No. 8.
Vrijdag 9 October.
23e Jaargang.
GHRISTELIJK-
HiSTORISGH
mi
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Binnenhuid.
BCSBHI
SEES
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '•ent.
irt iiiiJwYïT"«TTTIV y 7 rn rirrto?*)" T~ ri jf?TT uTTi V
Tuberculose
In het Med. Weekblad begint dr. H.
C. Folmer, arts te Zwolle, een reeks op
stellen „de tuberculose als stofwisselings
ziektetwee onbekende balkverbindingen".
Wij kunnen natuurlijk niet beoordeelen
of dr. F. gelijk heeft. AI waren wij des
kundigen, des neen, zouden wij dit mis.
schim nog niet eens kunnen. Toch zijn
wij zoo vrij eDkele woorden in zijn eerste,
hieronder gedeeltelijk overgenomen, eerste
opstel, te onderstrepen. Het opstel
is een polemiek tegen verschillende
opvattingen, die tegenwoordig over aard
en wezen van tuberculose heerschen, gelijk
al blijkt uit bet motto«Débarassezrous
done de toutes ces fables surannées et
Diaises", ten betooge dat bij de tuberculose
ons, behalve de baoillen, de voorbeschiktheid
belang inboezemt, en dat de bacillen niet
zoo kwaadaardig zijn als algemeen wordt
aangenomen
Waar vijf personen bij elkaar zijn is
gemiddeld een onder hen de drager van
baoillen. Ia een druk centrum zal men in
ééu uur dus herhaalde malen met tal van
bacillen worden besmet. Was de baei! erg
kwaadaardig dan zouden bij zoo frequente
en gemakkelijke besmetting niet vier van
de vijf mensohen onaangetast rondlocpen
en zou het verder nimmer voorkomen, dat
een begonnen tuberouleuse haard spontaan
iu genezing overgaat. Tooh is het bekend
dat bij secties vaak een indertijd doorge
maakt tuberculeus Ijden dat gedurende hei
leven genezen is, ksn worden aangetoond,
zonder dat de patiënt ooit aan de klinische
symptomen yan tuberculose had geleden
of slechts klachten had geuit welke het
vermoeden op deze ziekte wettigden. Even
eens komt het voor dat na een huwelijk,
■waarbij de lijder in een andere omgeving
komt te wonen, somtijds de tuberculose ver
ergert en in andere gevalles juist omge
keerd verbetert.
De arts weet geen middel om genezing der
tuberculose te bewerkenwèl heeft de erva
ring hem geleerd dat een ander millieu
b.v. de omgeving van een sanatorium een
genezenden invloed heefthij weet dat kalk -
houdende voedingsstoffen zooals vleesch,
eiwit, eidooier, erwten en melk, welke laatste
meer kalk bevat dan kalkwater, een gun-
stigen invloed hebben op de genezing hij
weet dat de eetlust opwekkende atmosfeer
van berg en zeelucht de ziekte in zijn ver
loop stuit, maar hij begrijpt niet hoe dit
alles invloed kan uitoefenen opdentuberke'-
baoil en nog veel minder begrjp ik hoe
dergel jke onbeduidende factoren een kwaad-
anrdig diep in 't lichaam verborgen bacil
zouden kunnen beinfluenceeren. Hieruit bh kt
dat de ziekte welke den invloed ondervindt
van eene veranderde omgeving zooals van
eon kurort, sanatorium, badplaats of huw e-
lijk niet in hoofdzaak afhankelijk zal zjjn
van een ziekteverwekker, maar veeletr
van invloeden die in hel lichaam-zelf zijn
gelegende dispositie.
De tuberkelbacil scheidt een stof af
wier werking „en masse" men kan nagaan
by het tuberculineeren en dan blijkt dat de
werking van een zeer belangrijke dosis
toxine want van de dosis toxine wr-ar-
mee men positief tubercolineart, wordt
vereischt dat ze meer dan li graad tem-
peratuursverhooging geeft bij overigens
koortsvrije, doch tuberouleuse individuen
na 16 tot 24 uren reeds is uitgeput 1
Deze geringe werking van groote hoeveel
heden, door reinculturen geleverde toxi-
nen, doet niet verwachten dat do bacil
der tuberculose zooveel kwaad aan het in
dividu kan toebrengen als algemeen wordt
aangenomen. Voeg daarbij dat het organis
me na eene dergelijke dosis toxine slechts
éénmaal te hebben ondervonden in de eer
ste tijden op dezelfde of op grootere dosis
niet of slechts zwak zal reageeren, zoodat
voor hertuberculinatie eene 3 maal ster
kere dosis vereischt is. Uit deze geringe
werking van massa's toxine concludeer ik
eveneens dat de levensgevaarlijkheid en
kwaadaardigheid van den tuberkelbacil
Overdreven zijn en dat het gevaar, ver
bonden aan de ziekte tuberculose, moet
zetelen in de eigenschappen van het or
ganisme-zelf. De dispositie is de hoofdzaak
bij den teringlijder. De vatbaarheid tot de
ziekte w erkt secundair op het voortwoe
keren der bacillen, evenals de onvrucht
baarheid van heide en duinen de konijntjes
voor den dag doet komen en deze niet
omgekeerd den bodem onvruchtbaar ma
ken. Wel zal men de konijnen trachten
te verjagen, wanneer ze dreigen de duinen
te ondermijnen en te verzwakken, maar
daarmee wordt het land nog niet vrucht
baar, zooals omgekeerd de konijntjes wèl
zullen verdwijnen nadat het land vrucht
baar en bewoonbaar i3 geworden. Van
analoog standpunt uitgaande, zonder daar
om te dealen in de opvatting van hen,
die willen beweren dat de bacil slechts
eene symbiotische beteekenis zou, hebben,
wil ik bij de tuberculose de dispositie
bestrijden en meen dat secundair de ba
cillen daarna zullen worden bfaïofluenceerd.
Volgens deze opvatting van behandeling
zullen verschijnselen die op genezing wij-
z: n langen tijd eerder optreden, wanneer
nog de reactie op tuberculine efhan-
k lijk van het aanwezig zijn der bacillen
onermindf rd aanwezig is, wat verklaart
dat de gesloten tuberculose reageert, op
tuberculinatie. (Een inconvenient bij de
tuberculinatie, daar het rijk slechts de
dieren ladende aan opsn tuberculose wil
onteigenen en thans groote schade lijdt
doer het resgeeren der genezen koeien,
welke eveneens worden onteigend na posi
tieve reactie). Het is iets anders het zieke
lichaam tot genezing te brengen en ge
zonde tuberkelbacillen te doodeu.
Over de kalkverbindingen zal dr. F.
blijkbaar later handelen.
De vredelievende staatsgreep in Bulga-
rye, al z.-.l zij wel geen oorlog tengevolge
hebben, is toch een muisje met een staart.
De schok van 't gebeurde heeftzich natuur
lijk 't eerst en 't meest meegedeeld aan da
omliggende deelen. Wij meldden het in
onze telegrammen reeds Candia verlangt
zeer om met Griekenland te worden ver-
e3cigd,waarmee't sympathiseert,en waarbij
t rseds een halve eeuw geleden had willen
bshooren, doch door da staatkunde steeds
daar afgehouden werd. Het eiland beslaat
een derde van de oppervlakte van Neder
land. O ver de geheels lengte van 't eiland
loopt eon bergketen waartoe de Ids ba-
hoort, die iu de Grieksche mythologie een
rol speelt.
Het klimaat is er zacht, de grond vrucht
baar, de zee diep landbouw en nijverheid
bloeien er. Voortbrengselen zijn granen,
olijven, tabak, wijn en katoen. Men bereidt
er zijde, leer, brandewijn en geweven stof
fen. De hoofdstad Candia met haar ver
zande haven is van weinig beteekenis.
Canea, met 12000 inwoners, op de noord
kust is voornemer plaats.
De bevolking schijnt oorspronkelijk een
egyptischo volksplanting te zijn geweest.
De H. Apostel Paulus heeft er 't Evangelie
gepredikt. Op zijn laatste reis naar Rome,
ais gevangene, zie Handelingen 277 en 12
voer zijn schip met veel tegenwind om
Oreta heen, 6n van Creta af, niettegen
staande de Apostel geadviseerd had er te
blijven. De afwijzing van zijn advies door
den kapitein was het vaartuig noodlottig,
liet verging bij het eiland Malta,waar Pau-
ius als arme schipbreukeling te land kwam.
la Paulus' tijd woonden er echter ook
vele joden op het eiland, en stonden de Cre-
tenzen in niet al te besten reuk. Immers
een hunner eigen (beidensche) profeten
vchold hen «altijd leugenachtig, kwade
beesten, luie buiken" (Titus 112) en de H
Apostel schreef er vanDeze getuigenis is
waar.
In de eerste eeuwen onzer jaartelling
beerschten de Byzantijnsche keizers over 't
«land, ia de 9e eeuw werd het hun door de
Savaceenen ontnomen doch in 962 door de
Grieken hernomen. Toen Constantinopel
in 1204 in handen der Latijnen viel, werd
Caodia (of Creta) aan de Venetian')^ toege
wezen. Ia 1669 na velerlei aanvallen en na
een tiendaagsch beleg voor de koof lotad
kwam Candia aan de Turken. B(i de erken
ning der onafhankelijkheid va" GriekeE-
lnnd(1829) viel het den onderkoning van
Egypte ten deel, dia het schandoiuk deed
uitzuigen. Na de verdrijvirg der Epypte-
naren uit Syrië keerde Creta onder het, ga-
bied van Turkys terug. Een geweldige op
stand (1866 —'69) door Griekenland ge
steuud, liep, dank zij de staatkunde der
mogendheden, op niets uit. Creta bleef
Tnrksch. Sinds dien tijd hunkeren de
Cretenzen naar den tijd hunner bevrijding.
Wie zou hun de spoedige komst van dien
blijden dag niet gunnen Het spreekwoord
zegt: waar de Turk zijn voet zet, daar
groeit niets meer. De geschiedenis heeft de
juistheid van dit spreekwoord bewezen.
Wie zou dan niet gaarne zoo mogelijk alle
volken aan den invloed van den Turk ont
trokken zien. Het had al vóó- driekwart
eeuw moeten en kunnen gebeuren.
Kaar zondige stsz'kunde der mogendheden
hield dezen faaatieken Antichristin Europa
op de been. Dat hy nu valle
De laatste tijdingen uit Athene mellen
dat de Cretenzers huu aanfluiting bij Grie
kenland reeds hebben afgekondigd.
Keizer Frans Jozef heeft aan zijn nieuwe
onderdanen in Bosnië een manifest gericht
dat in de oude hooflptsd Sarajewo zeer
kalm is opgenomen. A ia de Porte werd
v gelijk een schrijven der Oostenrijks»;,»
regeeriag'bverhanaigd, waaria, wijzende op
de goede s&amwerkiog !ut:scken Oostenrijk
on Turkije, zij verklaart af te zien van haar
aandeel in de militaire bezetting van h>
Sandzjak Novibsrar, en haar troepen heel';
teruggeroepen. Ia zake Bosnië en Herzi-
g >wlna klinkt de nota al heel zonderling.
In plaats van royaal te zeggen wij hebben
Bosnië dat wij in 1879 niet rechtstreeks
ingepalmd konden krijger, ru, waar de
kans wegens uwe vwak Hid en de gov da
gezindheid der Bosnie.-s, die al sinds 1879
aan ons gewend zijn, schoun scheen, ons
maar heelemasi topgaëigond, enden staten-
roof door ons in 1879 reeds begonnen, nu
maar voltooid.
Zoo hsd de nota moeten luidendoch de
staatkunde redeneert anders. Zij hanteert
ds taal als het middel om haar gedachten te
Vrrbergen.
De Keizer schrijft
De regsering heeft dezo landen geluk
kiger gemaakt; handel en landbouw gingen
vooruitconstitutioneele instellingen heb
ben een wettigen toestand geschapen
reeds voor eeuwen heeft er een band be
staan tueschen den Hoagaarschen troon en
deze landen welnu, laten wij die banden
hernieuwenik herneem mijn souvoreine
richten en het opvolgingsrecht over Bosnië
en Herzegowina.
Dat klinkt anders.
Toch komt het op hetzelfde neerik,
Oostenrijker, heb Bosnië ingepakt, en gij,
Turk, krijgt het nooit weerom.
Wie met den loop van zaken niet ingeno
men is, is Servië. Pat Bulgarije onafhan
kelijk werd, hindert hem niet zoomaar dat
Oostenrijk Bosnië inpalmt, bevalt hem
minder. Hjj acht die inlij ving voor Servië
een ramp en zal zich deswege tot de mo
gendheden wenden. Te Belgrado heerscht
groote opwmding.
Loten de mogendheden zich haasten om
can nieuw Congres bijeen te roepen, tot
wijziging van het Berljjnsche tractaat en
beyrediging van rechtsgevoel en gerecht
vaardigde verlangens.
België.
Duur brood
De oorlogsgeruchten in den Balkan heb
ben den Belgischen molenaars en bakkers
den schrik op het 1 jf gejaagd. De grootste
h'elft toch van 't koren, dat de Antwerpscge
haven binnenkomt, wordt uit de havens
van de Zwarte Zee, Varna en Burgas, uitge
voerd. Het uitbraken van een oorlog, juist
op het oogenblik, dat de oogst verscheept
moet worden, zou groote moeilijkheden
kunnen teweegbreng»;).
(la Neöeriand, tenminste in Goes aten de
ratnichen ai „duur brood" noordat er van
een Balkan-qn iesti» sprake was. De vorige
week sloegen de bakkers het brood weer
op. Een ieder vraagt, waar dit zijn oorzaak
in vindt» Red
Stukken voor den Gemeenteraad te
Middelburg.
B. en W. stellen voor op diana verzoek,
en op voorstel van den Burgemeester eu
advies vrh den Commissaris cm aan W.
Moerd(ik een pensioen te verleenen als in-
spteteur van politie van f 572, en hem aan
te stellen als sclirij ver bij de politie op een
sa'aris van f 375, tot hy een passende be-
trefeking zal hebben gevonden. Ook stellen
B. en W. voor W. Moerdijk te benoemen tot
marktmeester in plaats van Haecou, op een
solaria van f 175, waarmee dan zijn tijde
lijke aanstelling als schrijver bij de politie
zou komen te vervallen.
B. en W stellen voor in den loop van
1908/9 te doen rooien 129 iepen langs de
N O zijde van dan Nienwlan (lachen dyk, 4
dito lange de Z. W. zyde.yan dien dlik, 2
dito aan den Zuidsingel tegenover E 38 en
39, 1 dito aan de Rouaansche kaai tegen-
over G 127,1 dito op het Bolwerk tegenover
het Bastion en 7 stuks olmeboomen langs
do Korte Heerengracht.
B. en W. stellen voor aan A.van derWijk
telkens voor een jib. te verhuren san s'uk
grond san de Loskade voor den prijs van
f 0,10 per centiare per jaar.
B. en W. stellen voor om ton behoeve der
aan de Vereeniging De Ambachtsschool te
1 oenen f 45,000 een geldleeuing aan te gaan
groot f 45 000, tegen eene rente van 4 pCt.
of zooveel minder als zal kunnen worden
bedongen, met janrlykscho sflnrsingen van
f 2000 te beginnen in 1909.
B. en W. stellen voor te verlengen ver
schillende huren en erfpachten, met welk
voorstel de commissie van fabricage zich
vereerigt.
B. en W. stellen voor om met J. Sanderse
van de hofstedoKVe/» ter Meede een contract
te sluiten batr< ffsnde het leggen van buizen
voor de waterleiding in zijn land en hem
ton schadevergoeding te geven van f600
benevens een jaarlyksche retributie vsu
f50.
B. eu W. stellen in verband met een
ministerieel bezwaar voor om art. 2 der
verordening op de heffing van schoolgeld
op de avondschool voor handwerkslieden
en dan tegelijk ook maar het desbetref
fend artikel in de heffingsverordening op
de B. A, S. te wijzigen ais volgt
«Yan de leeriingeD, wier ouders, of die
zelve indien zy ouderloos zijn, naar het
oordeel van B. en W. minvermogend zyn
om het schoolgeld te betalen, zal slechts
twee gulden schoolgeld worden geheven".
en art. 3.
„De leerlingen, wier ouders, of die zelve,
indien zy ouderloos zijn, naar het oordeel
van B. en W. onvermogend zyn om school
geld te betalen, zullen van de geheele hef
fing worden vrijgesteld".
De commissie voor de strafverordeningen
heeft, naar aanleiding van het adres der
raelkverseniging «Samenwerking", hare
bezwaren overwogen en adviseert nu in
het oorspronkelijk ontwerp melk-verorde-
ning alsnog do volgende wijzigingen san te
brengen, la artikel 2 regel 3 en 4 laten ver
vallen de woorden „die minstens 8 dagen
geledan gekalfd hebben".
Hierdoor wordt het verkoopen en voor
handen hebben van „biest" mogelijk ge
maakt.
In artikel 3 letter a wordt in regel 2 voor
ii2,7 pCt" gelözen 2,5 pCt" en in regel 3
voor «11 pCt" «7,8 pCt".
Het is de commissie voorgekomen, den
toestand van den veestapel in Zeeland, den
invloed van het weder en nog andere oor
zaken in aanmerking genomen, dat de eisch
van een vetgehalte van 2,7 pCt te hoog is.
Het zou toch kunnen voorkomen, dat melk
een vetgehalte hai van 2,6 pC:, zonder dat
er mede was geknoeid. De commissie
meende daarom het percentage, door de
melkvereeniging aangegeven, te moeten
overnemen. Ia het tweede lid van artikel 3
letter c wordt voor 7,6 pCt voorgesteld
7 pCt.
Voorts stelt de commiane voor den aan
hef van artikel 14 te lezen als volgt«De
lokalen, waarin m*qk ten verkoop voorhan
den wordt gehouden, bewaard, behandeld,
bewerkt, of voor gebruik niet ter plaatse
wordt afgeleverd, moeten" enz.
Zooals de redactie eerst luidde, zouden
ook alle melksalors, café's, sociëteiten,
kortom alle inrichtingen, waar men een
glas melk kun gebruikon, moeten voldoen
aan da in artikel 14 gestelde eischen. Wat
de onder letter d bedoelde betreft, zou dat
zeker nog al bezwaarlijk zyn. Dan zouden
tcch vrijwel alle vergunnings- en verloflo-
kalen gewitte en geverfde muren moeten
nffiben of muren van verglaasde tegels,
terwijl de vloereu van s'éen of asphalt zou
den moeten zijn. Dat ware 'n buitengewoon
strenge bepalirg en volmaakt onnoodig.
Voor dorgelijko looiüteiten is toea de ver
ordening niet geschreven, doch voor die
plaaten, waar da melk min of meer langen
yd vertoeft.
De commissie heeft gemeend dit bezwaar
<e ondervangen door alle plaatsen, waar de
melk wordt afgeleverd om dadelijk gedron
ken te worden uit ta zonderen.
Voor het overige hooft de commissie
geane termen gevonden wijzigingen in het
ontwerp voor te stc-llen.
Gemeenteraad. Te Alkmaar zijn ter ver
vanging ven een liberaal en een socialist bjj
herstemming 2 liberalen in den gameente-
read gekozen. Te Watergraafsmeer
moet herstemd worden tus.'chen Ankersmit
(soc) en v. Leuven (1) met 169 en 159 st.
Fischer (lib. eftr.) viel met 140,, stemmen
uit. Te Haarlem werden de liberale geko
zen mot lUu3 en 1092 steinmon tegen 809
en 768 op Florijn (a en Smulders (k.)
Uit liberale bron Leeuwarder Crt
komt bericht dat het d/strictsbestuur der
O aristeiy k - Historische kiesverenigingen
in 't district Sneek besloten heeft met al-
gemeene stemmen de candidatunr van dr.
A. Kuyper niet te steunen cn de kiezers bg
da ».s. stemming viy te laten. De centrale
vrijzinnige kies vereeniging heeft verga
derd, doch voorioopig een diep stilzwijgen
opgelegd. Het gerucht gaat dat mr. Rink
de tegencandidaat van dr. Kuyper zal zyn.
Ten noorden van don grindweg Har-
dêrvvyk-Leusenum, ongeveer 40 minuten
gaans van Harderwijk, is gisteren het
sanatorium «Sonuevanck", van de Vereeni
ging tot christelijk hulpbetoon aan tuber
culoselijders, geopend met een toespraak
van ds J. C. Sikkel. Een nieuwe straatweg
leidt naar de pa-.iijobiien daarvan zyn er
thans twee in gereedheid gebracht, met
eenige lighallen, een keuken, een gebouw
voor electriciteit en watervoorziening, enz.
Bij de inrichting is rekening gehouden met
de strengste eischen, welke de hygiëse aan
de verpleging van longlijders stelt. Vloer
en wanden kunnen zeer gemakkelijk wor
den gereinigd van stof. Open lighallen ntar
het Zuiden en gesiotene aan deNoordzyda
schenken den lijders gelegenheid om bij
min gunstig weer vrij en ongehinderd de
heerlijke, reine lucht in te ademen. Heerlijk
orink water is verkregen uit de zuivere wel
van den hoogon zandbodem. Aile locali-
teiten hebben centra'e verwarming.
De werkeloosheid in de provincie
Groningen bogint grooter afmetingen
aan te nemen. Tot dusver waren vele
ambachtslieden, als timmerman en metse
laar, al was het slechts voor enkele dagen
in de week, werkzaam bij kennis of vriend,
of, zooals zoovelen deden, in Oost-Fries*