NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 279. 1908.
Donderdag 27 Augustus.
22e Jaargang.
HlSTORISGH
BRiteilutósdi OrerzlehL
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos.
BiimeiilancL
DIT DB PROVINCIE.
Vlissingen. Zaterdag a.s. zal des na
middags te drie uren het stoomschip Billi-
ton, op de Kon. Maatschappij De Schelde
in aanbouw voor rekening der Stoomvaart-
maatsohappij Nederland te Amsterdam, te
water worden gelaten. De laatste belet
selen zullen worden weggenomen door Z.
H. den Sultan van Asahan.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 ''ent.
België.
Na maandenlang gedebatteer beeft de
Belgische Kamer de koloniale Grondwet
aangenomen en daarmede den Congostaat
als eerste kolonië bij België ingelijfd. Hst
is de belangrijkste der drie wetten waarbij
die inlijving geregeld wordt.
Ben Engelsch toonaangevend blad, de
Times spreekt de verwachting uit dat
België zioh zal weten op te heffen tot de
waardigheid door zijn nieuwe pliohten
vereisoht. Deze annexatie was aldus
het Eagelsohe blad België opgedrongen
door een samenloop van omstandigheden,
waarover het land zelf merkwaardig wei
nig maoht had. Er was sinds lang het
idee, dat de CoDgo 't eenigertijd een Bel
gische kolonie zou wordenvooral de
Koning drong daarop dikwijls aan in oogen-
b-ikken van geldbehoefte. Maar ten slotte
heeft de aandrang van Engeland en Ame
rika, zoogenaamd uit humanitaire beweeg
redenen ontsproten, den doorslag gegeven
in een tijd dat een groot deel van het
volk de noodzakelijkheid der annexatie
geenszins inzag. Dit begint nu wat te
beterenop 't laatst zien wij onze Bel
gische broeders nog gansoh geestdriftig
Bovengenoemd wetsontwerp, dat ook
wel door den Senaat zal aangenomen en
door de koninklijke bekrachtiging tot wet
verheven zal worden, luidt als volgt
1. Belgisch Congo heeft een eigen rechts
persoonlijkheid, afgescheiden van die van het
moederland. Het actief en passief van België
en van de kolonie blijven gescheidende
dienst der Congoleesche schuld blijft uitsluitend
ten laste van de kolonie tenzij een wet anders
bepale
2. De Belgen, de Congoleezen, die in de
kolonie zijn ingeschreven en de vreemdelingen
genieten alle burgerrechten die door de wet
van Belgisch Congo worden erkend. Hun per
soonlijk recht wordt beheerscht door hun
nationale wet, voor zoover niet in strijd met
de openbare orde. Niemand kan gedwongen
worden te werken voor rekening of ten bate
van handelsmaatschappijen of particulieren.
Wetten zullen binnen korten termijn de rech
ten en de persoonlijke vrijheid der inlanders
regelen.
296 FEUILLETON1
BOOR
SC ALDIS.
TJER, NEUZÉN,
V. (Slof.)
Wijl de vroeger door ons genoemde
Moffenschans in zeer nauw verband staat
met een der Ter Neuzensche predikanten,
willen wij eerst een paar bladzijden op
slaan uit het levensboek van
PETRUS BONDIUS.
Zijn naam was eigentlijk Pieter de Hond
dooh in navolging van hen die destijds
eene geletterde opvoeding genoten hadden,
schreef hij zijn naam doorgaans in Latijn-
sohen vorm.
Onzen Petrus was de jongste zoon van
ds. Cornsde Hond en werd geboren te
Vlissingen in 1578, tijdens zijn vader aldaar
in dienst was. Hij studeerde te Leiden,
niet slechts in de Godgeleerdheid, maar
beoefende tevens met vlijt de kruidkunde
bij den beroemden professor Carolus Clu-
sius, voor welke kennis hij een bijzondere
liefhebberij bezat, waardoor zijn naam als
vereeuwigd is geworden, en waartoe ook
veel heeft bijgedragen den omgang met
den zoo bekend geworden hoogleeraar
Daniël Heinsius.
Toen hij in 1604 te Ter Neuzenals
pred. bevestigd was, leefde hij gedurende
twee jaren ia gezelschap vau eene nicht
en van dienstboden maar spoedig werd
hij de huisvriend van Johan Serlippens,
burgemeester van Ter Neuzen, Axel en
Biervliet en van diens vrouw Johanna de
Burghgrave (verwant aan genoemden prof.
Htinsius), bij welke hij, ala ongehuwd
3. De Koning regelt, door middel van decre
ten, de onderwerpen, die niet geregeld zijn of
zullen worden bij de wetde decreten worden
uitgevaardigd op voorstel van den minister
van Koloniën; geen daad des Konings kan
van kracht zijn tenzij onderteekend door een
minister, die door die daad alleen zich er voor
verantwoordelijk stelt. De gouden en zilveren
munt welke in België geldig is, geldt onder
dezelfde voorwaarden. België kan nietleenen,
het kapitaal of de rente eener leening waar
borgen of werken uitvoeren uit de buitenge
wone middelen, tenzij door een wet gemach
tigd. Intusschen kan de Koning, wanneer de
dienst der koloniale schatkist zulks eischt, zon
der voorafgaande machtiging schatkistbons uit
geven of hernieuwen, die rente dragen en be
taalbaar zijn binnen een vervaltijd van ten
hoogste vijl' jaren deze bons kunnen het be
drag van tien millioen francs niet te boven
gaan en haar opbrengst zal alleen aangewend
kunnen worden tot bestrijding van regelmatig
goedgekeurde uitgaven. Elke acte van concessie
van spoorwegen, mijnen of domeinen zal een
caastingsclausule bevatten en de gevallen
opnoemen waarin zij vervalt. Elke concessie
zal tijdelijk zijn.
4. De minister van Koloniën heeft zitting
in den ministerraadhij presideert den Kolo
nialen Raad, bestaande uit een voorzitter en
veertien raadsleden hij heeft daar een beraad
slagende, en ingeval van staking der stemmen
een beslissende stem.
Marokko.
De volgende bijzonderheden zijn open
baar geworden over 't geveeht bij El-Kela
waar Sultan Abdel Aziz voor goed versla
gen werd.
Op 19 dezer om 3 uur 's morgens, verliet
de Sultan zijn kamp bij Sidi Rah&l. Nauw-
lijks hadden de troepen zich in beweging
gesteld, of zij werden van alle zijden door
ruiters aangegrepen, die uit de onmiddel
lijke nabijheid op de menigie schoten onder
het uitstooten van luide kreten. Bij de eer
ste schoten vluchtten de stammen, die zich
aan Abdel Aziz onderworpen hadden, in alle
richtingen. De Sultan zelf werd door den
stroom meegesleept. Tevergeefs poogde
men drie maal de artillerie op te stellen.
De Fransche militaire missie bereikte
met eenige ruiters Mesjra hen Kalloe en
overschreed daar de Oemetrebia. Den
heelen naoht reed men in galop, aoh-
gebleven, tot aan zijn dood heeft inge
woond.
Tot die bijzondere vriendschap had de
Moffenschans aanleiding gegeven. Zoodra
het n.l. Prins Maurits, op 17 Juli 1586 ge
lukt was met behulp van de bezetting der
Moffenschans de stad Axel, als by verras
sing aan de Spanjaarden te ontrukken,
bleef het land van Axel sedert voor altyd
van Spanje bevrijd.
De schans, nu nutteloos geworden, be
kwam na een tienjarig bestaan weldra een
geheel andere gedaante en bestemming
door de zorg van genoemden burgem. Ser
lippens, die haar als oostwaarts gren
zende aan den door hem bedijkten Ser-
lippenspolder, met de daartoe behoorende
gronden door aankoop in eigendom had
verkregen, en die nn in een fraaie buiten
plaats herschiep.
In ds. Hondius had hij nu juist een ge
schikt persoon gevonden om zijn Buiten in
belangrijkheid te doen toenemen, waarom
by hem dan ook de behandeling daarvan
als in vrijen eigendom afstond. En hoe
deze nu, inzonderheid in 1609, toen hij zjjn
aandeel verkreeg in de nagelatene goede
ren zijner ouders*) en alzoo, door ruime
tijdelijke middelen daartoe in staat gesteld,
alle mogelijke vlijt en kosten ten offer
bracht om de Moffenschans als een kruid
tuin vermaard te maken door aldaar een
eerste en hoogst belangrijk voorbeeld van
"Wij hebben te Vlissingen zijnde,
en het leven van ds. De Hond besprekende
gehoord, dat deze, om des geloofswille uit
Vlaanderen moest vluchten met achter
lating zijner vele aldaar liggende vaste goederen
die door de Spanjaarden waren in be
slag genomen.
Eerst in 1609, na het sluiten van het twaalf
jarig bestand, werden deze goederen aan zijne
kinderen teruggegeven.
tervolgd door lieden vaa den Beni Mes-
kiu stam. Bij het aanbreken van den dag
duurde de mensehenjannt nog eleeds voort.
Alle vluchtelingen kezen instinctmatig de
richting van het Sjaoeja-land.
Het berieht van des sultans nederlaag
verbreidde zioh snel en wekte den roof-
lust der stammen. De Oeled-si-ben Daud
wierpen zioh op de vluchtelingen, maak
ten zioh meester van al het oorlogs-ma-
tpriaal en de kleederen en lieten het
volk naakt op den weg. De Oeled Bon-
siri voltooiden het werk der verwoesting.
Intusschen raakte de militaire missie in
Settat. De sultan vluchtte naar Dar Oeid-
Toemi en kwam op 22 Augustus met alle
leden zijner regeering te Settat, waar eenige
uren later de beide Eagelaohe drilmeesters
zieh bij hem aansloten. Hij vertoeft nog
te Settat, waar de Franeohen zieh zeer
geriefelijk hebben ingericht, men verwacht
dat hij zieh eerlang in een kustplaalsje
zal inschepen en voor eenigen tijd uit
Marokko verdwijnen.
Hafil wil hem edelmoedig behandelen
en het verblijf in Marokko niet ontzeggen.
De man is dan ook weinig gevaarlijk en
zal blij zjjn als hij „van-alles-af" is.
De diplomaten te Tanger hebben aan
hun regeeringen telegrafisch gevraagd of
zij den nieuwen sultan Moelai Hsfid offi
cieel moeten erkennen.
De minister-resident De Reus is gisteren
namiddag ruim 5 ure per Hollandsche
spoor te 's-Gravenhage aangekomen.
Afgewezen.
Volgens hei Hdbl. hebben Gedeputeerde
Staten van Noord-Holland het geheele
annexatieplan van Burg. en Weth. van
Amsterdam, afgewezen op grond dat zij
de annexatie niet noodig achten.
Middelburg. Maandag 31 Aug. a.s. zal
ter gelegenheid van den verjaardag van
H. M. de Koningin, des namiddags om 12
uur, door de troepen alhier in garnizoen,
een groote parade op het Molenwater wor
den tuinbouw te leveren zulks vernemen
wy uit zijn dichtkundig boekwerk, dat, in
1619 tot driemaal achtereen herdrukt, in
1621 aanmerkelijk vermeerderd in't licht
kwam onder den titel vanPetri Hondü.
Dapes inempt&e (ongekochte gerechten) of
de Moffenschans'1.
Da. Hondius verkreeg daardoor een
zekere wereldvermaardheid en verwierf
zich onder de wetenschappelijke mannen
van zijn tijd, veel vrienden, van heinde en
ver werd zijn buitenplaats door voorname
personen met bezoek vereerd, w. 0. behalve
zijn vriend Jacob Cats ook genoemd mag
worden Prins Maurits, die zelf een en an
dermaal in twee jaren tjjds dezen lusthof
bezocht.
Uit de class, acta van Walcheren d.d. 11
Augs. 1621, vernemen wij, dat ds. Hondius
toen zwaar ziek lag, terwijl wy in de vol
gende aanteekening van 6 Sept. lezen, dat
hij toen reeds overleden was. Destijds rijk
bemiddeld zijnde, heeft hy bij testamen
taire beschikking van 5 Mei 1621 aan de
cl. van Walcheren een legaat bemaakt, uit
onroerend goed bestaande, waarvan de
rente moest dienen tot ondersteuning van
drie jongelieden, bij hunne studie in de
Godgeleerdheid.
Over die schenking, als niet duidelijk ge
noeg omschreven, ontstonden moeilijkhe
den met de familieleden, wat tot processen
aanleiding gaf, en deze eerst na veertien
jaren, by onderling accoord vereffend wer
den. Door dit procedeeren was de erfma-
king zeer verminderd, zoodat aan do cl. ten
slotte slechts 25 gemeten lands, met inbe
grip van een eindje diiks in den St. Anna-
polder gelegen, werden toegewezen en zy
zich daarvoor bezwaard zag met een schuld
van 346 Pd. vis. hoofdzakelijk door proces
kosten.
Bjj de geringe pachtsommen is het fonds
den gehouden, welk9 zal worden gecom
mandeerd door den kapitein K. G. A.
Muller, die de troepen aan den waarnemend
commandant van het 2e bat. 3e reg. inf. den
kapitein jhr. A. F. van Spongier, zal pre
senteeren.
De Midd. Crt. bovestigt thans het
eerst in ons blad gemelde, doch door haar
tegengesproken bericht dat (en wel in de
eerste dagen van September) de groot
hertogin van Mecklenburg de Walchersche
badplaats, waar haar gemaal verblijft, zal
bezoeken. De groothertogin zal door een
groot gevolg zijn vergezeld.
Goes. De laatste cursus voor politie
agenten, die zich aan het examen van 7
Sept. a.s. moeten onderwerpen, werd Dins
dagavond door den Commissaris van Politie
gegevende burgemeester betuigde zyn
ingenomenheid met dezen arbeid en
wensehte den Commissaris van Politie een
goed succes de Commissaris dankte, mede
namens de agenten-leerlingen, den burge
moester voor diens woord van waardeeriDg;
de ryksveldwacht v. d. Driest bood, mede
namens de overige deelnemers van den
cursus, mot hartelyke daakbatuiging voor
't gegeven onderricht, een wandelstok met
gouden knop aan.
Van 7 tot 8 uur ontvingen de agenten
ook nog les in verbandleer, door dr. Van
der Harst.
Goes. Ia de vergadering van ingelan
den van den polder „De breede Watering
bewesten Yerseke" van heden Woensdag
waren tegenwoordig 28 personen, te zamen
uitbrengende 54 stemmen. De voorzitter
benoemd tot leden der commissie voor 't
nazien der notulen de h.h. J. M. Pilaar,
B. M. den Boer en A. Nijssen. Tot leden
der oommissie voor stemopneming de hee-
ren J. W. v. d. Weert, H. W. Neervoorl
en P. v. d. Meulen. En tot leden van de
Commissie tot het nazien der begroeting
voor 1909/1910 en der rekening 1908/1909
de heeren C. A. E. Sauer, F Wabeke A«.,
J. Risoh en mr. C. Lucasseplaatsver
vangers de heeren A. E. v. Dissel en J.
C. H. Hollmann. De rekening 1907/8 wordt
goedgekeurd in ontvang f312.955.93, uit-
nooit toereikend geweest om daaruit
iemand te laten studeerenen de classis-
kas, door allerlei wederwaardigheden
met die bezitting van het z.g.n. //Olassis-
land" eindelijk zéó zeer bezwaard werd,
dat op den 5 Juli 1787 tot den publieken
verkoop werd besloten, waarvan de op
brengst is geweest 13 Pd, 13 sok. Vis. of
82.50 gld. per gemet.
En wat het mooie Buiten, met zijn be
langrijken kruidtuin betreft, is deze, ca
het sterven van ds. Hondius en van dhr.
Serlippens en diens gade, weldra geheel
verdwenen en van lieverlede eene gewone
boerenhoeve geworden, in welken toestand
wij deze nog beden aantreffen, waarvan
het huis evenwel, aan den weg naar Axel
gelegen, door zijn bijzonderen vorm en
ook om de voortdurende benaming van
z/de Schans", van zelf de aandacht trekt
en met grond doet vermoeden, dal oor
spronkelijk hier geheel iets anders bestond,
dan hetgeen zioh thans aldaar aan ons
oog vertoont.
En nu vinden wij nog een paar bijzon
derheden vermeld gedurende den dienstiijd
van den dertienden leeraards. BERNARD
JOAN BONGARDT, hier ter plaatse van
1735 tot 1740, en welke feiten onze aan
dacht nog even vragen, te meer, wijl deze
wel zeldzaam gedurende een predikanten
leven zullen voorkomen.
Onder hen, die van het godsdienstonder
wijs van ds. Bonqardt te Ter Neuzen ge
bruik maakten, om als lidmaat te worden
aangenomen, bevond zioh een Portugeeeche
jood Immanuel Dionys de Casseres geheelen
en te Middelburg geboren den 10 Maart
1710, wiens vader Christiaan Paul Dionys
de C., vroeger tot het Christendom over
gegaan, en bij eene Luthersche gemeente
in Sleeswtfk gedoopt zijnde, den 17 Jan
1738 nog in leveD, doch wiens moeder
gaaf f273.787.445batig slot f39108,485.
Uitgeloot warden vervolgens obligatiëa
van de leening f267000, aflishaar ljan.
9 obligatiëa de nos. 210, 116,36,163,26,
107,137,153 en 73 2 obligatiëa uit de lee
ning van f 190000 ieder groot f 5000 no. 19
en 35.
Do dijkgraaf vraagt en verkrijgt vergun
ning tot aankoop van een paar dijken onder
Wemeldinge (ad f600 per HA.van dykpaal
55 tot 60) en Ieraeke (f 700 per HA.) en f 75
voor boomen. Het bestuur wordt gemach
tigd tot het verpachten der gronden in den
Burenpolder voor 9 jaar.
Aan J. Minnaar wordt schadevergoeding
verleend voor schade toegebracht aan de
grasetting van den dyk by hem in pacht.
Het verzoek van dhr. v. Stee c a te Iersoke
tot het aanleggen van een grintweg in den
Vloer wordt besproken door den dijkgraaf
sn de heeren Sauer en J. Oele Hz. en op
voorstal van het bestuur wordt besloten
hierop niet in te gaan.
Verloden week kwam te Koewacht
oen persoon, die zeide gezonden te zijn
loor de brandverzekering tot nazien der
bliksemafleiders op de kerk. Hij werkte
wat aan den toren, at en dronk goed en liet
zich bovendien f 5 betalen voor het „nazien
Jer electrische geleiding", het andere was
gratis. Thans moet gebleken zyn, dat men
met een oplichter te doen gehad heeft, die
op deze wyze aan den kost ziet te komen.
De heer J. Zoeter, opziohter van weg
en werken bij de Maatschappij tot Exploi
tatie van Staatsspoorwegen, gaat 1 Septem
ber a.s. den dienst verlaten en de heer A.
van Dijk, opziohter bij den dienst te Har-
Kogen, wordt op dien datum naar Vlissin
gen overgeplaatst.
Vlissingen. Maandagavond had in het
Groenewoud een dienstbode het ongeluk
Esther Semak Ferro, als jodin overleden was.
Deze Portugeesohe jood legde in eene
buitengewone kerkeraadsvergaderiDg den 4
Oct. 1739 zyne christelyke geloofsbely de-
nis af en werd hy op Vrijdag den 9 dito als
christen gedoopt en als lidmaat ingeschre
ven, by welke plechtige gelegenheid ds
Bongardl predikte over Handel. 18 28
«Want hy overtuigde de Joden met grooten
ernst in het openbaar, bewijzende door de
Schriften dat Jezus de Christus was"
waarop de gedoopte op den volgenden Zon
dag aan de Avondmaalsviering deelnam.
Nadat ds Bongardt van hier vertrokken
was naar Tholen en vandaar naar Hoorn was
het hoogst opmerkelijk dat hij op laatstge
noemde plaats evenals te Ter Neuzen ook
weder een Jood tot het ohristelyk geloof
bracht.
Het was thans zelfs een Rabbyn, Israël
Salomons genaamd, van Hamburg geboortig
en destijds bedienaar der besnijdenis te
Hoorn.
Na behoorlijk onderwijs te hebben ont
vangen, is deze den 13 Maart 1757, na bet
eindigen van de namiddag-predicatie in de
Groote Kerk dier stad, de christelijke be
lijdenis afgevraagd door ds Bongardt, die
hem daarna den 17den dier maand in die
zelfde kerk den H. Doop toediende en hem
alzoo in de christelyke gemeenschap in
lijfde.
Deze aldus bekeerde Jood heeft vervol
gens zelf nog nader rekenschap van zijne
veranderde gevoelens gegeven in 'n werkje
door hem te Hoorn gedrukt onder den titel
van //Den Messias gevonden, aangenomen
en openbaar beleden", door Israël Salo-
monsz.
(Bevolking 1824 15191906 9334
zielen.
]o[