NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 96.
1909
Zaterdag 23 Januari.
23e Jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Geschenk aan H. M. de Koningin.
UIT DB PROVINCIE.
Middelburg. Donderdagavond hield de
gezondheids-oommissie een vergadering,
waarin het verslag over het jaar 1908
werd uitgebracht.
£99
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
22 Januari 1909.
Om de Chr. beginselen
Mr. Verkouteren, een der leiders van
de ohr.-historieche unie heeft deze week
blijkens 't verslag in de Nieuwe Prov.
Grow. Ct. in de vergadering der ohr.-hist.
kiesvereeniging te Groningen uitgelegd,
hoe het kwam, dat de ohristelijk-histori-
sohen, die eerst tegen samenwerking met
de roomrohen bezwaar hadden, van dat
standpunt waren teruggekomen.
Bij sprak
Het is den chr.-hist. voor de voeten gewor
pen, dat zij thans met de Roomschen mede
gaan, die zij vroeger bestreden hebben. Opge
merkt dient te worden, dat de chr.-hist. niets
te verloochenen hebben: de tijdsomstandigheden
zijn veranderd. Vooral na het ministerie-Pierson
heeft men ingezien, dat men zich niet de
weelde kon veroerzaken om met de Room
schen te twisten, in dat Ministerie toch zaten
radicalen en republikeinen zoodat Minister
Pierson niet leidde, maar geleid werd. Ingezien
werd dat men in een Christelijk Nederland na
derde tot de heidensche beginselen.
Terecht heeft men beschouwd, dat hoewel
de onderlinge geschilpunten niet weggecijferd
worden, de eenheid der Christelijke partijen
noodig is om de Christelijke beginselen te
redden. De Hervormde Kerk als zoodanig kan
geen leiding geven, omdat in die Kerk zoovele
modernen gevonden worden. Opgemerkt dient
te worden, dat wij niet meegaan met de Room
schen om de macht te veroveren, maar om
de Christelijke beginselen te redden.
Dit nu wordt door alle Christelijke partijen
gevoeld. Als wij met elkander vergaderen, is
er een Christelijk cement dat ons vereenlgt.
Wij hopen dat in alle districten dit even
juist zal worden ingezien.
Het gaat hier om de redding der christe
lijke beginselenen om de meerdere hecht
heid van het cement dat de ohr. partijen
vereenigt.
De Maasbode, een Roomsoh blad, heeft
de verkiezingspraktijken in hetRoomsohe
Limburg, waarbij de geldzak en het biervat
zoo vaak dienst doen, aan de kaak gesteld.
Zulki naar aanleiding van de Statenverkie
zing in GulpeD waarbij de Roomsohe candi-
daat het moest afleggen tegen den Liberaal.
Het blad schrijft
Over de laatste Staten-verkieziug in Gulpen en
Meerssen geven verschillende bladen reeds be
schouwingen.
Tegen die schandelijke ptaciijken moest ech
ter meer en krachtiger geprotesteerd worden.
Principieel stemmen kennen onze Lim-
burgsche kiezers niet. In de grootere steden van
Limburg zitten enkele liberalen in den Raad, uit
beginsel gekozen door hun geestverwanten
doch erin geholpen door de Katholieken, uit per
soonlijke sympathie, eigenbelang of door drank
omgekocht. Dit laatste euvel echter is vooral op
het ptatteland en in de kleine steden ontzettend
groot. De twee laatste verkiezingen te Meerssen
en Gulpen bewijzen het. Het is waarlijk een
schande èn voor de candidaten èn voor de kie
zers. Men schat dat in drank vermorst en in geld
"'•gegeven is minstens f 15.000 zegge vijftien
duizend gulden. En dat in een tijd van armoede
en ellende gelijk wij thans beleven. Ook met geld
werd gegooid werklieden kregen hun dagloon
uitbetaald, stemmen werden gekocijt zelfs voor
f4. Op óen uitzondering dient echter gewezen.
Dr. Erens had in eene circulaire verklaard aan
dergelijke practijken niet mee te doen en hij heeft
woord gehouden.
Hij werd dan ook geslagen met enorme
meerderheid; doch hij viel (gelijk hij zelf zegt
In zijne bedenking aan de kiezers' niet over
de stembus maar over de bierton
e n den geldzak. Nu zal men zeggen hoe
rijmt dat alles met den zuiveringseed Die
klip tracht men te vermijden en wel: le.
meestal geven de candidaten zeiven geen geld
of drank, dat doen vrienden en agenten, die
na afloop met hun rekening aankomen. 2e.
Als zij het zelf doen, dan geven zij b.v. f 50
aan een harmonie- of zangvereeniging, worden
daarvan eerelid alles natuurlijk uit belang
stelling. Zij vragen dan niet om voor dit geld
hun stem te gevenmaar zij die 't ontvangen
weten wel waar 't om gaat. Het is diep treurig,
doch wat er aan te doen 1 Kiesvereenigingen
oprichten, goed. Maar velen blijven daar buiten
staan en dan, kan men wel alle leden ver
trouwen als het eigenbelang en de heb- en
drankzucht erbij komt
Alle herbergen sluiten in het heele district
van 's morgens tot 's avonds zou zeker een
krasse maatregel zijn. Het zou toch zeker iets
helpen want de dag der verkiezing is de ergste.
In Meerssen vloeide niet alleen bier bij stroo
men, maar ook wijn en champagnezoo zelfs
dat een zekere wijnkooper geen enkele flesch
meer in zijn kelder had.
Eere aan een blad dat op zoo flinke wijze
deze misbruiken, onder z^jn eigen geest
verwanten, aantast.
Het is dan ook een openbaar schandaal,
zoo gekozen te worden.
In de Staten van Limburg behoorde een
cp die wjjs gekozene te worden geboycot.
De tweespalt in de S. D. A. P. is een
gevolg van de omstandigheid dat daar
twee groepen zijn een groote die in Het
Volk en andere bladen haar orgaan vindt,
en revisionistisch wil optreden, dat wil
zeggen de beginselen niet te zeer naar
voren schuift, en er op bedacht is om
door kalm, taktisoh optreden, het eigen
lijke doel verzwijgend, de mensohen die
nog sociaal-democratisch denkea te winnen;
en een kleine, die de kraoht der partij
gelegen vindt in het steeds hooghouden
van het vaandel, het propageeren van het
Marxisme, en het zeggen wat zij wil en
waar 't op staat.
Tot deze laatsten schijnt ook te hebben
gehoord de sooiaal-demoeratisehe onder-
wijzersvereeniging, die dezer dagen uit
eengespat is en die deze uiteenspatting
onder meer wijt aan de houding van
Het Volk.
Het Volk heeft op een desbetreffende
vraag van een soo.-dem. openbaar onder
wijzer den heer de Zeeuw, nog eens dui
delijk gezegd hoe zij tegenover genoemde
800 -dem. vereeniging stond.
«De soo.-dem. onderwijzersvereeniging"
adres Het Volk van 19 dezer „is
opgericht 0. a. om propaganda te maken
voor het socialisme onder de onderwijzers.
Voorzoover de vereeniging zich aan die
taak gehouden heeft betreuren wij haar
opheffing.Maar de 8. D. O V. was geworden
een Bondje in den Bond, een klub sociaal
democraten die wat in hun klubvergadering
was besloten, in den Bond (wilden) door
zetten. Dat was een zeer lakenswaardige
wijze van doen
Men ziet hier 't verschil.
De soo.-dem. onderwijzers hadden hun
beginselen en belangen, en gingen daar
voor propageeren. Dat mocht niet, zegt
Het Volk. Zij hadden dus liever een soort
zwijgende getuigen moeten wezen.
En dat waarom P
Ook dit zegt Hel Volk duidelijk.
Dat optreden van de 8. D. O. V. „als
een organisatie in de organisatie, daarin
zat o.i. een groot kwaad. Het vergrootte
missohien oogenblikkelijk de kraoht van
de 80oiaal-demoeraten in deu Bond, doeh
het dreef de niet-sociaal- democraten op een
hoop, inaakte hen bewuster en vijandiger
en maakte den overgang van onverschillige
en burgerlijk-denkende mensehen tot de
sociaal- democratie moeilijker.''
Zoo staat het er.
Daarom was't optreden van de S. D.O.V.
een kwaad 1
Br worden geen zieltjes door gewonnen.
De partij nam er niet door toe. Den men
sohen gingen de oogen open voor der
sociaal-democraten eigenlijke bedoeling.
Zij werden zelfs vijandiger,
i Daarom had deze poes haar nagels mce-
ten inhouden I
Zie, de strijd tussohen de sociaal-demo
craten over hetgeen mag en niet mag laat
ons vrij koud.
Maar deze toelichting van der sociaal
democraten eigenlijke bedoeling, door hun
hoofdorgaan zelve geleverd, kwam ons te
sprekend voor om er de aandacht niet even
op te vestigen.
Juist io dat niet-optreden zooals de 8.
D. A. P. eigenlijk is, in dat inhouden van
haar klauw, in hasr niet eerlijk verschijnen
op de vlakte schuilt 't groote gevaar.
Laat men dit tttl in 't oog houden.
I
Dat komt er van
De Nederlander de rede van Prof. Treub'
en de besluiten van den Vrijz. Dem. Bond
overziende, vindt ook een en ander dat
niet klopt.
Zij merkt allereerst op dal de vrijz.
dem. partij er een is met meer aanvoerders
dan volgelingen.
Dit ontbreken van soldaten, terwijl
er toch aanvoerders genoeg en deze vol
doende bekwaam zijn om aan te voeren,
is een begrijpelijk verschijnsel.
De in politiek belangstellende kiezers
zijn in den regel geneigd zioh tot de
uitersten te riekten. Het zijn meestal
„de gematigd-onverschilligen" die thuis
blijven. Nu heeft noch het liberalisme,
uooh de vrijzinnige demooratie idealen
die bezieling kunnen wekken in de
massa. De electorale strijd van 1905
heeft doen zien en de voorteekenen
voor de Junimaand van dit jaar wijzen
er eveneens op, dat de vrijzinnige
groepen sleohts in negatieve leuzen
kraoht tot verzamelen kunnen vindon.
Er zijn twee uitersten die aantrekken
de BGoiaai-demcoralie en de Chr. beginse
len. Wat daar tussohen ligt, vindt geen
steun.
De sociaal-democratie, met haar pre
tentie van een eigen hoog ideaal, legt
beslag op allen, die, hetzij uit onkunde,
hetzij uit dom vooroordeel, hetzij door
een star geloof iu het Marxistisch dogma,
slechts van een algeheele omkeering der
maatschappij heil verwachten.
Daartegenover staan zij, die de Chris
telijke beginselen, toegepast in Staat en
Maatschappij, machtig gelooven, om ook
in een zondige wereld een samenleving
te doen groeien, waarin, niet door een
strijd van belangen, maar door vereeni
ging daarvan, het evenwicht wordt
gevonden.
Wat tussohen die uitersten ligt, heeft
tot nog toe, 't zij men zioh liboraal, radi
caal dan wel viijzinnig-democratiseh
noemde, tot nog toe weinig belangstel
ling genoten in die kringen, welke men
gewoon is die der arbeiders te noemen,
en waar voornamelijk men de democraten
mooht zoeken, die de vrijzinnigheid
vooral bij de stembus zoo noodig hee f
Doeh thans hebben de aanvoerders der
Vrijzinnig-democratische partij hun leger-
tje gevonden.
Het is het Algemeen Ned. Werklie
denverbond, een Vereeniging, wier gang
laDgs den weg der godsdienstloosheid
Patrimonium deed geboren wordeD, en
die sedert aan politieken en socialen
arbeid, een paar zieken-kassen e d. uit
gezonderd, weinig of geen deel nam.
Sinds eenige jaren eohter heeft dit
Verbond zioh schrap gezet tegen de
pretentie der S. D. A. P. van te zijn
de eenige arbeiders-partij hier te lande,
en heeft het zioh, zwakjes wel, maar
bewógen dan tooh in de richting der
vrijzinnig-demokraten.
Was deze samenkoppeling van vrijz.-
dem. „aanvoerders" en Alg. Ned. Werkl.-
verbonders verstandig Zal zij profijtelijk
zijn?
Treub heeft gezegd „De kern der vrij
zinnige staatkunde is dat wij niet vragen
naar geloofsovertuiging, maar om rechts
gelijkheid voor elke godsdienstige over
tuiging.
„En het democratisch principe wil weg
neming der maatschappelijke oorzaken
van ongelijkheid in de ontwikkelings
voor waarden der leden van het volk".
Terecht zegt De Nederl.
Hoe kwamen nu deze vrjjzinnige en
demooratisehe principes tot hun recht
Laat ons een paar voorbeelden geven.
Van het eerste prinoipe getuigde de om
schrijving der onder wijs-paragraaf van
het vrijzinnig-democratisch program.
„Algemeene volks-ontwikkeling en vak
opleiding", werd voorgesteld.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 «"ent.
i Wij ontvingen de navolgende mede-
deeling van den particulieren seoretaris
van H M. de Koningin,
j »Hare Majesteit de Koningin heeft mij
gemachtigd bekend te makendat H. M.
ten zeerste is getroffen door de blijken
van liefde en verknochtheid welke H. M.
van alle zijden des lands geworden in
verband met de verwachte heugelijke ge
beurtenis, en dat H. M. de aanbieding der
geschenken van de verschillende, zioh
daartoe gevormd hebbende oomité's ten
hoogste waardeert; dat H. M. het eohter
zoude betreuren indien onder de gegeven
omstandigheden, waarin zulke dringende
eisohen worden gesteld aan de particu
liere liefdadigheid, belangrijke bedragen
worden besteed, waar tooh voor H. M. de
f vriendelijke bedoeling der gevers hoofd
Van openbare of bijzondere school,
van absolute of relatieve neutraliteit
geen sprake. Begrijpelijk, waar mannen
als dr. Bos, met hun invloed en ruime
inzichten, invloedrijke leden der partij
zijn. Men wilde ook „aan de tegenstan
ders geen houvast geven tot hervatting
van den schoolstrijd
Loffelijk streven, voorzeker I
Maar de vergadering was het met het
loffelijk streven niet eens, en nam de
volgende omschrijving aan:
»Met handhaving der absolute neutrali
teit der openbare school, verheffing van het
peil van het volksonderwijs in al zijn ver
takkingen".
Aldus „rechtsgelijkheid voor elke gods.
dienstige overtuiging" Maar in „de
school, waaraan de natie gehecht is," de
school, die door de geheele natie wordt
betaald, ddür moet zorgvuldig alle spoor
van godsdienstige overtuiging worden
geweerd 1
Nog duidelijker spraken da democraten
van het Alg. Ned. Werkl. Verbond zioh
uit„Wij willen den bloei van de volks
school, de neutrale openbare school".
En wat 't democratisch prinoipe aangaat
wijst 't blad op der Werkliedenverbon-
ders zeer „demokratiaohe" eisohen. De
Tienurendag, maar „in afkorting op de
vraag 8-urendag", een zuiver socialistische
eisoh algemeen kiesrecht, terwijl „gewe
zen dient te worden op de gevolgen} van
een steeds weigerachtig blijven", remi-
nisoens van een dergerlijk naar bedreiging
zweamend argument ter gelegenheid van
de roode kiesreohlbetooging I
Wil zeer „demokratisoh", want ter
wijl de Vrijz. dem. partij zioh uitsprak
voor „zorg voor ouden van dagen" en,
nog vóór de verkiezingen, zioh nader
verklaren zal omtrent zijn voorkeur
voor verplichte verzekering of voor
Staatspensionneering, heeft het Werkl.
Verbond al voor het laatste gekozen.
De soldaten loopen hier de officieren
vooruit. Hoe zij samen de omsohrijving
van het veldtoohtsplan nu weer in 't
reine krijgen is hun zaak. De meest
„demokratisohe" elementen plegen,
vooral vlak voor de verkiezingen, de
beste koersen te noteeren, en de Vrijz.
dem. partij zal dus allioht de wensehen
van het Verbond moeten volgen.
Dat komt er van, wanneer men zioh
vóór alles koppelt aan een „demokratie"
die nooh studie, noch het bezien der
resultaten, als bijvoorbeeld van Asquith's
pensioenwet, noodzakelijk acht.
Dat komt er van, wanneer men eene
vrijzinnighid wil drijven, die visch nooh
vleesoh biedt, die ten opzichte van alle
godsdienstige overtuiging neutraal wil
heeten, en die in theorie wel sohoon
lijkt, maar in de praetijk rekening moet
houden met allerlei anti-godsdienstige
stroomen.
Zoo bedriegt men zichzelfen an
deren I
zaak isdat het H. M. daarom véél ge
noegen zoude doen, indien het mogelijk
ware, een gedeelte der gelden, ingezameld
voor dit doel, eene bestemming te gevea
ten behoeve van liefdadige instellingen".
De gelegenheid tot wisseling der
muntbiljetten blijft dus openstaan tot 1
April 1909. Wij schreven gister dat dit
geldt die van f 10 en van f 50 welke door
bankbiljetten vervangen zijn. Men lette
er eohter op dat de biljetten van i 50 bij
de wet van 31 Deo. 1903 zijn afgesohaft,
dus daar komen geen bankbiljetten van
in omloop. Moebten er in April nog bil
jetten van f 50 in omloop zijn, dan zijn dit
muntbiljetten,en dus waardeloos.Er zijn niet
veel muntbiljetten van f 50 meer, maar wie
ze somwijlen nog hebben mooht, ruime
ze nu op, om zioh later tegen sohade te
vrijwaren.
Naar de N. Ct. verneemt, is de be
noeming van den burgemeester der resi
dentie, baron Sweerts de Landas Wyborgh,
tot Commissaris der Koningin in Gelder
land, zjj het niet binnen korten tijd, zoo
goed als zeker te verwachten.
Uit de algemeene beschouwingen blijkt
dat de gezondheidstoestand over het afge-
loopen jaar gunstig was. Br werden ge
boren 229 jongens en 194 meisjesen
overleden 96 mannen en 142 vrouwen.
Daar op 31 December 1907 het getal in
woners 19445 bedroeg, was het sterte-
oijfer per 1000 inwoners alzoo 12.24. In
het Verpleeghuis werden opgenomen 204
zieken met 2530 verpleegdagen in het
gasthuis 304 met 17471.
Br kwamen in 1908 22 gevallen van
besmettelijke ziekte voor. Door den gar-
nizoens commandant werd bij de com
missie gevraagd naar het veelvuldig voor
komen van malaria op de Aohtergraeht.
De oommissie heeft geantwoord dat daar
omtrent sedert November 1905 bij haar
geen klachten waren ingekomen, ^buiten
gewone.
Uit het verslag blijkt verder dat de
burgemeester aan de commissie vroeg of
het noodig was een maatregel te nemen
met het oog op het veelvuldig voorkomen
van vlekziekte onder de varkens. De
oommissie oordeelde dit niet noodig; dit
vleesoh is niet per-sé ongeschikt voor ge
bruik en is het dit wel dan zijn de Mid-
delburgsohe keurmeesters bekwaam genoeg
dit als het vlekziekte geldt te ont
dekken en wordt het dus aan de con
sumptie onttrokken.
Ben lid der oommissie, de heer Mer-
vennóe, vond hierin aanleiding, te wijzen
op de wensehelijkheid dat de gemeente
een steriliseer-apparaat aanschafthier
door kan veel vleesoh behouden blijven,
dat anders moet worden vernietigd. De
hoop eohter dat eenmaal de vleesohkeuring
in deze gemeente afdoende zal worden
geregeld, deed de commissie afzien van
het voorstellen van middelen die sleohts
voor een klein deel verbetering brengen
en nog al uitgaven na zioh zouden sleepen.
Bovendien de bediening daarvan zou, vol
gens den voorsteller, nog al veel bezwaren
opleveren.
De inspecteur, bij deze discussie tegen
woordig, wees er op dat gemeenten van
den omvang als Middelburg, zonder noe
menswaardige kosten een abattoir sohijnen
te exploiteercn. Hij ried dus aan daarop
het oog gevestigd te houden.
De luitenant ter zee lste klasse B.
H Prideriohs, geplaatst in de directie der
marine te Middelburg, als adjunot-ohef van
den staf der zeemacht in de Stelling van
Den Helder, wordt met 1 Maart a s. eervol
van deze betrekking ontheven en op non-
aotiviteit gesteld, en als zoodanig vervan
gen door den luitenant ter zee 1 ste klasse
M. H. Halewijn.
