NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 291. 1908. Donderdag 10 September. 22e Jaargang.
HlSTORISeH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
301
Snippers uit de oude doos.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
BinnenlaixL
UIT DE PROVINCIE.
sen
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02'.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
Wie zich met 1 October a.s. op
ons blad abonneert, ontvangt de nog
in September verschijnende nom
mers gratis.
II t kan onze opmerkzame belangstel
ling niet ontgaan dat er in ons midden
zich een, met ieder jaar toenemenden,
zendingsijver ontwikkelt.
Der zendingsbijeenkomsten is geen ge
tal en het aantal zendingsfeesten natio
nale en provinciale en gemeentelijke, is
vele en met ieder jaar toenemende.
Zou het in deze dagen, nu Raaphorst
en Liesbosoh de duizenden tot ziob trok
en Westhove en de Haagsohe Dierentuin
de houderdeD, niet tijd zijn om eens de
aandacht te vestigen op deze toenemende
belangstelling in eigen kring.
En als we dat doeD ga het goede voorop.
Jarenlang is gesproken van een eere-
sohuld aan Indië.
Indië Rijk Oostinje zooals het in
de volkstaal heette heeft ons schatten aan
gebracht, schatten van most en olie niet
alleen maar ook schatten van terrein
waarop de werklust zich ontwikkelen kon
en de ondernemingsgeest terrein vond.
En in ruil daarvan werd zoo weinig ge
daan om de geestelijke schatten het moe
derland geschonken ook aan de bewoners
van onze koloniën te brengen.
De groote gedaohte dat de ohristelijke
godsdienst wereldgodsdienst is, niet alleen
voor Nederland 'en voor Europa, maar
voor heel de wereld, het bewustzijn dat
ook de Indische maatschappij voor Christus
en zijn dienst moest opgeëiseht worden,
drong door de zending tot veler bewust
zijn door. Een ongekende aetie zagen we
opkomen.
Het gebed werd weder als kracht erkend.
Men leerde geven, veel geven, al meer
geven. De honderden die een eeuw geleden
dor zending geofferd werden, groeiden
weldra tot duizenden aan en de duizenden
werden in onze dagen millioenen. Indien
men tegeover deze onopgesmukte waarheid
de donkere sehilderij van het verleden
zioh voorhoudt dan valt er inderdaad te
roemen en ontbreekt de stof tot dankbaar
heid niet.
Het besef dat de kerk van Christus
FEUILLETON
DOOR
SC AL Dl 8.
's-Heer Arendskerke.
IV.
Is de trage voortgang der Hervorming in
Z. Beveland, in de eerste plaats, daaraan toe
te schrijven, dat dit eiland langer in de
macht der Spanjaarden bleef, dan wel het
grooter deel van Zeeland, niettemin be
stonden daarvoor, naar de gegronde mee
ning van een tweetal geleerde geschiedvor-
schers nog andere oorzaken.
Trouwens, hadden vooral de aanzienlij
ken, zoo in Goes, als ten plattenlande, zich
aanvankelijk betoont als ijverig Roomsch-
gezind en sterk ingenomen met het voor
vaderlijk geloof, zelfs nadat zij zich bij de
Satisfactie op den 22 Maart 1577 gesloten,
van het Spaansche juk ontslagen zagen,
duidelijk valt het ook op te merken, dat er
bij hen een zekere onverschilligheid in de
godsdienst bestond, welke hen alle veran
deringen in 't godsdienstige deed schuwen.
En die onverschilligheid ontsproot, zooal
niet uit zij ging dan toch gepaard met de
zucht om eigen tijdelijk belang te bevorde
ren, waardoor de Ambs. Heeren ten platte
lande van Z. Beveland aldns mede gedreven
werden om de Hervorming zoo lang moge
lijk tegen te gaan, naardien zy er geen
voordeel in zagen, dat hun verbond met de
jprieatara verbroken werd.
Doeh, hoe traag dan ook bij aanvang,
zoo kwam de Reformatie evenwel en zelfs
betrekkelijk vrij spoedig tot stand, meer
echter omdat de omstandigheden haar ves
tigden, dan wel, omdat zij door hooge
belangstelling van ëene of andere zijde
werd voortgezet.
Nog op het einde van 1578, toch zag
men, behalve in Goes, ten plattenlande in
Z.Beveland reeds zeven Herv. gemeenten
verrijzen, allen van predikanten voorzien,
't waren de dorpen Kapelle en Biezelinge,
Kruiningen, Wemeldinge, Heinkenszand,
Nisse, Baarland en Hoedekenskerke.
Door de tegenwerking van Ambs. Heeren,
die meest allen Roomsehgezind waren,
moesten er intusschen nog bijna vijf jaren
verloopen, eer de parochie van 's li. Ar ends-
kerke zich door de Kerkhervorming door
een evangelieprediking in dien geest be
straald zag.
Door de voortdurende toename van de
nieuwe leergezindeD, konden eindelijk ook
Ambs. Heeren den stroom niet keeren, wat
ten gevolge had, dat van wege deolasse,
den 2 Mei 1583 Godefridus van Sterthem,
als eersten dienaar dezer gemeente beroe
pen werd, doeh zonder gunstig gevolg.
Het blijkt ons niet, waar deze destijds
in dienst was, maar wel, dat hij zich vroe
ger in Vlaanderen bevond, wijl hij op de
classe van Gent den 3 Nov. 1578, als die
naar aan de Vlaamsehe gemeente Exaarde
werd toegewezen, mits hij zioh vooraf nog
oefenen zou, en die gemeente hem daarin
te gemoet zoude komen en hij dan eerst
zijne gaven voor die van Gent moet laten
hooren, ten einde, bekwaam bevonden
aanvallend optreden moet, en uitteraard
veroverend zijn moet zal ze geen terrein
verliezen ontbrak naar luidt der geschie- j
denis zoo langen iijd en zoo bijna geheel.
De strijd in eigen boezem, eerst tussohen
Katholicisme en Protestantisme, later
tussohen Luther's volgelingen en die van j
Calvijn, leidde de gedaohte van oflenzief
optreden naar buiten af en liet aan hot
particulier initiatief de moeilijke, maar
loonende taak van arbeid voor Gods Ko
ninkrijk in verre landen over.
En in dat particulier initiatief stond
Engeland vooraan. Engeland, koloniale
mogendheid van den eersten rang in relatie
met allerlei volken en voortdurend in
betrekking met allerlei volken, en Neder
land klein in Europa, maar groot in het
Oosten volgde.
Onder de ijverige bevorderaars van de
ZendiDg telt men alle volken van christe
lijke belijdenis, en leden van alle kerken.
De zendingsijver werd algemeen. Na Enge
land en de Hernhutters kwam Amerika met
zijn onbegrensde k^cht en jeugdige ener
gie en baande zich een weg tot in onher
bergzame oorden, tot 't gebied van Kaffer,
Moor en Indiaan, zooals het heet in een der
Evangelische Gezangen.
Ziedaar de goede de lichtzijde van de
actie die niet anders dan zegenryk werken
kan onder de volken van den tegenwoordi-
gentyd. Met dien arbeid kan in den meest
directen zin de bede: „Uw Koninkrijk
kome'' samengaan.
Maar aan die medaille is ook een keer
zijde. Denk eens aan de drie eerste eeuwen
onzer christelijke jaartelling en aan het
terugdringen van het heidendom en de
schitterende overwinning van het christen
dom in die dagen. Denk eens aan de Mid»
deleeuwen toen de Roomsche zendelingen
overal heengingen en Amerika veroverden
enallerwege ziender oog vorderden. Nu,
daarentegen, zyn de resultaten schraal, op
klein terrein worden ongetwijfeld uitkom
sten verkregen, maar zeker niet naar de
uitgebreide en energieke actie, met be
scheidenheid zou mogen doen verwachten.
De Minahassa van Menade was een
triunif voor de Nederlandsohe Zending.
Van de Zuiderzeeeilanden kwamen gedurig
goede tydingen en Madagaskar telt mee, als
de balans van de zegenrijke werking der
Zending wordf.opgemaakt. Maar als men
de bevolkingsbalans opmaakt en men vraagt
zich af welk percentage van de bevolking
der asrie in 1800 Christelijk, Mohamme-
daansoh, Heidensok of Joodsoh was, en
men vergelijkt daarmede het percentage
van 1900, dan overvalt u een sohrik bij
het zien der resultaten van de opgewekte
actie eener heele eeuw.
Een enorm kapitaal is besteed, een aantal
Zendelingen zijn uitgegaan, maar een
schrale oogst is verkregen.
En tooh ontmoedigt zoo sohrale oogst tot
op dit oogenblik niet, veeleer is het of den
ijver verdubbeld is om aan Zending le
doen. Openlucht-meetings organiseeren,
kringen en kranssen vormen, collecten
houden, bazaars-openen, Zendingsberiohten
de wereld in sturen, Zendingsmusea's aan
leggen, voor de Zending bidden en spreken,
kortom onzen tijd staat in het teeken van
den Zendingsijver.
9 September 1908.
Macht hoven recht.
Dit geldt ook in de S. T. A. P., althans in
Duitschland.
Daar hebben in eenige Zuid-Duitsche
staten de sociale volksvertegenwoordigers
voor de begrooting gestemd en maatregelen
helpen voteeren, waarvan de „party" niet
gediend blykt.
En nu is 't party bestuur, door de party
genooten benoorden den Main gesteund,
van plan op het aanstaand partijcongres de
broeders van bezuiden den Main hierover
te kapittelen.
Maar nu is de mogelijkheid niet uitge
sloten dat de zuidelijken de noordelijken
zullen overstemmen.
Daarom hebben de Noordduitsche soci
aal-democraten een plannetje bedacht, om
dit te verijdelen.
Daar de districten met zwakke financien
niet in staat zyn drie afgevaardigden te
zenden, hebben sociaal-democratische cen
tra als Berlyn en Hamburg besloten de
naburige districten met geld te steunen.
Natuurlijk op voorwaarde dat hunne afge
vaardigden dan zullen stemmen in den
geest van het Partijbestuur, dat istegen
de Zuidelijken.
Maar nu hebben de Zuidelijken hiervan
de lucht gekregen.
Von Völlmar de leider der zuidelijken
schrijft in een te Munohen verschijnend
partijblad onder meer
zijnde, vervolgens uitgezonden te kunnen
worden.
Wijl later niets meer van hem vernomen
wordt is het onbekend of hij nog te Exaarde
in dienst is geweest. Hoogstwaarschijnlijk
waren Enoch en diens zonen Enoch en
Johannes van Sterthem of Sterthenius, af
stammelingen van hem, die in de volgende
eeuw bij onderscheidene gemeenten in
Zeeland, als predikanten werkzaam zijn
geweest.
Nadat dit eerste beroep vruohteloos was
geweest werd den 1 Juli d.a.v. het oog
gevestigd en met goeden uitslag op
FRANCOIS VERTRECHT,
die den 3 October 1583 bevestigd werd
tot eersten dienaar.
Veel is er omtrent hem niet aangetee-
kend wij weten aiieen dat hij de gemeente
diende tot aan zijn' dood, welke voorviel
op 17 Maart 1614, als weduwe nalatende
Suzanna de Crecele (vermoedelijk eene
dochter van Jan de Crecele, den eersten
predikant van Wolf aartsdijk).
Zijne weduwe hertrouwde den 10 Juli
1616 alhier met Samuel Jacohse de hamer,
jna. geboren te Goes.
Een zoon van dl. Vertrecht, Petrus, te
's-II. Arendskerke geboren, werd in 1611
pred. te Omver kerk in Duiveland, waar hij,
ongehuwd zijnde, den 22 Febr. 1629
overleed.
De gemeente werd, tot op heden, door
negentien leeraars bediend.
Wij willen nu verder zien of er ook iets
opmerkenswaard na te gaan is omtrent
de opvolgers van da, Vertrecht,
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '•ent.
»Dit voorbeeld is in een aantal Noordduit
sche kiesdistricten voor- en nagedaan. Distric
ten met een zeer klein aantal aangesloten leden
hebben op wiens kosten drie afgevaar-
j digden gekozen. Daarmee heeft het partijbe-
j stuur zich gesteld op het standpunt van een
j ontplooiing van politiemacht. Door de afvaar-
j diging van partijgenooten op groote schaal,
die, zonder de beweegredenen vanrde Zuid-
duitsche partijleden te kennen, reeds een bin
dend mandaat hebben, heeft men het zakelijke
terrein geheel verlaten en de brutale macht in
de plaats van broederlijke beraadslaging ge
steld. Onder deze omstandigheden lijkt het
noodig, dat de Zuidduitsche parlijgenooten
overwegen, of zij nog wel aan het
part ij congres zullen deelnemen
en het voorwerp van zuik een onwaardige
politie-klucht willen vormen.*
De noordelijken hebben echter op een
vergadering te Berlijn besloten hunne in
triges door te zetten. Een der leiders sprak
daar onder anderen
Ieder kiesdistrict, heeft het recht 3 afge
vaardigden te zenden. Helpt men de provinciale
districten dit recht uit te oefenen, dan verwerft
men zich verdiensten voor een propaganda,
vooral wanneer het, als te Neurenburg, strijd
vragen betreft, die het leven van de partij
raken".
Nu ja, waarom zou men zulk onwaardig
spel niet van de S. D. A. P. verwachten.
Zjj is niets beter dan menige andere; al
meent zij 't tegendeel.
Maar hoe praten zij 't goed P
Immers, zij zijn 't juist, die steeds 't
meest schelden op dominees en »pfaffen"
die 't volk blindelings of door de macht
van 't kapitaal leiden waar zij ze hebben
willen. Zij hebben altijd den mond vol
van geldaristocratie die de „burgerlijke"
partijen op de been houdt, en van slie
kemerds die de onontwikkelde menigte
belezen en gebruiken tot hef bereiken van
hunne „egoïstische" doeleinden.
Dat is het farizeïsme, ook in de sociaal
democratische staatkunde.
„O, Gij die een ander zegt dat hij niet
stelen mag, steelt gjj
Of gelijk een deT hunnen'l zoo juist
uitdrukt gij die altijd zoo tegen politie
macht en partijtyrannie toornt, welke
middelen anders kiest gig
Wij vinden dan, als eerste bijzonderheid
vermeld dat de kerkeraad tijdens
den dienst van den derden predikant
JACOBUS SCHOUTENS, hier van
1619 tot 1654 aan de classe de volgende
vraag voorlegde„of niet de publieke ge
beden knielende, ten minste staande en het
hooren prediken of het lezen van Gods
Woord, blootshoofd van de gemeente be
hoorde bijgewoond te worden f" „De classe
antwoordde op deze vraag in 't algemeen",
zoo lezen wy voorzeker een vaag antwoord,
waaruit de kerkeraad wel niet veel wyzer
zal geworden zyn. Intnsschen hooren wij
er uit, dat het onhebbelijk en oneerbiedig
hoed of pet ophouden, ook in die dagen vrij
wel in zwang was.
JOHAN HENDRIK VAN BENTHEIM.
Deze zevende leeraar werd geboren
te Nordhorn, in het graafschap Bentheim,en
werd als prop, by de classe van Leiden c. a.
den 9 Juni 1695 alhier beroepen en den 11
Sept. d. a. v. bevestigd door ds Godefridus
Deijs, van Nisse.
&yn bijna 33-jarigen dienst in deze ge
meente heeft zich door velerlei onrust van
allerlei aard gekenmerkt. Allereerst toch
weigerde hy te voldoen aan de class, resol.,
ten opzichte het overnemen van het huis,
door zyn voorganger bewoond, waartoe de
classis den 21 Febr. 1696 de vereischte
autorisatie van de Staten van Zeeland inriep
die zulks evenwel van de hand wezen
Predikantswoningen bestonden in geheel
Zeeland niet. De predikanten moesten een
huis huren of koopen,en kregen een toelage voor
huishuur uit het Geestelijk kantoor.
De correspondentie tusschen onze
regeering en die van Venezuela zal wel,
zooals reeds is bericht, ter kennis van de
leden der Volksvertegenwoordiging wor
den gebracht, doch vertrouwelijk", dus by
de geheium stukken, welke niet in de Han
delingen enz. gepubliceerd worden.
Atjeh.
De 2e luitenant W. Hogervorst die in
Sept. 19C5 tot officier werd bevorderd is by
een overval in Atjeh licht gewond.
Goes. Morgen Vrijdagavond geeft, na
tuurlijk by goed weder, Hosanna, ors ge
waardeerd fanfareng ezelschap, een concert
in den tuin van de Sociëteit, zooals de lezer
in een advertentie in dit no. zien kan. Dit"
concert wordt gegeven ten believe van en
uit achting voor de begunstigsters en be
gunstigers van Hosanna. Wij wekken
daarom dezen op om van deze attentie een
ruim gebruik te maken. Opzettelijk Is het
concert op een Vrijdagavond gezetdat is
in den regel een avond dat de mannen, en
ook de damss, niet ter wille van vergade
ringen verhinderd behoeven te zynen er
derhalve nu eens geen aanleiding is om in
plaats van zelf te komen, de meid met baar
vrijer te sturen. Natuurlijk zyn ook dezen
hartolyk welkom. Maar om meneer of
mevrouw is 'ttoch eigenlijk te doen. Zy
hebben recht op een uitvoering, en de
spelers gevoelen zich door hun tegenwoor
digheid vereerd en gestreeld, en aange
moedigd, om op den ingeslagen weg voort
te gaan. En dat Hosanna, onder de be
kwame leiding van zijn directeur, den heer
Anderson, iets goeds weet te leveren,
hebben vorige uitvoeringen al voldoende
geleerd. Wie dus eenigszins kan, kome
zelf en geniete zelf van Hosanna's op
treden.
Vlisslngen. In eene druk bezochte ver
gadering van leden der Gereformeerde
Kerk (B) alhier, is besloten goedkeuring te
verleenen aan de plannen om de Nieuwe
Middelkerk te verbouwen. Indien deze
plannen verwezenlijkt worden, zal op meer
ruimte in het benedengedeelte der kerk
kunnen worden gerekend en de acoustiek
in het gebouw aanmerkelijk verbeterd
worden.
Den 3 Juni 1696 maakte hy den kerke
raad bekend dat „eenigheligtveerdige ende
boosaerdighe menschen sogten in te voeren
een soogenaemd retoryckepel, tegen God-
lycke ende burgerlycke wetten"waarop
besloten werd aan Ambs. Heeren deswe
gens een schriftelijk adres in de dienen 't
welk den 7 dier maand werd overgegeven
die zich aanstonds bereidwillig toonden, om
uit kracht van hunne autoriteit „die onge
oorloofde spelen, synde oock strydigh
jegens de placaete van den lande, tegen te
gaen ende te verhinderen".
Te dier zake werd den 7 Sept. 1760 by de
classis ook het besluit doorgedreven, om
alle lidmaten te censureren, die zich schul
dig maakten aan ringsteken, gaaischieten,
rethorijkspelen enzmet bevel om zulks
van alle predikstoelen bekend te maken.
Wyl nu 4 5 kerken en vooral die te
Goes, zulks weigerden, werd aan die onge-
hoorzamen zitting ontzegd in de classis en
daarenboven de buitengewone vergaderin
gen der classis, in plaats van te Goes, by af
wisseling te Kloetinge en te 's-Heer Hen
drikskinderen belegd.
Slot volgt.
Had een predikant het huis gekocht, dan moest
zijn opvolger dat bij taxatie overnemen, waarover
al dikwijls geschillen ontstonden, welke dan door
de Staten van Zeeland moesten beslecht
worden.
Op vele plaatsen zijn intusschen van lieverlede
zulke pastorien in eigendom overgegaan aan de
kerkelijke gemeenten en aangekocht uitde kerke
lijke fondsen of soms ook wel uit diaconiekassen,
