NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 278. 1908.
Woensdag 26 Augustus.
22e Jaargang.
:e pachten:
>ELS,
CHRISTELIJK.
HlSTORISGH
van Kracht.
y te koop
skalveren.
De arbeider en zijn loon.
xiddelburg
GTSE, Drogist.
je hofstede
H.A.Bouw-
DE GEUS.
veren
nde Msid
Meid
Meid
r
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
295
FEUILLETON
Snippers uit de oude doos.
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
SCALDIS.
st f 0,54 p. flacon.
O per flacon,
iten f 0,90.
;en f0,45.
en f0,30.
e BON.
ie, vanaf 10 cent
voor Beestiaal.
ïder Ovezand,
■vijl in pacht kan
en bij voornoemde
m pi. m. 2 H.A.
i worden inge-
ntlag 31 Angus-
t de eigenaar
ER te Ovezand.
igaard van önder-
inschrijvingabil-
at tot Donderdag
uur.
in Donderdag
D, Kerspel.
onderdag
TJAARDA.
>er
AS, Vrouwe-
ler
,by P.KOOLE,
>er
>F, 't Z a n d bij
ROTTERDAM.
08.
erd Zondags, van
Middelburg 9,30
"08.
dagelijks (uitge-
ltssiagen 8 uur,
otterdam 8,45.
pi. dagelijks (uit-
Vlissingen 7,30,
otterdam 8,30.
et oude school-
elangeloos, nieta
ende, dan dat
n teruggebracht
n bet lokaal ver-
879 een j aar ljj k-
den duur onvol*
uderling dt r ge-
r eigen rekening
tgebouw aldsar
buur die 75 gld.
w den 18 Öct.
door ds Timmer-
ben vroeger, het
a besprekende,
nie ook in eigen-
gelegen o. a. in
ken kunnen wij
baar deze gron-
we deze even
n kerkeraad van
e missive in, ge-
28 Dec. te voren
rin kennis werd
n van Kapitein
ament, tot nog
was geweest, en
ter opening ge-
stitie te 's-Gra
laatste wilsbe-
volgenden keer
proponent, den 19
ant bij de Eng. ge-
aar hij den 7 Aug.
kende van daar in
ed.te Londen.
rdt vervolgd)
LEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02c.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
„De arbeider is zijn loon waardig".
Zoo zegt het Gods Woord en allen, die
voor dat Woord bukken, Z6ggen het met
instemming na. Ja, ook veien die hun
hoogste belangen buiten Gods Woord om
meenen te kunnen behartigen, stemmen
nochtans met deze uitspraak in.
De arbeider is zijn loon waardig
Maar over den zin van deze eenvoudige
uitdrukking bestaat nogal verschil van
meening, zou ik zoo denken.
Er zijn menschen, die er niet meer in
lezen, dan dat de werkgever verplioht is
het loon, dat hij heeft beloofd en waarover
hij het met den arbeider is eens geworden,
dezen ook werkelijk uit te betalen.
Of dat loon hoog is of laag, voldoende
of te gering, dat heeft volgens hen
met deze uitspraak niets te makeD, als het
maar uitbetaald wordt, op tijd en in goede,
gangbare munt.
Toch moet er meer in zitten.
Als de Heere Jezus alièèn wilde zeggen,
dat men een overeenkomst,die men aanging,
ook werkelijk moet uitvoeren, wat voor
reden zou hij dan gehad hebben, om be
paaldelijk over arbeiders te spreken en de
werkgevers aan te sporen tot trouw aan
't eens gegeven woord
Betalen moet ieder, wat hij op zieh nam.
De werkgever moet zijn arbeider betaleD,
maar ook de haurder zijn huurbaas en de
kooper den verkooper.
Er moet dus méér in zitten, wanneer
JezuB zoo bizonderlijk van den arbeider zegt
dat hij zijn loon waardig is.
Terecht heeft men dit dan ook zóó op
gevat, dat het als goddelijke ordinantie
geldtDe arbeider zal uit de vrucht vau
zijn arbeid levenhij zal door zijn arbeid
een behoorlijk levensbestaan vinden.
't Is hetzelfde, als de oud-testamentisohe
regel: In het zweet uws aansohijns zult
doos
SCALDIS.
TElt NEUZEN.
IV.
Uit deze uiterste wilsbeschikkiug vbd
kapitein Temple, gepasseerd te Middelburg
den 30 Aug. 167l voor den notaris Philip
Gouroels en getuigen, blijkt ons, dat ge
noemde erflater de armen van Ter Neuzen
en lJzendijke tot erfgenamen van al zijne
goederen had verklaard.
Wat het zakelijke betreft, willen wij het
een en ander er uit overnemen wij lezen
dan „De Heilige Geest-armen van lJzen
dijke en Neuzen, worden tot univereeele
erfgenamen gesteld van mijne na te laten
goederen, welke zijneene hofstede van
94 gemeten in het land van Ter Teuzen
36 gemeten in den Craayert30 gemeten
iu den Noordhoek en nog een bosoh van
16 gemeten, gelegen in den Honart, onder
oonditie, dat deze univereeele erfgenamen
nooit zullen verkoopen of alliënneeren de
voorsohreven hofstede van 94 gemeten,
noch het bosch van 16 gemeten of anders,
dat deze voorsohreven goederen zullen
vervallen aan den Heiligen-geest armen
van Goes."
„Ik obligeer ook mijne erfgenamen, dat
zij mijns vaders graf in de kerk van lJzen
dijke, nooit zullen veralliënneeren, d. i.
daarin niemand anders zuilen begraven,
dan mijn dood lichaam, bijaldien ik hier
te lande kwame te overlijden. Ook obligeer
ik hun dat zij eene zerk zullen leggen op
mijns vaders graf, waarin mijn wapen zal
uitgehouwen worden, alles op deze
Conditie, dat anders al mijn goed zal ver
gij uw brood eten. Dat is Aan den eenen
kant is door de zonde de arbeid ver
zwaard en bemoeilijkt, zoodat het aardrijk
doornen en distelen voortbrengen zal, maar
daar tegenover staat, dat de mensoh door
dien arbeid zal worden gevrijwaard voor
bToodsgebrek.
De arbeider is zijn loon waardig.
Wie nu echter meent, dat we door 't
enkel aanhalen of ook door 't goed begrij
pen van dien tekst, met alles klaar zijn,
heeft geen reeht inzicht in 't wezen van
Gods Woord.
Wij hebben een redelijken godsdienst.
Dat wil zeggen Onze rede, ons verstand,
behoort onderworpen te zijn aan Gods
Woord. Maar dat WooTd is niet een iet
ter- of spreukenkastje, waaruit we maar
gedachteloos te grijpen hebben, om zonder
nadenken, altijd maar te weten hoe we
onzen weg moeten aanstellen
Het is er verre vandaan.
Onder biddend opzien tot God hebben
we de grondregelen, die Hij in Zijn Woord
geeft, met ons verstand te verwerken, om
soo te komen tot de rechte levenspraktijk.
Zoo kan b.v. deze uitspraak niet be-
teekenen, dat elk arbeider elk oogenblik
een loon moet verdienen, waardoor hij op
dat gegeven oogenblik in al zijn behoeften
kaD voorzien.
Dan zou er van geen loonstandaard of
loonregeling meer sprake kunnen zijn
Vooreerst heeft de eene arbeider veel
meer behoeften dan de andere. De eene
heeft tien kinderende andere één. De
een heeft een ziekelijke vrouw de ander
is vrijgezel. De een heeft veel versterkende
middelen noodig; de ander kan van een
soberen maaltijd goed leven.
Ook heeft dezelfde arbeider in versohil-
ledde weken meer of minder noodig.
Daar kan de arbeid niet mee rekenen.
Er moet eenheid zijn van Joon.
Of tenminste een goede loon regeling.
En die kan zich niet bezighouden met
allerlei speciale gevallen, die moet zioh
vallen aan den armen van Goes."
„Legateer wijders aan Dominus HUI,
Engelsch Predikant te Middelburgal
mjjne boeken, juweelen en zilverwerk,
onder hem berustende, mitsgaders 100
rijksdaalders aan geld, hem obligeerende
aan mijne universeels erfgenamen ter band
te stellen al de instrumenten van mjjne lan
derijen, quitantiën en documenten".
„Legateer verder aan Monsr. Petrus Jo
seph Beronicius, thans wonende te Middel-t
burg, de som van 500 caroli-guldens lega
teer ook aan dhr advocaat Lef er de som van
500 caroli-guldens".
Den 13 Maart 1675 werden reeds uit den
boedel publiek verkocht eenige losse goe
deren, meubelen en kleederen en ook 81
stuks boomeD, staande op de hofstede van
Schepen Willem Bareman, ten einde uit de
opbrengst daarvan de 500 gld. aan den ad
vocaat Lefer te voldoen en den 9 Juli d. a.
v. werden ook de 35 gemeten lands in den
Craayert onder den hamer gebracht en van
de revenuen daarvan werden dn'e obliga
tion groot 966 pd. Vis. ten laste van dhr
Temple afgelost.
Hoe weinig waarde de landerijen in dien
tijd hadden, blijkt ons uit de verpachting
van de hofstede in Ter Neuzen. Paulus de
Beer had ze in Maart 1678 gepacht voor
7,50 gld. pergemet; doch wegens achter
stallige pachtsommen werd 10 jaren later
al des mans hebben en houden rechterlijk
In beslag genomen en publiek verkocht, en
kwam nu aan 't gebruik der hoeve Bnutven
Janse voor zeven jaren en 6,45 gld. per ge-
met, de lasten nog blijvende voor de eige
naars.
Die van lJzendyke verkochten, den 10
Maart 1773, de helft dezer hofstede aan
Petrus Dieleman voor 51 gld. per gemot,
waarna het schijnt dat in't volgende jaar
ook die van Ter Neuzenhunno wederhelft
verkocht hebben, om. voor zooveel dit be-
behalve] naar vele andere zaken ook
richten naar de behoeften van den „ge
middelden arbeider".
Tereeht beeft men dan ook opgemerkt,
dat die „gemiddelde arbeider" nog niet
ontvangt het loon, dat hij waardig is, in
dien hij op een bepaalden dag zijn honger
weet te stillen en brood heeft voor zijn
gezin.
Er kunnen ook »bwade dagen* komen.
Een dag van ziekte, van ODgeval, van
ouderdom, en de loonregeling dient van
dien aard te zijn, dat de „gemiddelde
arbeider" ook gedurende deze „kwade
dagen" van zijn loon kan beslaan.
Een krachtig hulpmiddel daartoe is de
„verzekering".
Een min-gepaste naam voor 'n goede
zaak.
De verzekering toeh bedoelt de „kwade
kansen" van vele arbeiders en van vele
jaren gelijkelijk over alle arbeiders en alle
jaren om te slaan.
Doch er is nog iets op te merken.
„De arbeider is zijn loon waardig".
Dit wil ook voor den arbeider wietzeggen,
dat bij te allen tijde uit zijn loon, dat hij op
een gegeven oogenbiik ontvangt, moet
kunnen leven.
Dat wordt we!eens vergeten.
Ook de arbeider wéét vooruit, dat naar
den gewonen loop der zaken ook voor bóm
de „kwade jaren" komen.
Jong, kraehtig en ongehuwd, verdient
hij méér dan hij noodig heeft. En de werk
man, die in déze jaren er maar op los leeft,
denkende, dat de kwade jaren maar voor
zichzelf moeten zorgen, handelt zeer zeker
tegen Gods ordinantiën.
Toch gebeurt dit niet zelden.
Ook heeft de arbeider te bedenken, da'
het volstrekt geen natuurwet en nog veel
minder een goddelijke ordinantie is, maar
te trouwen, zoodra hij zooveel verdient, dat
bij een vrouw onderhouden kan.
Hij heeft ook te denken aan de toekomst.
In die toekomst komen „kwade dagen".
zwaard was met een fideï-eommis*), ten re-
garde van Goes, met de opbrengst waarvan
Goes is afbetaald, zoodat toen nog overble
ven de 12 gemeten 191 roeden wei- en
bouwgrond en einden dyks als vrije en allo-
diale (vervreembare) goederen, de diaconio
van Ter Neuzen alleen toebehoorende.
En nu zijn wij, als van ouds, genaderd tot
hetgeen er te onderzoeken is, omtrent de
invoering der Hervorming te Ter Neuzen.
Da daartoe noodige bescheiden willen wij
nu opslaan.
Behoorden de parochiën in Axeler-am
bacht, waar de godsdienst destijds vrij al
gemeen naar de wijze der Roomsch-Kath.
Kerk werd uitgeoefend, onder het Bisdom
van Utrechtdit duurde slechts tot het jaar,
toen koning Filips nieuwe Bisdommen in
Nederland oprichtte. En sedert dien tjjd
ward dan nu Axel, nevens da onderhoorige
parochiën Beoostenblij, Zuiddorpe, Zaam-
slag, Othene, TriniteitVreemdyke enAan'dijk
aan den nieuwen Bisschop van Gent onder
worpen.
Ten zeerste verdient het onze opmerking,
dat onder de genoemde parochiën, geen
sprake is van Ter Neuzen, waaruit ver
moedelijk is af te leiden, dat deze plaats
toen ter tijd geen kerk had, althans geene
parochie uitmaakte, ja, wellicht der ver
nieling grootend eels ten prooi was.
De Reformatie breidde zieh intusschen
heinde en ver uit en drong zoo ook al spoe
dig in de zuidelijke Nederlanden, vooral in
Vlaanderen door. Vooral ei het sluiten
der „Pacificatie van Gent" op den 8 Nov.
1576, kreeg men hier ruimer gelegenheid
Fideï-commis, is eifmaking, waardoor de
erfgenaam, alleen het vruchtgebruik, niet het
recht van vervreemding van zekere goederen
wordt toegestaan.
Wijl nu toch vervreemding plaats had, met
verplichting tot geldelijke uitkeeringaan Goes
is dit ons, in verband met de desbetreffende
clausule van het testament wel wat onduidelijk.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
En hij zal wèl doen, met zijn toekomstige
vrouw te zamen zoo laag te wachten, tot zo
ook tegen die „kwade dagen" wat wegge
legd hebben en dó,<i te trouwen.
Een grens of regel ie er hiervoor niet te
geven de gevallen zijn daarvoor te ver
schillend. Maar dit is zeker, dat het God
óók soms behaagt, den arbeider 't grid, dal
hij in de »kwade dagen" tekort zou komen,
van te voren al te laten verdienen.
Tereeht wordt er op aangedrongen, dat
de arbeider door verzekering óók levert
kunne, als ziekte hem treft of als de ouder
dom komt.
Maar aan den anderen kant, is het voot
den arbeider 'n gewetensvraag, in hoeverre
God hèm in staat stelt, hieró ver reeds van
te voren zijn maatregelen te nemen.
Ook hij mag in den goeden tijd
Gods water niet over Gods akker laten
loopen.
Hij hoeft niet ^bezorgd" te zijn.
Maar te zorgen heeft hij wel.
Zoover God hem daartoe de gelegenheid
geeft.
25 Augustus 1908.
Verandering van taktiek.
Het hoofdbestuur van de Vereeniging
voor Volksonderwijs heeft aan de afdee
lingen de vraag voorgelegd, of zij weer
den ouden schoolstrijd willen hernieuwen
en terugkearen tot den toestand van vooi
1889, toen het bijzonder onderwas nog vol
strekt geen subsidia ontving.
Alle afdêelingen op één na ant
woordden, dat zij een hernieuwing van den
strijd niet wenschelyk keuren en dat zij het
bijzonder onderwijs de verkregen rechtet
willen laten behouden.
Daaruit blijkt, dat de tegenpartij de
vroegere strijdmethode opgeeft, omdat z:
begrijpt, dat zij langs dien weg haar doel
niet bereiken zal.
Doch de afkeer van waarlijk christelijk
onderwijs blijft bij haar natuurlijk bsstaar
en daarmee de lust om het te knauwenge
lqk ook duidelijk uitkwam in het antwoord
van sommige afdeelingen.
tot het ongestoord uitoefenen van den
godsdienst.
Door den „godsdienstvrede", den 12 Juli
1578 te Antwerpen gesloten, werd nu ook
de hier en daar geiohorste predikdienst
hervat. Ook te Ter Neuzen en Axel vond
men al vroeg vele „nieuwe leer"-gezinden
en het oude spreekwoord zeide„In Axel
en Ter Neuten, daar wonen al de Geuzen",
wellioht (eene tegenstelling met het meer
katholieke flwtor-ambaoht.
De gemeenten welke nu van lieverlede
in .dezen omtrek tot stand kwamen werden
voorloopig gerangschikt onder de Cl. var,
Walcheren. Gelijk wij in dien tijd ver
scheidene Herv. gemeenten alhier met
name vermeld vinden in de nog bewaard
gebleven aoten der Vlaamsche classen,
-zoo blijkt daaruit tevens, dat, zooal niet
in 1578, dan toch zeker in 1579 de be
woners van Ter Neuzen mede openlijk
toonden de Qerv. leer te zijn toegedaan
en alzoo eene gemeente nitmaakten, welke
tot haren eersten leeraar had
PIETER VAN ORLIËNS.
Bij gemis van de noodige bescheiden
wordt ons van zijn dienst alhier weinig
of niets medegedeeld. Waarschijnlijk was
bij uit Vlaanderen afkomstig, hetgeen men
schijnt te mogen opmaken uit de betrek
king, waarin bij tot de Vlaamsche gemeente
Deinze stond.
Eerst in 1580 vernemen wij van hem,
dat de Cl. van Z.-Beveland den 20 Juni
van dat jaar aan Andries Coenen, pred. te
Hoedekenskerke den last gaf om op den
eerstvolgenden Zondag, 22 dito, naar TV
Neuzen over te vareD, ten einde Pieter va?'
Orliëns te hooren prediken, om dan mei
hem in onderhandeling te treden over eer
beroep naar Wemeldinge. Hoezeer hij, voor
zooveel zijn persoon betrof, aan de ge
meente te Deinze zijn woord gegeven had,
bijaldien bij aldaar mocht beroepen wor-
Wjj kunnen er staat op maken, dat de
vrjizinnigheid thans naar een andere
methode van bestrijding zoektwant in
den grooten etryd der geesten kan zij niet
rusten.
De teekenen wyzen er op, dat zy het
thans probeeren zal met een Staatsschool,
waarover een Christelijk tintje gelegd
wordt.
In de Tweede Kamer spraken sommige
liberalen reeds hun verlangen naar zulk
een getinte Staatsschool niten in Groot-
Ammers (wij deelden het reeds mede)
trachten zij de stichting eener School met
den Bijbel tegen te houden door den Bijbel
in te voeren op de openbare school.
Laat ons nuchtoren zijn en waken 1
Laat ons den vijand herkennen in welken
vorm hjj zich ook vertoont
Van de Kaap tot de Congo
Wij lezen in Neerlandia-,
De Belgische Kamer heeft een besluit
genomen, dat de Afrikaanders, zij 't nog in
de verte aangaat.
Zij gaf nl. in den CoDgostaat, wanneer
die Belgisch gebied zal zijn geworden, aan
het Franseh en het Nederlaudsoh gelijke
rechten.
Dat is een besluit, dat in de toekomst
van belang kan worden. Uit dat beginsel
van gelijke reohten kao voortspruiten, dat
er later in Congoland Vlaamsoh d". i.
Nederlandech, zoo goed als Afrikaansoh
het is zal gesproken worden, naast
Fransob, in volksvertegenwoordiging, wan
neer die er komt, en alvast in gerechtszaal
en school.
Er zijn al Afrikaanders in Congola id,
er trekken er meer heen. Er zitten daar
in de buurt, in Portugeesoh Humpatanog
Boeren, taai vasthoudende aan taal, gods
dienst en instellingen der vaderen. In
boorlingen tot aan de Limpopo en hooger
op verstaan, spreken Afrikaansch.
Het Afrikaansoh, zegt men, is doorzijn
eenvoud en zijn uitdrukkingsvermogen zoo
sterk, dat het in het verkeer ziohmethet
den besloot de Cl. van Z.-Be»eland den 15
Aug. 1580, dat, nu hij de beroeping naar
Wemeldinge aangenomen had, hij ook aan
deze gemeente zou verbonden blijven.
Dientengevolge aanvaardde hij in Sept. van
dat jaar aldaar zijn dienst en bleef er
werkzaam tot aan zijn dood,den9Deo. 1605.
Het blijkt intusschen niet dat de ge
meente te Ter Neuzen, na zjjn vertrek,
aldra van een anderen leeraar voorzien
geweest is, zoodal zij vermoedelijk den
bijstand zal genoten hebben van Lieven
Coene, die van 1580 tot 1583 in dienst was
bij de naburige, destijds nog bestaande
gemeente te Vreemdijke.
Toen Par ma met zijne machtige krijgs
benden de eene plaats na de andere in
Vlaanderen weder onder de maoht van
Spanje terugbraoht, moesten duizenden de
vlueht nemen en werd aldra de oude eere-
dienst weder hersteld. Die van Ter Neuzen
echter had alleen het voorrecht, dat zij in
stand bleef. Later, bij de omkeering van
zaken, voegde de gemeente zieh, in 1584,
ol8ehoon voorloopig, onder de Cl. van Wal
cheren, door welker zorg bepaald werd, dat
de dienstdoende predikant van de Staatsche
bezetting in de Moffenschans, genaamd
WIJST MEERSEN hier in dienst van
1584—1590 baar voortaan tot een wet
tigen herder en leeraar zou zijn.
De gemeente van Ter Neuzen werd tot
op heden door zes en twintig leeraars
bediend.
Met- een stukje van twee hunner hopen
wij den volgenden keer kennis te maken.
Slot volgt.)
Aan den heer D te Kortgene.
Uw vraag, in zake N. Beveland, is ge-
ruimen tijd reeds geleden, beantwoord in
de snipper-nummers12,13, 54,55,20 3 en
203. De twee laatstgenoemde nrs., in bij
zonder die over Kortgene.