NIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 290. IÖ08.
Woensdag 9 September.
22e Jaargang.
GHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Philanthropic en
de SacissSe vraagsUken,
FEUILLETON1
Snippers uit de oude doos,
Marokko.
il iffiÉÉTffcïï TITTTT'
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 "ent.
Wie zich met 1 October a s op
ons blad abonneert, ontvangt de nog
in September verschijnende nom-
niers gratis.
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
Allen die den voet zetten op het uitge
strekte maatschappelijke arbeidsveld, ont
moeten in meerdere of minder# mato do
sporen van philanthropic.
Gansch onderscheiden van armenzorg
die den behoeftige steunt op zjjn levens
weg, zoekt de philanthropie de sociale
ellende op, en tracht de schrikkelijke toe
standen door eigen schuld of door de ver
wording der maatschappij ontstaan, bloot
te leggen en zoo mogelijk genezing aan te
brengen.
Als zoodanig zij het ons vergund een
oogenblik gehoor te vragen voor de phi
lanthropie tot hare recommandatie.
Niet om, ook zelfs maar vluchtig, eene
geschiedenis van ck philanthropie te ont
werpen, maar om one te bepalen tot een
korte aanwijzing van den arbeid der phi
lanthropie tegenover het socialisme in het
Hoeveel in aantal zijn wel de vereeni-
gingen sints 1848 ontstaan, welke bedoelen
het lot van do arbeidende klasse te ver
beteren
Arbeiderswoningen zijn verrezen, spaar
kassen gevestigd, bewaar- en naaischolen
geopend, wijkzusters aangesteld, volka-
logementen en gaarkeukens opengesteld,
vereenigingen tot werkverschaffing plaats
verleend.
En waar zouden we eindigen, indien we
een volledige lijst geven zouden van den
arbeid der philanthropie, en opsommen
zouden alles wat gedaan wordt om den
werkman en zjjn gezin te hulp te komen
Maar hoe goed en hoe veel ook geofferd
worde door de philanthropie, en hoe koste
lijk dat alles zjjn moge, de werkman kan op
deze wjjze niet volledig geholpen worden
en alzoo behoort 't ook niet te geschieden.
God heeft gezegdin het zweet uws
aanschijns zult gij uw brood eten. Dat is
zoowel een belofte als een gebod, waardoor
300
door
S C A L DIS.
'a-Heer Arendskerke.
III.
Het orgel 't welk wij, tegenover den
predikstoel, voor ons zien, is in 1869 ge
bouwd het is afkomstig uit de R. Kath.
kerk te Zierikzee en werd gerestaureerd
door de firma Franssett te Roermond.
Boven het orgel staat het wapen der ge
meente, vastgehouden door een arend.
Ook het kerkameublement, afkomstig uit
de 17e eeuw, is bijzonder mooi van ont
werp en versierd met kunstig snijwerk in
blank eikenhout.
De fraaie kansel met het groote klank
bord en het doophek dagteekenen van het
jaar 1649 en de groote Heerenbank naast
den predikstoel, met heerlijke détails in
oud-Hollandsohen stijl, van 1650.
Nadat wij alles gezien .hebben, maakt
het geheele interieur, met zijne nieuwe, in
lood gezette ramen, koperen kronen en
gedecoreerd, plafond, een waarlijk arti-
stieken indruk.
Voor de bediening derH Sacrementen,
zijn hier voorhanden twee zilveren Avond
maalsbekers. Zij voeren het jaartal 1679
Naar dien arend verwijst ons ook het
kerkelijk zegel, waarop we lezen„op vleuge
len der arenden gedragen".
het geven van aalmoezen voor dageljjksche,
gewone behoeften wordt uitgesloten.
De philanthropie is gebleken niet in
staat te zijn om alle soriale ellende te
koeren, en bovendien de werkman vraagt
niet een aalmoes, maar recht door dagslijk-
schen arbeid verworven.
In naam van de philanthropie trad niet
alleen de positieve, maar ook do negatieve
handeling op don voorgrond.
Het openbaren van sociale ellende en het
steunen op velerlei gebied ging ook ge
paard met de toepassing van Malthus' stel
sel en met coöperatie. En, nadat alle deze
slechts hulp maar geen redmiddelen waren
gebleken te zijn, stelde het socialisme zijn
ideaal, dat alleen door den Staat kan ver
wezenlijkt worden.
Arbeidsorgasisafie van staatswege en
niet meer overgelaten aan de vrije mede
dinging, dat is het ideaal van het socialisme
dat zich, afgedacht van zyn godsdienstige,
of wilt ge liever, niet godsdienstige ziens
wijze, openbaart als een streven naar betere
maatschappelijke organisatie.
De socialistische strooming, waarin ons
leven zich voortbeweegt, valt evenmin te
keeren als te loochenen en de philanthropie
heeft, daarbij pionierswerk gedaan. Zij
heeft ove'r de ellende, die ze vond in holen
en stegen, bij haar bezoek van woningen en
gevangenissen, bij haar ontmoetingen met
ouden van dagen en lijdenden,stroomen van
liefdadigheid uitgegoten.
Da millioenen door Vincentus-vereeni-
girgen en Leger das Heiis en Werkver
schaffing en zooveel meer bijeengebracht
en weder uitgegeven zjjn misschien niet
zooveel minder, wellicht meer nog dan die
dooi' allerlei armbesturen voor armenzorg
uitgegeven.
Maar onder dit alles roept de maat
schappij en blijft roepen help, help, aanzie
mjjn noodsn en mijne ellenden, en nu komt
het socialisme algeheele hulp aanbieden op
zjjno wijze.
Zal deze do sociale vraagstukken op een
voor allen gawenschte wijze oplossen
Gaarne zij erkend dat volledige oplossing
der philanthropie niet gelukt is, indien men
maar erkent dat een zoodanige oplossing in
deze onvolmaakte wereld ooknog door geen
enkel stelsel gelukt is au waarschijnlijk wel
niet gelukken zal ook. De Staat.de Staat is't
ideaal waarheen de blik zich wendt tot op-
tot opschrift; het blijkt echter nietofzjj
toen geschonken of aangekocht zijn. Door
een onbekende zuster der gemeente ontving
de kerk den 31 Aug. 1874 nog ten ge
schenke, tan gebruike bjj het Avondmaal,
een stel fijn damast linnen, bestaande uit,
een tafellaken en twee servetten en werd er
door den afgetreden secretaris dezer ge
meente, dhr Marinus Steveninck, aan do
diaconie vereerd op den 4 Jan. 1767 een
zilveren doopbekkon met deksel, om dit te
gebruiken bij de bediening van den H. doop
waartoe het nog hedon in gebruik is.
Buiten het kerkgebouw komende valt ons
oog nog op den hoegen massieven, vierkant
opgetrokken toren. Hij is met zijn zware
opgaande steunbeeren tegen den westelij-
lijken kerkmuur aangebouwd, is in vier
af deelingen van verschillend formaat opge
bouwd en met een lage spits afgedekt.
Ook de mooie predikantswoning trekt
onze aandacht. Ten jare 1863 is de oude
pastorie, tot dusver aan de diaconie behoo-
rende en door deze aan kerkvoogden over
gedaan, door een geheel nieuw gebouw
vervangen, waarvan het bouwen by aanbe
steding op 6 Maart van genoemd jaar werd
opgedragen aan de gezamenlijke ambachts
lieden alhier voor V 200 gld. met het recht
de bruikbare materialen van het oude ge
bouw te verwerken.
Met plechtigheid is hiervan op 23 Mei d.
a. v. de eerste steen gelegd door Caspar van
Ciltersoudste zoon van mr G. van Citters
burgemeester der gemeente. Voor den
nieuwen bouw werden kerkvoogden ge
machtigd eene geldleening aan to gaan
groot 6800 gld. met j aarlij ksche aflossing
van 400 gld.
lossing van de sociale vraagstukken, en
alzoo komt men van den oever in de sloot
terecht.
De eerlijke en trouwe arbeider heeft ge
lijk als hy geen aalmoes wonscht, maar be
hoeft hy daarom alles van den Staat te
wachten
Zijn woning en zijn arbeid, zijn geeste
lijke leiding en zijn loon
Zal de Sïaat voor alles en allen inspec
teurs en icspeotrioes benoemen
Philanthropic en staatszorg.
Het eerste heeft geen volledige oplos
sing gebracht. Zal 'tlaatste dit wel kunnen?
De staat, onpersoonlijk a's hij is, kan
ftdminiatreeren en organiseeren, onberispe
lijk juist, maar zonder hart.
Met inkt maar niet met olie.
Verdring, zoo ge kunt, de philanthropic
en zet een onberispelijke organisatie in de
plaats en uw leven zal zooveel armer ziju,
want de liefde is het meeste.
Zoo ge kuat, maar go kunt het niet,
naast de srmen die aiiijd niet u zijn zullen
naar het woord des Heeren zullen in odzc
maatschappij, hoe volmaakt georganiseerd
ook, altijd voorwerpen van tijdelijke hulp
en zorg overblijven welke de philanthro
pie, voornamelijk de christelijke philan
thropie iets te brengen heeft wat de slaat
niet vermag en dat is iets hartelijks, iets
feeders, iets moederlijks.
8 September 1908.
Te oordeelen near officieuse tijdingen,
gegrond op velerlei waarnemingen mag
ons de hoop verheugen dat wij eenmaal
de band, de eeuwenoude band, die Neder
land eu Oranje verbindt opnieuw besten
digd worden zal.
Met ons heele volk hoopt ook ons chris
tenvolk die toekomst, en bidt den Heero
God dat Hij het Oranjehuis opbouwe uil
«ie laatste vertegenwoordigster van dit ge
slacht, ons vaderland tot blijdschap en
zegen, tot bestendiging van het Koninkrijk
der Nederlanden en Gods Koninkrijk tot
eere.
- $1
Hetj is best mogelijk en te hopen ook
dat de verhooging van de ongevallen
premie voor hat bedrijf van laden en lossen,
goede gevolgen heeft.
Plotseling is dia prem.e zooals we de
vorige week meedeelden met 13 pOt.
Voor 't eerst hooren wij van geestelijken
van de St. Pieterskerk spreken in 1361, toen
in Nov. van dat jaar /,keer Hugo ran Ri-
singhe paroc'niepaap (pastoor) te 's-Ileer
Arendskerkeal zijne tienden en leenland
in Borsele opdroeg aan zijne neven heer
Headrik en Flor is van Borsele.
In 1510 was hier pastoor Willem Wissen,
die den 27 Aug. 1518, bij testament bepaal
de dat op eiken Donderdag eene hoogmis,
ter eere van het Allerheiligste sacrament
moest gezongen worden, en zoo dikwijls
zulks nagelaten werd, zonden de inkomsten
aan arme huisgezinnen uitgekeerd worden.
Ook stichtte deze geestelijke een jaargetij
voor zijn broeder Rogier Wissen en stelde
ook Zondagsohe gebeden in voor zijne ou
ders Wissen Rogiers en Dorotheamitsga
ders voor Hugo, Cornells en Adriaan Wis
sen. Verder heelt hij nog een drietal stich
tingen gemaakt en daarenboven verschei
dene aalmoezen voor de armen bestemd,
waartoe hij bij testament de vereisohte ge
meten lands heeft aangewezen en nagelaten.
Niet lang nadat Luther zijn strijd tegen
de oude kerkleer had aangebonden, ver
toonden zich daarvan de sporen ook hier
ter plaatse. Zoo werd in 1544, de pastoor
van deze plaats Matthijs Bujsmans van
//heresie" verdacht, waarom nit kracht van
's Keizers plakkaten, te dier zaks in ge
noemd jaar, door den stedehouder van den
rentmeester-generaal bew- Schelde //alle de
boecken, papieren, munimenten ende het
fauysraet deaselfs heer MatthijsPastoor tot
tserarenskereke geïnventariseert ende in
bewaerder handen gestelt werden", en
deze zich in datzelfde jaar nog door
verhoogd en daardoor komt een haven als
die van Rotterdam, waar laden en lossen
een zoo belangrijk bedrijf uitmaakt in de
verdrukking.
De goede gevolgen van deze enorme
verhooging kunnen ontsiaau doordien de
bevoegden, wien het aangaat, geroepen
worden, tot een onderzoek naar de schade
lijke uitkomsten en de daarvoor ontstane
verhooging.
De publieke opinie zegt eenparig de
Ongevallen-verzekering ten onzent ia te
duur.
Een premie van f 21 op f 100 arbeidsloon
is in Europa ongekend. In Duitsobiaud
komen er met 3 pCl., in Engeland zelfs met
I'/a i Ct »f. Dat versehil is al te groot.
Er moet aao da( R iksongevallen ver-
zekerpo zooals dat bij ons gast tcoh wel
iets haperen. Oei eerst te geraken tot zoo
enorm tekort en nu tot zoo buitengewone
verhooging der prem'ën
Wat er aan zou kunne? haperen
Slechts zij dit. voldoende gegevens ter
hunner beschikking hebben, kunnen, des
noods ook door vergelijking fis oorzaak
ontdekken van da buiten alle verhouding
staande verschillen lussohen de kosten hier
en in het buitenland.
BnitealMilseti Overzieiu.
Dr. L-jwrence Wilkinson, een Engelscb
dokter, schrijft uit Pes, dd. 25 Augustus,
dat hij dien dag Moeiai Hafii was,
toen deze de tijding van de nederlaag
van Abd-el-Azis kreeg. Zij waron aan 't
spreken over de ongesteldheid van een
van Hafli's geliefde vrouwen. Een koe
rier bracht eon pak brieven. Hefld ver-
Orak snel het zegel van den bovensten,
las, en tset een van vreugde stralend
gezicht deride bij aan den dokter zijn
overwinning mee, eindigende met de
woorden: Abd-el-Az;s is 't laatst gezien
onder n troep vluchtelingen enen ge
looft, dat hij dood is. Gaen teehen van
deernis mét den broeder, dien hij dood
moest wanen 1 zegt de dokter. Deze
schrijft verder, dat hij overtuigd is, da
Moeiai Hifi 1, als hij zijn gezag over
Marokko stevig heeft gevestigd, het hoofd
gaat bieden aan heel Europa, en Frank-
voornoemden stedehouder Floris van
Damnis gevangene naar 's-Hage overge
bracht zag, gefi'k cofe dezen van Damden
24 April 1545 uit Middolburg herwaarts
kwam, om iuformaoie te nemen tot laste van
heer Matthijs Bussenes, Pastoor van Sera-
rentskereke, die befaemt was van lutherie."
Bij een streng handhaven van do uitge
vaardigde ordonnantiën en plakkaten tegen
de nieuwe leer,welke van 27 Juli tet 4 Sepc.
1550 //hlomme ten platten lande binnen de
quartiere van bewesterschelt ende aldaar
in alle prochien door een deurwaarder ge-
publiceert werden,mitsgaders die cataloghe
van de verboden ende geaprobeerde bau-
cken daorop dienende", waarbij- de stede
houder ook niet verzuimde, van tyd tot tijd
onderzoekingen in te stellen, of er in Z.-Be-
land »geen congregatiën gehouden werden
van ketteriën" gelijk h\j daartoe in 1566 be
paaldelijk vier dagen vaceerde om „hem
daer tgeheele piattelandt van Zuijtbeveland
tinfonaeeren otter ergens eenigge predican-
ten sectarissen hem onthielden''. zoo
word de Hervorming dan ook hier niet wei
nig tegengehouden, daar byna niemand het
wagen durfde da leerin gen der voormalige
kerk tegen te spreken.
En toen in het laatstgenoemde jaar de be
ruchte beeldstormerij in Vlaanderen plotse
ling uitbrak en deze als een loopend vuur al
de Nederl. gewesten doortrok zoodat in
Walcheren, waar zulks den 22 Aug. 1566 te
Middelburg een aanvang nam „geen eene
kereke in haer geheel ble et" verdiont 'tal
zoo ook wel een bijzondere opinorking dat
er destjjds in geheel Zuid-Beveland geen
sporen werden waargenomen van het
verbreken van beelden en altaren, uit
rijk in het bizonder. De,dokter had van
Hafii opdracht gekregen in Fes en in
Marakesj een gasthuis in te richten.
Uit Tandzjer verneemt men, dat dr.
Vassel, de Duitsohe consul, op weg naar
Fes te Alcazar aankomende, een gehoor
aanvroeg bij Moeiai Abbas, Hafids broe
der een onderkoning van hot distriet.
Het verzoek werd dadelijk ingewilligd.
De consul vertelde hem, hoeveel Duilsoh-
land Hafii had geholpen en wensehte
Abbas geluk met Bafids overwinningen.
Abbas liet daarna allo aanvoerders en
ambtenaren bij zich komen en bracht
hun over wat de consul had gezegd.
Volgens berieht uit Marakesj is Mtoegi,
de getrouwe krijgsoverste van Aod-el-Azis,
«iet nog sleobis een kleinen aanhang op
de vlucht, naar het Atlasgebergte. Hij
wordt vervolgd.
UIT DË1?RÖvi[NCli~
O-zo Middelburgpohe Correspondent
schrijft
In vrij brecden kring wekt een zeldzaam
jubilé, dat een onzer geachte ingezetenen
dezer dogen viert, de aandacht.
Het gebeurt zeldzaam dat een wethouder
zijn zilveren arobtsjubilé viert. Redenen
daartoe liggen voor do hsnd.
De heer W. J. Sprenger herdenkt als
wethouder van Middelburg dezer dagen
dien langen diensttijd. En in den kring
van bet bestuur der gemeente raoga de
wethouder iu ziju positie en arbeid op den
voorgrond tred en, gel :k Maandagplaats had,
vandaag, Dinsdag, is het woord aan de
burgerij, en ia dien kring treedt de bestuur
der der gemeente minder op den voorgrond,
maar meer da men, die zonder ophef of ver
toon, altijd bereid is op de meest royale
wijze hulp en steun te verkenen daar waar
bahoefte be taat. En daar niet alken maai*
drar waar iefs te doen is om onze stad aan
trekkelijk te maken of haar fraaie oude ge-
bonwen ons stadhuis getuige er van
met iniddeleeuwschen luister te doen her
rijzen. t
In de kwarteeuw die voorbijging is het
eanzien van Middelburg in aaeaig opzicht
vernieuwd en onder de velen die daartoe
hebben medegewerkt nam ook dhr. W. J.
Sprenger een plaats in.
Middelburg'^ bïstuur en Middelburg's
burgerij gaven blijk dat 't de eenig overge-
hoofde van hot germg getal dergeuen die
in dit eiland de Horv. leer waren toegedaan.
Iniusschen werden door de Overheid
hier toch aanstonds maatregelen genomen,
om die kerk vernieling zoo noodig te voor
komen, weshalve „de stadthouwder Jan
Turck met twee dienders van Walcheren
reeds den 6, 7en Sept., hem in Zujtbe-
velant heeft ghevonden, ende op de dorpen
aldaer do «hem-rijnten vcorghehouden ende
gesd verteert van een placcaet, beroerende
't verbot van demolitie van de beelden
6D de guturen, deeelve annunoeerende
sorghvuldighe toesioht te nemen, ende
vrijeliok met a'te man sulke desordre te
registeren, daartoe met olookgsslach ver-
gaderiDghe van volok ts maecken ende
malcanderen tassisteren"terwijl nog in
diezelfde maand de stadhouder van Z. Be
veland J. Sehaeu-j k „met vier dienders
den tijt van driedaegeu'ghevaoheert heeft
orame te rijden duer alle tplattelandt van
Zujtbevelandt, aen de lan'zaeten waer-
sohouwirge ende iolerdietie doende, op
seker groote peijue grene seotarissen, pre-
aicanten aen te houden, noeh favoriseren,
noch hem in haere vefgaderioghe to vin
den, deselve voorhoudende dangicr ende
evident perickel".
Aldus alle pogingen aanwende, om den
voortgang der Hervorming bier te keer fe
saaD, ia de voorn. „"tadth >uder Schaewijdt
metten diensers ende twee assistenten op
den 5 en 6 Jan. 1569 duer 't gobeele landt
van Zujtbevelandt ghetoghen ornaae ncch-
rnaals tondersoueken ende achfervolgh< n
de herefyeke persoenen".
Wordt vervolgd.)
