NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
No. 273. 1908
Donderdag 20 Augustus,
22e jaargang.
CHRISTELÜK-
HiSTORISeH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUSJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Verdeeling van Arbeid.
Snippers uit de oude doos,
grracrasKwcuaOT":
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummtys0,026.
jgg wi;, .v law».' .frMW'.a
UITGAVE DÈR FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 '-ent.
ii.
In hoe grooter aantal deelteekjes de
arbeid gesplitst wordt, des te be'er zal
men het doel bereiken, dat men zich hier
mede voorstelt.
Arbeidsverdeeling,brengt, gelijk van zelf
sprv-kt voor den ondernemer de nood
zakelijkheid van een groot aantal werk
lieden mee. Men boude echter in het oog,
dat niet voor elke taak precies één arbei
der vereisoht wordt, doch de eene taak
meer arbeiders noodig heeft dan de andere,
willen] allen voortdurend aan het, werk
blijven. Als op eene sigarettenfabriek het
inpakken 20 maal zoo vlug gaat als het
rollen der sigaretie, kan men op de eene
afdeeling met één persoon volstaan, maar
heeft men op de andere twÏDtig man noodig,
wil er niemand gedurende eenigen tijd
leegloopen, wachtende op nieuw werk.
Aangezien wèl toegepaste arbeidsver
deeling veel arbeiders noodig heeft, is
't ook duidelijk, dat zij alleen kan worden
toegepast, ais er tenminste aan twee voor
waarden kan worden voldaan.
De eerste voorwaarde is, dat er zij eene
uitgebreide, veel vragende, veel verslin
dende markt. Een groote markt toch be
vordert de productie. Dit is ook de redeD,
waarom menige splitsing beter kan toege
past in de groote centra van bevolking
dan op het platteland. Op 't land kan men
in één en dezelfde zaak verkrijgen
schoenen en spek, bezems en manufacturen,
boter en sohrijfpapier, turf, speelgoed öd
glaswerk, terwijl in de stad ieder van deze
artikelen een afzonderlijk bedrijf veroor
zaakt. Op het dorp is de metselaar tevens
touwslager en de timmerman tegelijk hoep
maker, terwijl in Amsterdam de metselaar
en stukadoor er nog twee zijn.
De tweede voorwaarde, aan welke dient
voldaan, is dat de produotie onafgebroken
kan voortgaan. Kooit mag het bedrijf stil
staao, immers daar is te veel mee gemoeid.
Jammer is en blijft altijd, dat de greot-
indusirie zich er toe liet verlokken zelfs op
de Zondagsrust en de nachtrust der werk
lieden beslag te leggen, alsmede dat zij de
vrouwen aan de gezinnen onttrekt en de
kinderen in haar dienst exploiteert. Dit zijn
292
FEUILLETON
DOOK
SCALDIS.
TER, NEUZEN,
I.
Ook ten opzichte Ter Neuzen bestaan er
verschillende meeningen omtrent den
naamseorsprong. Volgens Scharp zou de
plaats genoemd zqn naar de kromme haven,
als do vorm eener neus hebbende. Met meer
recht zou men met Acker Stratingh mogen
denken aan eene, in het water uitstekende,
kaap of neus. De geleerde Dresselhuis leidt
echter, ons dunkt op beter grond, den naam
af van eene lage, vochtige plaats of nesse
eene beteekenis in Zeeland en ook in deze
streken als Hontenisse en Ossenesse meer
malen voorkomende, en welke meening dan
ook door Van Dale wordt gedeeld.
Volgens de Vlaatnsche geschiedschrijvers
Sanderus en Gramaye zou Ter Netizen zijn
ontstaan te danken hebben aan eene gracht
of vaart, reeds in de 9e eeuw aaDgelegd om
de stad Axel rechtstreeks met de Schelde in
gemeenschap te brengen. Van deze vaart
zijn binnen de stad, zoowel als in de nabij
heid van Axel nog eenige sporen aan te
wijzen,
Aan den mond dezer haven dan, verrees
bij eene kapel eerst eene buurt, vervolgens
eea gehucht en later een dorp Terneusen
geheeten, en dat,blijkens het wapen, einde
lek als de sleutel van Axeler-ambacht werd
aangemerkt.
VolgeDS den sohrijver in de «Tegen
woordige Staat van alle Volken" zou Ter
Neuzen eenmaal een fraaie stad zijn ge-
de donkere schaduwzijden, dia de groot-
iadusirie schier overal meebracht, als ook
dat zij het loon niet regelde naar de wet van
de rechtvaardigheid, doch naar die van
vraag en aanbod, en ook dat zij niét zorgde
voor den invalicden en versleten erbeider.
Men beeft de vraag gesteld kan arbeids
verdeeling ook op het landbouwbedrijf wor
den toegepast 't Komt ons voor, dat dit
nooit op die wijze kan geschieden ala bij de
industrie. Mc» heeft hier te rekenen met de
jaargetijden. Men moet vaak lang wachten.
Tot nog toe kan men niet regelrecht van
gras, wol en melk produoaeren doch heeft
hiervoor nog steeds het schaap en de koe
noodig. Toch zvl de landbouwer wèl doen,
al» hij bij de industrie wat leeren kan, dit
dankbaar toe te passen. Nu de landbouw
gedwongen wordt van eeu stuk grond zoo
veel'als mogelijk te proflieeren, de bebou
wing intensiever wordt en niet meer exten
sief is als voorheen, dcoh de richting van
den tuinbouw uitgaat, op 't voorbeeld dar
Ohineezen, nu doe zij al wat zij vermag.
Men heeft reeds voorgesteld, de arbeiders
zioh op het kweeken van een bepaaldeplaut
te deen tseleggen, zoodat iedere arbeider in
het kweeken van zijn plant 't zoo ver moge
lijk zou kunnen brengen, en dat dan de
laodbouwerspatroocs deae mannen aan el
kander zouden uitruilen doeh de pj&ctijk
zal hier van zelf den weg wijzen. Zeker is,
dat ook hier het gebruiken van verbeterde
werktuigen eu van de meehinss eerlang
groote veranderingen zal teweegbrengen.
A. PRINS.
19 Augustus 1908.
Sedert 1904 verschijnen jaarlijks een
aantal verslagen en raededeeliogen van
de Directie van den Landbouw, waarin
de ontwikkeling van het landbouw
bedrijf in allerlei gegevens op het land
bouwbedrijf betrekking hebbende worden
vastgesteld.
Uit het jaarverslag over 1907 kunnen
we leeren dat de veeteelt voor ons land
ieder jaar van meer beteekenis wordt.
Hoofdzakelijk in zandstreken, waar men
vroeger het rundvee minder achtte, is de
veehouderij het middel geworden om de
landbouwproducten tot hooger waarde te
brengen.
weest, welke echter, zoo door de binnen-
iandsehe onlusten, als door de krijgsbe-
roeringen in Vlaanderen, gedurende de
13e. 14e en 15e eeu w, en waarbij dit oord
ook menigmaal ontzettende verwoestingen
moest ondergaan, niet alleen haren luister
verloor, maar zich bijna als vernietigd zag.
Tijdens de 16e eeuw althans komt deze
plaats niet anders meer voor dan onder
de nederige benaming van «den dorpe vac
Terneuzen", tot welke vermindering van
aanzien intussehen ook de overstroomin
gen van 1440, 1483, 1530, 1543, 1551 en
inzonderheid de alles verwoestende storm
vloed van 1 en 2 Nov. 1772 niet weinig
zullen hebben bijgedragen.
Tijdens de Spaansche troebelen, mach
tigden zieh de dorpelingen, in Aug. 1572,
can soort van zelfstandig bestuur aan en
schenen hun gezag zelfs over naburige
polders te willen uitstrekken, waaraan de
Koning van Spanje, in 't zelfde jaar, een
einde maakte, door, bij het oetrooi der
bedijking van Vreemdijke, aan de regee
ring v&xx Axel te geven: de administratie
en justitie van het kwartier van Neuzen,
dat daarbij met Axel en Axeler Ambacht
vereenigd werd, welk voorrecht later meer
malen oneenigheid te weeg braeht.
Reeds in bet voorjaar van 1573 kwamen
de Geuzen, die met hunne welbezeilde
vliebooten en een enkele kromsteven, de
Spanjaarden langs de Schelde oevers schrik
aanjagen en hier hunne vijanden bestoken,
la Febr. van dat jaar, schreef Ja» de Croy
aan den landvoogd dat zij te Neuzen waren
geland en het dorp hadden in brand ge
stoken.
Een jaar later werden hier de geeste
lijken en Spaansch gezinde burgers uit
Middelburg, na dp verovering dier stad
Opmerkelijk is de toename van grasland
tegenover bouwlood. Gaat men de cijfers
van 1903 af na, dsn is de hoeveelheid
bouw- en tuingrond per jaar met 672
Hectare toegenomen, het grasland met
2363 Hectare en de boschgroad met 737
Heotare, terwijl de woeste grond met 3989
Hectare afnam.
Voor het overgroote deel is deze voor
uitgang te danken aan de ontginning van
heidegrond. In 1907 alleen werden 4100
Heotare hei ie tot grasland en bosohland
ontgonnen.
De Speetwet.
Tot den laster, waarmede men den arbeid
van minister Kuyper heeft achtervolgd, be
hoorde ook het schelden op de Speetwet.
De waarheid achterhaalt ook hier de leu
gen. Ia de joDg&te sflevering van het
Maandschrift van het Centraal Bureau voor
de Statistiek lezen wij in het verslag vna de
arbeidersinspeotie over 1905 en 1906, uit de
zesde inspectie, het volgende
«In den speetarbeid komt een regelmatige toe
stand na de inwerkingtreding van de Speetwet
is het toezicht mogelijk geworden, de keuring in
gevoerd, veel verbetering in de werkplaatsjes
aangebracht, een eind gemaakt aan het heimelijk
werken in den nacht door oude en zwakke vrou
wen en kinderen en een tot nog toe onontbeer
lijke werkzaamheid gesanctioneerd en onder toe
zicht gesteld.
Onwaarschijnlijk acht de inspecteur liet niet,
dat bij toenemenden bloei van het bedrijf betere
vervoer- en verkeersmiddelen in het gebruik zul
len genomen kunnen worden en dan van de ver
gunning tot nachtarbeid van de speststers zelden
of geen gebruik meer zal behoeven gemaakt te
worden".
Men ziet, dat dus de wet geheel aan de
bedoeling en de verwaehtiog van den mi
nister voldoet.
En als men zioh nu eens herinnert, hoe op
dit wetje gespeculeerd is en hoeveel leugen-
aohligs daaromtrent is verteld I
Als Het Volle de uitkomst van deze wet nu
eens aan zijn lezers mededeelde.
Het moet er te Amsterdam, als alle jaren,
op Hartjesdag, Maandag weer beestachtig
toe gegaan zijn.
Het Handeleblad, een vrijzinnig blad,
door den Prins van Oranje aan wal ge
bracht.
In Nov. 1583 kwam de great van
Hohenlo met 19 vendels Duitschers- naar
Vlaanderen landde te Ter Neuzen en liet
niet ver van daar eene sterke schans op
werpen, welke, naar deze soldaten, de
Moffenschans genoemd werd.
Later werden die werken nog veel uit
gebreid, eene wacht van oorlogsschepen
voor de haven geplaatst, do omstreken
onder water gezet en de vijand uit deze
stelling voortdurend bestookt. Te vergeefs
beproefden de Spanjaarden zich door list
van dezen belangrijken post meester te
maken, en Hooft verhaalt in zijn «Historie"
hoe een Fransch edelman door Farma met
den dood werd bedreigd, doob zijn leven
redden mooht door óf Neuzen te verraden
óf den Prins van Oranje te vermoorden.
Hij koos het laatste, doeh openbaarde, bij
het Staatsche leger teruggekomen, het hem
afgedwongen voornemen.
Bij privilegie van 23 Aprii 1584 kreeg
Ter Neuzen een afzonderlijk bestuur en
eene Woensdagsohe weekmarkt, welke
later verviel, doch door Ged. Staten den
23 Deo. 1840 weder ingevoerd is.
Toen in 1747 de Franschenin Staats-
Vlaanderen vielen en Sluis en Axel ge
makkelijk veroverden, woken de in eeD
kamp bij Mauritsfort gelegerde Staatsche
■roepen naar Ellewoudsdjjk in Z.-Beveland,
De ellendige toestand van ons krijgswezen
dier dagen liet toe, dat deze soldaten op
den 19 Mei in de stad begonnen te plun
deren, zoodat de ingezetenen verplicht
waren de hulp der Franschen uit Axel in
«e roepen. Nauwelijks was op den vol
genden dag een kleine afdeeling der vij
anden in 't gezicht, of onze plunderzieke
dat niet verdacht kan worden den menseh
geen pretje te gunaen, schrijft er althans
dit van
-fPalmpaschen" is aan het verloopen, de laat-
j ste pogingen van sr.oepkeldertjes ten spijten
>Dauwtrappen" verliest terrein naar mate de
Meer volgebouwd raakt.
Blijft «Hartjesdag", als de eenige Amster-
damsche dag, waarbij het volk, zonder offi-
cieelen steun, de traditie heeft op te houden
van een klassiek Amsterdamsch straatfeest.
En dan is het bedroevend, den aard van
dit feest vast te leggen.
Dat er gedronken wordtmijn hemel,
laten we daar ditmaal nu eens niets van zeggen.
Dat er geschreeuwd wordt in de plaats van
gezongenons volk is nu eenmaal niet
muzikaal in zijn uitingen.
Dat er gevochten wordtals dit het ergste
was, ware zoo'n enkele opstopper te vergeven.
Neen, wat bedroevend is voor wie naar
het volk kijkt met andere gevoelens dan louter
onverschilligheid dat is het totale gebrek
aan verbeeldingskracht, nu Hartjesfeest deze
menschen, de jongens en meisjes, de jonge
mannen en vrouwen uit onze volksbuurten, de
gulle gelegenheid geeft, eens anders voor den
dag te komen dan in de plunje, waarin zij
eiken dag steken.
De Hartjes-overlevering wil, dat de jongens
zich als meisjes uitdossen, de meisjes als
jongens.
Dit zou kunnen leiden tot travesti's, waarin
wat smaak, ondeugendheid, humor, boert aan
den dag waren te leggen.
Doch ziet ze langs onze stralen loopen, ziet ze
in hun huurrijtuigjes bij den weg rijden; ziet toe,
let scherp, en speurt
En trek dan de conclussie
In heel dien toch zoo lypischen Jordaan, ner
gens in de volkspretbuutt, die Zeedijk heet,
vindt ge er één, die iets heeft weten te beden
ken, waarvan ge in uw meest altruistische stem
ming van welwillende kritiek zoudt kunnen zeg
gen „Dat is er dan ten minste één, die eenig
gevoel had voor den humor van het Hartjes-
teest".
Niet één is er.
En dit lijkt bedroevend.
Want een volk, dat slechts weinig eigen feest
dagen heeft, is een volk arm aan verbeeldings
kracht, arm aan vroolijkheid, arm aan vreugde.
En wanneer de luttele feesten, welke het te
vieren krijgt, uitmunten door smakeloosheid,
laag-bij-de-grondschheid, en grofheid waaraan
elk sprankeitje eigen vernuft ontbreekt, dan is
zoo'n volk al heel arm.
Is er wel één volk ter wereld zóó arm, wat dit
betreft, als het onze
vrienden gingen hals over kop op de vluohl
en aan dan Abeele scheep.
De gemeente Ter Neuzen bestaat tegen
woordig nit vijftien polders,benevensenkele
dealen van de Nieuw-OtheneNieuw -
ZevenaarSparks-, Louise- en Annapoldare.
Aan eene hofstede in de Noordpolder
destijds bewoond door de wed. de Feijt.er is
nog eene herinnering verbonden, welke
onze aandacht niet.mag ontgaan. Deze hof
stede werd n.m. in Aug. 1852 bezocht door
Koningin Victoria van Engeland en haar
gemaal Prins Albert, die door stormweder
op de raede opgehouden, een uitstapje in
het land deden. Als een aandenken deed de
Vorstin een zilver vergalde vans aan de
familie de Feijler toekomen.
Als eene bijzonderheid vinden wjj nog
vermeld, welk feit, velen zioh nog wel zul
len herinneren dat op den 13 Mei 1869 op
de Schelde niet ver van de stad een zeventien
Meter lange walvisch werd gevaDgen,waar
van het geraamte naar het Museum te Gent
gezonden werd.*)
Onder de geslachten van aanzien te Ter
Dit monsterdier werd ontdekt bij de plaat
de C a 1 o o t door den beurtschipper A. L e u-
n i s op zijne reis van V 1 i s s i n g e n naar
Ter Neuzen.
Naar den Z. - Bevelandschen wal om
hulp geroeid, kwam Jacob Rottier jongste
zoon van den dijkgraaf L. R o 11 i e r van B o r-
s e 1 e aan boord, die bij het t w e e d d schot
het dier doodde, door het te treffen in den muil.
Het dier werd nu verkocht aan E. van der
Bent Co, te Ter Neuzen voor f500.
welke firma het ter bezichtiging stelde aan het
publiek, wat eene opbrengst gaf aio ets. per
persoon van 370 gld. Hoe groot de kolossus
was, bleek bij het uitsnijden van het spek. Niet
minder dan 17 vaten werden er mede gevuld,
Er schijnt voor 'n vereenlging als „Veredeling
van Volksvermaak" nog een onuitputtelijk ter
rein braak te liggen.
In een ander blad lazen wii omrent da
verbastaring van dit eenige tot nu toe nog
in «eero" gehouden feestDe wijze waarop
do kindertroepan, die heel den dag, vooral
de buitenwijk straten met hua dreinend ge
zang vullen, zich «mooi makm" verliest ge°
ieidelijk haar origineel karakter. De bont
gekleurde papieren mutsen en boezelaars
maken plaats voor een uitmonstering van
lappen en vodden die niets «geestige" heb
ben en da jongens maken van dezen éénea
dag in het jaar dat ze «vrij spel" hebben,
gebruik om hun gezicht met een roet- of
verflaag te bedekken en zich met voeren op
te smukken. In één ding blijven ze echter
gelijk aan de vroegere «hartjes-jagers" zo
bedelen met evenveel animo. Gisteravond
werden da bijoengebedelde centen omgezet
in vuurwerk en wordt da dag mot knallen
en paffen uitgeluid, terwijl op den Zeedijk
hier en daar nog weer eens do oude orgiën
oplevfisi.
De nestors (oudste leden in jaren) der
Tweede Kamer zijnLieftinck, geboren 8
Juni 1835 v. Karnebeek 14 Sept. '36 Lok
man 29 Mei 1837.
Eerstgenoemde zal nu, zoo hij leeft, op 15
September in de le zitting der Tweede
Kamor in 't nieuwe zittingjaar, tijdelijk
oorzitter der Kamer zijndewijl de heer
Van Alphen ziek is, en mpt het nieuwe
zittingjaar zijn mandaat neerlegt.
;fc
Dagelijks komen meerdere staaltjes aan
het licht van gowetenlooa gespeel met de
gelden van rijk mi gemeente door plaatse
lijke overheden in de omstreken van Dros
tel gepleegd.
Op da 3 arrestatiëu,waaronder de opzien
barende gevangenneming van den wasrno-
tnenden burgemeester van Schaerbeek
Schepen v.d. Pntte, zijn meerdere gevolgd.
Van de Putte heeft bereids voor de Ant-
warpache raadskamer een volledige beken
tenis afgelegd, waarom hij voorloopig op
vrije voeten gesteld is.
Als hij nu Pincoffs maar niet achterop
gaat
Neuzen of in den omtrek gevestigd en zeer
gegoed neemt de familie Alvarez de voor
naamste plaats in.
Dit geslacht meent af te stam men van een,
naar beweerd wordt gewettigden zoon van
don Fred. Alvarez de Toledo, vierden hertog
van Alva en de zoon van den bekenden
landvoogd. Met Pieter Alvarez, overleden te
Ter Neuzen in 1826 stierf deze familie in de
mannelijke lijn nit, hoewel in eene andere
iak nog voortlevende.
Eindelijk vinden wij nog als historische
bijzonderheid geboekt, dat Ter Neuzen den
29 Mei 1811 ook door keizer Napoleon werd
bezocht, die zeker met minder geestdrift
ontvangen zal zijn, dan toen koning Willem
III op 26 Mei 1862 er werd ingehaald.
Bezoeken wij de stad 3 uur N. W. van
Iiulst en 2'/4 uur van Axel liggende en
naderen haar per boot van uit de Wester-
schelde, dan zijn onze eerste indrukken niet
ongunstig. Overal in de haven ontmoeten
wij leven en beweging. De aanleg van het
kanaal naar Gentgeopend 18Nov.l872
'1 welk de stad geheel doorsnijdt, braohtin
Ter Neuzen merkwaardige verandering en
veel welvaart, vooral na de groote verbete
ring der haven in 1838.
Bij onze volgende zamenkomst, hopen
we de stad in te gaan, cm te zien wat er
zooal te verkennen is.
Wordt vervolgd.)
Tot traan versmolten, bracht elk vat gemiddeld
350 Liter op, ook eenige honderden baleinen
werden er uitgehaald, alleen in de eene zijde der
bovenkaak bevonden zich 290 stuks.
Het geraamte 2000 kilo zwaar, werd nu per
spoot naar Leuven vervoerd, aldaar gezui
verd en vervolgens in 't museum te Gent
in elkander gezet.
t