No. 300.
Maandag 21 September.
22e jaargang.
IsltenlaiiiW Overzicht.
Binnenland.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JÖNGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
NOOIT GOED.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02\
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 "ent.
IMaÈSTK-,■Tvtiai-, n- -r-i-
Wie zich met 1 October a s op
ons blad abonneert, ontvangt de nog
in September verschijnende nom-
mers gratis.
Bjj wijze van Nabetrachting op de Pers-
s<ra>men naar aanleiding van de Openings
rede, geven wij nog de volgende nuchtere
en alleszins juiste opmerkingen van De
Nederlander ten beste
Een rechtsoh Kabinet kan, zooals men
weet, by vele vrijzinnigen niet licht goed
doen.
Wanneer het kalm optreedt, zich meer
in daden dan in woorden uit, alles vermijdt
wat uoodeloos kan prikkelen, dan wordt
honend en tartend gevraagd waar blijven
nu uwe beginselen waar zit het christelijk
zout in de spijzen ja, dan wordt zelfs ge
stookt en gepord onder de geestverwanten
van het Kabinet, die dan als «gedupeerd"
worden voorgesteld.
Wanneer daarentegen de omstandig
heden meebrengen, dat het Kabinet meer
party-kenmerkend moet optreden, bovenal
wanneer het ook in woorden krachtig van
zyn beginsel belijdenis geeft en er prijs op
blijkt te stellen voortdurend duidelijk kleur
te bekennen, dan wordt geklaagdhet
Kabinet is aggressiefhet prikaelthet
komt met party wetten het splitst het volk
in twee deelen het wekt onrust in 't land.
Hoe een rechtsch Kabinet het ook aan
legt, deze soort van critici zijn nimmer om
materiaal verlegen.
Reeds onder het Kabinet-Macbsy had
men deze tweeërlei pijlen, naar de afwisse
lende omstandigheden, op den boog.
Onder het Kabinet-Kuyper ging't juist
eender. Eerst vernam men uitdagend: waar
zyn nu uw specifieke beginselenin Troon
rede, begrootiögsstukken noch Kamer
redevoeringen zijn ze te vindenuw
Kabinet heeft geen reden van bestaan.
Later, toen er in woord en daad een en
ander kwam waarmee de linkerzijde zich
niet kon vereenigen, heette het Kabinet
aanvallend, prikkelend, volkverscheurend,
onrustzaaiend.
Tegenover het Ministerie-Heemskerk
schijnt het weer denzelfden weg te gaan
Het eerste tableau is er r6eda. Zoowel Hel
(lib.) Vaderland als Het (soc.-dem.) Volk
schrijven toornige artikelen over den wei
nig principieelen geest der jong&te Troon
rede. Het Vad. spreekt van een „overstag
gaan" van het Ministerie en betwijfelt, of
de rechtsche partijen daarin zullen mee
gaan. Voorts stookt het blad o. a. in dezen
trant
Geen woord in dit staatsstuk verraadt, dat het
is opgesteld als het werkplan van een Ministerie
der rechterzijde. Geen specifiek Christelijke wet
wordt er in aangekondigd. Geen geloofsovertui
ging er in uitgedrukt. Zelfs de schijn van een
Christelijke woordenkeus ontbreekt.
Wie zich herinnert, hoe in een vorig tyd-
perk die «christelijke woordenkeus" is ge
persifleerd, die uitdrukking der „geloofs
overtuiging" aan onedele motieven, is
toegeschreven, en over het algemeen ver
worpen is als onstaatkundig en slechts
«theologische hartstochten" opzweepend al
datgene waarnaar Het Vad. thans vol heim
wee terugverlangt, hij zal de zuiverheid
van een uiting als de bovenstaande op de
rechte waarde weten te schatten.
Moge het Kabinet zich noch door dit
stoken, noch door een in de toekomst
waarschynlyk tegenovergesteld geroep uit
het rechte spoor laten dringen, maar, ge
trouw aan de beginselen der rechterzijde
waaruit het leeft, bezadigd en kloek zyn
eigen weg blijven volgen. En mogen de
vrienden van het Kabinet vertrouwend zyn
daden afwachten, bedenkend dat soberheid
van geste forschheidvan greep niet uitsluit.
19 September 1908.
By de sombere openingsrede en miljoe
nennota, die een vermeerdering van finan
cieels lasten aan 's Rijks ingezetenen
belooft, en dat terwijl de Ryks- en ge
meentebelastingen den middenstand al zoo
bovenmatig drukken, rijst als van zelf de
vraag of er niet wat kan bezuinigd worden?
Dr. Kuyper heeft voor jaren al gezegd
er is iets aan 't ministerie van oorlog dat de
gedachte wekt aan onnoodige uitgaven,
maar het rechte weet men niet. Een onder
zoek, persoonlijk door den minister, van de
zolders tot de kelders van zyn departement
ware wol gewenscht.
Ook aan andere departementen heerscht
misschien wel een weelderige inrichting
Ryksambtenaarswerk is altyd duur en
zou ook daar wel wat kunnen bezuinigd
worden.
Gelukkig dat wy een Algemeene Reken
kamer hebben, die op de kleintjes past.
Om een staaltje te geven vsn de weelde
die aan sommige ministrieele bureaux
heerscht, nemen wy een en ander over uit
't rapport van genoemde Kamer.
Het geldt 't nieuwe departement van
Landbouw.
De Kamer protesteert tegen de hooge
huur en vorstelijke meubileering van 't
gebouw van het departementvoor 't
iaaiste was in den laatsten tijd van 't
bestaan van dat departement al f 27000
uitgegeven en pi.m. f 9000 voor verwar-
mings- en verliohtingsinstallatiën en het
onderhoud daarvan. Er was ongeveer
f 1700 besteed voor meubelgordijnen en
portieres en f 1000 voor tafelkleeden.
Er waren aangekocht eylinderbureau's
van f 200, f 165 en 7 ven f 150. Bu-
reaux-ministre van f 160 cn f 125. Schrijf
tafels van f 137.50 en f 90, haarden van
f 300, f 240, f 200 en f 165, vulkachels
van f 70 en f 63.50; een verguld haard
stel van f 42 eD een kolenemmer met
turfbak van f 85. De Algemeene Reken
kamer koopt schrijftafels met loketbast
aan bij de Rijkswerkinrichtingen Veen-
huizen voor f 55 per stuk. Een derde
onderwerp van uitgaaf, dat aan de Kamer
uiet zonder bedenking toescheen, was de
toekenning aan de leden en plaatsver
vangende leden van onderscheidene onder
het Departement ressorteeren de examen-
oommissiëa, wonende in de gemeente
waar het examen wordt gehouden, van
een vergoeding voor uitgaven door hen
tot bevordering van den geregelden gang
van het examen gedaan van fl per dag
Een uitgaaf, nota bene voor leden van
sommige examencommissies,wonende in de
examenplaats,die geen gelegenheid hebben
thuis te gaan koffiedrinken met 't oog op
den afstand naar hun woning.
Om volledig te zyn voegen wij hierbij
dat de meubileering niet betreft één ge
bouw, maar 5 gebouwen.
In ieder geval nog duur genoeg, zegt de
Kamer.
Nog maakte de Kamer er aanmerking op
dat aan de leden en den secretaris van een
commissie tot afneming van het examen
voor de betrekking van tweede-klerk by
het Departement, boven de door hen reeds
genoten vacantiegelden van f5 per dag
door den secretaris en door de leden, die
vaste jaarlijksche bezoldiging uit's Ryks
schatkist genoten, en van f8 door de
overige leden, nog belooningen werden
toegekend, afwisselende van f 40 tot f 64.
Behalve bij de departementen van Fi
nanciën en Waterstaat wordt bij de andere
departementen voor het afnemen van der-
gelijke examens aan ambtenaren zelfs geeD
vaoantiegeld toegekend.
Ook na de ministrieele uitlegging is de
Rekenkamer van oordeel gebleven dat 't
aan 't departement van Landbouw wel
zuiniger kan. Natuurlijk is dit geen blaam
op den minister of zijn voorganger, 't is
hier meer 't stelsel dat kwaad doet.
Doob bij de stijgende behoeften ware
't wól gewenscht dat alle ambtenaren aan
alle ministerieele departementen ernstig
medewerkten om te bezuinigen. Er bestaat
op menig punt allicht een zekere sleur,
waarmee op voor het Rijk voordeelige
wijze kon worden gebroken.
- Duitschland.
Het voornaamste nieuws is dat van de
oneeriicheden in de S D. A. P. van Duitsch
land en van ds standjes in de vergadering
ven Donderdag op het Neurenbergsche
corgres. Er heerschte groote opwinding.
Frohme uit Hamburg deed een bemidde
lingsvoorstel, dat de Lubecker resolutie be
vestigde en voor de toekomst overleg
met 't party bestuur eischte. De Zuid-Duit-
echers vonden echt3r die oplossing onvol
doende.
B? Een afgevaardigde uit Hannover schold
de bestuursmotie onoprechte politiek.
Rumoer.
Segitz uit Neurenberg onthuldewat achter
de schermen is voorgevallen, hoe onder
anderen Bsbel was afgestraft, omdat hij te
zeer in verzoenenden geest gesproken had.
Men verweet hem, zei Segitz, dat hij
alles bedorven had, en het sloteffect zal
zijn, dat niet Bebel het laatste woord over
deze zaak zal spreken, maar Ebert, die
stokebrand.
De Berlijners stuiven bij deze woorden
woedend op en gaan hevig te keer. Het
duurt lang, voor Segitz door kan gaan.
Hij besluit Ik maak sedert 35 jaren deel
van de partij uit. Wij zouden nog wel
een paar jaren voort kunnen sukkelen,
maar de onwaardige, walgelijke strijd
staat ons tegen. Onze toorn over dit schan
daal wegens onbeteekenende dingen is op
het kookpunt. Oordeelt, zooals gij wilt.
(Daverend gejuich.)
Nauwelijks heeft Segitz gesprokei), of er
klinkt een geluid als van rollenden dender
door de zaal. Wanneer namelijk de Ber
lijners het gejuich van de Zuidduitschers
willen verstoren, komt het Neurenburg-
sohe volk op de tribunes in beweging.
Van de galerijen, van uit bet voorportaal
van de zaai klinkt 'n toejuiching,dat hooren
en zien er van vergast Men trappelt eD
klapt minuten achtereen. Smger luidt de bel
als een stormklok. Do afgevaardigden snau
wen elkander nu allerlei dingen toe, makeD
wilde gebaren, alsof het op een vechtpartij
aangaat. Singer luidt en luidt maar. Er is
geen orde meer.
Eindelijk is men mo8 geworden en Singer
sluit met een bestraffend woord de morgen
vergadering- Maar des middags was 't weer
van 't zelfde laken een pak. David (Mainz)
kwam op tegen 't stelsel van cadaverge-
hoorzaamheidKolb (Baden)noemde de be
stuursmotie een „economisch-historische
muizenval" waarin hy nooit kruipen zon.
En zoo ging 't door. De eene partij scherp
doende, de ander in de rede vallende.
Ten slotte werd stemming gehouden,
ft Nadat het partijbestuur en de oommis
sie van toezicht verklaard hadden, dat
zij bun voorstel in zijn geheelen omvang
handhaafden, werd eerst het bemiddelings
voorstel van Frohme met 217 tegen 116
stemman verworpen en daarna het voorstel
van het partijbestuur, bij hoofdelijke stem
ming, met 258 tegen 119 stemmen aan
genomen.
Zoo ooit, dan is nu de scheure blootge-
komen.
Gedeputeerde Staten van Groningen
hebben uitspraak gedaan in het beroep van
den kerkeraad der Nederl. Herv. Gemeente
ta Delfzijl en het Leger des Heils te Amster
dam, tegen *t besluit van B. en W. te Delfzijl
waarbij aan 't Leger des Heils voorwaarde
lijk vergunning is verleend tot opriohting
van een gebouw tot uitoefening van den
openbaren godsdienst binnen 200 M, van de
Ned. Herv. Kerk.
Gedeputeerde Staten zijn van oordeel dat
de vergunning geweigerd of onvoorwaarde
lijk verleend had behooren te zijn; dat de
kerk, hoewei op 70 M. afstand staande,geen
last kan hebben van de geluiden die worden
gemaakt bij de godsdienstoefeningen van 't
Leger des Heils; dat de Katholieke kerk nog
minder last daarvan kan hebben omdat die
nog verder alstaatdat met hot oog op een
en ander geen redenen bestaan overwegend
genoeg de gevraagde vergunning te weige
ren. Ged. Staten hebben bepaald dat de
door B en W. van Delfzijl gestelde voor
waarde vervalt en overigens de beschikking
bevestigd.
Naar de Nieuwe Wereld Door den
heer J. van Bommel, secretaris van het
Nederlandsoh Jongelingsverbond, is eeD
geïllustreerd boekske geschreven, waarin
jongelieden, die naar Amerika emigreeren,
nuttige wenken vinden en bijzonderheden
omtrent de Young Mens Christian Assooia
lion, een vereeniging van groote beteekenis
in Amerika.
Te Sneek is tot lid van den ge
meenteraad gekozen mr. D Okma (a.-r
met 535 stemmen tegen 486 op A. F.
Hingst (1.).
De verkiezina, stemming en herstem
ming voor lid der Tweede Ksmer in het
kiesdistriot Ommen (mr. v. Alphen) is
door den minister vanbinnenlandschezsken
bepaald op 6, 15 en 27 October.
ÜIT DE PROVINCIE.
Middelburg. Vrijdag vergaderde in de
zaai Bogerdstraat alhier de Schoolraad
voor de scholen met den bijbel in het Xlle
distriet (Zeeuwsoh gedeelte).
De voorzitter mr, P. Dieleman opende
de vergadering, liet zingen Psalm 95 1—4
en las Jesaja 40 12 tot het einde, ging
daarna voor in gebed, en sprak vervolgens
een openingewoord, waarin hij allen wel
kom heette inzonderheid de onderwijzers.
Oudtijds, zoo herinnerde spreker, moest
de roeester zijn «een vroomen helt, geloovig
met zijn wijf en kinderen". Zijn ambt
werd beschouwd als een Goddelijk ambt,
maar 't werd slecht bezoldigd. De meester
moest vaak zijnmeester, barbier, notaris,
klokluider, doodgraver, mooischrijver, tee-
keuaar! Zij waren dus meer dan dr. Sohaep-
man, die «priester-diehter-staatsmaa-
profeet".
Let men op het uitwendige der school,
dat was niet aanlokkelijk.
Prachtige opschriften gaven vaak blijk
van meesters kunst. Bijv. Jona door den
walviseh uitgespogen met onderschrift
Doe de walvisch Jona uitspoog
Ging hij te Nineve preeken en leeren.
I-Iier leert men de kinderen de gebeden, de
(vragen van buiten en gaat catechiseeren.
Maar niet dat al wist men de jeugd wel
te ieeren. En men Bpaarde de roede niet,
want zei men «soo wordense vroom".
Oiidertussohen kweekte Bartjes zijn
wiskunstenaars, en leidde Johannes de
Swaef van 16211633 de jeugdige Mid
delburgers op in „de geestelijke kweekerije
of het tractaat van de Chr. opvoeding".
Het boterde niet altyd tusschen onder
wijzers en ouders. Denkt er maar aan hoe
meester Abraham Cuylenburg de Goesse-
naren tegen zich innam, omdat hy vrjje ge
beden verkoos boven formuliergebeden en
deze den kindertjes niet wilde leeren.
Toch was de verhouding in 't gemeen
goed en het onderwijs best. Vele plantkun
digen en sterrekundigen vindt men onder
de eenvoudige boeren.
Onze vaderen hadden een goed oog op de
school. Er werd reeds door deDordtsche
Synode verband gelegd tusschen huis,
school en kerk ten aanzien van de opvoe
ding. Zy stelde al een grondwet voor de
chr. opvoeding en besloot dat «waar goede
scholen tot den dienst der kerken politiëu
grootelyks noodig zyn, dat de kerkedie-
naars van alle klassen vooreerst zorg zou
den dragen dat er scholen en schoolmees
ters zouden komen en de overheid zou
bevelen het onderhoud te betalen". Zy
moesten er voor zorgen dat de schoolmees
ters de belijdenis des geloofs onderschre
ven, den catechismus, enz. aan do jeugd
zouden leeren en zy aan de discipline zicb
zouden onderwerpen.
Er zat in deze voorschriften een sociaal
elementde school werd geacht te zyn
ook voor het maatschappelijk leveD, en vol
strekt niet een bekeeringsinstituut.
Zoolang er in onze gouden eeuw geloofs
leven en veerkracht was,was ook het onder
wijs goed en flink, en het werd slecht toen
da weelde alle hooger leven verstikte en
achteruitgang en armoede met zich bracht
in de dorre 18e eeuw.
Toen Adriaan v. d. Eode, Rozendaals
vroegere predikant, in 1806 met de eerste
schoolwet optrad, was dit waarlijk geen
weelde Er was behoefte aan regeling.
Iu die wet zat aiders reeds de kioiu van
het kwaad hetwelk ons volk ziozouver-
deeleu en op het gebied van hst Volks
onderwijs zou vaneenscheuren. Men kreeg
de gemengde school.
De school christelijk (het leerstellige
moqflt natuurlijk niet onderwezen worden)
voorzooser de algemeenheid van haar in
richting dit gedoogt. De beginselen van
Locke, die van geen leerstelsels, en van
Rousseau, die slechts van een natuurgods
dienst en niet van een openbaring wou
weten, deden intree. Men kreeg een „gods
dienstige ongodsdienstigheid", iets waar
over wy nu ook nog wel te klagen hebben.
Er werd nog gebeden en gedankt, eenmaal
per week of eenmaal per dag. Da Bybel
werd wei niet verboden, maar kwam, uit
eerbied zoogenaamd, toch ook niet op de
boekenlijst voor. In plaats van een school
voor allo gezindheden, kreeg men er een
tegen alle gezindheden, althans tegen de
christelijke. Een christelijk onderwijs,
waaraan een Jood zich niet ergerde. Kleur
en karakter word alzoo aan 't Bybelsch
onderricht en aan de Vaderlandsche Ge
schiedenis ontroofd. Zoo was de grond
slag voor den schoolstrijd gelogd, een strijd
evenwel, waaruit ons volk gestaald en ge
louterd ziu to voorschijn treden.
Kappeyne sprak in de Kamer (8 Dec.
1874)«Zegt menindien gy dit wilt (leer
plicht in verband met een onderwijswet
zooals hy die verlangde) dan onderdrukt
gy de minderheden, dan zou ik bijna zog
gen welnu dan moet die minderheid maar
onderdrukt worden, want dan is zjj de
vlieg die de gansche zalf bederft, en heeft
zy in onze maatschappij geen recht van
bestaan".
Waarop werd geantwoord «Neem dan
ook uit het wapenschild der Nederlanden
den Leeuw weg het beeld der fierste
vrijheid, en stal er voor in stede den
Adelaar met het kui in de klauwenhet
beeld der tyrannie."
Gode zij dank, de Leeuw kan blijven
in het Nederlandiohe wapenen zonder
schaamrood te worden zeggen wij tot u,
mannen ^broeders, dat is uw werk 1 Het
beginsel dier minderheid overwon
Op schoolgebied althans werd het denk
beeld overwonnen, dat, om met Pierson
te spreken, de Slaat zou bepalen wat in
't Christendom kan gemist, het omgekeerde
van voorheen toen de Kerk bepaalde wat
er onmisbaar in was. Vrijzinnigen als
Allard Pierson, Naber, Hubrecht, en an
deren, erkenden het bestaan dier liberale
tirannie, en ons goed reoht in den strijd
voor de vrijheid. En zoo is langzamer
hand alles weer aan het terechtkomen.
De icood penning" dien men ons eerst
gunde, begint te naderen aan wat ons
rechions toekomt. Daardoor verlevendigt
de hoop dat ons onderwijs beter zal wor
den. Daartoe werken ouders en onderwij
zers krachtig saam. Ook een vergadering
als deze werkt er krachtig toe mede.
Met een herinnering aan de woorden van
Groen van Prinsterer op zijn sterfbed ein
digde spr. zyn met groote aandacht aange
hoord openingswoord.
Daarna verkree g hot woord de heer J. de
Koning, hoofd dei school te Krabbsndjjke,
ter inleiding van 't viaagstuk „Opleiding".
Spr. stond in de eerste plaat3 stil by den
ouden tyd, toen men voor het lagar onder
wijs zelfs op een dubbeltje zag, en 'n flinke
jongen, die eenigen aanleg toonde als leer
kracht, allereerst in de laagste klas, werd
aangesteld, opdat zoo een oDderwyzer kon
worden uitgespaard. Maar dehoofdelykg