No. 298. 1908
22e jaargang.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Vrijdag 18 September
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Chaos of orde?
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
S. J. DE JÓNGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02s.
Wie zich met 1 October a s. op
ons blad abonneert, ontvangt de nog
In September verschijnende notn-
mers gratis.
D* maatschappij bestaat niet uit een
hoop uieasoheD, maar uit een groot aantal
kringeu.
Elke kring oefent feitelijk eenige macht
uit, waarvan onderdrukking van anderen
het gevolg is, en taak van een rechtvaar
dig gouvernement is het, die machtsver
houdingen zóó op elkander te doen inwer
ken, dat niet het uitwendig geweld, maar
het recht heersohe.
Na staat het leven nooit stilde maat
schappelijke verhoudingen wijzigen zioh
onophoudelijk, en zoo kan datgene wat
heden strekte om. onrecht te voorkomen,
morgen oorzaak worden van onrecht.
Om een voorbeeld ie noemen. Er is een
tijd geweest dat tot 's lands verdediging
ruiterij onmisbaar was. In dien tijd moesten
de groote heeren die ruiterij leveren en
zij alleen waren daartoe in staat. Vandaar
zware verpliohtigen op die groote land-
heeren, maar ook groote invloed op het
staatsbestuur. Nu wordt echter het buskiuit
uitgevonden de beteekenis van de ruiterij
verdwijnt van lieverledehet voetvolk
komt in hare plaats en nu moet geheel de
bevolkiDg dienst nemen. Maar nu worden
de lasten geheel anders verdeeld, en moet
dus ook de invloed op het staatsbestuur
anders geregeld worden. Maar zulk eene
omwenteling heeft een jarenlang verloop,
en de invloed van het een op het ander
wordt vaak eerat veel later opgemerkt.
Volkomen hetzelfde heeft plaats bij elke
gewichtige wijziging in den bestaanden
maatschappelijken toestandde „stoom"
b.v. heeft geheel het aanzijn onzer wereld,
maar daarmee tevens alle maatschappelijke
verhoudingen totaal gewijzigd. Reeds dit
alleen maakt gewichtige wijzigingen in de
staatsregeling onvermijdelijk.
Nu is het natuurlijk heel gemaklijk, den
wetgever er een verwjjt van te maken van
niet steeds alle machtsverhoudingen met
steeds wijzigende toestanden in overeen
stemming te hebben gebrachtmaar slechts
onkundige en oppervlakkige mensohen
meenen, dat dit voor den wetgever sleohts
eene quaestie is van goeden wil. Veeleer
zouden wij durven beweren, dat de goede
wil in den regel veel minder ontbreekt,
dan het kennen en het kunnen. En daarom
stuit ons dat afgeven op anderen, op regee
ring of klassen of personen, zoo tegen de
borst. Men bereikt er niets anders mee
dan verbittering en verwarring.
Men heeft geen reeht te onderstellen,
dat bij onze heersehende klassen de wil
om allen gelijkelijk te behandelen of aan
de nieuwe invloedrijke klassen reeht te
doen ontbreekt.
Maar dat er vele en groote misstanden
zyn, en dat de wetgever zich daarmee heeft
in te laten wordt daarmee geenszins ont
kend.
De heel- of heilmiddelen ter verbetering
van den toestand zijn echter nog niet
gevondonal is hier en daar ook ver
betering aaDgebraoht.
Maar nu is het de vraag of, door aan
allen direct kiesrecht te geven op de
samenstelling van de Staten-Generaal, de
oplossing niet spoediger zou worden ge
vonden.
Te ontkennen valt zeker niet dat elke
klasse, elke kring, evenzeer als elk mensch,
egoist is. Niemand kan zich onttrekken
aan de invloeden waaronder hij geleefd
heeft, en allicht verbeeldt men zioh dat
alleen het bestaande mogelijk is. Een
andere ordening dan die wij van jongs af
hebben gekend schijnt ons strijdig met
de natuur.
Maar daartegenover staat een andere
richting van onzen geestwij verbeelden
ons dat w(j de wereld kunnen inrichten
Daar ons verstandmaken dan allerlei
fraaie regelingen en bemerken, na onnoem
lijk veel leed te hebben veroorzaakt, dat
onze regelingen alleen passen op een
denkbeeldige wereld.
Houden wij zoowel het een als het ander
in het oog, dan komen wy tot deze twee
slotsommen
a. het is van het grootste belang dat alle
rangen en standen (daarom nog niet alie
mensehen hoofdsgewijze) hun invloed kun
nen doen gelden op het Staatsbestuur
b. het is van niet minder belang, dat aan
elke regeliDg een grondige kennis van de
feitelijke toestanden voorafga.
Hoe komen wij tot de kennis van feite
lijke toestanden Daarvoor bestaan ver
schillende middelen o. a. ook deelneming
aan het Staatsbestuur.
Immers is hij die in eenig ooilege van
staats- of gemeentebestuur zit het best in de
gelegenheid èn om de werking der Staats
instellingen op eigen omgeving waar te
nemen, èu om, zoo mogelijk, ook de belan
gen van eigen kring te doen gelden. Maar,
daarin zittende, zal hij tegelijkertijd bemer
ken,dat 't niet enkel op zijn belang aankomt
en hoe moeilijk het is niet aller belangen
naai billijkheid te rekenen.
Het is om die reden,dat wij onophoudelijk
aan moeten dringen op deelneming van
geheel het volk aan het Staatsbestuur in
al zjjn deelenen niet enkel bij de samen
stelling der Staten-Generaal. Hierin heeft
steeds de kracht gelegen van Engelands
Staatsinstellingen, dat die klassen, welke 't
hoogste staatslichaam saamstelden, ook
zelve geroepen werden tot waarneming van
allerlei publieke verplichtingen. Niet elke
publieke dienst werd beloond, en men werd
vaak tot het verrichten daarvan verplicht.
Zoo doende bleef het gevoel levendig, dat
deelneming aan 't bestuur niet in de eerste
plaats een recht is, maar een verplichting.
Het is een der grootste fouten van de
thans heersehende klassen geweest, dat zy
langzamerhand alle pubiike verplichtin
gen, behalve die van belastingbetaling
van zich afgeschoven bebben, om die te
doenvervullen door bezoldigde ambtenaren.
De gezeten burgerij, als zoodanig, Deemt
slechts in zeldzame gevallen onbezoldigde
burgerplichten waar. Wy willen niet over
het hoofd zien nog door tal van onbezol
digde commissiën van toezicht ais anders
zins verricht wordt, noch den aanzienlijken
en vaak onbetaalbaren arbeid die staats-
commissiën vooral in de laatste jaren
geheel belangeloos ten bate des lands heb
ben geleverd. Maar bij de wet wordt hun
generlei verplichting meer opgelegd, be
halve die van voogdij over minderjarigen.
Ook de klassen die meerderen invloed op
's lands bestuur verlangen, dan zy thans
bezitten, moeten gevoelen, dat zy, zoo zy
die verkrijgen, niet in de eerste plaats een
recht erlangen, maar eene verplichting op
zich nemen.
Niet haar belang geldt het, maar 's lands
belang, waarby dan natuurlijk het hare
niet minder dan dat van andere klassen be
trokken is.
De weg die thans door de meesten be
streden wordt'schijnt spoediger te leiden
tot het beoogde doel.
Van plicht wordt niet gesprokenhoe
moeilijk voor een eorlyk en bedachtzaam
man het kiezen is en wordt veelal niet eens
gevoeld.
Destemeer is er sprake van recht.
Als maar alle „werklieden" even goed
kannen stemmen, ais de „burgers", dan
zullen zy hunne mannen eens zenden naar
de Staten-Generaaldie zullen hun stem
doen klinken, en dan zal er wel spoedig
verandering komen
In vroegere jaren riep men, als een huis
in brand stond, het volk te hulpen het
huis brandde af. Thans heeft men in groote
steden een goed gedresseerde brandweer,
en is men tegen groote rampen bijkans ge
vrijwaard.
Zoo zal het ook gaan, wanneer men, ter
leniging van de maatschappelijke kwalen,
een kwalijk geordende hoop kiezers
inroept. Individueel zijn ze beste men-
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
schenmaar juist de groote massa belet
ordelijk te handelen, En intusschen blijven
de kwalen voortwoekeren.
Inmiddels blijft het huis branden
Zou een welgeordende brandweer mis
schien niet betere diensten verrichten, dan
een ongeordende hoop P
17 September 1908.
Een jaarlyksche miljoenenrede hebben
wij niet meer. Het is nu een miljoenennota
geworden.
Het verschil zit 'm hierin de miljoenen-
rede werd mondeling, de miljoenennota
wordt schriftelijk ingediend.
De minister van financiën las eens pet-
jaar, na de opening der Tweede Kamer, het
protocol voor, waarin hij den toestand van
's lands geldmiddelen bloot lei. Wijlen
minister Van Lijnden van Banden burg deed
het zelfs uit het hoofd, tot op eiken halvan
cent correct, met een verbazingwekkend
geheugen.
Maar nu kan de minister vao financiën
met de overlegging van 't „overzicht der
staatsuitgaven en inkomsten" volstaan, en
wie wil, kan 't dan voor zichzelf lezen.
De nota die than?, door minister Kolk
man, werd ingediend, onderscheidt zioh in
menig opzicht van de miljoenenspeeohes
zijner voorgangers.
In de eerste plaats hierin dat de Neder-
landsohe Staatsbegrooting, die te voren
steeds beneden de 200 miljoen bleef, dit cij
fer thans met 5% ton overschrijdt.
En dat die vermeerdering van uitgaven
saamvalt met vermindering van handel en
bedrijf, met den ingetreden grooten terug
gang ran de gewone rijks-inkomsten en
«iet de ongunstigste vooruitzichten over
het loopende jaar, maakt dit verschil temeer
fragisoh.
En beklagen moet men onwillekeurig den
minister, die en dat juist hij 1 geroe
pen wordt om dit alles te boekstaven.
Het altijd zoo blijmoedig gestemde Ka
merlid Kolkman, die elke belastingver-
hooging wist tegen te honden met een
beroep op den goeden tegenwoordigen tijd,
moet, minister geworden, met een bedroefd
gezicht,een traan in 't oog, komen vertellen
dat de tijden zoo slecht zijn en vorstevkiDg
der middelen noodzakelijk is.
Gelukkig dat alle partyen hiervan over
tuigd zyn.
Wat hij dan beoogt om in 't tekort te
voorzien
Tien opcenten „een matig aantal", dus
voor vermeerdering vatbaarverhoo
ging van drank-accijns met f 27 per Hecto
liter (van f 63 tot f 90)en in de toekomst
Voor 1909 moet in een tekort van 8 mil
joen worden voorzienterwijl, rekent men
„gewoon" en „buitengewoon" bij elkaar 't
tekort wel 15 miljoen bedraagt.
En dan nog de sociale maatregelen
Gelukkig dat daarvoor de herziening van
het tarief der invoerrechten wordt in uit-
sioht gesteld.
Dat wordt de oude goede maatregel
door minister Harte uitgedacht en uitge
werkt, doch door zijn ministrieelen val op
den achtergrond geraakt: - de vreemdeling
betale 't pensioen onzer werklieden.
Van liberale zijde zal men dit nu wel in
eenigszins andere stemming tegemoet zien,
dan een half dozijn jaren geleden.
Natuurlijk zal men er nog wel tegen
foeteren, maar ten slotte zal 't wel alge
meen gevoeld worden: dien kant moet't
toch eindelijk op.
De Nieuwe Courant zei 't al zoo juister
zal tussehen het bevredigen van hooge
sooiale eisohen uit 's rijks schatkist en het
behoud van den vrijhandel in Nederland
gekozen moeten worden.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
Van waar echter nu dit geraamde hooge
tekort
Vooreerst de uitvoering der Kinder
wetten,waaraan Hoofdst. IV(Justitie) groo-
tendeels zyn verhooging met anderhalf
millioen dankt.
Door de styging van de posten voor de
verplichte by dragen aan het openbaar- en
bijzonder lsgar onderwijs, waardoor een
meerdere, raming van 1,8 miljoen, op
Hoofdst. V (Binnenl. Zaken) noodig was.
Vervolgens de uitgaaf van 1,4 millioen
noodig voor aanbouw van twee torpedo-
bootjagers voor Ned, Indië, eerste ter
mijnen, en van 'n onderzeeboot voor Neder
land, waardoor Hoofdst. VI (Marine) ook
heel wat naar boven ging.
Dan nog een miljoen ongeveer op Hoofd
stuk VIIB (financiën) wegens hoogere uit-
keeringen aanjde gemeenten, meerdere ver
schotten inzake Woningwet, uitbreiding
van administratie der directe belastingen,
en stichting van een nieuw muntgebouw.
Waar dan nog bijkomt een verhooging
met een half miljoen op hoofstuk X (Land
bouw) hoofdzakelijk tengevolge van de
verplichte keuring van vooruitvoerbestemd
vleesch (waar intusschen een nagenoeg ge
lijke ontvangst tegen over staat). Benevens
een verhoogiag van 3'i'a ton op Hoofdst. XI
(Koloniën) wegens in te voeren verbeterin
gen in deWest; onder anderen is 4 ton meer
uitgetrokken voor den Lawaspoorweg, en
f27000 meer voor de landmacht in Suri
name en Curs^ao; en f25000 als bijdrage
in den bouw van de kazerne voor de
koloniale reservewaartegenover wel
eenige verlagingen staan doch 't eind
cijfer blijft 31 ton hooger.
Zoo komt de minister op een geraamde
uitgaaf van 200 miljoen en oiroa 6 ton.
Waartegenover staat een inkomst, met
inbegrip van de f 1.200,000 welke mag
worden verwacht van de onlangs tot wet
geworden wijziging van de registratie- en
van de zegel belasting van f 184,728,351
Dat is sleehls 1,6 miljoen meer dan ver
leden jaar.
Hetgeen bij de slechte, steeds weer terug
gaande opbrengst der Rijksmiddelen te
begrijpen is.
Ia de nota ia te prijzen de groote op
rechtheid waarmee de minister den pre-
eairen toestand blootlegt, en de bron aan
wijst waaruit hij in de toekomst wensoht
te putten.
Overigens zal de aandacht van alle
partijen zioh wel spitsen op deD toestand
van 'toogenblik en de maatregelen tegen
verderen aehternitgang der inkomsten te
treffen.
Het beeld van 't te soheren lam.
Maar wat is er aan te doen
Wat baat het, om 't nog eens te herhalen
dat men in 1905 het Kabinet had moeten
behouden, dat fiscale tariefsherziening en
sooiale hervormingen op zijn program had
niet alleen, dooh reeds sedert lang ter tafel
van den voorzitter der Tweede Kamer
gedeponeerd had.
Wat baat 't nogeens de verzuchting te
slaken, dat men 'ttoen opgevolgde vrij
zinnige kabinet rustig aan 't werk had
moeten laten, teneinde te zien wat dit nu
zou hebben voorgesteld
Nu staan wij voor andere verhoudingen
en omstandigheden, die wij hebben te
aanvaarden.
En daarom rustig er mee door 1
Wat hebben onze Neuzensche en Axel-
landscke vrienden Maandag een heerlyken
herinnericgsdag doorleefd
Liet plaatsruimte ons toe, wy namen het
geheele verslag uit Luctor et Èmergo over.
Want er zyn daar vele goede woorden
gesproken.
Door den heer KlaaBsen, voorzitter der
school, by de legging van den gedenksteen
die aan de opening der eerste Neuzensche
chr. school, nu een halve eeuw geleden, her
innert.
Door den heer A. Scheele, den eenig
overgeblevene van het vijftalJ. Lensen,
P. Scheele, F. Weyns, R. v. d. Ree en hy,
die de school van nu wijlen meester Mulder
hebben opgericht.
Door den heer G. Mulder, uit Leiden, een
der eerste leerlingen van genoemde school
en zoon van genoemden meester Mulder.
Door den heer D. Mul ler, uit Zierikzee,
jongere zoon van meester J. M. Mulder.
Door d8. v. d. Berg, den pastor loci, die
nog eens op bondige, klare wyze de betee
kenis van het christelijk onderwijs uiteen
zette.
Door meester Jansen uit Driewege, die
op zoo aangrijpende wijze confessie deed
hoe hij, in 1886, met de openbare onderwij
zers in koor had meegezongen van de open
bare school die de echte verdraagzaamheid
predikt, en van de chr. school die party
zucht leert, doch onder de prediking van
ds. Hugenholtz en door den omgang met
chr. onderwijzers en met meester J. M.
Mulder vooral tot beter inzicht kwam, en
nu als hoofd eener chr. school de vaan van
chr. onderwijs hooghoudt.
Door ds. Scheele, uit Veere, die als oud
leerling der chr. school zeggen kwam, wat
h(j aan 't onderwijs van meester Koelmans
en meester Van den Ouden had te danken
gehad.
Door den heer Van Alten, voorzitter der
chr. school te Hoek, die,schoon oud-leerling
der openbare school, op zoo treffende wijze
hsrinnerde aan zooveel lijden en stryd als
aan de stichting dezer eerste chr. school in
Zseuwsch Vlaanderen waren voorafgegaan.
Eindelijk door meester Koelmans, die op
den vooruitgang der laatste jaren wees,
waardoor het aantal leerlingen dat chr. on
derwijs geniet in Terneuzen van 17 tot 1300
steeg.
Met genoegen lazen wy dit verslag, en
zonden 't aan een der eerste oud leerlingen
van genoemde school, een bekend en geacht
industrieel te Goes, die nog vaak met lof
spreekt over het degelyk onderrioht aan
genoemde school van meester Mulder door
hem genoten.
Onderwijzers en schoolbesturen elders,
die, ook nu nog, schoon niet zoo vaak als do
mannen van 1858, als meester Mulder
vooral, met tranen hebben te zaaien, zy
de herinnering aan dit feest onzer broede
ren aan d' overzij een aanmoediging tot
volharding.
Immers
Die met tranen zaaien zullen met gejuich
maaien. Die het zaad draagt dat men zaaien
zal, gaat al gaande en weenende; maar
voorzeker zal hy met gejuich wederkomen,
dragende zijne schooven. (Ps. 126 5, 6).
Men geeft nogal eens af op de klein
geestige stiptheid van de Rekenkamer, die
bijvoorbeeld om 't verschil van een dub
beltje 'n correspondentie opent die vrij wat
meer kost dan dat dubbeltje,
Deze klaohten zijn ten eenemale
ongegrond.
De Rekenkamer is er voor om te zorgen
dat er geen half eentje onnoodig of onver
antwoord wordt uitgegeven, en geen oent
wordt uitgekeerd waarop de rechthebbende
niet het volle reeht heeft.
Niet alleen op 't kleine, ook op 't grootere
geeft zij acht.
Dit bleek weer uit een dezer dagen ge
voerde oorrespondentie met den minister
van marine ter zake van door dezen in
rekening gebrachte door hem gemaakte
kosten met reizen ter zake van de aan
vaarding van het mioietersambt.
De minister had kosten in rekening ge
bracht voor reizen tot het houden van be
sprekingen met den tijdelijken voorzitter
van den Ministerraad over een aanneming
van de portefeuille vsn Marine en daarna
tot het afleggen, in handen van H. M. de
Koningin, van den eed als minister. De
Algemeene Rekenkamer was van oordeel,
dat die reizen niet waren gedaan ter zake
van dienstverrichtingen en kwam daarom
op tegen dc verevening der kosten.
De minister van Marine deelde mede op
26 Juli 1907 door den tijdelijken voorzitter
van den Ministerraad, na overleg met den
toenmaligen minister van Marine, te zijn
uitgenoodigd tot het houden van een con
ferentie over de aanneming van de porte
feuille van Marine.
Daarop waren gevolgd reizen op 27 en
30 Juli. Daar de Rekenkamer die niet be«
