No. 43
1908.
23e jaargang.
ihikbaar
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Donderdag 19 November.
GHRiSTELIJK-
HISTORISeH
id dei burg
HARING
mgen
Haring-Export,
es—Middelburg.
OOP
.2
'3
Q
2
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Het Koloniaal Debat.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
BsiSeslandsch Overzien
kwaliteit.
uit de schepen die
ïen
st. f s.rr;.
lr#s) t~
;e marineeren.
11e spoorstations in
>raf inzending van
mrs.
den (Holland).
Dthesk.
ekt
uit twee, 7 of 11
RHAGE, Seisweg,
de 16 jaar, bij B.
Laurens.
iedig mogelijk
jorzien, door JAN
Krabbendijke.
an de 40 jaar, als
6j een weduwnaar
ender lett. Mj
I o e s.
peember, geen
KALKMAN,
Middelburg.
6.40 6.50
4 5
T3
G
cd
2
o
2
1 *3
n
T3
£2
cd
2
u
'55
Q
IH
O
O
6.56
74
7.22
'.46 7.56
7'$7
8.10
8.37
10.43
9.29
10.03
n.45
11.15
7.36
7.46
7-53
8.1
8.8
8.17
8.25
8.32
8.37
8.47
8.54
9-7
9.20
9.29
9-4°
10.28
11.36
Z. Duitschl
Roosendaal—Lage
meer dan 150 KM.
38
30
40
11
54
10
2.6
1.29
3-°5
3-32
3.54
4.08
6.18
6-3fi
7.I"
7.4a
8.01
8.15
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
Het gaat niet op oin in een klein blad als
't onze een breed relaas te geven uit bet
vierdaagsch debat gevoerd b(j de Alge-
meene beschouwingen over de Koloniale
Begrooting.
De oppositie hoofdzakelijk gevoerd
door een katholiek (De Stuers), een sooiaal
democraat (Van Kol) en een unie-liberaal
(Thomsm) had drie voorname punten ter
sprake gebracht, waarop de minister van
koloniën van antwoord had te dienen en
waarbij hij gesteund werd door de heeren
Lobman, v. Nispen (kathen eenige libe
ralen. Het ging over het Atjeh-beleid de
belastingtroebelen op West-Sumatra; en
de algemeene koloniale staatkunde.
Wat het Atjeh-beleid aangaat, werd door
de eerstgenoemde sprekers het militair en
civiel beleid onder handen genomen.
Het militair beleid werd in het bijzonder
gewraakt aan de hand van de artikelen van
een officier, die zich //Wekker" teekent, in
de Avondpost. //Wekker" beschuldigde
den militairen gouverneur (generaal Van
Daalen) van velerlei wreedheden.
De door hem genoemde feiten werden
door de oppositie joist geacht.
Na spreekt 't van zelf dat niemand in de
Kamer het voor expreaseljjk gepleegde on
noodige wreedheden opnam.
Maar wèl mocht worden onderzocht
welke maatstaf behoort te worden aange
legd om van wreedheden te kunnen
spreken.
Wij bestrijden in Atjeh een vijand die
van deWestersche w(jze van oorlogvoeren
geen begrip heeft en ook niet van de Wes-
tereche opvattingen omtrent oorlogsrecht
en humaniteit.
Nu behooren deze opvattingen door beide
partijen te worden gedeeld. Nu fit niet zoo
is, is een Nederlandech bevelhebber in
Atjeh wel eens inde droeve noodzakelijk
heid om van de goede regelen af te wijken.
Het is bekend dat in Atjeh de strijd niet
meer gaat tegen het volk, maar tegen onge
organiseerde benden, die met bloeddorst
bezield, telkens weer uithunne hinderlagen
onverhoeds opkomen om onze mannen neer
te schieten.
Ga daar nu maar eens altijd met humani
teit, die al den schijn van zwakheid mist,
tegen in.
Zoo komt 't leger wel eens te vervallen
in wreedheden waartegen natuurlijk ern-
Btig moet worden geprotesteerd.
Maar nu werd door den minister en zijn
medestanders aangetoond dat de grove be
schuldigingen aan het adres van ons mili
tair gezag op vele punten onjuist waren.
//Wekker" heeft inderdaad overdreven en
gelogen. Het is door den legercommandant
Rost van Tonningen in zjjn nota aange
toond. Voorts dat het oorlogsrecht, in die
nota verdedigd, hetzelfde is als op de
tweede vredesconferentie is aanvaard, en
dat huidige oorlogstractaten zijn vastge
legd in tr&ctaten.
Wel zijn er gruwelen gepleegd,doch zoo
wel Van Heutsz de gouverneur-generaal
als Van Dealen (de gouverneur van
Atjeh) hebben daartegen geageerd.
En nu is het wel goed, wat dhr v. Kol zei,
dat men zendelingen naar Atjeh moest
sturenmaar we zitten nu eenmaal met
dien Atjeh-oorlog, en die moet toch beëin
digd worden; de bevolking moet toch aan
een geregeld bestuur worden gewenden
den wreeden benden, die het op den dood
onzer soldaten toelegg?n,moet toch worden
*»D het verstand gebracht dat zij het juist
®iin,die dezen loop van zaken tegenhouden
Atjeh is geen beschaafd volk, zooals by v.
België, dat niet noodig heeft geciviliseerd
te worden maar een ongedisciplineerde,
eidensche natie, die allereerst aan orde en
gezag moet worden gewoon gemaakt.
En nu is 't een feit dat wij aan de onder
werping en bevrediging van Atjeh al een
heel eind gevorderd waren. De minister las
eenige regelen voor uit een belangrijk boek
v«n een man, die daar alles van rabij ge
ilen heeft. Slechts schuivers en verloopen
sujetten - aldus deze reiziger - vormen nog
de benden. Door hem werd hulde gebracht
aan het humaan optreden van generaal Van
Heutsz. Het bleek, dat de gehate Kafir nog
iets anders kon doen dan branden en
rooven, enz.
En de man die dat schreef was de heer
v. Kol.
Deze erkenning van de deugdelijkheid
ook van het civiel beleid van Atjeh was in
het betoog van den minister goud waard.
Want inderdaad, het civiele beleid van
gouverneur-generaal Van Heutsz is uit
stekend. Meer dan éen Kamerlid erkende
dit mee.
Hoe het dan kwam dat ondanks dit het
met de pacificeering van Atjeh niet vlotten
wilde.
Generaal Van Daalen, die dit tot taak
had, stak het op den pretendent-Sultan.
Maar v. Heutsz, die op onderzoek was uit
gegaan, kwam tot de slotsom dat v. Daalen
wel de man voor onderwerping, niet voor
bevrediging was. Hjj ging nist welwillend
genoeg om met de hoofden. H(j kende den
regel te slecht dat men vliegen vangen
moet met honig en niet met az(jn. En dat
maakte v. Heutsz in zijn rapport duidelijk.
En zoo raakten deze twee bekwame mannen
van elkander af; en moest generaal Van
Daalen, ter wille van Atjeh en van den
vrede, losgelaten worden.
Den gouverneur-generaal treft derhalve
geen blaam.
Ziedaar de slotsom, waartoe de minister
van koloniën kwam.
Een conclusie die door de overgroots
meerderheid der Kamer als juist werd aan
vaard.
18 November 1908.
Minister Tal ma heeft nogal wat moeten
hooren over een onvoorzichtig optreden
tegen een Kamerlid die 't opnam voor de
eer der Kamer, toen mioisierTalma^an een
eenmaal gevallen.beslissing, het de vorige
week nog eens kwam beproeven met de
toezegging van een nieuw voorstel in zake
deelneming van Nederland en Nederl&ndseh
Indië aan een te Brussel over eenige jaren
te houden tentoonstelling.
De heeren Plate en Druoker hebben
den minister over zijn optreden, doch
vooral over enkele woorden harde waar
heden gezegd.
Zij konden wel eens gelijk gehad hebben.
Ook minister De Meester, zooveel ouder
dan hij, en een erkend rechtsgeleerde,
beging op dat terrein wel eens een misstap.
Indien iemand zegt de H. Apostel
Jaoobus in woorden niet eens struikelt,
die is een volmaakt man, machtig om ook
het geheele lichaam in toom te houden.
Maar van den anderen kant meg er ook
op gewezen worden dat de minister Tal ma
eer inlegt met zijn voor-ontwerp Bakker
wetje.
Resds kwamen uit allerlei kringen en
partijen bewijzen van goedkeuring. Zelfs
Het Volk stak den minister een klein
pluimpje op den hoed.
Dezer dagen hebben de Groningsehe
bakkers, door de afdeeling van dePatroons-
vereeniging „Boaz" aldaar er toe uitge-
noodiga, zich uitgesproken en verklaard
dat zij namelijk de patroons met
het ontwerp-Talma heel goed kuDnen
meegaan, als n.l. (volgens het verslag in de
Nieuwe P.rovinciale
aalie nachtarbeid in brood- en besohuit-
bakkerijen wordt verboden
b. de arbeid moet stilstaan van 's naohta
10 tot 6 uurI
c een uitzondering wordt gemaakt voor
den nacht van Vrijdag op Zaterdag, wan-
neer men om 12 uur wil beginnen, terwijl
verder, ten opzichte van de dispensatie,
voor de feestdagen men vrijheid wil hebben
voor niet meer dan twee achtereenvolgende
nachten.
„De instelling van een arbeidsraad juichte
men zeer toe en achtte het gewenscht,
dat dien raad een groote bevoegdheid werd
gegeven, terwijl, oin te voorkomen dat
aan dien raad vau hoogerhand een voor
zitter werd opgedragen, het beter werd
geoordeeld de keuze van een voorzitter
met 2,3 of 3/i der stemmen mogelijk te
maken".
Tegen de straks genoemde stïuikeling
weegt zouden wij zoo zeggen de
algemeene goedkeuring die een ontwerp
Bakkerswet algemeen vindt, wel eeDÏgs-
zins op.
Socialistisch en Antirevolutionair.
De Rotterdammer heeft, eenigszins bree
der dan wij, het artikel van den heer v.
Hinte over werksiabing der gemeente
werklieden, na vergeefs beproefde uitwer
ping onder meer van den aan dezen niet
gevalligen wethouder, ODder handen ge
nomen en plaatst tegenover deze revolu
tionair socialistische beschouwing de anti
revolutionaire, onder meer met verwijzing
naar hetgeen De Standaard schreef in haar
no. van 6 Nov. jl.
Steeds klimmen de eischen die men
aan het Gemeentebestuur stelten die
verlangde verruiming van het gebied der
gemeentelijke werkzaamheid kost steeds
meer geld. LeeniDg wordt op leening
gestapeld. Aldoor klimmen de Gemeen
telijke belastingen. En algemeen is het
geroep, om tooh aan de Gemeente ruimer
kas te bezorgen en haar recht van geld-
heffing uit te breiden.
En daarbij komt dan, dat het getal
der in gemeentelijken dienst staande
personen steeds toeneem!dat deze allen,
zonder onderscheid, op lotsverbetering
aandringen, en bij de stembus zich gelden
doeD, om een ieder te weren die niet
vooruit bekend staat ais iemand, die niets
liever doet dan met milde hand over
anöcrer geld ter sterkiDg van eigen in
vloed en ter verzekering van eigen zetel
te basobikken.
Het is het drijven, dat uit den geest
der groote wereldsteden reeds voorlang
in het buitenland zijn werking begOD, en
nu allengs ook ten onzent aan het woord
kwam. We staan dan ook pas aan het
begiD van deze aciie, en het laatste woord
is hierbij op verre na nog niet gesproken.
De Forensen alleen steken nog een spaak
in het wiel, dooh daartegenover staat
dan het hulpmiddel van de annexatie.
Alles moet voor het belang der groote
stad wijken. Aan haar moet alles opge
offerd. Zelfs het historisch bestaansrecht
van een vrije gemeente telt, als ze klein
is, niet meer mee.
Daarbij is onze Gemeentewet ver
ouderd, en past niet meer op den nieuw
geboren toestand, en dit juist maakt de
positie van den Burgemeester en ziju
Wethouders steeds moeilijker. lm bur
gemeester van een groote stad die schik
in zijn leven heeft, vindt ge dan ook
niet meer, en een plaatsvorvanger is, als
hij er het bijltje bij neerlegt steeds moei
lijker te vinden.
z/Zeer tereoht karakteriseerde de Stan
daard, daar het woelen der sooiaal-demo
craten om door de stembus de leden van
gemeenteraden te dwingen naar hun zin te
handeleD, als een drijven.
«Waarlijk, als //het laatste woord bij deze
aetie nog laDg niet is gesproken", mag er
wel steeds meer een welbewust protest
tegen dat drijven opgaan.
z/Ea zullen er middelen moeten worden
gevonden om de verderfelijke uitwerking
van zulk drijven te verijdelen."
Gewijzigd Unie rapport.
De Standaard schrijft
In do Roomsohe pers wordt opgemerkt,
dat men van Roomsoh-Katholieke zijde
zich nog nimmer over het gewijzigd Usie-
rapport heeft uitgelateD, en allerminst een
acooord heeft aangegaan, om dit in wette-
lijkeo vorin om te zetten.
Dit is juist.
Doch het zou dan ook alleen bezwaar
kunnen opleveren, indien er sprake van
van 15 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ""ent.
was, om in de eerstkomende legislatieve
periode al wat dit Rapport inhoudt, van
Overheidswege in te voeren.
Hiervan kan eohter geen sprake zijn,
omdat het zelfs zeer voor betwisting vat
baar is, dat h?t zondei voorafgaandeGrond-
wetsberziening in zjjn geheel zou kunnen
worden ingevoerd.
Het bedoelde rapport tooh geeft niet één
wijziging aan, maar verlangt op tal van
punten wijziging van den bestaanden toe
stand, en elk dier punten kan afzonderlijk
aan de orde komen. Zelfs zou dit laatste
zeer stellig het voordeel hebben, dat men
r.iet op eenmaal te veel hooi op zijn vork
nam, en den bestaanden toestand geen
geweld aandeed.
Veel zelts zou reeds gevorderd zijn,
indien ook maar de eere quaestie van de
kosten van sohoolbouw tot afdoening kon
komen.
Thans staan we voor deze ongelijkheid,
dat de Openbare school alle kosten voor
den bouw uit de overheidskas neemtvoor
drievierde uit de Gemeentekas en vonr één
vierde uit de kas van het Rijk terwiji
de Bijzondere school alle kosten van den
bouw uit eigen fondsen inoet vinden, en
slechts de rente van ééa vierde uit de
Rijkskas ontvangt.
Nu is er nieïs dat zoozeer aan het op
komen van de Bijzondere school in den
weg staat, als juist de moeilijkheid om
die bouwkosten te vinden. Reeds op de
dorpen, maar vooral in de groote steden,
waar èu de bouwgrond zoo duur is, èn de
scholen aan bouw zooveel meer kosten.
Stel nu, dat een voorstel in behandeling
kwam, om ook ten deze de Openbare en
Bijzondere sehool op voet van gelijkheid
te brengen, is dan te onderstellen, dat men
van R^otnseh-Katholieke zijde zich hier
tegen verzetten zou
Een tweede bezwaar voor de totstand
koming en iDstandhcuding der Bijzondere
scholen ligt in de late uitbetaling der
subsidie.
Men moet een heel jaar uit eigen fond
sen doen schoolhouden, en dan ontvaEgt
men gemeenlijk eerst in het tweede tri
mester van het volgend jaar het uitgegeven
geld terug.
Dat eisoht een bijeen brengen jvan gel
den, dat vaak veel ODgerief veroorzaakt.
Stel nu, er bleek iets op te vinden te
zjjo, om gelijk het Rijk aan de Openbare
sehool de gelden voorziet, zoo ook een
voorschot aan de Bijzondere sehool moge
lijk ie maken, is dan aan te Eemen, dat
de Riomsoh Katholieke Kamerleden een
voorstel van die strekking zou afwijzen
Men moet maar durven. Bij de jongste
gemceDteraadsstemming te Doetinohem
ging het tussohen een antirevoluti nair en
een sociaal-demooraat.
Aan den vooravond der herstemming
werd 't volgeride hoogst berispelijke strooi
biljet ten gunste van laatstgenoemden
oandidaat verspreid
Waarde Medekiezers
Voor de verkiezing van een Lid van den
Gemeenteraad, op morgen, Woe>sdag,hebt
gij te kiezen tussohen twee eandidateD, en
wel den heer J. F. Stroom en Derk Gar-
ritsen.
Wien zult gij kiezen
Och, die keuze is niet moeilijk. Als gij
bedenkt dat J. F. Stroom is een Calvinist,
dan moet dat voor de leden vandeNeder-
landsch Hervormde Gemeente alseen waar
schuwing zijn, zulke menschen tooh niet
te stemmen voor een of ander college. Het
is dan ook onbegrijpelijk, dat lidmaten van
onze Kerk geen candidaat konden stellen
die lid van onze gemeente is, inplaats van
een Calvinistdie behoort bij de Ned.
Hervormden niet.
Het is dan ook hierom, dat wij U be
leefd verzoeken uw stem te motiveeren
tegen het Calvinisme en hem uit te brengen
op Derk GarritseD, die ten minste lid is
van de Ned. Hervormde Gemeente.
Komt dus morgen getrouw ter stembus
en weert den Calvinist.
Eenige lidmaten der Ned. Hervormde
Gemeente te Doetinohem.
Nu zijn de kiezers zoo wijs geweest dat
sooiaal-demoeratisohe lid der Ned. Herv.
kerk niet te kiezen. Maar de proeve
is er niet te minder teekenend om. Als
zij gelukt was, zou 't natuurlijk in Het
Volk weer geweest zijn da sociaal-demo
craten behaalden een prachtige over
winning 1
De wateren der volkenzee in Noord- en
West-Europa waren eenig6 dagen in beroe
ring. Eerst bracht 't kleine incident te Ca
sablanca Frankrijk en Duitschland tegen
elkaar in't geweer.Toen kwamen door de be
kende onthulling omtrent Keizer Wilhelms
verdachte optreden als vredebewaarder
drie groote mogendheden tegelijk in bewe
ging, terwijl ook Nederland en België,
stamverwanten van 't Zuid-Afrikaansche
volk, niet weinig waren opgeschrikt. Op 't
oogenblik zijn echter schrik en toorn aan 't
luwen. Frankrijk en Duitschland stelden
hnn geschil in handen van't scheidsgericht.
Het Daitsche volk, na de flinke uitspraak
van den Rijksdag en de degelijke houding
van dbn Rijkskanselier tegenover den Kei
zer, kwam ook eenigszins tot rust. En de
binnenlacdsche vrede zal na nog minder
gevaar loopen, nu de afloop vanhet gesprek
tusechen den Keizer en Von Bulow zoo
gunstig blijkt.
Zeven kwartier heeftVon Bulow te Pots
dam met den Keizer gesproken. Hij schil
derde de stemming van het volk naar aan
leiding van de mededeelingen van d9 Daily
Telegraph en lichtte zijn houding bij de
debatten in den Rijksdag over den Keizer
toe. De Keizer hoorde die mededeelingen
met grooten ernst aan en uitte zijn wil in
dien zin, dat, zonder zich van de wijs te
laten brengen door overdrijvingen die hjj
onbillijk achte, zijn voornaamste taak was
de standvastigheid van de rijkssta&tkunde
met inachtneming van de constitutioneele
verantwoordelijkheden. De keizer keurde
de verklaringen van den rijkskanselier in
don Rijksdag goed, en gaf hem de verzeke
ring van zijn voortdurend vertrouwen.
Von Bulow riep dadelijk na zijn terug
keer uit Potsdam, het Pruisische staats-
ministerie bij elkaar voor een vertrouwe
lijke bespreking, waarbij h(j over den uit
slag van z\jn aan den Keizer uitgebracht
verslag mededeeling deed. Onmiddellijk
hierna ontving bij graaf Stolberg, den voor
zitter van den Rijksdag, voor een langdu
rige bespreking, deed staatsminister Beth-
mann Hollweg, als plaatsvervanger van
den rijkskanselier, in opdracht van dezen,
een dergelijke mededeeling aan de voor
naamste leden van den Bondsraad.
Nu is onder dit alles de achting in
Nederland voor den Keizer nog niet alge
meen teruggekeerd. Dit zou wel 't geval
geweest zijD, indien 't alleen de onthul
lingen in zake Zuid-Afrika gegolden had.
Immers uit de mededeelingen van dr.
Ltyds, den vroegeren Staats-seoretaris der
Zuid-Afrikaansohe Republiek, blijkt dat
de Keizer, n. oh eenige andere regeerend
vorst in Europa ook maar den schijn heeft
gegeven voor 't uitbreken van den oorlog,
van steun of tus chenkomst.
Maar nu 't half ware, half verdichte
verhaal omtrent eea vertrouwelijke be
dreiging aan de Koningin doordeNeder-
landsche pers is geg ao, zal weer wel een
tijdje duren, eer de rimpels op 't gelaat
der Nederlandsche natie zullen zijn weg
getrokken.
Ook in het Oosten van Europa zijn de
verhoudingen nog lang niet zuiver.
Servië, sterk door de wetenschap dat
het Rutland achter zich heeft in zijn verzet
tegen Oostessrijks inpalming van Bosnië,
heeft thans van Oostenrijk een ultimatum
eeD af-of-aac-brief ontvangen, waar-
