Kloffie
NIEU WSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 22,
Maandag 26 October,
23@ jaargang.
iöp
HISTORISCH
GHRISTELIJK-
tenten, enz.
ir. MULDER.
iESSTRülKEN,
sen en 2
leien
iöp
necht
«ei Meid
Binnenland-
Hddelburg
R,
iig'oaar bij
ECKHARDT.
iden bij
Vaars,
de helft in een
Schaap te koop.
)U, Meliskerke.
mooie
prijs, bij
iDENBERGH,
emeldinge.
>ÖP
met Ramen,
laronder Delftsch
let, Break met
)ns), een latten
[AANSE Jz.,
bn Rijwielhandel,
prtstraat, Goes.
'aars,
IT"
If Mei
Inkiieeht
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Dr De Visser over Groen.
TWEEDE KAMER.
ÜÏT DE PROVINCIE.
Delft B IZO.
ten.
[ER'S
HTE
|)liflc),
als nieuwe
[iORIER, Sleper
Br, bij JOH
Itkapelle.
[vao rs
|\V. WISSE Sz„
tOF, Zoutelande.
knecht
(mrden kan om-
3erooskerke W
IER, Klevers-
)TTEE, Koude-
leeht ca
r-id
AARS, Dom-
Verweet - Goe».
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 <-ent.
Bjj dit nummer behoort een-Bij voegsel.
Dc Da Visser schreef dozer degen twee
lezenswaardige artikelen over Kuyper en
Lohman. Het eerste nemen wy heden uit
De Nederlander over. Wy p'aatsen er bóven
Op den rekenpenning van 1574 ligt de
Bybel, op den Bijbel staat een kolom, door
zes handen omklemd, op dien kolom prijkt
de hoed der vrijheid. Deze zinnebeelden
vertolken op kernachtige wijze der vaadren
leus„Op den Bijbel steunen wiide vrij
heid verdedigen wij". Met heerlijken ernst
bleven zjj haar gestand, ook toen de martel
vuren rookten en de schavotten werden op
gericht. Alles zouden zij zich hebben
getroost ter wille van het behoud van rust
en vrede in deze landen, behalve waar het
gold de gehoorzaamheid aan Gods Woord
en de vrijheid van Religie. In dit opzicht
waren zij onverzettelijk daarvoor hadden
zij alles veil. En aan hun spits stond ook
hierin de Groote Zwijger, man van de vrij
heid als weinigen in zijne dagen, maar kiDd
tevens in den eerbied voor het Woord van
God. Of schreef hij niet in 1580, toen de
onderhandelingen met Spanje afbraken op
het punt der Religie: „Wenschelyk ware
het dat Gods genade ons een goeden vrode
schonk; doch ik heb er weinig hoop op,
want men eischt het verlaten van Gods
Woord, wat Gode zfj dank niemand doen
williever alles wagen dan dazen schat te
verliezen" P Waarlijk, dst is koninklijke
taal, maar taal die tevens getuigenis aflegt
van zijne onderworpenheid aan den Aller
hoogste. Maar het is ook bekend, hoezeer
hij ons volk voorging in het handhaven dei-
vrijheid voor allen. De belangen der onder
drukte Roomschen nam hij ter hartehy
handhaafde het volle burgerrecht der
Doopsgezinden; nooit deed hij mede aan de
verdrukking van Israel. Het was dan ook
geheel in zijnen geest, dat in artikel 13 van
de acte van de Unie van Utrecht de woor
den stenden«Dat men nyemant ter cause
van de Religie zal mogen achterhaelen ofte
onderdrucken". Men ziet dus, dat 't moge
lijk was op publiek terrein te steunen op
den Bjjbel, ja, Gods Woord te maken tot
grondwet van den Staat, en tevens de vrij
heid van allen te eeren- Wat meer zegt,
door de onderwerping van overheid en volk
a»n dat Woord, werd de vereeciging van
gezag en vrijheid vorkregen. Dat is onge
twijfeld d9 schoonste vrucht van den wor
stelstrijd tegen Spanje geweest.
In de lib eeuw heeft diezelfde leus op
nieuw kraohtig weerklonken. „Het begin
sel, waarvan ieder Christen, en dus ook de
Christelijke staatkundige, moet uitgaan is,
Onvoorwaardelijke onderwerping aan de
Heilige Schrift. De Christen neemt ze een
voudig en kinderlijk aan de d weeper
onderwerpt haar aan zijne bevinding, en
dc rationalist aan zijn verstand." Z^o
luidde het parool van Groen van Prinsterer.
Maar tevena kwam hij op als kampioen
eenor vrijheid, waarbij de ongedwongen
werking bd de volle ontplooiïag van alle
nationale krachten was verzekerd. Indien
ietntkud, dan trad hij in het krijt voorde
handhaving van de onbetwistbare rechten
van provinciën, gemeenten, genootschap
pen en bijzondere personen en eischte hij
volkomen eerbiediging van dc trekken,
waarin ïioh hst volksleven op Nederland
sen bodem had ontwikkeld. Ook bij
hem liepen dus het steunen op den Bijbel
en de verdediging der vrijheid evenwijdig,
ft liever, ook volgens zijne overtuiging
waren zoowel vrijheid als gezag alleen
gewaarborgd onder de bescherming van
«ene hoogere daa mensohelijke wei en
te wet was Gods Woord. En hij heeft
oor die overtuiging gestreden met den
neldenmoed van een Willem den Zwijger
n voor die overtuigiog geleden a!s een
L disoiPel vaD Hem, „die als Hij
swonolden werd, niet wedersohold, en ais
tin tv*' °ie.t clle'8^e< maar gaf het over
Dien, die reuhtvaardiglijk oordeelt."
as er voor hem reden om opnieuw die
oude ïe»s der vaderen kraohtig te doen
hooren? Groen antwoordde met heenwijzing
naar den anti-Christelijken of modernen
geest, die de heheele maatschappij met revo
lutie bedreigt. Die geeBt welt volgens hem
uit vijandschap tegen den geopenbaarden
godsdienst, de onbedorvenheid der mensohe
lijke rede is zijn shibboleth, suprematie
van den mensch zijn doel. Op staatkun
dig gebied wil hij de souvereiniteit vao het
volk, op godsdienstig gebied het meest
vulgaire atheïsmeop dat der zedelijkheid
verwerping dar goddelijke wei. Die geest
breekt het juk der ordinantie Gods in stuk
ken en bouwt een troon voor een nieuwen
afgod, de positieve ongeloofsoeaheid, met
haar wazig begrip van openbare orde en
goede zeden. Hat phaenomeen der neutrali
teit schittert voor de verrukte oogen. En de
bouwmeesters maken zioh op om op den
grondslag hunnergodloozegodsdienstigheid
een nieuwen tempel van mensehelijk geluk
te grondvesten. Voor Groen's oogen oulmi-
neert zioh nu dit machtig streven in Gods
verzaking ter wille van de vergoding van
den mensch.
En deze nieuwe afgoderij dat was
bijna het ergste voert tot ondragelijke
tyrannie. Al wat aan het positieve Christen
dom vasthoudt, wordt als min of meer sea-
tariseb met wantrouwen bejegend en terug
gedrongen. Alle godsdiensten, voor zoover
zij niet wegsmelten in de algemeene ver
broedering der mensohheid, zijn ziektever
schijnselen, wier uitbreiding men behoort
tegen te gaan. De kerken, die de vuurhaard
dier godsdiensten zijn, moeten dienvolgens,
zooveel 'tkan, van hare onafhankelijkheid
worden beroofd ea in het keurslijf der
staatswetten als gewone vereeaigingen
wordea ingeregen. Predikanten, behalve
voor zoover zij zieh onvoorwaardelijk tol
ken dier nieuwe riohting toonen, dienen uit
de opeubare betrekkingen te worden ge
weerd. De staat maakt zieh, tor wille van
zijne positieve ongeloofseenheid, van het
onderwijs meester en regelt en bestuurt het,
zonder zioh aan de rechten van 't huisgezin
of de kerk tè storen. Hij streeft er naar om
de arm verzorging,ten koste van den invloed
van religie en kerk, over te nemen. In ééa
woord in naam van het souvereine volk en
het algemeen welzijn aoht de staat zioh tot
alles bevoegd en tot verbreking van eiken
weerstand verplioht. Naar mate de rechten
Gods meer uitsluitend op den voorgrond
stonden, was de vrijheid te beter gewaar
borgd nu de rechten der mensohen de
staatsmachine besturen,is 't met die vrijheid
gedaan. Ja, zóó diep wortelt deze overtui
ging in Groen, dat hij met instemming het
wco:2 van Stahl vermeldt: „Siegt Jdie
Macht dieser Zeit, Unglaube und Gottes-
hasz, dan werden de giaubigen Katholiken
und die giaubigen Protestanten Hand in
Hand das Sehaffot besteigen."
Daarom wijdde hij zijn leven aan het
leggen van den grondslag voor eene Ohris-
tslijk-historische wereldbeschouwing, ook
in de staatkunde, in plaats van dte der
„modern-revolutionaire,1, die leiden mocht
tot ondergang dar Christelijke maatsehap-
PÜ-
Toen hy iu 1840 tot lid der dubbele
Kamer gekozen, by de beraadslaging over
„cte 13 wetsontwerpen houdende veran
deringen en bijvoegingen in de Grondwet",
het woord voerde, bepleitte hij, bij den
aanvang van zijne parlementaire loopbaan,
reeds hetzelfde beginsel, waarby hij tot
zyn dood heeft volhard. „Het is mijne
vaste overtuigiog, en ook anderen dealen
in die overtuiging, dat er voo.r Nederland
een geneesmiddel noodig ia, evenredig,
j aan de kwaal, dat er gee .e redding zal
zijn dan door terugkeering tot Christelijke
historische Nederlandsche beginsels. Wij
wenschen geone noodlottige terugwerking,
geeu weder aannemen van afgesleten vor-
men, geen wederbrengen van teregt
afgeschafte misbruiken, geen miskenning
van verkregen regten geene vernietiging
van het goede, dat in de revolutionaire
tijden daar gesteld is. Wy wenschen geene
theocratie, in zoover hierdoor priesterge
zag of onderwerping van den Staat aan
de Kerk aangeduid wordt. Wy stellen
ons geea droombeeld voor eene maat
schappelijke vereeniging, die uit enkel
opregte Christenen zou bestaan, en waar
de Staat zich eigenlijk oplossen zou in
de Kerk. Maar wel gelooven wij aan de
mogelijkheid, dat, nu door eene droevige
ervaring de aaneenschakeling en, als ware
hot, de filiatie gebleken is van ongeloof,
regeeringloosheid en slavernij, opnieuw
het verband tusschen godsdienst, gezag
en vrijheid erkend en Gods oppergezag
ten grondslage van Staatsregeling en wet
geving worde gesteld In zoover gelooven
wy aan de mogelijkheid, aan de wezenlijk
heid, aan de noodzakelijkheid eener theo
cratie."
Filiatie van ongeloof, regeeringloosheid,
slavernij verband tusschen godsdienst,
gezag en vrijheid I Is het niet de 19e
eeuwsche variatie op hat aloude s „Op
den Bijbel steunen wijde vrijheid ver
dedigen wij" t
Door de aannemiog van het militie-
wetje gisteren meldden wij die aan
neming nog ia de Telegrammen l met 62
tegen 12 stemmen, heeft dit Reohtsehe
kabinet een politiek fortuintje behaald, een
overwinning op de antimilifaire vrij-
zinniv demuuraten, die, iu en buiten de
Kamer, en vooral tegen de polilieke ver
kiezingen, zóózeer afgeven op het mili
tairisme, het Btaand leger, de drukkende
laston en zooal meer, waartegenover zij
dan aankomen met hun heilmiddelhet
volksleger naar hun opvatting.
Nu heeft de minister van oorlog, of,
wil men, het kabinet, het brandend poli
tieke vraagstuk van het blijvend gedeelte
om met De N. Crt, te spreken tot
een smeulend vuurtje teruggebracht, dat
in de eerste tijden niet meer tot Bohade
van '8 lands belang zal opvlammen.
De amendementen werden achtereen
volgens met grootere of kleinere meerder
heid verworpen. Zij bedoelden afschaffing
der 3e herhalingsoefeningen (Ter Laan),
twee herhalingsoefeningen van hoogstens
4 weken en een derde van hoogstens één
week (Thomson), het doen deelen van de
viermaanders in het voorrecht om afslag
te krijgen van herhalingsoefeningen (Ver-
hsij). Het regeeriog8voorstel werd hierop
goedgekeurd. De herhalingsoefeningen zul
len dus niet langer dan 12 en niet korter
daa 9 weken dureD, verdeeld over drie
perioden.
Een amendement-Van Doorn,strekkende
om aan hen die vrijstelling zullen kunnen
doen gelden wegens broederdienst, beter
te waarborgen, dat zij die vrijstelling wer
kelijk zullen genieten, werd, na de ver
klaring van den Minister van binnenlaud-
sohe zaken dat aan het bezwaar van den
voorsteller geheel wordt tegemoetgekomen
waaneer b.v. de oudste van twee broeders
niet bij de tweede ploeg wordt ingelijfd
maar bij de eerste, zoodat de jongste dan
broederdienst kan doen gelden, door den
voorsteller ingetrokken. Hetzelfde ge
schiedde met 't amendement-V. Karnebeek
(strekkende tot verplichten dienst bij het
blijvend gedeelte ook voor die ingelijfden,
die zich vrijwillig tot kadervorming aan
meldden). De minister van oorlog vond
wel de aanneming ervan uit een militair
oogpunt aaubevelenswaardig, en, inder
daad, wanaeeT men een werkelijk volks
leger wil krijgen dan is 't noodzakelijk,
dat er kaderplioht kome, opdat de besten
uit de militie van dat kader zullen deel
uitmaken, dooh de voorsteller zwichtte
voor het argument dat er dan nogal min
der vrijwilligers voor't kader zioh zouden
aanmelden.
Nog werd met 38 tegen 37 stemmen ver
worpen een amendement-Ter Laan, dat
strekte om hen die twyfelnummers getrok
ken hebben, ni zes maanden nadat de inly-
ving heeft plaats gehad niet meer op te
roepen. Hetgeen zeggen wil, dat iemand
die 6 maanden heeft gediend en wordt af
gekeurd.niet meer door oen nakomer wordt
vervangen. Deze verwerping betreuren wy
zeer. Immers voor vele jongelui is dat na
komen een groote teleurstelling, en het
twijfelnummer een mes in de buik.
De stemming geschiedde rechts tegen
links. Alleen de heer Reijne, van links,
sloot zioh bij Rechts aan, wat hem nogal
eenige aardigheden bezorgde. Hij is, zooais
men weet, de afgevaardigde voor
Kampen Overigens geschiedde de ver
werping alleen omdat de ministers geen
kans zagen dit zoo op eenmaal in de ver
gadering gebrachte amendement in zijn
strekking te overzien en pasklaar te
makenen uitstel van behandeling,
met 't oog op doorzending van't ontwerp
naar de Eerste Kamer niet ge wensoht ge
acht werd. Ziodat de voorsteller zelf wel
eonigszins schuldig staat aan deze verwer
ping.
Toen moest er gestemd worden over
het heele ontwerp. Wy zeiden gisteren
reeds: 'tis Vrjjdag en verrassingen zyn
niet onmogelijk. En daar kwam er al een in
den vorm van uitstel van stemming, die de
voorzitter, naar hij zeide, half en half aan
sommigen die weg moesten had toegezegd.
Maar dr Nolens, die er op wees dat derge
lijke attenties aan degenen die van verre
komen, toch geen gewoonte war n, voor
kwam de verrassing in haar gevolgen, door
voor te stellen dadelijk tot stemming over
to gaan. Dit voorstel werd met Rechts
tegen Links (behalve dat een paar sociaal
democraten met de meerderheid stemden)
aangenomen.
Hierop kwam de heer Merchant - o, die
politiek toch! - namens de vryzinnig demo
craten verklaren dat zy tegen zouden stem
men, omdat zy de voordeelen dezer wet zoo
onzeker vinden 1 Het ontwerp werd hierop
aangenomen met 62 tegen 12 stemmen. De
sociaal democraten, die vonden dat het ont
werp wel voordeelen brscht trouwens
men moet wel blind zyn om niet te zien dat
2 maanden korter diensttijd voor een mili
cien een meevallertje isstemden er
voor. De tegenstemmers waren de 8 vry-
zior.ig democraten, die bij de stemming op
21 Dec. 1907 over de begrooting van minis
ter v. Rappard in 2 x 4 uiteen gelegen had
den. Zy werden nu gestsund door den oud-
liberaal Plate en de militaire leden uit de
unie-liberale groepVerhey, Eland, Thom
son, welke aanvoerders (officieren) door
hun volgelingen (soldaten) in den steek ge-
iRten werden. Bij zoovele co arische momen
ten zou men haast aan een bly eindend
treurspel gaan denken. Trouwens,wat is de
militaire dienst voor vele jongelui anders,
dan een treurspel, en wat kan deze voor
heu gunstige beslissing ten slotte ook voor
hem andera zijn dnn het blije eind van het
treurspel 1
Afschaffing nachtarbeid bakker jen.
De minister van Landbouw, Nijverheid
en Handel had de door hem ontworpen
regeling in zake de afschaffing van den
Zondags- en den nachtarbeid in het brood
bakkersbedrijf om advies gezonden aan het
bakkers eomité (voorzitter dr. J. Roeters
van Lennep, secretaris mr. H. Blaupot ten
Cate). Het bestuur van dit comité achtte dö
zaak van zo i ingrijpenden aard, dat het
meende, een 125-tal broodproduoenten tot
eene vergadering te moeten bijeenroepen.
Op deze vergadering, welke Woensdag te
Amsterdam is gehouden, waren 88 firma's
vertegenwoordigd, bij wie ruim 1500 bak
kersgezellen ia dienst zijn, ongeacht {de
noodhulpen, naagszijnkneohts enz., wier
aantal op ongeveer 3000 kau worden ge
sohat. Een zeer aanzienlijk gedeelte van
't brood, dat in Nederland wordt genuttigd
wordt derhalve door leden van het bak
kers-comité gebakken. De vergadering
hechtte met algemeene stemmen hare goed
keuring aan het door het bestuur opgestelde
antwoord aan dan minister. Zij verklaarde
daarmede o.a., dat afschaffing van nachtar
beid voor het publiek nadeelig zou zijn door
de stijging van de broodprijzen. Berekend
werd, dat afschaffing van nachtarbeid aan
het Nederl. volk jaarlijks zou kosten
f 10.950.000. Het resultaat van deze belas
ting zou slechts zijn, dat ruim 5000 gezellen
niet gcheele, doch alleen gedeeltelijke
nachtrust zouden verkrijgen, daar vele
gezellen vier dagen in de week om 2 uur
des nachts zullen moeten opstaan.
Het bloed dat kruipt waar 't niet gaan
kau!
De ledenvergadering van den Bond van
Christon Socialisten, afd. Amsterdam heeft
de volgende motie aangenomen:
„De bond van Christen-Socialisten, afd.
Amsterdam, kennis genomen hebbende
van het ontslag der drie gemeenteambte
naren Buriks, Gulden en Smitkeurt dit
ongemotiveerd ontslag ten sterkste af;
protesteert tegen de aanranding van de
vrijheid der vakpers; besluit deze motie
ter kennis te breDgen van het „Comité
van zes."
Maatregelen tegen Cholera.
De Minister van Binnenlandsche Zaken
heeft goedgevonden.' de havens en reeden
van Hellevoetsluis en Neuzen aan t=) wij
zen als havens en reeden die schippers
van vaartuigen, komende uit landen of
plaatsen door den Minister van Binnen
landsche Zaken besmet verklaard, of aan
boord waarvan een geval dier ziekte ty-
deri8 de jongste zeereis is voorgekomen,
mogen aandoen, alvorens hun echip het
gezondsheidsonderzoek, voorgeschreven
by de wet van 28 Mrart 1877 (»Staats-
blad" no. 35), te hebben doen ondergaan
Te Qorinchem is toz lid van den ge
meenteraad gekozen de Groot (1.) met 632
tegen 518 op v. Hooydonk (k.)
Chr. Verzorging van zenuwljders.
Het bestuur van de Vereeniging tot Chr.
verzorging van Zenuwlijders heeft in de
plaast van ds. Notten, die voor het lidmaat
schap van het bestuur bedankte, tot voor
zitter gekozen prof. dr. Hugo Visscher te
Utrecht. Mej. J. G. Klomp, arts, ontving
e-n definitieve benoeming aan het Sana
torium te Zeist.
Vlissingen Op 't raadhuis hield heden
de stoomvaart-maatschappy „Zeeland''hare
jaarlyksche algemeene vergadering van
aandeelhouders, waarin het verslag over
het 33e boekjaar werd uitgebracht. Wy
ontleenen daaraan het volgende
Het vervoer van passagiers en stukgoe
deren Wleef ook dit jaar op zeer bevredigen
de wjjze toenemen. De enorme styging der
steenkolenpryzen, alsmede de noodig ge
bleken uitbreiding van passagiers-accom
modatie, welker kosten geheel ten laste der
exploitatie-rekening zyn gebracht, doen de
exploitatiekosten dit jaar eveneens aanmer
kelijk hooger worden. Het vervoer der bui-
tenlandsohe brievenmalen Dato weder
toe. Hoewel zulks feitelijk buiten het be
stek van dit jaarverslag valt, meenen wij
tooh hier te mogen aanteekenen, dat wij
na ruim zes jaren onderhandelen er in
geslaagd zijn, een hoogere vergoeding voor
het postvervoer van den staat te bedingen.
Uit deze overeenkomst vloeit voor ons de
verplichting voort, spoedig tot den bouw
van drie nieuwe stoomsohspen over te gaan.
Ia vei band daarmede besloten wij, voor-
loopig nog niet tot hervattting der uitlo-
ticg van obligation over te gaan.
Van de 3 pc. obligatieleening Ao. 1886,
werden geen obligation uitgeloot, zoodat
in omloop bleef een bedrag van f2,856,000.
Het ketelfonds (dagbooten) bedroeg op
31 December 1907 t 407,967,34daarvan
is belegd in gemeente- en spoorwegobli-
gatiëo en pandbrieven in hypotheekbanken
voor een nominaal bedrag van f262.000,
waarvan op 31 December 19Q7 de boek
waarde f243,218,75 en de beurswaarde
f228 685 bedroeg.
Het door da maatschappij betaalde voor
schot op kosten van vernieuwing der ke
tels van de naohtbooten, verminderde ge
durende het jaar 1907 met 625,200, xoodat
