de zg.n, rozenlaandie haar weiluiden
den naam ontleent aan de menigte van
wilde rozenstruiken daar tierend en bloei
end, en de weidjes, een smal voetpad over
de weilanden met tal van vonders over
tal van sloolen.
Wij kiezen do tveidjes, het mooie en
vredige gebied der kloeke runderen.
-Langs dorens en wilgen, die den wa
terkant omzoomen, over de ruime, groene
weilanden, met duinen en bosohjes in 't
verschiet, en het kerktorentje voor ons,
gaan wij rustig voort, onder den indruk
van het kalme.landschap om ons heen.
Zoo komen wij in het dorp der „geseho
ren linden" zouden wij bet kunnen noe
men. In het vierkant en in de dwars
straten taugs de huizen, strekken de platte,
groene schermen zioh uit.
't Is in gemoede een lief dorpje, waar,
zoosls we bemerken, ook landbouw en
veeteelt het hoofd bestaan oplevert.
Het dorp aan de audere zijde verla
tende wij komen er zoo straks terug
is eerst ons doel eene hofstede te be
zoeken aan den anderen kant van de kom
der gemeente. Bniten komende brengt een
Bmal pad, langs een kiein watertje oub
op den niet zeer breeden grintweg.
Deze (klooster) weg werd begrint in den
zomer van 1864, door den aannemer A. Rin-
sten vorm, pro of oontra Kuyper
op den voorgrond heeft gebracht. Alle
openlijke en verborgen vijandschap te
gen dien man zal moeten dienst doen,
om den liberalen de overwinning te
bezorgen. Al heeft volgens de liberalen
de kerk met onze politiek niets te makeD,
en al vraagt dr. Kuyper voor „zijne"
kerk niets, waarom zon men de grieven
die op kerkelijk gebied tegen hem be
staan niet listiglijk in den politieken
strijd bezigen, als daarmee hier en daar
een overwinning kan worden behaald
Niet „van rechts" maar juist „van links"
zal bij de verkiezingen dr. Kuyper als
wrijfpaal ten tooneele worden gevoerd.
Hij is voor de „linksche ooalitie" het
cement. Een ander oement heeft zij niet.
en zonder dat oement gebeuren er, links,
ongelukken.
Wij begrijpen dat alles. En bij de
edele en verheven wijze van strijd-
voeren, die het Handelsblad bij de gene
rale verkiezingen steeds heeft onder
scheiden, passen zulke manoeuvres vol
komen.
Maar, indien men met zulk gedoe nu
reeds begint, waar moet het dan op eindi
gen, als de verkiezingen voor de deur
staan
En De Standaard zelve drukt hier het
zegel op door het volgende afdoende stukje
Jan Kalebas.
De volksmond spreekt nog wel van een
redeneering van Jan Kalebas, om een cede-
neering te brandmerken die kant noeh
wal raakten 't schijnt wei, dat deze goede
tobber, met het oog op de stembus, thans
bij de redaotie van het Hand. zijn intrek
nam.
Door ons was betoogd, dat de Coalitie
geen leider heeft. Dat er leiders zijn van
elk der drie partijen Reohts, maar dat een
leider van alle drie partijen saam in de
Kamer ondenkbaar is. Dat dit met de
grondgedachte van de Coalitie streed. Ea
dat er dan eerBt een leider van de Coalitie
optrad, zoo er in het Kabinet mannen van
baar geest zitting namen, want dat alsdan
de formateur van het Kabinet vanzelf de
aangewezen leider werd van'de drie minis-
terieele partijen.
ders van Breskens en bedroegen de kosten
van het geheele werk, met inbegrip van
grondaankoop, bouwen van tolhuis ene.
14427.72 gld.
Vruchtbaar zijn ook hier de landerijen en
aanzienlijk de hofsteden in den omtrek.
Een dier hofsteden op een kleine hoogte,
onder hoogstammige iepen ter zijde van
den weg gelegen, is het eerst aan de beurt
van ons bezoek aan de gemeente. Deze
hoeve draagt den naam van het klooster of
wel Waterlooswerve. D9 oorsprong van deze
namen in onzen geest terugroepende, kun
nen wij van deze plek niet sccheiden voor
en aleer de aloude dagen, waarin het
klooster waarlijk eeD klooster was, in
onze gedachten even tetug te roepen. De
stichter van Waterlooswerve, zooals het ge
sticht werd genoemd,wordt jammer genoeg
niet genoemd, zoo ook niet het jaar van
stichtiog. Het was een nonnen-convent,
behoorende tot de Ciencescienser-orde, en
had zijn oorprong,zooals we reeds hoorden,
uit de z. g. n. Lievevrouwen-kamer, een der
gelijk gesticht te Noorddijk in N, Beveland.
De eerste vermelding er van, te Noord-
dijk n. m. vinden wij in 't jaar 1241,waarbij
Nicolaas van Putten „tot uitdelging zijner
zonden", tienden geeft en ook weiden groot
genoeg voor 300 schapen aan de „Sancti-
moniaks de camera aar c'ae Mariae in Nort-
bevelant".
Voorts vernemen wij dat den 1 Juni 1261
het kapittel van St. Pieter te Utrecht, tien
den in erfpacht uitgeeft aan het klooster.
Ook Floris F begunstigde het in 1282 met
goederen, die hjj gekocht had van de Abdis
van Rijnsburg, onder beding „geit in ale-
moesenen" en „ter costerie" te geven eu
voorts het stichten van eene „kapelrie in de
flrmerie" en „pitantiën" op eenige vastge
stelde dagen.
Wat maakt het Hand. hier nu van
Het stelt, dat de Stand, in dr. Kuyper
den leider der Coalitie ziet. Dat dus die
leider der Coalitie Kabinets-formateur moet
zijn. Eu dat, geeft de stembus een meer
derheid reohts, de Stand, alzoo voor dr.
Kuyper het reoht opeisoht, om een nieuw
Kabinet te formeeren. Tegen dit gevaar
moet dan gewaarschuwd, en tegen dr.
Kuyper moet de stembusstrijd gaan.
Zoo keert het de rollen om.
Wij zeidenEr is geen leider van de
Coalitie, en de Coalitie heeft geen anderen
leider dan de iormateur van het geestver
wante Kabinet. Het Handelsblad maakt
er vanEr is een leider der Coalitie, en
dus moet deze leider een Kabinet formeeren.
Toegepast op den huidigen toestand, kan
uit onze uiteenzetting nooit anders afge
leid, dan dat Mr. Heemskerk op dit oogen-
blik de leider der Coalitie isdat ze van
Augustus 1905 tot Deoember 1907 geen
leider had, maar door de Kabinetswisse
ling weer een leider kreeg, en dat die
leider geen ander is en geen ander ijjn
kan, dan mr. Heemskerk.
Ons wordt alzoo toegedicht, wat we niet
alleen met geen woord zeiden, maar waar
van vlak het tegendeel in den breede
door ons betoogd werd. En op die brutale
verdraaiing der waarheid bouwt nu het
Handelsblad haar stembus-aotie, en ontziet
zioh niet dr. Kgeheel noodeloos, per
soonlijk te grieven, door het aan haar
lezers voor te stellen, als had hij in zijn
eigen blad beweerd, dat hij de leider der
Coalitie was, en nit dien hoofde de positie
van Kabinets-formateur opeisoht.
Nu weet men, hoe het Hand. het aan
dorst, dr. K. persoonlijk te smaden, toen
hij om ernstige gezondheidsredenen naar
Berlijn moest; een smaadwoord, dat ze
later, nu ja, zoo eventjes herriep.
Haast zouden we er dus toe neigen, om
ook hier aan kwaad opzet te gelooven.
Toch doen we dit zonder nader bewijs,
vooralsnog, niet.
Dooh dan rest ons ook niet anders dan
bij een blad dat zoo citeert, en zoo con
cludeert, aan een verstomping te denken,
die de volksmond gedoopt heeft met den
naam van een redeneering van Jan Kalebas.
Reigersberg verhaalt dat de stichting van
het klooster eerst op 't einde der 13e eeuw
zou hebben plaats gehad, wat blijkbaar een
dwaling van hem is en zal er mede bedoeld
zjjnde overbrenging van het convent
naar Walcheren. Deze heeft werkelijk
plaats gehad, tengvolge van de overstroo
mingen in dien tijd van N.-Beveland.
Volgens brieven uit 1282 en 1291 bestond
toen bet gesticht nog te Noorddijke^ maar
in een charter van 1302 ontmoeten wij het
al in Walcheren.
In laatstgenoemd jaar bezat het convent
152 gemeten lands in Walcheren en 146 in
N.-Beveland en in 1331 in het geheel reeds
450 gemeten.
Het klooster zelf met zijne gronden, be
sloeg toen een oppervlakte van 13 gemeten.
Wij weten het reeds, vele geestelijke ge
stichten moesten tijdens de Spaansche troe
belen ten onder gaan en was ook ons kloos
ter dit lot beschoren. In het beruchte jaar
1566, waarin de beelden breking en altaar
vernieling aan de orde van den dag was,
trok een woeste bende, onder aanvoering
van Pieter Cornelissen nit Middelburg, het
platteland van Walcheren in, om, waar het
mogelijk was, alles te doen verdwijnen, wat
aan den voormaligen eeredienst herinnerde.
Te Waterlooswerve komende, moest ook dit
klooster het deerlijk ontgelden. Altaren,
beelden, schilderijen en alle andere heilige
voorwerpen, werden onder den voet ge
haald en totaal vernietigd. Om deze euvel
daad werd door den stedelijken Raad van
Middelburg het doodvonnis over den aan
voerder uitgesproken, welk vonnis op den
zelfden dag van de uitspraak, door ophan
ging, ten uitvoer werd gebracht.
(Wordt vervolgd.)
