christelijk-
NIEUWSBLAD
historisch
VOOR ZEELAND
No. 97.
1909
Maandag 25 Januari.
23e Jaargang.
Hel Arbeidseonlraet.
VERfCHUNT ZESMAAL PER WEEK
Wed
Snippers uit de oude doos.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
ras
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
Een lezer vraagt ons
Moet volgens het Arbeidscontract (dat 1
Febr. in werking treedt) door ieder werk
man en werkgever een schriftelyk contreat
worden aangegaan
Wy antwoorden
Het is goed en nattig dat er tusschen
patroon en werkman een schriftelyk con
tract kome. Maar noodig is 't niet. De
wet vordert dat niet. Men kan ook monde
ling afspreken. Een mondeling contract
dus. Maar wanneer er dan geschil komt
over in de wet genoemde quaestiën, dan
brengt de eischer die voor den kantonrech
ter, en dan moet hij 't bewijs afleveren dat
inde mondelinge overeenkomst werkelijk
was afgesproken, wat door hem wordt be
weerd.
Dit is één bezwaar. Maar het tweede is
dat er een aantal zaken zijn die volgens de
wet niet mondeling mogen worden afgespro
ken, en die men dus op schrift zal moeten
hebben.
Bjjv Wanneer by de overeenkomst den
werkgever het recht wordt toegekend boete
op te leggen in bepaalde gevallen. Of wan
neer in de overeenkomst wordt afgeweken
van den in de wet genoemden opzeggings
termijn. In die gevallen eu in nog meerdere
bijv. bedingen omtrent vaststelling en uit-
keering van loon, moet de overeenkomst
altijd een schriftelijke zijn.
De geaahte vrager, bovenbedoeld, vraagt
ook, of de wet ook beslist over mondelinge
contracten tusschen beide partijen.
Deze vraag achten wij met het boven
staande beantwoord.
De wet beschermt ook bij conflict na
mondelinge overeenkomstmaar dan moet
de klager deugdelijke bewijzen hebben dat
hetgeen bjj mondelinge overeenkomst was
vastgesteld, werkelijk zoo heeft plaats
gehad.
Kan hjj dat niet dan
Daarom is 't beter een schriftelijke over
eenkomst. Dat kan op elk stukje papier, 't
is vrij vaQ zegel en van de formaliteit van
registratie.
Mocht echter deze laatste formaliteit
worden gewenscht, dan wete men dat kcs-
telooze registratie is verleend voor alle ak-
303
FEUILLETON,
DOCK
S C A L DIS.
's-Heer- of Slrjansland
De heerlijkheid 's Heer- of Sirjansland,
ook wel Bieuiv- of Klein Dreischor en soms,
hoewel met weinig grond, St Janskerke ge
noemd, werd door den St Aagtenvloed van
1288 van Dreischor afgescheurd. Het bleef
tot 1305 onder water, toen het door graaf
Willem III aan zijn broeder Jan van Beau
mont ter bedijking werd uitgegeven eene
gift wellicht reeds bij het leven van hun
vader vastgesteld.
Naar dezen messire Jean of sire Jan
kreeg de polder zijn naam.
In 1354 werd dit ambacht, door bedij
king der Oosterlanden voor goed asm Duive-
land verbonden. De polder die Sirjansland
thans groot 505,51,26 H A. en een
deel van de burgerlijke gemeente Ooster-
land bevat, wordt door een hoogen dijk, de
Middel- of Sc/iorr ewdyk van die heerlijkheid
gescheiden en het was waarschijnlijk daar
door dat Sirjansland gespaard bleef, toen
op „St Felix quaden Saterdach" (5 Nov.
1531) geheel uiveland overstroomd werd.
Het gebruik dat de tienden in Sirjansland
verpacht werden voor z.g.n. „heerenpon
den", ,van tien guldeD, door sommigen,
naar het schijnt wel eens ponden sterling
genoemd, bracht, in verband met den naam,
het sprookje in de wereld dat de eorsle
bedijker een Engelsohman zou zijn geweest.
Uit den insolventen boedel van den
In plaat te zien in de kroniek van Smal-
1 e g a n g e.
ten en geschriften betreffende het aangaan,
wijzigen of eindigen van arbeids-overeen-
komste-.
Overigens onthoude men wel dat de wet
onder arbeiders verstaat iedereen die in loon
dienstvoor geldwerk verrichtuitgezonderd
zeevarenden, ambtenaren en spoorwegper
soneel.
Lezing van dr Colenbrander
te Middelburg.
De derde republiek.
Een geestig Franschman leidde de lezing
van dr. Ooienbrander in met de woorden
ieder mensch heeft twee vaderlanden, de
hemel en Frankrijk Leg zulk een woord
een Engelschman of een Duitscher in den
mond en het klinkt bespottelijk, aanmati
gend. Wat is het, dat hetzelfde woord uit
den mood van een Franschman ons min
stens aan het denken brengt P Is het de
macht van Frankrijk? Neen, want het
tegenwoordige Frankrijk heeft van zijn
vroegere macht niet veel meer overgehou
den, dan de heerschappij over de mode in
gemiddelde en alledaagsche zaken. Een
maal was het de centrale macht in Europa,
teen dit zich naar het Oosten nog niet ver
der uitstrekte, dan de Elba. Op staatkundig
gebied bezat het de hegomonie in de 17e
eeuw en op godsdienstig gebied in de 18e
eeuw. Maar toen de grenzen van Europa
zich in het Oosten uitzetten, bleef het niet
Dnger de centrale macht in Europa, noch
op staatkundig, noch op militair gebied.
De schrikkelijke revolutie, die Frankrijk in
1789 teisterde, was ondergegaan in het
Napolitaansch tromgeroffe'. De omwente
ling van 1848 liep in geen land zoo misera
bel af als in Frankrijk. Het tweede keizer
rijk onder Napoleon III mocht in den waan
verkeeren het beste leger van Europa te
hebben, het bleek al spoedig, dat het niet
bestand was tegen het gewapende Duitsch-
land. Voor ieder was het duidelijk dat Na
poleon slechts persoonlijke belangen na
joeg. In de staatkunde van Europa ver
mocht hy niet veel meer, dan Pruisen te
verbitteren, zonder Oostenrijk aan zijne
zijde te brengen.
Daar kwam in 1870 de groote oatha-
strophe, die eindigde met de gevangen
neming van Napoleon. Den 4. Sept. 1870
Markgraaf van \eere werd dit ambacht
in 1566 aangekocht door jhr. Joris van
Steinmolen en mede eigenaar van de heer
lijkheid Ooslerland. Sedert dien tijd is zij
steeds aan dezelfde eigenaars onderhoorig
geweest.
Gaan wij het lief gelegen plaatsje be
zoeken, en nemen wij onzen weg van af
de tramhalte de „blauwe keet", dan gaan
wij, ra vijf minuten wandelens door den
genoemden Schorr end ijk en komen nu in
een weg, kwistig voorzien van hoog en laag
houtgewas, welke weg ons, binnen het
halfuur op de plaats onzer bestemming
brengt.
Het dorpje is klein, (ellende sleohis
400 zielen, maar is mooi gelegen in een
gordel vaa allerlei soort groen. Veel voor
ons op te merken, is er van zelf niet;
middel van bestaan is ook hier uitslui
tend de landbouw.
Hoe klein het plaatsje ook is, wij oot
moeten er toch iets, dat ons nog levendig
herinnert aan de eenmaal zoo bloeiende
meekrapoultuur hier te lande, n m. ééa
van de twee nog bestaande en werkende
meesfoven (de andere in het naburige
Nieuiverkerk) van de 32, welke vroeger
io Schouwen en Duiveland bestonden.
Ook een korenmolen trefien wij op hét
dorpje aan. Dit gebouw heeft het plaatsje
te danken aan dhr. Jacobus Slegt, die als
griffier der Staten van Zeelandden 21
Oct. 1851, op zestigjarigen leeftijd te Mid
delburg overleed.
Hij was vroeger secretaris van Sirjans
land geweest en had, tijdens zijne functie
als zoodanig, veel tot de welvaart van het
plaatsje bijgedragen.
Alleen het nette kerkje trekt onze aan
dacht. In de Roomsohe tijden was het eene
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
werd de derde republiek gestioht. De
regeering vond zijn leider in Gambett»,
die uit het belegerde Parijs in ecu lucht
ballon ontsnapte, en zioh eerst naar Tours,
later naar Bordeaux begaf. Het bleek al
spoedig, dat niet slechts Napoleon ver
slagen was, maar dat het beele Fransche
volk de nederlaag geleden had. De onge
oefende, slecht gewapende bevolking van
hel land, was niet opgewassen legen de
legers van Moltke. Het trotsohe woord,
dat Frankrijk geen duim grond en geen
steen van een vesting zou afstaan, bleek
spoedig een bolle phrase te zijn. Parijs
moest zioh overgeven, toen de leeftocht
voor 21 miljoen inwoners op was, en de
vrede moest gesloten worden. Het geheele
volk vroeg om den vrede. Gambetfakon
hem niet tegen houden. De Nat. verga
dering koos Thiers om over den vrede te
onderhandelen. Eij vertrouwde op zijn
ervaring als staatsman, en zijn gevatheid.
Maar tegenover BismaTok baatten hem
die al heel weinig. Hij vermocht slechts
de oorlogskosten van 6 op 5 miljard te
brengen en de vesting Belfort te behou
den. Trouwens, ook Duitsohland verlangde
hard naar den vrede. Want iedere week,
die de oorlog langer duurde, kostte veel
geld, terwijl het toeh niet meer van
Frankrijk kon nemen, dan het reeds ge-
eischt had. Bovendien waz het Duitsehe
keizerrijk te Versailles gesticht en moest
er gearbeid worden aan de organisatie
van dat nieuwe rijk. Bismarck hechtte
voor zioh zelf niet veel aan de vesting
Met». Hem werd de beslissing over die
militaire zaak eohter niet gelaten. Zoo
werd dan de vrede gesloten en kon Frank
rijk zich aan zijn zware taak zetten, zioh
weer op te heffen.
De Monarchale partijen waren maohte-
loos. Er waren drie pretendenten, dooh er
was slechts één troon. De gematigde repu
blikeinen kregen de overhand en in Augus
tus 1871 werd Thiers tot president gekozen.
Buitengewoon was de elasticiteit van het
Fransche volk na den oorlog. De enorme
schuld moest betaald worden. Het gelukte
Thiers door een leening op de termijnen
vooruit te loopen, zoodat de Duitsohers
binnen den tjjd van drie jaar reeds Frank
rijk verlaten hadden. Het leger moest
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '-ent.
kapelde aanstelling van den Priester en
den kosler geschiedde door den am baohts-
heer.
Gaan wij het gebouw binnen dan ont
moeten wij niets bijzondersbet nette
hoewel niet groote orgel werd, als nieuw,
ingewijd den 15 Deo. 1904 doords. Kam
steeg met eene leerrede over Openb. 5 :9a
by die gelegenheid bespeeld wordende door
ds. De Voogd van St. Annaland. Het in
strument was geleverd dcor de firma Blad
te Utrecht, en de uitgaven ad 900 gld.
werden geheel door vrijwillige bijdragen
Vroeger stond op het einde der Kerk
eene spits, zooals wij het ook nog zien'
op de plaat bij Smallegange. Nadat deze
vervallen was, is de kerk eenigen tijd
zonder torenspits geweest, dooh is, door
de zorg van de Ambaohtsvrouwe Suzanna
Maria Longue, in de eerste helft der 18e
eeuw, weder van een met torentje met
stag- en uurwerk voorzien. De daarin
"hangende oude klok werd op 31 Deo. 1886
vervaugen door eene nieuwe, als geschenk
asD de gemeente vereerd dcor S. J. de
Rijkebeurtschipper en zijne vrouw C. M.
Verstraatewier namen wij er op vinden
vermeld. Op de oude klok, thans nog in
eigendom behooren.de aan gezegde echte
lieden, lezen wij„Io ben ghegoten int
jaer MCCCCCVII."
Eene zeer doelmatige en mooi gelegen
predikantswoning, vinden wij hier ook.
De bouw er van werd 14 Sept. 1874 aan
besteed en toegewezen aan dhr. C. Kappers
te Brouwershaven voor 8631 gulden.
Na de invoering der Hervorming in deze
eilanden, werd de gemeente eerst met
die van Bruinisse door ééa predikant be
diend later door de gezamentlijke dienaars
gereorganiseerd worden. Het werd op de
Duitsehe leest geschoeid. De algemeene
dieDstplioht werd ingevoerd en de eerste
diensttijd werd op 5 jaar bepaald, om
terstond gereed te zijn wanneer Duitsch-
land weer een inval beproefde en ook om
een voldoend kader te hebbeD, waarvan
het gemis zoo pijnlijk gevoeld was. Dit
kostte natuurlijk schatten. Om die zware
lasten te kunnen drageD, stonden er twee
wegen openle. De oude belastingen
handhaven en verzwaren2e. Nieuwe
belastiug<n naar een ander systeem io-
voeren. Thiers koos het eerste, omdat bij
dan zekerder wist, wat hij dan krijgen
zou. Daaraan heeft Frankrijk tot op dit
oogenblik zijn slecht belasting systeem te
wijten. Na den oorlog tegen den buiten-
landsehen vijand, brak dé burgeroorkg
uit, de vreeselijkste revolutie, die Frank
rijk geteisterd heeft. De opstand van de
hoofdstad tegen het land, de commune.
Zij werd met groote hardheid en wreed
heid onderdrukt. De indruk, die het jaar
1870 op het Fransohe volk maakte, was
diep. In zijn ernstigste mannen komt dit
het best uit. Spreker noemde in de eerste
plaats Renau en Tsyne, uit wier werken
hij lange citaten voorlas.
Na den val van Thiers werd Mac. Mahon
president. De democratie van Frankrijk
was niet de overwinning van enkelen, maar
van velen. Een derde stand drong zich op
den voorgond. len stand, waarmede Gam-
betta in nauw verband stond, die immers
zelf de zoon van een winkelier en de klein
zoon van een veldarbeider was. Het was de
stand der kleine handelaars, onderwijzers,
ambtenaren. Zy stonden nog dicht by het
volk en kenden nog hun taal. Zij hadden
slechts de blouse voor de gekleede jas ge
ruild. Het was een ander soort bourgoisi,
uiterst geschikt het stemvee naar de stem
bus te dry ven Twee factoren noemde spr.
nog als van grooten invloed op den maat-
sehappelyken toestand, n.l. het absentisme
en de groot industrie. Het eerste werkte
noodlottig, doordat de trekkers van de
grondrente hun geld in andere plaatsen
"verteerden; de tweede doordat de werk
lieden niet als medewerkers maar als werk
tuigen behandeld werden. De spreker ein
digde met de hoop ons duidelijk gemaakt
der andere Duivelandsche gemeenten ook
nog enkel door die van Bruinisse en Oos
lerland, totdat zij, bij resol. der Staten van
Zeeland van 10 Juni 1659 een eigen pre
dikant verkreeg in
JACOBUS BOEIJE.
Geboren te Zierikzee uit het huwelijk
van Lieven Jansz. Boeje en Maria van
Couwenburgh, werd hij, a.'s proponent, den
1 Sept. 1659 hier beroepen.
Den 27 Maart 1674 na°r Zierikzee ver
roepen, werd hij 23 Sept. d. a. v. aldaar
bevestigd door zijn ambtgenoot ds. Reijn-
vaan. Daar ter plaatse overleed hij den
10 Juli 1699. Uit zijne twee huwelijken
lo. met Janna van Mastrigt en 2o. met
Janna L"chuyt werden vijf kinderen ge
boren. Eene der twee dochters, Maria,
huwde met den Zierikzeeschen predikant
Johannes Hulscher.
Na vertrek van den derden leeraards.
JOHs VAN DEN HEUVEL hier van
■1680 tut 1683 naar Dreischor, kon deze
zijne wouii g alhier aan geen opvolger
overdoen, wegens de opheffing der predi
kantsplaats bij besluit der S'aten van 7
April 1682. Als schadevergoeding werd
den predikant door de Staten eene som
van 600 gld. toegelegd, te voldoen met
100 per jaar.
De Staten bepaalden nu, bij resol. van
23 Maart 1633, dat de vier predikanten
op het eiland Duiveland, beurtelings, min
stens ééumaal per Zondag te Sirjansland
zouden prediken eu daarvoor, als voorheeD,
jaarlijks tien Pd Vfs. zcudeB genieter.
Die bediening heeft, naar het sohijnt, nogal
veel te wensohen overgelaten gehad, naar-
dien de StateD, bij hun besluit van 13
April 1634 bedreigden, dat, zoo depredi-
te hebben, welken grooten invloed 1870 op
Frankrijk uitgeoefend had.
De zaal was slechts half bezet. Er is eeu
merkbare vermindering van belangstelling
iu deze lezingen te constateereu.
Naar onze besoheiden meening ligt de
schuld niet bij het publiek. Lezingen,
zooals van hedenavond, hoe verdienstelijk
ock op wetenschappelijk gebied, moeten
naar veler meening de belangstelling doo-
den. De sprekers behoorden zioh wat meer
rekenschap te geven van wat hun hoorders
verlangen. Kennen zij hun hoorders niet,
dan zou de vereenigiug, welke de lezingen
organiseert, wel doen, de sprekers op de
hoogte te brengen. Deze besoheiden wenk
in het belang der goede zaak veroorlooft
ziob Uw verslaggever.
Het Armweeshuis.
W. J. Zip Het Armweeshuis te M. enz.
C. de Waard Inventaris odz.
Van de oudste gesohiedenis staat dit vast,
dat de arme weezen met de andere arme
kinderen der stad in éen gebouw ter „eoole"
gingen. Van daar zeker de saam wees-
school, het voor en door elkander gebrui
ken van de namen arme kinderen en arme
weeskinderen en de benaming aermhujs
voor knegtkens eu mejskens om het arm
weeshuis aan te duiden. Nog in de 18de
eeuw, toen de offioieele naam Armweeshuis
is opgekomeD, blijven de namen armsehool,
groote armschool ,weesschool en oude wees-
sohool in gebruik, de weesvader en moeder
heetten toen nog schoolmeester en mees-
tersohe.
In 1573, éen jaar dus voor Middelburg
„overgiug aan den Prins", klaagden de
armmeesters, dat zij geen middel meer eu
hebben noch te weten om de arme kinderen
in de aermsoole te alimenteren met broe
den. Is hiermede sohoolvoediDg of wees
huisvoeding of beide bedoeld Hoogst
Verg. de naam broodschoo), voor
het gebouw in het Oude Kerkstraatje in 1758
aan diakenen geschonken en opgedragen, om
daar voor arme kinderen een linnen-, naai-,
brei- en leesschool te stichten; in 1812 werd
de inrichting naar het burgerweeshuis verplaats
en het gebouw aan de Commissie van lief-
kadigheid afgestaan.
kanten de gemeente van Sirjansland beur
telings niet getrouw bedienden, alsdan
aldaar een predikant beroepen en bezol
digd zou worden, uit het traotement der
vier genoemde predikanten.
IntusEchen werd door de Staten, bij be
sluit van 10 Oct. 1687, de resol. van 7 April
1682 geheel ingetrokken, zoodat nu Sir
jansland weer een eigen leeraar verkreeg.
Na het vertrek van den 13den predikant
PIETER DE BRUIN 1789—1810
bleef tydens de Fransche overheersching
en het niet betalen der predikantstracte-
menten, de gemeente zes jaren vacant, ter
wijl de pastorie tot 'n wachthuis of kaserne
voor de douanen werd gebezigd.
Vroeger hoorden wy herhaaldelijk dat,
vooral tydens den overgang tot de Reforma
tie, ook vele R.-Kath. geestelijken tot de
Hervorming overgingen. Later vinden we
hiervan minder gewag gemaakt, en toch
kwam er in de vorige eeuw nog een voor
malig priest r als predikant te Sirjansland
in dienst, 't Was n.l. ds GERARDUS JO-
RISSEN, geboren te Venlo 31 Dec. 1759 uit
R.-Kath. ouders.
Hy werd eerst Roomsch priester, doch
verliet uit volle overtuiging die kerk en
ging op 35-jarigen leeftijd tot het Prote
stantisme over; studeerde vervolgens te
Utrecht, werd 23 Aug. 1796 prop. bij de
Herv. kerk en werd 8 Jan. 1797 als predi
kant bevestigd te Renesse en Noordwelle.
Wijl door ouderdom hem de dienst aldaar
te zwaar bsgon te vallen, werd hy ter dezer
plaatse beroepen en 5 Nov. 1820 bevestigd.
Nadat hij nog de gemeente te Ter Heide
bij 's-Hage had bediend, werd hij aldaar
emeritus den 1 Juli 1880 en mocht nog van
deze rust genieten, totdat hij te 'sQraven-
hage overleed den 80 April 1837.
