NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 248a 1908.
Woensdag 22 Juji,
22e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
ijf m
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
FEUILLETON
Snippers uit de oude doos.
St. Anna ter Muiden.
VI.
S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02B.
284
DOOR
S C A L DIS.
Onze Robertus werd, na prop, gewor
den te zyn, bijda Ci. van Z.-Bereland,
den 29 Nov. 1674 te dezer plaatse beroe
pen en bevestigd 13 Jan. 1675 door ds
Vincent Oorlman van Oostburg.
Zijne gemeente, zegt Prof. Willemsen in
genoemde voorrede, nam zeer toe in aan
tal door eene menigte van vluchtelingen,
die om de vrijheid van godsdienst, nir,
Frankrijk aangekomen, zich alhier met
der woon hebben neergezet
„Veel genoot Z.E W. ook van 's Heeren
verborgene liefde, dooh niet zonder meni
gerlei beproevingen."
Bjj zijn laatste Avondmaalsbediening
alhier, denkelijk gehouden in Juni 1677,
werd hij op eeue zeer bijzondere wijze
Slaan wij de kerkelijke acte alhier op,
dan vinden wij evenwel niet veel aangeteekenci
omrrent F ransche uitgewekenen. Denkelijk
was dit Prof. W. verkeerd overgebracht er.
verward met enkelen die uit V 1 a a n d e r e n
overkwamen. Wij lezen n.m. dat ds. I m m e n s.
gedurende Febr. en Maart 1676, volgens loting
de H. dienst waarnam te Dixmude, oudei
het regement van kolonel Maregnault.
Bij die gelegenheid ijverde hij zeer voorde
Hervorming ia Vlaanderen. Hij had 135
gld. verzameld voor bijbels en leesboeken,
welke hij liet verspreiden, bijgestaan dooi
zekeren Mahieu de Ramont van Re-
tranchement. Zijn werk isnietonbekroorid
gebleven. Velen kwamen uit Vlaanderen
naar St. Anna over en omhelsden de Her-
yorming.
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nomtner voor op de ge-
bruikelijke plaats.
21 Juli 1908.
Zierikzee is in gevaar
De Nieuwsbode luidde de noodklok om
alle liberalen op te roepen tot bescherming
van 't liberale bolwerk tegen een anti-libe
rale coalitie
Wat sr dan aan de hand is
Wel, de gemeenteraad telt 13 leden, van
welke 12 onvervalscht liberaal, een enkele
mag eens wat rooder zijn dan zijn buurman,
maar in één ding zjjn zij onverbeterlijk één:
tegen de antiliberale coalitie.
liet 13e lid ie een katholiek, die heusch
de ruzie ook niet in 't land brengt.
Maar nu is er een uit 't liberale twaalftal
gestorven, en moet zijn plaats worden bezet
doorja, dat is nu de vraag 1
Door een liberaal, zei de Nieuwsbode.
Door een antirevolutionair,zei de neutrale
vereeniging «Gemeentebelang".
En hiervan nu is de Nieuwsbode ge
schrokken.
Echt onwerjaarsch liberaal als zij is, nog
uit den tijd van Kappeyne met zjjn bakende
leer van de doede vlieg, schettert zy° 't uit
De anti-liberale coalitie gedachtig aan 't
divide et impera (verdeel en hearsch
tracht thans haar slag te slaan 1
Daarom opgepast liberalen 1
Wij hebben niets tegen mr. D, Engel-
berts, maar wij hebben ernstige bedenkin
gen tegen de richting die hjj voorstaat
Die richting welke overal die vette
letter is van de Nieuwsbode tracht door
te dringen, zijn wy liberalen verplicht
onder alle omstandigheden zoo kraclrig
mogelijk te bestrijden
Laat u niet in slaap wiegen door do
krachtwerenda en bsginseldoodeade be
wering dat één antirevolutionair in der.
Raad aan de liberale taak geen afbreuk
kan doen
Want vooreerst kunt gij uw stem nie:
uitbrengan op iemand die wat zijn staat
kundige beginselen aangaat, lijnrecht
tegenover u staat, en ten tweede raoogt g;
njet in 't aangezicht van den grooten strijd
die ons het volgend jrar wacht, uw stem
geven aan een der voormannen van de
antirevolutionaire partij
Wat'n gehuil
En dat om uit een gemeenteraad van 11
liberalen, waaronder machthebbers als
Fokker en Moolenburgh en De Muralfc, een
(zegge een) antirevolutionair te weren.
Of men daar te Zierikzee ook overtuigd
is van de groote kracht en de toekomst van
't liberalisme, of men er ook vartrouwen
heeft in de soliditeit van het keurcorps dat,
daar in de Raadszaal «hot alles overheer-
gchend belang der liberaleparty"verdedigt.
Het overheerschend belang der partij, de
Nieuwsbode zegt 't zelf, dat is 't waarvoor
de kiezers op de bresse hebben te staan.
Dat is voor dezen zenuwachtigen pen
voerder van het Zierikzeosche liberalisme
het hoogste.
En dat hoogste moet verdedigd worden
tegen een man
Maar worden de liberalen zei ven nu toch
niet een beetje verlegen met zulk een aan
beveling van hun candidaat
De Rechterzijde kon op geen ongelegener
tijdstip het kabinet-De Meester, doen tui
melen, dan nu.
Alle kenteekenen waren aanwezig dat
't kabinet zijn eigen laugzamsn dood zou
sterven, en de verkieziogen van 1909 de
rait-eervolle begrafenis van de min-eervol
geboren «regeering" zouden brengen.
Ook waren de vooruitzichten zoo goed
als zeker dat 't roet de Rijks-fiasnoiëo
slecht zou kernen te staan, dank zij de
krachs van den vorigen zomer en de ver
meerderde noodzakelijke Rijks-uitgaven
Wat in een onzer bladen beweerd wordt,
als zou er een sterke drang geoefend zijn
in de a.-r. pers op de Kamerleden om dit
kabinet naar huis te zenden, is dan ook
beslist onjuist. Het tegendeel is wear.
Nu zitten wij er saee.
Da minister van financiën heeft reeds
op den treurigea toestand van 'a Rijks
schatkist gewezen, en bij de versohiilende
depsvtementen aangedrongen op bezuini
gingen, zoodat zelfs noodzakelijke ver
aangedaan.
Aan de tafel staande, in oefening van
stille aandacht voor zich zeiven, kwam
hem, als in verrukking de liefde des Heeren
voor, die hem het brood als toereikte, met
dit bevel«Neem, eet, dit is mijn lichaam'
en daarna den drinkbeker met de woorden
„drink daaruit, want dit is mijn bloed,
het bloed des N. Testaments, hetwelk vooi'
u vergoten is tot vergeving uwer zonden",
maar ook onder deze bepaling«Ik zeg
u, dat gij van nu aan niet meer zult driii-
ken van de vrucht des wijnatoks, tot op
dien dag, wanneer gjj dezelve met mij
nieuw zult drinken in het Koninkrijk mijns
Vaders. (2)
Uit die verrukking tot zich zeiven ge
komen bewaarde hij, onder diepgaande
indrukken, deze ontmoeting des Heeren in
zijn gemoed. Hij besloot hieruit, dat hij
voor de laatste maal het Avondmaal be
diend en genoten had, en gaf dit nog
dienzelfden dag aan een vertrouwd vriend
te kennen.
Gelaten wachtte hij den tijd af, en
meermalen door dien vriend gevraagd
zijnde, zelfs toen de volgende Avonden.-,
viering zeer naderde, of hij geen Avond
maal meer met hem houden zoude, ant
woordde hij telkens: „Neen".
Hij deed nog huisbezoek, ja zelfs voorbe
reiding voor de plechtigheid, alles in volko
men welstand en nu weder door zijn vriend
gevraagd wordende, of hij er nu nog va&s
(2) Ten opzichte van dit laatste Avondmaal,
heeft ds. I m m e n s, boven de acte van 20
Juli 1677 aangeteekend z-onder de h. hande-
linge en uytrykingen van de teekenen hebben
wy sonderlinge verwackeringe gevonden, in
meer eerbiedigheyt naderende als wel voorheen.
De H e e r e wil het agtervolgen".
Dergelijke aanteekeningen ontmoeten wij
meer van hem in het actenboek.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
beteringen zullen moeien worden uitgesteld.
Natuurlijk vergeten wij niet dat de libe
rale partij de invoerrechten heeft afge
wezen; en dat zich dit voor een deel wreekt.
Maar de sleehte toestand der Rijkskas
zal in 1909 mede als stormram gebruikt
wordeD, om dit ia onvoorzichtigheid ge
boren kabinet op zijn beurt weg te krijgen.
Gebeurlijkheden die men bij een weinig
inzicht endoorziehthadkaanen voorkomen.
Weerloos.
Tot dusver vo8rde Java jaarlijks 20.000
ton Msniok-wortel naar Frankrijk uit, het
welk voor dit dichtbevolkt eiland 'n mooie
zaak was.
Daaraan zal nu plotseling een einde ge
maakt worden.
Om den verbouw van Maniok in zijn
eigen koloniën aan te moedigen, legt Frank
rijk zulk een hoog recht op de Javaansche,
dat de invoer zonder twijfel zal ophouden
Dit is voor het toch reeds niet rjjhe Java
een gevoelige klap, wat nog meer aan het
licht komt als men weet, dat Java wei
30 000 ton Maniok-wortel zou kunnen in
voeren als Frankrijk werkelijk den vrijen
handel tflfestond.
Nu niets meer.
Onze Regeerirg heeft wanhopige pogin
gen gedaan om den slag af te weren, ook
hoeft de Amsterdamsche heer Votite met
hetzelfde doel zich naar Parijs begeven
alles te vergeefsch 1
Wij hebben maar één middel om da
Fransche regeering tot reden te brengen,
n.l. invoerrechten op da Fransche wijnen
die in onze Oost worden ingevoerd.
Als wij een voelbare verhooging daarvan
in het vooruitzicht stelden zou Frankrijk
zonder twijfel zwichten.
Maar daarmee durft onze Regeering niet
aan te komen.
Zij durft dit rniddel niet aan te wenden.
Want zij heeft slechts dien éénenpijl op
haar boog, en dien durft zij nog niet af
schieten, want Frankrijk schijnt nog meer
zulke dingen in zijn schild te voeren en
daarom is het zaak de yerhooging van de
rechten op Fransche wijnen m petto te hou-
op stond, dat hij geen Nachtmaal met hem
zoude houden, gaf hij nogmaals ten ant
woord «Neen".
De Heere deed ook werkelijk naar zijne
verwaoMing. Hij kreeg, na de volbrachte
voorbereiding, een schielijk toeval, en werd
nog vóór den Avondmaalsdag -op Vrijdag -
tot zijn Hemelschen Vader opgeroepen.
Zóó stierf de zes en twintig jarige manden
8 Oot. 1677, nog geen drie jaren in de be
diening gearbeid hebbende.
Hoe men ook dit uiteinde van ds. Immens
beoordeelde, hel blijft altijd hoogst opmer
kelijk. Aan de geschiedkundige waarheid
er van mogen we niet twijfëieD.
Deze wordt bovendien door denzelfden
prof. Willemsen bevestigd in een ander
zijner geschriften, cm.«een graag getrouw
dienaar v8n Jezus Christus".
De geschiedenis heeft ook meer voorbeel
den van mensohen, die nagenoeg met juist
heid den tijd huns doods voorspeld hebben.
Wij hebben het reeds gezien bij ds. Immens
broeder te Poortvliet. Ook ds. De Groot te
Aardenburg voorspelde zijn dood en nam
afscheid van zijne gemeenteen er zouden
nog mee? feiten van dien aard zijn bij te
brengen.
Wij mogen het levensbericht van ds.
bnmens niet eindigen, zonder gewag te ma
ken van een treffend onheil, dat de ge
meente, tijdens zijn verblijf te St. Anna,
wedervoer. Dit onheil, 't welk voorviel den
5 Mei 1675, vinden wij in de aoten door ds.
Immens uitvoerig te boek gesteld.
Eeu vreeselijk onweder n. in. barstte
boven het kerkgebouw los, sloeg in hel
klokhuis, verbrijzelde de ramen, ook dat,
waarin de geschilderde glasen van ds. Wil-
sem gezien werden, en bracht in het Heilig
dom een ontzettende verwoesting teweeg.
Van den opvolger van ds. Immens COR
NELIUS DEMETRIUS, - hier in dienst
der, om nóg ernstiger slagen af te kesren.
Met andere woorden wij staan weerloos,
door ons onmogelijk vrijhandel-stelsel, dat
allen vrijen handel den nekslag toebrengt,
zooals nu weer de arme Javaansche land
bouwer aan zijn lijf zal voelen.
Om onze vrijheid te verdedigen worden
(en zeer terecht) zware persoonlijke en
fiuftietieele offers op de natie gelegd.
Maar onze welvaart verdedigen wij niet.
Straffeloos kan elke mogendheid onz9
welvaart zware slsgon toebrengen.
Want de ellendige «vrijhandel" die geen
vrijhandol is, heeft ons de wapenen gesla
gen uit de hand
Hoe lang nog
Spreken was gepast.
De katholieke „Gelderlander" heeft naar
aanleiding van do fusie der christelijk-
Ivstorische fractiën en de rade van den
heer de Savomin Lohman verklaard, da'
de eer der katholieke partij niet gedoog
de, zich zwijgend neer te leggen op de
door de „Residentie-bode" aanbevolen
struisvogelpolitiek.
Als het pas gaf zou het blad spreken.
Welen, het blad heeft gesproken. Het is
verontwaardigd over de christelijk-histo-
rischs aanmatiging en niet minder over
de verklaring vau het woord protestant
door den heer Lohman.
Er is, zogt het blad. een nieuw syno
niem in onze taal ontdekt-
„Tot dusver wss het woordprotcstantsch
voor de massa synoniem met gereformeerd
hervormd de leider der Christelyk-
Historische Unie heeft thans uitgemaakt,
dat „ptotestantflch" synoniem ia met
„grondwettelijk".
„Zoodat men bijv. van onzen grooten,
nog pas rechtmatig gehuldigde» leider
Schaepman, wion niemand ontzeggen zal,
dat hij steeds grondwettelijk handelde,
zou kunnen zoggen, dat hij in zooverre
althaas eeu protastantsch staatsman was.
„Wc gebruiken dit sterk sprekende
voorbeeld om aan te toonen hoe vermetel
van 1678 tot 1680 vinden wij in de aeten
een bijzonderheid vermeld, welke onze aan
dacht niet mag ontgaan. 't I3 een staaltje
vaa 's mans nauwgezetheid, waarbij wy or e
echter, om juist te oordeelen, is zijn tijd
verplaatsen moeten, toen n. m. het gebruik
van tabak nog weinig in zwang was, met de
achtbaarheid strijdig, voor de gezondheid
nadeelig en als een buitensporige verkwis
ting geacht werd.
In de acte van 14 Jan. 1680 lezen wij
„Ia de Consistorie, als censure morum ge
houden wiert, Marinus Bastynck vermaent
sic wat ta willen onthnuwden van 't pu-
blycke gebruyksn van de toebacg, 't welck
soo opentlyck geschieden, gelyk't ergelyck
is in een lidmaet, veel meer in een lit va
consistorie, gelyck dan oock versoheyde
litaiaten daerin geergert synde ons hebben
ftengesprocken. Hij scheen onse verma-
ninge wel elyn te agten, pleyten vcor sijne
handelinge, ja seggende dat hy niet kon off
wilde 't gebruyek van toebaeq nalauten.
Dcchwy seydsn, dat hy't soo openbaer Eiet
moeste doen, off dat wy eouden sien, hoe
met hem te handelen, waerom hier reflexie
op dient genomen"
Of Bastynck zich bekeerd heeft, of wel 't
gebruik van «toebscq" tot binnen zijn huis
beperkt, vinden wij verder niet meer ver
meld.
Eindelijk willen wij nog het een en ander
opslaan uit het laven en het vreeaelyk uit
einde van ds.
JOHANNES VAN DER VELDEN.
Na te Utrecht gestudeerd te Lebben,
werd hij als prop. bij de Cl. dier stad
alhier beroepen den 17 Nov. 1782 en
den 4 Mei 1783 bevestigd door zijn voor
ganger ds Van Genderen.
Slechts korten tijd was hij te St Anna in
dienst, want hjj overleed reeds, en op droa-
het sofisme is van den redenaar, die op
dezo wijze een zinsnede uit het Unie-
program aannemelijk wilde maken voor
ons, katholieken, door wie deze zinsnede
Dooit of nimmer zil kunnen of mogen
aanvaard worden.
«Wat zouden de leden der Unie wel
zogger, als de katholieken in hun program
eens den eisch steldenNederland moet
geregeerd worden in katholieken zin
Toch zouden wij daarop minstens evenveel
recht hebben als de christ.-bist. op hunne
vordering.
Wel verre van grondwettelijk te zijn,
is do eisch der christ.-bist. anti constièu-
toseel, omdat de Nederlandsche Grond
wet geen landsbestuur in den zin van
dezen of genen godsdienst kent.
«Weliswaar eischt de «Nederlander"
het eonstitutialisme voor bet protestantis
me op met de verklaring, dat volgens
vele „deskundigen" de vry beid van gods
dienst en de rechtsgelijkheid van alle
kerken uit de protestantsche beginselen
zijn voortgekomen en niat uit de rationa
listische; maar dit is een bespiegeling
ins blaue hinein, die met de historische
feiten al zeer slecht overeenstemt.
«Het ka.holieke Nederland weet uit
droevige ervaring, dat de vrijheid der kerk
niet door het protestantisme is gebracht,
maar integendeel twee eeuwen lang door
de hervormers is tegengehouden.
„De bewering, dat de vrijheid ea de
rechtsgelijkheid der kerken uit de prote-
stautsohe beginselen is voortgekomen, is
dan ook slechis houdbaar, alB men roet
Frkdrioh Stahl toegeelt, dat de. rationalis
tische beginselen juist uit de hervorming
sijn geboreD, iets wat de «Nederlander"
eohter blijkens de door haar gemaakte
tegenstelling wel nimmer doen zai.
«Wie dit niet doet, zul het historisohe
feit hebben te eikennea, dat èn de geeste
lijke èu de werkelijke vaders der moderne
Europeesehe grondwetten de liberalen
ziju geweest.
„Ten onzent was het Thcrbeoke, die met
den steun en onder de toejuiching der
katholieken de Grondwet van 1848 wist
door te drijven. Eerst deze Grondwet en
vige wijze, den 27 Aug. van't zelfde jaar.
Merkwaardig is de oorzaak der hersen
ziekte, waaraan ds v. d. Velden stierf. Het
volgende verhaal, hetwelk ten volle geloof
verdient, en hetwelk nog langen tijd door
de overlevering werd levendig gehouden,
zegt er ons van «Ds v. d. Velden had te
Aardenburg een predikbeurt vervuld. Na
den afloop daarvan bevond hij zich, onder
't gebruik der thee, op een hofstede, alwaar
by genoodigd was. Ook zekere landman
bevond zich daar, iemand, voor wisn de
dorre rechtzii B'gheid in de leer de poort
des Hemels w*s een keurmeester van ge
zag, die des namiddags den jongen predi
ker eens gewogen had, maarte licht
bevonden.
Deze wikkelde den onervaren en gemoe-
delyken leeraar in een godgeleerd ge
sprek en zeidc ham nu zóó plomp en hard
en liefdeloos en onbeschaafd als het gezegd
ksn worden: „dat hy de menechenrecht
naar de hel preekte 1"
Dit woord sneed bem door de ziel, ver
ontrustte, verschrikte en vervolgde hem
overal. Het wierp hem cp het krankbed en
stond bestendig voor z jn zielsoog sis oen
spook, een kwelgeest, een duivel. Èn nadat
het hem krankzinnig gemaakt en hem dui
zend angsten gebaard had, werd het zijn
doodsengel, zijn moordenaar 1"
Ds Caüenfils, ais directer, toekent in de
acteboekea aan«dat de lijferede gedaan
werd door ds L. A. de Bochefort van Sluis,
over Klaagl. 4 20, welke tekst blijkbaar
geheel toepasselijk wns op 't voorgevallene.
Z.lCerw. stierf oud omtrent 32 jsree, als
jonkman en is den 2 Sept. (Dinsdag) in de
kerk begraven en ligt vlak voor den predik
stoel". Er werd een loffelijk bericht van
hein geplaatst in de „Boekzaal" van S pt.
1783, hetwelk ook in 't aeteboek voorkomt.
(St Anna telde in 1824 245 inwonera
