No. 95.
1909
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
Vrijdag '22 Januari,
23e Jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
VERf GH1JNT ZESMAAL ?ER WEEK
Wed.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te
Goes
F. P. D'HUiJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Op twee gedachten.
FEUILLETON.
Residentie-Herinneringen.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EK VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
6333
er een compromis gesloten was, niet zoo-
veel werk gemaakt hebben van amende
menten.
Leiden vond dat de eieoh voor vrou
wenkiesrecht in 't program in vergelijking
met dat van 1905 zoo «verbazend zwak"
was, en slak dit op 't compromis.
Amsterdam achtte 't een groote tactische
fout om de partij te stellen voor het onge*
amendeerd aanvaarden of verwerpen van
het program. „Bslangiijke eiseh der demo
cratie is om zich volkomen vrij te kunnen
uitspreken. In 1905/was echter demoge
lijkheid daartoe afgesneden eu thans is dit
weer het geval. De waarschuwingen heb
ben niet geholpen".
In hoever bet compromis er schuld aan
is, bleek niet, de voorzitter meende dat
men op dit oogenblik niet zoover kaD gaan
van algemeen kiesrecht voor vrouwen te
eischen. Men loopt dan kans niets te be
reiken.
Eigenaardig is dat ook in de gelijkertijd
gehouden vergadering van 'tAlgem. Nederl.
Werkliedenverbond uitkwam dat dit Ver
bond eerst had voorgedragen de formule
„dat grondwetsherziening om ie komen tot
algemeen kiesrecht voor mannen en vrou-
tm^meerdan ooit een eisoh des tijds is"
dooh, tengevolge van 't compromis met
den Vrijz. Dem. Bond zioh tevreden stelde
met een herziening die vrouwenkiesrecht
slechts mogelijk maakt. Een clausule die
met 55 tegen 4 stemmen werd aangenomen.
Voorts komt op het program alleen
voor; „Zorg voor ouden van dagen".
In zijn kortheid wel geschikt om kiezers
te vangen. Want het laat in 't midden
hoe men die zorg weneoht te verkrijgen.
Tiel stelde dan ook dadelijk voor «zon
der premiebetaling".
Maar zou het Algemeen Nederlandsoh
Werkliedenverbond met zijn vele oud-
liberale leden daar wel voor te vinden zijn
Dat was een moeil\jk probleem.
Den Haag wilde dan ook liever de
Staatspensioneering er maar dadelijk uit
hebben en stelde voor te lezen «Wette
lijke maatregelen tot waarborging van vol
doende levensonderhoud voor ouden van
dagen". Het wil geen partij gekozen zien
voor een zoo belangrijke quaestie als de
Staatspensioneering, die in onderzoek is
bij een o.mmissie uit den Bond. Het is ver
keerd om op kiezersvangst uit te gaan
door'Staatspecsioneering in het verkiezings-
program te schrijven. Wil men de eon-
ourrentie aangaan met zoodanige partijen
waartegen niet op te bieden valt, dan is
het maar beter geen eigen program meer
te hebben en het program van die andore
partijen over te nemen. ZoolaDg er grond
is om met een zelfstandig program op te
treden, is het vorkeerd zioh ontijdig aan
banden te leggen en te kiezen, door theo-
retisohe voorliefde geleid, voor een bepaald
stelsel".
Dat was gezond geredeneerd van dien
vrijzinnig democraat. En [eerlijkGeen
kiezerslijmerij, geen wedloop met sooiaal
demcerateD, geen „theoriohe voorliefde" 1
Rotterdam wensohic dan ook vóór de
algemeene verkiezingen en in ieder geval
vóór de gewone algemeene vergadering
een uitspraak tusschen Staatspensionee
ring en dwangverzekering en stelde een
motie in dien geest voor.
De voorzitter zou dat ook wel willen
maar dan moet er een „goed gefundeerd
rapport' zijn. Tot dusver zoo sprak
hij heeft men over deze quaeslie in
ons land niet veel meer gehoord (van
Perio inoluis) dan vage phrases. Daarmee
komt men er niet. Spreekt de partij zioh
uit, dan moet het zijn op zóó duidelijke
wijze als nog geen politieke partij zich
over deze quaestie heeft uitgelaten, ook
ten aanzien van de financieele gevolgen in
verband met ons belastingstelsel.
Het is goed dat hij dit er bij zei. Im
mers, men kan wèl roepen Staatspen
sioneering 1 staatspensioneering 1 maar
't moet betaald worden en stel u voor
dat men straks eens een vrijzinnig mi
nisterie kreeg met mr. Treub als minister
van financiën
Toen kwam mr. Tasman, de voorzit
ter van de rapport oommissie, om al dat
getheoretiseer over „Staatspensioneering
zonder bijdrage van den te pensioneeren
Staatsburger" nog verder te dempen. Hij
verklaarde namelijk niet te komen „toe
zeggen, dat het rapport zal kunnen ver
schijnen vóór de volgende algemeene
vergaderiug. Het is reeds duidelijk g>
bleken, dat de meeste leden slechts een
vage voorliefde hadden voor een of ander
stelsel. Er zullen nog heel wat bereke
ningen en becijferingen noodig zijn, i óór
men een keuze kan doen".
Geen wonder dat Tiel zijn amendement
introk. Rotterdam zag daardoor zijn motie
aangenomen. Met algemeene stemmen,
wat gemakkelijk kon na de verklaring
van mr. Tasman dat aanneming der mo
tie niet beteekende dat 't zou kunnen Het
beteekende slechts dat men het wel zou
willen.
Vermelding8waard is uit deze discussies
alleen nog dat Amsterdam met 40 tegen
28 stemmen aangenomen zag zijn motie;
handhaving der absolute neutraliteit vaa
het openbaar onderwijs (ook het middel
baar
Hier leed derhalve de richting Rink
een eoheo-je.
Gelijk men weet had minister Rink zich
indertijd in de Kamer voor betrekkelijke
neutraliteit verklaard, dat wil zeggen in
bijvoorbeeld orthodoxe gemeenten recht
zinnig en in uitsluitend Katholieke ge
meenten roomsoh onderwijs.
Dit standpunt wordt door den Vrijzinnig
dem. bond, dank zij 't aangenomen amen
dement, verlooohend.
üf 't Alg. Ntd. W'erkl. Verbond 't hier
mee eens zal zijn
Voor Staatspensioneering heeft dat Ver
bond zioh bereids uitgesproken. Na een
vinnig debat, waarbij de heer v. d. Voorde,
een bekend rood propagandist in genoemd
Verbond, zeer scherpe woorden aan het
adres van den Vrijzinnig Demooratisohen
Bond wier commissie hij zooals hij zeide
„lapte aan (zijn) laars."
Waarop het Bestuur de wijste partij
koos, en ln 't Program inlasohte „Staats
pensioneering".
Zoo is een program ontstaan dat op
menig punt hinkt op twee gedaohten.
Vernielden wij nog dat de Vrijz.-Dem.
Eond ook trachten zal met genoemd Ver
bond 't eens te worden om zioh te ver
klaren tegen Tariefsverhooging.
Let welStaatspensioneering. Belasting
naar draagkracht. En geen tariefsverhooging.
Wat zeggen wil, alles zien te halen
alleen uit den zak van den Staatsburger 1
Bij de verkiezingen goed opletten en
luisteren dat zal noodig zijn.
21 Januari 1909.
Nederl. Zuid Afrikaansche Vereeniging.
Er worden ernstige pogingen aangewend
om de kwijnende afdeeling Middelburg van
de Ned. Zuid-Afrikaansche Vereeniging
nieuw leven in te blazen.
Die poging verdient toejuiching en wij
wenschen haar dan ook naar vermogen te
steunen.
De Ned. Zuid-AfrikaanscheVereeniging,
den 19 December van het vorige jaar ver
gaderd te Amsterdam, besloot tot de uit
gave van eenige vlugschriften teneinde de
sympathieën voor onze stamverwante broe
ders in Zuid-Afrika te verlevendigen.
Reeds verscheen no. 1 van bedoelde
„Vlugschriften", waarin glashelder wordt
aangetoond „waarom het noodig (is) lid der
Op de kloeke rede van den voorzitter
v. d. vrijzinnig-demccratisehen bond in de
vergadering van .j.l. Zondag van genoem
den bond past niet geheel het Sttmbus-
program, zooals dit door de vergadering
is vastgesteld.
De voorzitter heeft uitgelegd hoe dit
kemt.
Het program is in zekeren zin vruoht
van een compromis, een overeenkomst met
het Alg. Nederlandsch Werkliedenverbond.
By een compromis moet elk der par
tijen iets van hare eisohen laten vallen.
En dat heeft de vrijz.-dem. bond ook
moeten doen.
Mr. Van Engen, de militairs rechtsge
leerde, achtte het, volgens het verslag in
de dagbladen, „een fout van het hoofdbe
stuur dat het samenwerking gezocht heeft
met een niet-poliiieke\\)Mlï\."
De voorzitter verklaarde echter dat het
Alg. Ned. Werkliedenverbond wel een
politieke partij is. Bij noemde dat verbond
een tweede organisatie in dezelfde éóne en
ondeelbare partij, en hij hoopte dat het
verbond eenmaal met den vrijz. dem. bond
zal samensmelten.
Dat het Alg. Ned. Werkliedenverbond
een „partij" geworden, schijnt ook de
meening van den voorzitter van dat ver
bond te zijn. Immers deze de heer
Brouwer Bprak in de insgelijks j.l.
Zondag gehouden vergadering van dat
verbond de afgevaardigden aan ais „parfij-
genooten". Bet Volk constateerde dit in
haar verslag blijkbaar met genoegen.
Nu noodigde prof. Treub in de vergade
ring ran den vrijz.-dem. bond, op grond
van de overeenkomst tussohen leide „par
tijen" de vergadering bereids uit geen in
grijpende amendementen in te dienen.
Men moest 't program aannemen of
afstemmen 1
Een uitnoodigiDg die wel ietwat had
van onder de plak stellen. Wat met 't oog op
't gebeurde in 1905 zeker met te pas kwam.
Dooh ook om andere redenen was de
waarschuwing sommigen afgevaardigden
niet naar den zin.
Het kwam namelijk uit dat de andere
„partij" het in al haar afdeelingen niet
heelemaal met de vrijzinnig-democraten
eens was.
Appingedam bijvoorbeeld klaagde dat de
afdeeling van het Ned. Werkliedenverbond
saamwerking bad geweigerd met de vrijz.-
dem. kiesvereeniging in zijn district.
Arnhem zou, als hij geweten had dat
(S1 o t).
Toen de heer Esser ons dit stuk had
laten zien, noodigde hij ons uit met hem
mede te gaan naar de Groote Markt, waar
hij dien avond spreken zou. Gaarne deden
wij zulks en weldra bevonden wij ons bij
het Waagebouw, waar met milde hand
traktaatjes werden uitgereikt, terwijl Esser
met luider stem uitsprak het heerlijke
door Huet uit het Engelsoh vertaalde lied
Komt allen, bedrukten, gebrook'nen van hart,
Kom, zielen, gepijnigd, gefolterd door smartj
Komt, ziet op uw HeilandDaar staat Hij
[gereed,
Met liefde m zijn hart en met bloed aan zijn
[kleed.
Kemt, snoode overtreders, met misdaên bedekt,
Met harten en handen, door gruwlen bevlekt,
Bedriegers, bedroog'nen komt allen te zaam
Uw Heiland roept zondaars en dat is uw naam.
O, komt dan en haast u en wanhoopt niet meer,
Maar knielt verootmoedigd voor Jezus terneer,
Hij wascht U het hart als een sneeuwvlok zoo
Twit,
Slechts vreest Hem te missen, die thans u nog
[bidt.
Wij geven sleohts de twee eerste en
het laatste vers van dit tnüend lied, dat
*00 ernstig door den straatprediker was
uitgesproken, om wien zioh al heel spoe
dig een talrijke schare verzameld had,
tot wie hij naar aanleiding van dit lied
een woord van ernst en liefde sprak, dat
aandachtig werd aangehoord.
Maar op zulk een aandachtig publiek
heeft de heer Esser niet altijd kunnen
rekenen, vooral niet in de eerste jaren
der straatprediking, toen hij en de heer
Wilkens op verschillende punten der stad
dikwijls voor 500 a 1000 menschen, in de
open lucht spraken. Aan spot en laster
heeft het niet ontbroken, wat echter alles
om des Heeren wil gedragen werd. Ea
'twas niet altijd „de man van de straat",
die zioh onbehoorlijk gedroeg. Eens in c'e
buurt van de vleerstraat sprekende, kwa
men beiden zeer in het gedrang. In de
nabijheid van het krankzinnigengesticht
aan het Slijkeinde komende, versoheen de
directeur van dit gesticht en trad op hen
toe. Esser meende, dat van deze zijde
hulp kwam opdagen, maar moest weldra
uit den mond van dezen man hooren
„Het spijl mij, mijnheer, maar ik kan u
hier niet bergen, want het gesticht is al
vol gekken!
Sommigen vertelden, dat Esser veertig
gulden en Wilkens twintig gulden per
week van den heer Groen van Prinsterer
ontvingen. EeDP, bewogen met het lot
van armeD, gaf Esser eenige soepkaartjes,
en den dag daarna kwam er een geheele
menigte aan zijn deur, waarvan er één,
toen hij weigerde, zeide: „Beest, je krijgt
het immers yan de Koningin 1" Eens ver
zekerde men elkander onder de straat-
predikii g, dat Esser en Wilkens, voor
geld van de Koningin, zioh elk een nieuwe
jas hadden laten maken.
M*ar er was ook waardeering, zelfs
koninklijke waardeering.
Esser had o a. een standplaats op den
Kneulerdijk, vlak voor het paleis van den
Prins van Oranje. De prins was er niet
tegen, dat voor zjjn paleis het Evangelie
verkondigd werd. Hij noemde Esser zijn
derden schild wacht. Eenmaal had hij het
geluk Z. K. H. zelf een frao'.aat te over
handigen, getiteld„Zijt gij wederge
boren dat met een beleefde buiging
werd aangenomen. In de Witte Sooieteit
antwoordde Z. K. H. aan eenige heeren,
die er zioh vroolijk over maakten, dat de
straatpredikers voor zijn paleis stonden
„Als alle mensohen waren, gelijk deze
mannen, dan had ik geen schildwachten
voor mijn palijs noodig"-
Op zekeren dag kwam er onder de dames
ook een hofdame, die de vrijmoedigheid
had in den Bijbelkraam, waarmede beide
mannen stonden, traktaten te koopen en
uit te deeleD.
Onder degenen, die meer dan eens zioh
onder de straatprediking van Wilkens be
vond, was ook de bekende Douwes Dekker
(Multatuli), die zijn heerlijk talent helaas
ook gebruikte om de straatprediking be
spottelijk voor te stellen. Tooh schijnt hij
in dezen later een andere meening gehad
te hebben,want toen heeft hij meer dan eens
het trillende getuigenis afgelegd, dat bij, al
ware het sleohts voor 5 minuteD, begeerde
het geloof van dat kleine mannetje te heb
ben, uit wiens woorden bleek, dat hij sprak
wat in zijn hart leefde. (De heer Wilkens,
met zijn krachtige stem, is klein ven per
soon). Een belangrijk getuigenis uit den
mond van een Multatuli. Trouwens de
Waarheid heeft altijd de gewetens der
mensohen aan haar zijde.
Behalve in Den Haag, hebben de heeren
Esser en Wilkens ook nog in andere plaat
sen straatprediking gehouden. Maar de
residentie was sh eds het groote doel der
werkzaamheid.
Over de vruchten zullen we hier niet
spreken, maar alleen wenschen wij te oon-
stateereo, dat zij vele en heerlijk waren.
En al was er door de straatprediking ook
maar éóne ziel gered, dan zou zij niet ver
geefs zijn geweest. Oneindig groot tooh is
de waarde van één msssohenziel.
Twintig jaren lang heeft Esser de straat-
pfediking volgehouden. Toen moest hij dien
door hem zoo geliefden arbeid ter wille
van zijn gezondheid opgeven, en aan den
heer Wilkens overlaten,die dit werk daarna
nog vijf jaren heeft voortgezet.
Toen de heer Wilkens, op ongeveer een
week na, 25 jaren op de straten en pleinen
van 's-Gravenhage aan tienduizenden en
Nederlandsch Zuid-Afrikaansche Vereeni
ging te worden of te blqveu".
Het vlugschrift releveert de font in het
begin der vorige eeuw b°gaan om de Neder-
landsche kolonie in Zuid-Afrika prijs te
geven.
In 't laatst der vorige eeuw werd de fout
zooveel mogelijk hersteld. Wij hebben toen
weer veld gewonnen.
Maar daar komt de nieuwe schok, en in
het begin van deze eeuw wordt weder ver
nield en verbroken wat pas opgebouwd
was.
Zullen wij zoo viaagt het bestuur der
Ned. Zuid-Afrikaansche Vereeniging
nu weer de fout begaan, die onze vaderen
een eeuw geleden begingen en alle verbin
dingen met onze stamverwanten op geeste
lijk en stoffelijk gebied laten varen, omdat
onze kansen misschien tijdelijk zooveel
slechter geworden zijn dan 'n tiental jaren
geleden f
Dat mag niet.
Voor ons staan nog vele kansen open om
nieuwe banden aan te knoopen en oude te
bevestigen. Wjj willen dat er ginds plaats
bljjve voor onze kinderen om er steffeljjken
voorspoed en een schoonen werkkring te
vinden, om van ons geestelijk leven daar
mee te deelen en van het geestelijk leven
daar ginds ie onze bate naar hier over te
brengen.
Er ligt misschien een groote toekomst in
de moderne Afrikaansche natie, die zoo
duidelijk blijken geeft zichzelf en harer
roeping bewust te zijn geworden. Hollandsch
zal die natie voor een goed deel zeker zijn.
Er is derhalve voor de Ned. Zuid-Afri-
kaaneehe Vereeniging nog zooveel te doen.
Niet alleen de groote Nederlander Fruin
heeft dit altijd volgehoudendooh ook
thans levenden als De Louter,Emous,Mans-
velt, en Afrikaners als Reitz en^Steijn en
v. Broekhuizen blijven dit betoogen in
allerlei toon en vorm.
Er is deihalve bij 't voortbestaan der
Ned. Z. Afr. Ver. zeer groot belangen
niet minder bij de weder-in-eere-stelling
van den goeden naam der Middelbnrgsohe
afdeeling.
Het is daarom dat wij onze lezers te
Middelburg o.a. dringend opwekken, om
a s. Woensdag 27 Jan. 's avonds half 9 in
de zaal boven de sooieteit op de Markt
tegenwoordig te zijn en te komen aanhon-
ren wat door 't bestuur van genoemde af
deeling ie dien aanzien zal worden be
sproken.
Tevecs wekken wij allen op, Lid of
Begunstiger van genoemde afdeeling te
tienduizenden de Blijde Boodschap had
gebracht, heeft ook hij dit gezegende werk
moeten opgeveD, wilde hij langer in den
dienst zijns Meesters, zijn gewonen evan
gelisatie arbeid voortzetten. De straatpre
diking, soms 3 a 4 malen in de week, had
reeds te veel van zijn krachten gevraagd
en hij had vrijmoedigheid van den Heer
om thans te eindigen met een arbeid waar
voor hij zulke geheel-eeoige gaven had
ontvangen. Eén voorkeeld sleohtsWil
kens sprak eens, wij meenen op het Spui,
waar men hem zoo menigen avond voor
den winkel van den boekhandelaar Ger-
retsen kon vinden. Op eens brak ergens
brand uit en op het geroep van „brand 1"
zag de straatprediker tot zijn spijt al zijn
hoorders haastig heensnellen. Hij wachtte
echter een oogenblik, en om nu weer hoor
ders te krijgen, begon bij op zijn beurt zoo
hard hij kon, „brand! brand te roepen,
waardoor hij zioh weer spoedig van hoor
ders omgeven zag, terwijl hij naar aan
leiding van den brand begon te spreken.
Want èa Esser èa Wilkens waren volks
mannen in den goeden zin des wcords
zij wisten hun hoorders te „pakken".
De heer Wilkens heeft nu bijna het
drievierde eener eeuw geleefd, maar nog
is hij jeugdig van hart en vlug van geest,
en gaat hij onvermoeid voort met het doen
van het werk van een evangelist.
(Nederlander),
