NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND No. 279. 1908. Donderdag 27 Augustus. 22e Jaargang. HlSTORISGH BRiteilutósdi OrerzlehL CHRISTELIJK- VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes F. P. D'HUIJ, te Middelburg. PRIJS DER ADVERTENTIËN Snippers uit de oude doos. BiimeiilancL DIT DB PROVINCIE. Vlissingen. Zaterdag a.s. zal des na middags te drie uren het stoomschip Billi- ton, op de Kon. Maatschappij De Schelde in aanbouw voor rekening der Stoomvaart- maatsohappij Nederland te Amsterdam, te water worden gelaten. De laatste belet selen zullen worden weggenomen door Z. H. den Sultan van Asahan. IEDEREN WERKDAG DES AVONDS. Prijs per drie maanden franco p. p1,25. Enkele nummers0,025. UITGAVE DER FIRMA EN VAN van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 ''ent. België. Na maandenlang gedebatteer beeft de Belgische Kamer de koloniale Grondwet aangenomen en daarmede den Congostaat als eerste kolonië bij België ingelijfd. Hst is de belangrijkste der drie wetten waarbij die inlijving geregeld wordt. Ben Engelsch toonaangevend blad, de Times spreekt de verwachting uit dat België zioh zal weten op te heffen tot de waardigheid door zijn nieuwe pliohten vereisoht. Deze annexatie was aldus het Eagelsohe blad België opgedrongen door een samenloop van omstandigheden, waarover het land zelf merkwaardig wei nig maoht had. Er was sinds lang het idee, dat de CoDgo 't eenigertijd een Bel gische kolonie zou wordenvooral de Koning drong daarop dikwijls aan in oogen- b-ikken van geldbehoefte. Maar ten slotte heeft de aandrang van Engeland en Ame rika, zoogenaamd uit humanitaire beweeg redenen ontsproten, den doorslag gegeven in een tijd dat een groot deel van het volk de noodzakelijkheid der annexatie geenszins inzag. Dit begint nu wat te beterenop 't laatst zien wij onze Bel gische broeders nog gansoh geestdriftig Bovengenoemd wetsontwerp, dat ook wel door den Senaat zal aangenomen en door de koninklijke bekrachtiging tot wet verheven zal worden, luidt als volgt 1. Belgisch Congo heeft een eigen rechts persoonlijkheid, afgescheiden van die van het moederland. Het actief en passief van België en van de kolonie blijven gescheidende dienst der Congoleesche schuld blijft uitsluitend ten laste van de kolonie tenzij een wet anders bepale 2. De Belgen, de Congoleezen, die in de kolonie zijn ingeschreven en de vreemdelingen genieten alle burgerrechten die door de wet van Belgisch Congo worden erkend. Hun per soonlijk recht wordt beheerscht door hun nationale wet, voor zoover niet in strijd met de openbare orde. Niemand kan gedwongen worden te werken voor rekening of ten bate van handelsmaatschappijen of particulieren. Wetten zullen binnen korten termijn de rech ten en de persoonlijke vrijheid der inlanders regelen. 296 FEUILLETON1 BOOR SC ALDIS. TJER, NEUZÉN, V. (Slof.) Wijl de vroeger door ons genoemde Moffenschans in zeer nauw verband staat met een der Ter Neuzensche predikanten, willen wij eerst een paar bladzijden op slaan uit het levensboek van PETRUS BONDIUS. Zijn naam was eigentlijk Pieter de Hond dooh in navolging van hen die destijds eene geletterde opvoeding genoten hadden, schreef hij zijn naam doorgaans in Latijn- sohen vorm. Onzen Petrus was de jongste zoon van ds. Cornsde Hond en werd geboren te Vlissingen in 1578, tijdens zijn vader aldaar in dienst was. Hij studeerde te Leiden, niet slechts in de Godgeleerdheid, maar beoefende tevens met vlijt de kruidkunde bij den beroemden professor Carolus Clu- sius, voor welke kennis hij een bijzondere liefhebberij bezat, waardoor zijn naam als vereeuwigd is geworden, en waartoe ook veel heeft bijgedragen den omgang met den zoo bekend geworden hoogleeraar Daniël Heinsius. Toen hij in 1604 te Ter Neuzenals pred. bevestigd was, leefde hij gedurende twee jaren ia gezelschap vau eene nicht en van dienstboden maar spoedig werd hij de huisvriend van Johan Serlippens, burgemeester van Ter Neuzen, Axel en Biervliet en van diens vrouw Johanna de Burghgrave (verwant aan genoemden prof. Htinsius), bij welke hij, ala ongehuwd 3. De Koning regelt, door middel van decre ten, de onderwerpen, die niet geregeld zijn of zullen worden bij de wetde decreten worden uitgevaardigd op voorstel van den minister van Koloniën; geen daad des Konings kan van kracht zijn tenzij onderteekend door een minister, die door die daad alleen zich er voor verantwoordelijk stelt. De gouden en zilveren munt welke in België geldig is, geldt onder dezelfde voorwaarden. België kan nietleenen, het kapitaal of de rente eener leening waar borgen of werken uitvoeren uit de buitenge wone middelen, tenzij door een wet gemach tigd. Intusschen kan de Koning, wanneer de dienst der koloniale schatkist zulks eischt, zon der voorafgaande machtiging schatkistbons uit geven of hernieuwen, die rente dragen en be taalbaar zijn binnen een vervaltijd van ten hoogste vijl' jaren deze bons kunnen het be drag van tien millioen francs niet te boven gaan en haar opbrengst zal alleen aangewend kunnen worden tot bestrijding van regelmatig goedgekeurde uitgaven. Elke acte van concessie van spoorwegen, mijnen of domeinen zal een caastingsclausule bevatten en de gevallen opnoemen waarin zij vervalt. Elke concessie zal tijdelijk zijn. 4. De minister van Koloniën heeft zitting in den ministerraadhij presideert den Kolo nialen Raad, bestaande uit een voorzitter en veertien raadsleden hij heeft daar een beraad slagende, en ingeval van staking der stemmen een beslissende stem. Marokko. De volgende bijzonderheden zijn open baar geworden over 't geveeht bij El-Kela waar Sultan Abdel Aziz voor goed versla gen werd. Op 19 dezer om 3 uur 's morgens, verliet de Sultan zijn kamp bij Sidi Rah&l. Nauw- lijks hadden de troepen zich in beweging gesteld, of zij werden van alle zijden door ruiters aangegrepen, die uit de onmiddel lijke nabijheid op de menigie schoten onder het uitstooten van luide kreten. Bij de eer ste schoten vluchtten de stammen, die zich aan Abdel Aziz onderworpen hadden, in alle richtingen. De Sultan zelf werd door den stroom meegesleept. Tevergeefs poogde men drie maal de artillerie op te stellen. De Fransche militaire missie bereikte met eenige ruiters Mesjra hen Kalloe en overschreed daar de Oemetrebia. Den heelen naoht reed men in galop, aoh- gebleven, tot aan zijn dood heeft inge woond. Tot die bijzondere vriendschap had de Moffenschans aanleiding gegeven. Zoodra het n.l. Prins Maurits, op 17 Juli 1586 ge lukt was met behulp van de bezetting der Moffenschans de stad Axel, als by verras sing aan de Spanjaarden te ontrukken, bleef het land van Axel sedert voor altyd van Spanje bevrijd. De schans, nu nutteloos geworden, be kwam na een tienjarig bestaan weldra een geheel andere gedaante en bestemming door de zorg van genoemden burgem. Ser lippens, die haar als oostwaarts gren zende aan den door hem bedijkten Ser- lippenspolder, met de daartoe behoorende gronden door aankoop in eigendom had verkregen, en die nn in een fraaie buiten plaats herschiep. In ds. Hondius had hij nu juist een ge schikt persoon gevonden om zijn Buiten in belangrijkheid te doen toenemen, waarom by hem dan ook de behandeling daarvan als in vrijen eigendom afstond. En hoe deze nu, inzonderheid in 1609, toen hij zjjn aandeel verkreeg in de nagelatene goede ren zijner ouders*) en alzoo, door ruime tijdelijke middelen daartoe in staat gesteld, alle mogelijke vlijt en kosten ten offer bracht om de Moffenschans als een kruid tuin vermaard te maken door aldaar een eerste en hoogst belangrijk voorbeeld van "Wij hebben te Vlissingen zijnde, en het leven van ds. De Hond besprekende gehoord, dat deze, om des geloofswille uit Vlaanderen moest vluchten met achter lating zijner vele aldaar liggende vaste goederen die door de Spanjaarden waren in be slag genomen. Eerst in 1609, na het sluiten van het twaalf jarig bestand, werden deze goederen aan zijne kinderen teruggegeven. tervolgd door lieden vaa den Beni Mes- kiu stam. Bij het aanbreken van den dag duurde de mensehenjannt nog eleeds voort. Alle vluchtelingen kezen instinctmatig de richting van het Sjaoeja-land. Het berieht van des sultans nederlaag verbreidde zioh snel en wekte den roof- lust der stammen. De Oeled-si-ben Daud wierpen zioh op de vluchtelingen, maak ten zioh meester van al het oorlogs-ma- tpriaal en de kleederen en lieten het volk naakt op den weg. De Oeled Bon- siri voltooiden het werk der verwoesting. Intusschen raakte de militaire missie in Settat. De sultan vluchtte naar Dar Oeid- Toemi en kwam op 22 Augustus met alle leden zijner regeering te Settat, waar eenige uren later de beide Eagelaohe drilmeesters zieh bij hem aansloten. Hij vertoeft nog te Settat, waar de Franeohen zieh zeer geriefelijk hebben ingericht, men verwacht dat hij zieh eerlang in een kustplaalsje zal inschepen en voor eenigen tijd uit Marokko verdwijnen. Hafil wil hem edelmoedig behandelen en het verblijf in Marokko niet ontzeggen. De man is dan ook weinig gevaarlijk en zal blij zjjn als hij „van-alles-af" is. De diplomaten te Tanger hebben aan hun regeeringen telegrafisch gevraagd of zij den nieuwen sultan Moelai Hsfid offi cieel moeten erkennen. De minister-resident De Reus is gisteren namiddag ruim 5 ure per Hollandsche spoor te 's-Gravenhage aangekomen. Afgewezen. Volgens hei Hdbl. hebben Gedeputeerde Staten van Noord-Holland het geheele annexatieplan van Burg. en Weth. van Amsterdam, afgewezen op grond dat zij de annexatie niet noodig achten. Middelburg. Maandag 31 Aug. a.s. zal ter gelegenheid van den verjaardag van H. M. de Koningin, des namiddags om 12 uur, door de troepen alhier in garnizoen, een groote parade op het Molenwater wor den tuinbouw te leveren zulks vernemen wy uit zijn dichtkundig boekwerk, dat, in 1619 tot driemaal achtereen herdrukt, in 1621 aanmerkelijk vermeerderd in't licht kwam onder den titel vanPetri Hondü. Dapes inempt&e (ongekochte gerechten) of de Moffenschans'1. Da. Hondius verkreeg daardoor een zekere wereldvermaardheid en verwierf zich onder de wetenschappelijke mannen van zijn tijd, veel vrienden, van heinde en ver werd zijn buitenplaats door voorname personen met bezoek vereerd, w. 0. behalve zijn vriend Jacob Cats ook genoemd mag worden Prins Maurits, die zelf een en an dermaal in twee jaren tjjds dezen lusthof bezocht. Uit de class, acta van Walcheren d.d. 11 Augs. 1621, vernemen wij, dat ds. Hondius toen zwaar ziek lag, terwijl wy in de vol gende aanteekening van 6 Sept. lezen, dat hij toen reeds overleden was. Destijds rijk bemiddeld zijnde, heeft hy bij testamen taire beschikking van 5 Mei 1621 aan de cl. van Walcheren een legaat bemaakt, uit onroerend goed bestaande, waarvan de rente moest dienen tot ondersteuning van drie jongelieden, bij hunne studie in de Godgeleerdheid. Over die schenking, als niet duidelijk ge noeg omschreven, ontstonden moeilijkhe den met de familieleden, wat tot processen aanleiding gaf, en deze eerst na veertien jaren, by onderling accoord vereffend wer den. Door dit procedeeren was de erfma- king zeer verminderd, zoodat aan do cl. ten slotte slechts 25 gemeten lands, met inbe grip van een eindje diiks in den St. Anna- polder gelegen, werden toegewezen en zy zich daarvoor bezwaard zag met een schuld van 346 Pd. vis. hoofdzakelijk door proces kosten. Bjj de geringe pachtsommen is het fonds den gehouden, welk9 zal worden gecom mandeerd door den kapitein K. G. A. Muller, die de troepen aan den waarnemend commandant van het 2e bat. 3e reg. inf. den kapitein jhr. A. F. van Spongier, zal pre senteeren. De Midd. Crt. bovestigt thans het eerst in ons blad gemelde, doch door haar tegengesproken bericht dat (en wel in de eerste dagen van September) de groot hertogin van Mecklenburg de Walchersche badplaats, waar haar gemaal verblijft, zal bezoeken. De groothertogin zal door een groot gevolg zijn vergezeld. Goes. De laatste cursus voor politie agenten, die zich aan het examen van 7 Sept. a.s. moeten onderwerpen, werd Dins dagavond door den Commissaris van Politie gegevende burgemeester betuigde zyn ingenomenheid met dezen arbeid en wensehte den Commissaris van Politie een goed succes de Commissaris dankte, mede namens de agenten-leerlingen, den burge moester voor diens woord van waardeeriDg; de ryksveldwacht v. d. Driest bood, mede namens de overige deelnemers van den cursus, mot hartelyke daakbatuiging voor 't gegeven onderricht, een wandelstok met gouden knop aan. Van 7 tot 8 uur ontvingen de agenten ook nog les in verbandleer, door dr. Van der Harst. Goes. Ia de vergadering van ingelan den van den polder „De breede Watering bewesten Yerseke" van heden Woensdag waren tegenwoordig 28 personen, te zamen uitbrengende 54 stemmen. De voorzitter benoemd tot leden der commissie voor 't nazien der notulen de h.h. J. M. Pilaar, B. M. den Boer en A. Nijssen. Tot leden der oommissie voor stemopneming de hee- ren J. W. v. d. Weert, H. W. Neervoorl en P. v. d. Meulen. En tot leden van de Commissie tot het nazien der begroeting voor 1909/1910 en der rekening 1908/1909 de heeren C. A. E. Sauer, F Wabeke A«., J. Risoh en mr. C. Lucasseplaatsver vangers de heeren A. E. v. Dissel en J. C. H. Hollmann. De rekening 1907/8 wordt goedgekeurd in ontvang f312.955.93, uit- nooit toereikend geweest om daaruit iemand te laten studeerenen de classis- kas, door allerlei wederwaardigheden met die bezitting van het z.g.n. //Olassis- land" eindelijk zéó zeer bezwaard werd, dat op den 5 Juli 1787 tot den publieken verkoop werd besloten, waarvan de op brengst is geweest 13 Pd, 13 sok. Vis. of 82.50 gld. per gemet. En wat het mooie Buiten, met zijn be langrijken kruidtuin betreft, is deze, ca het sterven van ds. Hondius en van dhr. Serlippens en diens gade, weldra geheel verdwenen en van lieverlede eene gewone boerenhoeve geworden, in welken toestand wij deze nog beden aantreffen, waarvan het huis evenwel, aan den weg naar Axel gelegen, door zijn bijzonderen vorm en ook om de voortdurende benaming van z/de Schans", van zelf de aandacht trekt en met grond doet vermoeden, dal oor spronkelijk hier geheel iets anders bestond, dan hetgeen zioh thans aldaar aan ons oog vertoont. En nu vinden wij nog een paar bijzon derheden vermeld gedurende den dienstiijd van den dertienden leeraards. BERNARD JOAN BONGARDT, hier ter plaatse van 1735 tot 1740, en welke feiten onze aan dacht nog even vragen, te meer, wijl deze wel zeldzaam gedurende een predikanten leven zullen voorkomen. Onder hen, die van het godsdienstonder wijs van ds. Bonqardt te Ter Neuzen ge bruik maakten, om als lidmaat te worden aangenomen, bevond zioh een Portugeeeche jood Immanuel Dionys de Casseres geheelen en te Middelburg geboren den 10 Maart 1710, wiens vader Christiaan Paul Dionys de C., vroeger tot het Christendom over gegaan, en bij eene Luthersche gemeente in Sleeswtfk gedoopt zijnde, den 17 Jan 1738 nog in leveD, doch wiens moeder gaaf f273.787.445batig slot f39108,485. Uitgeloot warden vervolgens obligatiëa van de leening f267000, aflishaar ljan. 9 obligatiëa de nos. 210, 116,36,163,26, 107,137,153 en 73 2 obligatiëa uit de lee ning van f 190000 ieder groot f 5000 no. 19 en 35. Do dijkgraaf vraagt en verkrijgt vergun ning tot aankoop van een paar dijken onder Wemeldinge (ad f600 per HA.van dykpaal 55 tot 60) en Ieraeke (f 700 per HA.) en f 75 voor boomen. Het bestuur wordt gemach tigd tot het verpachten der gronden in den Burenpolder voor 9 jaar. Aan J. Minnaar wordt schadevergoeding verleend voor schade toegebracht aan de grasetting van den dyk by hem in pacht. Het verzoek van dhr. v. Stee c a te Iersoke tot het aanleggen van een grintweg in den Vloer wordt besproken door den dijkgraaf sn de heeren Sauer en J. Oele Hz. en op voorstal van het bestuur wordt besloten hierop niet in te gaan. Verloden week kwam te Koewacht oen persoon, die zeide gezonden te zijn loor de brandverzekering tot nazien der bliksemafleiders op de kerk. Hij werkte wat aan den toren, at en dronk goed en liet zich bovendien f 5 betalen voor het „nazien Jer electrische geleiding", het andere was gratis. Thans moet gebleken zyn, dat men met een oplichter te doen gehad heeft, die op deze wyze aan den kost ziet te komen. De heer J. Zoeter, opziohter van weg en werken bij de Maatschappij tot Exploi tatie van Staatsspoorwegen, gaat 1 Septem ber a.s. den dienst verlaten en de heer A. van Dijk, opziohter bij den dienst te Har- Kogen, wordt op dien datum naar Vlissin gen overgeplaatst. Vlissingen. Maandagavond had in het Groenewoud een dienstbode het ongeluk Esther Semak Ferro, als jodin overleden was. Deze Portugeesohe jood legde in eene buitengewone kerkeraadsvergaderiDg den 4 Oct. 1739 zyne christelyke geloofsbely de- nis af en werd hy op Vrijdag den 9 dito als christen gedoopt en als lidmaat ingeschre ven, by welke plechtige gelegenheid ds Bongardl predikte over Handel. 18 28 «Want hy overtuigde de Joden met grooten ernst in het openbaar, bewijzende door de Schriften dat Jezus de Christus was" waarop de gedoopte op den volgenden Zon dag aan de Avondmaalsviering deelnam. Nadat ds Bongardt van hier vertrokken was naar Tholen en vandaar naar Hoorn was het hoogst opmerkelijk dat hij op laatstge noemde plaats evenals te Ter Neuzen ook weder een Jood tot het ohristelyk geloof bracht. Het was thans zelfs een Rabbyn, Israël Salomons genaamd, van Hamburg geboortig en destijds bedienaar der besnijdenis te Hoorn. Na behoorlijk onderwijs te hebben ont vangen, is deze den 13 Maart 1757, na bet eindigen van de namiddag-predicatie in de Groote Kerk dier stad, de christelijke be lijdenis afgevraagd door ds Bongardt, die hem daarna den 17den dier maand in die zelfde kerk den H. Doop toediende en hem alzoo in de christelyke gemeenschap in lijfde. Deze aldus bekeerde Jood heeft vervol gens zelf nog nader rekenschap van zijne veranderde gevoelens gegeven in 'n werkje door hem te Hoorn gedrukt onder den titel van //Den Messias gevonden, aangenomen en openbaar beleden", door Israël Salo- monsz. (Bevolking 1824 15191906 9334 zielen. ]o[

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1908 | | pagina 1