NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND, No. 273. 1908 Donderdag 20 Augustus, 22e jaargang. CHRISTELÜK- HiSTORISeH VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes F. P. D'HUSJ, te Middelburg. PRIJS DER ADVERTENTIËN Verdeeling van Arbeid. Snippers uit de oude doos, grracrasKwcuaOT": 1EDEREN WERKDAG DES AVONDS. Prijs per drie maanden franco p. p1,25. Enkele nummtys0,026. jgg wi;, .v law».' .frMW'.a UITGAVE DÈR FIRMA EN VAN van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel meer 10 '-ent. ii. In hoe grooter aantal deelteekjes de arbeid gesplitst wordt, des te be'er zal men het doel bereiken, dat men zich hier mede voorstelt. Arbeidsverdeeling,brengt, gelijk van zelf sprv-kt voor den ondernemer de nood zakelijkheid van een groot aantal werk lieden mee. Men boude echter in het oog, dat niet voor elke taak precies één arbei der vereisoht wordt, doch de eene taak meer arbeiders noodig heeft dan de andere, willen] allen voortdurend aan het, werk blijven. Als op eene sigarettenfabriek het inpakken 20 maal zoo vlug gaat als het rollen der sigaretie, kan men op de eene afdeeling met één persoon volstaan, maar heeft men op de andere twÏDtig man noodig, wil er niemand gedurende eenigen tijd leegloopen, wachtende op nieuw werk. Aangezien wèl toegepaste arbeidsver deeling veel arbeiders noodig heeft, is 't ook duidelijk, dat zij alleen kan worden toegepast, ais er tenminste aan twee voor waarden kan worden voldaan. De eerste voorwaarde is, dat er zij eene uitgebreide, veel vragende, veel verslin dende markt. Een groote markt toch be vordert de productie. Dit is ook de redeD, waarom menige splitsing beter kan toege past in de groote centra van bevolking dan op het platteland. Op 't land kan men in één en dezelfde zaak verkrijgen schoenen en spek, bezems en manufacturen, boter en sohrijfpapier, turf, speelgoed öd glaswerk, terwijl in de stad ieder van deze artikelen een afzonderlijk bedrijf veroor zaakt. Op het dorp is de metselaar tevens touwslager en de timmerman tegelijk hoep maker, terwijl in Amsterdam de metselaar en stukadoor er nog twee zijn. De tweede voorwaarde, aan welke dient voldaan, is dat de produotie onafgebroken kan voortgaan. Kooit mag het bedrijf stil staao, immers daar is te veel mee gemoeid. Jammer is en blijft altijd, dat de greot- indusirie zich er toe liet verlokken zelfs op de Zondagsrust en de nachtrust der werk lieden beslag te leggen, alsmede dat zij de vrouwen aan de gezinnen onttrekt en de kinderen in haar dienst exploiteert. Dit zijn 292 FEUILLETON DOOK SCALDIS. TER, NEUZEN, I. Ook ten opzichte Ter Neuzen bestaan er verschillende meeningen omtrent den naamseorsprong. Volgens Scharp zou de plaats genoemd zqn naar de kromme haven, als do vorm eener neus hebbende. Met meer recht zou men met Acker Stratingh mogen denken aan eene, in het water uitstekende, kaap of neus. De geleerde Dresselhuis leidt echter, ons dunkt op beter grond, den naam af van eene lage, vochtige plaats of nesse eene beteekenis in Zeeland en ook in deze streken als Hontenisse en Ossenesse meer malen voorkomende, en welke meening dan ook door Van Dale wordt gedeeld. Volgens de Vlaatnsche geschiedschrijvers Sanderus en Gramaye zou Ter Netizen zijn ontstaan te danken hebben aan eene gracht of vaart, reeds in de 9e eeuw aaDgelegd om de stad Axel rechtstreeks met de Schelde in gemeenschap te brengen. Van deze vaart zijn binnen de stad, zoowel als in de nabij heid van Axel nog eenige sporen aan te wijzen, Aan den mond dezer haven dan, verrees bij eene kapel eerst eene buurt, vervolgens eea gehucht en later een dorp Terneusen geheeten, en dat,blijkens het wapen, einde lek als de sleutel van Axeler-ambacht werd aangemerkt. VolgeDS den sohrijver in de «Tegen woordige Staat van alle Volken" zou Ter Neuzen eenmaal een fraaie stad zijn ge- de donkere schaduwzijden, dia de groot- iadusirie schier overal meebracht, als ook dat zij het loon niet regelde naar de wet van de rechtvaardigheid, doch naar die van vraag en aanbod, en ook dat zij niét zorgde voor den invalicden en versleten erbeider. Men beeft de vraag gesteld kan arbeids verdeeling ook op het landbouwbedrijf wor den toegepast 't Komt ons voor, dat dit nooit op die wijze kan geschieden ala bij de industrie. Mc» heeft hier te rekenen met de jaargetijden. Men moet vaak lang wachten. Tot nog toe kan men niet regelrecht van gras, wol en melk produoaeren doch heeft hiervoor nog steeds het schaap en de koe noodig. Toch zvl de landbouwer wèl doen, al» hij bij de industrie wat leeren kan, dit dankbaar toe te passen. Nu de landbouw gedwongen wordt van eeu stuk grond zoo veel'als mogelijk te proflieeren, de bebou wing intensiever wordt en niet meer exten sief is als voorheen, dcoh de richting van den tuinbouw uitgaat, op 't voorbeeld dar Ohineezen, nu doe zij al wat zij vermag. Men heeft reeds voorgesteld, de arbeiders zioh op het kweeken van een bepaaldeplaut te deen tseleggen, zoodat iedere arbeider in het kweeken van zijn plant 't zoo ver moge lijk zou kunnen brengen, en dat dan de laodbouwerspatroocs deae mannen aan el kander zouden uitruilen doeh de pj&ctijk zal hier van zelf den weg wijzen. Zeker is, dat ook hier het gebruiken van verbeterde werktuigen eu van de meehinss eerlang groote veranderingen zal teweegbrengen. A. PRINS. 19 Augustus 1908. Sedert 1904 verschijnen jaarlijks een aantal verslagen en raededeeliogen van de Directie van den Landbouw, waarin de ontwikkeling van het landbouw bedrijf in allerlei gegevens op het land bouwbedrijf betrekking hebbende worden vastgesteld. Uit het jaarverslag over 1907 kunnen we leeren dat de veeteelt voor ons land ieder jaar van meer beteekenis wordt. Hoofdzakelijk in zandstreken, waar men vroeger het rundvee minder achtte, is de veehouderij het middel geworden om de landbouwproducten tot hooger waarde te brengen. weest, welke echter, zoo door de binnen- iandsehe onlusten, als door de krijgsbe- roeringen in Vlaanderen, gedurende de 13e. 14e en 15e eeu w, en waarbij dit oord ook menigmaal ontzettende verwoestingen moest ondergaan, niet alleen haren luister verloor, maar zich bijna als vernietigd zag. Tijdens de 16e eeuw althans komt deze plaats niet anders meer voor dan onder de nederige benaming van «den dorpe vac Terneuzen", tot welke vermindering van aanzien intussehen ook de overstroomin gen van 1440, 1483, 1530, 1543, 1551 en inzonderheid de alles verwoestende storm vloed van 1 en 2 Nov. 1772 niet weinig zullen hebben bijgedragen. Tijdens de Spaansche troebelen, mach tigden zieh de dorpelingen, in Aug. 1572, can soort van zelfstandig bestuur aan en schenen hun gezag zelfs over naburige polders te willen uitstrekken, waaraan de Koning van Spanje, in 't zelfde jaar, een einde maakte, door, bij het oetrooi der bedijking van Vreemdijke, aan de regee ring v&xx Axel te geven: de administratie en justitie van het kwartier van Neuzen, dat daarbij met Axel en Axeler Ambacht vereenigd werd, welk voorrecht later meer malen oneenigheid te weeg braeht. Reeds in bet voorjaar van 1573 kwamen de Geuzen, die met hunne welbezeilde vliebooten en een enkele kromsteven, de Spanjaarden langs de Schelde oevers schrik aanjagen en hier hunne vijanden bestoken, la Febr. van dat jaar, schreef Ja» de Croy aan den landvoogd dat zij te Neuzen waren geland en het dorp hadden in brand ge stoken. Een jaar later werden hier de geeste lijken en Spaansch gezinde burgers uit Middelburg, na dp verovering dier stad Opmerkelijk is de toename van grasland tegenover bouwlood. Gaat men de cijfers van 1903 af na, dsn is de hoeveelheid bouw- en tuingrond per jaar met 672 Hectare toegenomen, het grasland met 2363 Hectare en de boschgroad met 737 Heotare, terwijl de woeste grond met 3989 Hectare afnam. Voor het overgroote deel is deze voor uitgang te danken aan de ontginning van heidegrond. In 1907 alleen werden 4100 Heotare hei ie tot grasland en bosohland ontgonnen. De Speetwet. Tot den laster, waarmede men den arbeid van minister Kuyper heeft achtervolgd, be hoorde ook het schelden op de Speetwet. De waarheid achterhaalt ook hier de leu gen. Ia de joDg&te sflevering van het Maandschrift van het Centraal Bureau voor de Statistiek lezen wij in het verslag vna de arbeidersinspeotie over 1905 en 1906, uit de zesde inspectie, het volgende «In den speetarbeid komt een regelmatige toe stand na de inwerkingtreding van de Speetwet is het toezicht mogelijk geworden, de keuring in gevoerd, veel verbetering in de werkplaatsjes aangebracht, een eind gemaakt aan het heimelijk werken in den nacht door oude en zwakke vrou wen en kinderen en een tot nog toe onontbeer lijke werkzaamheid gesanctioneerd en onder toe zicht gesteld. Onwaarschijnlijk acht de inspecteur liet niet, dat bij toenemenden bloei van het bedrijf betere vervoer- en verkeersmiddelen in het gebruik zul len genomen kunnen worden en dan van de ver gunning tot nachtarbeid van de speststers zelden of geen gebruik meer zal behoeven gemaakt te worden". Men ziet, dat dus de wet geheel aan de bedoeling en de verwaehtiog van den mi nister voldoet. En als men zioh nu eens herinnert, hoe op dit wetje gespeculeerd is en hoeveel leugen- aohligs daaromtrent is verteld I Als Het Volle de uitkomst van deze wet nu eens aan zijn lezers mededeelde. Het moet er te Amsterdam, als alle jaren, op Hartjesdag, Maandag weer beestachtig toe gegaan zijn. Het Handeleblad, een vrijzinnig blad, door den Prins van Oranje aan wal ge bracht. In Nov. 1583 kwam de great van Hohenlo met 19 vendels Duitschers- naar Vlaanderen landde te Ter Neuzen en liet niet ver van daar eene sterke schans op werpen, welke, naar deze soldaten, de Moffenschans genoemd werd. Later werden die werken nog veel uit gebreid, eene wacht van oorlogsschepen voor de haven geplaatst, do omstreken onder water gezet en de vijand uit deze stelling voortdurend bestookt. Te vergeefs beproefden de Spanjaarden zich door list van dezen belangrijken post meester te maken, en Hooft verhaalt in zijn «Historie" hoe een Fransch edelman door Farma met den dood werd bedreigd, doob zijn leven redden mooht door óf Neuzen te verraden óf den Prins van Oranje te vermoorden. Hij koos het laatste, doeh openbaarde, bij het Staatsche leger teruggekomen, het hem afgedwongen voornemen. Bij privilegie van 23 Aprii 1584 kreeg Ter Neuzen een afzonderlijk bestuur en eene Woensdagsohe weekmarkt, welke later verviel, doch door Ged. Staten den 23 Deo. 1840 weder ingevoerd is. Toen in 1747 de Franschenin Staats- Vlaanderen vielen en Sluis en Axel ge makkelijk veroverden, woken de in eeD kamp bij Mauritsfort gelegerde Staatsche ■roepen naar Ellewoudsdjjk in Z.-Beveland, De ellendige toestand van ons krijgswezen dier dagen liet toe, dat deze soldaten op den 19 Mei in de stad begonnen te plun deren, zoodat de ingezetenen verplicht waren de hulp der Franschen uit Axel in «e roepen. Nauwelijks was op den vol genden dag een kleine afdeeling der vij anden in 't gezicht, of onze plunderzieke dat niet verdacht kan worden den menseh geen pretje te gunaen, schrijft er althans dit van -fPalmpaschen" is aan het verloopen, de laat- j ste pogingen van sr.oepkeldertjes ten spijten >Dauwtrappen" verliest terrein naar mate de Meer volgebouwd raakt. Blijft «Hartjesdag", als de eenige Amster- damsche dag, waarbij het volk, zonder offi- cieelen steun, de traditie heeft op te houden van een klassiek Amsterdamsch straatfeest. En dan is het bedroevend, den aard van dit feest vast te leggen. Dat er gedronken wordtmijn hemel, laten we daar ditmaal nu eens niets van zeggen. Dat er geschreeuwd wordt in de plaats van gezongenons volk is nu eenmaal niet muzikaal in zijn uitingen. Dat er gevochten wordtals dit het ergste was, ware zoo'n enkele opstopper te vergeven. Neen, wat bedroevend is voor wie naar het volk kijkt met andere gevoelens dan louter onverschilligheid dat is het totale gebrek aan verbeeldingskracht, nu Hartjesfeest deze menschen, de jongens en meisjes, de jonge mannen en vrouwen uit onze volksbuurten, de gulle gelegenheid geeft, eens anders voor den dag te komen dan in de plunje, waarin zij eiken dag steken. De Hartjes-overlevering wil, dat de jongens zich als meisjes uitdossen, de meisjes als jongens. Dit zou kunnen leiden tot travesti's, waarin wat smaak, ondeugendheid, humor, boert aan den dag waren te leggen. Doch ziet ze langs onze stralen loopen, ziet ze in hun huurrijtuigjes bij den weg rijden; ziet toe, let scherp, en speurt En trek dan de conclussie In heel dien toch zoo lypischen Jordaan, ner gens in de volkspretbuutt, die Zeedijk heet, vindt ge er één, die iets heeft weten te beden ken, waarvan ge in uw meest altruistische stem ming van welwillende kritiek zoudt kunnen zeg gen „Dat is er dan ten minste één, die eenig gevoel had voor den humor van het Hartjes- teest". Niet één is er. En dit lijkt bedroevend. Want een volk, dat slechts weinig eigen feest dagen heeft, is een volk arm aan verbeeldings kracht, arm aan vroolijkheid, arm aan vreugde. En wanneer de luttele feesten, welke het te vieren krijgt, uitmunten door smakeloosheid, laag-bij-de-grondschheid, en grofheid waaraan elk sprankeitje eigen vernuft ontbreekt, dan is zoo'n volk al heel arm. Is er wel één volk ter wereld zóó arm, wat dit betreft, als het onze vrienden gingen hals over kop op de vluohl en aan dan Abeele scheep. De gemeente Ter Neuzen bestaat tegen woordig nit vijftien polders,benevensenkele dealen van de Nieuw-OtheneNieuw - ZevenaarSparks-, Louise- en Annapoldare. Aan eene hofstede in de Noordpolder destijds bewoond door de wed. de Feijt.er is nog eene herinnering verbonden, welke onze aandacht niet.mag ontgaan. Deze hof stede werd n.m. in Aug. 1852 bezocht door Koningin Victoria van Engeland en haar gemaal Prins Albert, die door stormweder op de raede opgehouden, een uitstapje in het land deden. Als een aandenken deed de Vorstin een zilver vergalde vans aan de familie de Feijler toekomen. Als eene bijzonderheid vinden wjj nog vermeld, welk feit, velen zioh nog wel zul len herinneren dat op den 13 Mei 1869 op de Schelde niet ver van de stad een zeventien Meter lange walvisch werd gevaDgen,waar van het geraamte naar het Museum te Gent gezonden werd.*) Onder de geslachten van aanzien te Ter Dit monsterdier werd ontdekt bij de plaat de C a 1 o o t door den beurtschipper A. L e u- n i s op zijne reis van V 1 i s s i n g e n naar Ter Neuzen. Naar den Z. - Bevelandschen wal om hulp geroeid, kwam Jacob Rottier jongste zoon van den dijkgraaf L. R o 11 i e r van B o r- s e 1 e aan boord, die bij het t w e e d d schot het dier doodde, door het te treffen in den muil. Het dier werd nu verkocht aan E. van der Bent Co, te Ter Neuzen voor f500. welke firma het ter bezichtiging stelde aan het publiek, wat eene opbrengst gaf aio ets. per persoon van 370 gld. Hoe groot de kolossus was, bleek bij het uitsnijden van het spek. Niet minder dan 17 vaten werden er mede gevuld, Er schijnt voor 'n vereenlging als „Veredeling van Volksvermaak" nog een onuitputtelijk ter rein braak te liggen. In een ander blad lazen wii omrent da verbastaring van dit eenige tot nu toe nog in «eero" gehouden feestDe wijze waarop do kindertroepan, die heel den dag, vooral de buitenwijk straten met hua dreinend ge zang vullen, zich «mooi makm" verliest ge° ieidelijk haar origineel karakter. De bont gekleurde papieren mutsen en boezelaars maken plaats voor een uitmonstering van lappen en vodden die niets «geestige" heb ben en da jongens maken van dezen éénea dag in het jaar dat ze «vrij spel" hebben, gebruik om hun gezicht met een roet- of verflaag te bedekken en zich met voeren op te smukken. In één ding blijven ze echter gelijk aan de vroegere «hartjes-jagers" zo bedelen met evenveel animo. Gisteravond werden da bijoengebedelde centen omgezet in vuurwerk en wordt da dag mot knallen en paffen uitgeluid, terwijl op den Zeedijk hier en daar nog weer eens do oude orgiën oplevfisi. De nestors (oudste leden in jaren) der Tweede Kamer zijnLieftinck, geboren 8 Juni 1835 v. Karnebeek 14 Sept. '36 Lok man 29 Mei 1837. Eerstgenoemde zal nu, zoo hij leeft, op 15 September in de le zitting der Tweede Kamor in 't nieuwe zittingjaar, tijdelijk oorzitter der Kamer zijndewijl de heer Van Alphen ziek is, en mpt het nieuwe zittingjaar zijn mandaat neerlegt. ;fc Dagelijks komen meerdere staaltjes aan het licht van gowetenlooa gespeel met de gelden van rijk mi gemeente door plaatse lijke overheden in de omstreken van Dros tel gepleegd. Op da 3 arrestatiëu,waaronder de opzien barende gevangenneming van den wasrno- tnenden burgemeester van Schaerbeek Schepen v.d. Pntte, zijn meerdere gevolgd. Van de Putte heeft bereids voor de Ant- warpache raadskamer een volledige beken tenis afgelegd, waarom hij voorloopig op vrije voeten gesteld is. Als hij nu Pincoffs maar niet achterop gaat Neuzen of in den omtrek gevestigd en zeer gegoed neemt de familie Alvarez de voor naamste plaats in. Dit geslacht meent af te stam men van een, naar beweerd wordt gewettigden zoon van don Fred. Alvarez de Toledo, vierden hertog van Alva en de zoon van den bekenden landvoogd. Met Pieter Alvarez, overleden te Ter Neuzen in 1826 stierf deze familie in de mannelijke lijn nit, hoewel in eene andere iak nog voortlevende. Eindelijk vinden wij nog als historische bijzonderheid geboekt, dat Ter Neuzen den 29 Mei 1811 ook door keizer Napoleon werd bezocht, die zeker met minder geestdrift ontvangen zal zijn, dan toen koning Willem III op 26 Mei 1862 er werd ingehaald. Bezoeken wij de stad 3 uur N. W. van Iiulst en 2'/4 uur van Axel liggende en naderen haar per boot van uit de Wester- schelde, dan zijn onze eerste indrukken niet ongunstig. Overal in de haven ontmoeten wij leven en beweging. De aanleg van het kanaal naar Gentgeopend 18Nov.l872 '1 welk de stad geheel doorsnijdt, braohtin Ter Neuzen merkwaardige verandering en veel welvaart, vooral na de groote verbete ring der haven in 1838. Bij onze volgende zamenkomst, hopen we de stad in te gaan, cm te zien wat er zooal te verkennen is. Wordt vervolgd.) Tot traan versmolten, bracht elk vat gemiddeld 350 Liter op, ook eenige honderden baleinen werden er uitgehaald, alleen in de eene zijde der bovenkaak bevonden zich 290 stuks. Het geraamte 2000 kilo zwaar, werd nu per spoot naar Leuven vervoerd, aldaar gezui verd en vervolgens in 't museum te Gent in elkander gezet. t

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1908 | | pagina 1