NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 241. 1908
Dinsdag 14 Juli,
22e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Binnenland.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Goes
Fusie der Chr.-Historischen.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WEEKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
gi l II
De fusie (ineensmelting) der Chr.-Histo
rischen heeft de vorige week te Utrecht
plaats gevonden. Friesoh Chr.-Historisohen
en vrij-antirevolutionairen hebben de han
den ineengelegd en zoo zijn deze partijen
tot een Christelijk-HistoiiseiTe Unie ineen
gesmolten.
De voorz tter jhr. mr. A. F. de Savornin
Lohman heeft bij die gelegenheid een rede
uitgesproken, luidende ongeveer aldus
Om de beteekenis eener staatkundige
partij te begrijpeD, moet men, meer dan
haar programma's, de feiten raadplegen,
die tot haar ontstaan aanleiding gaven.
Daarom wensohen wij kortelijks de ge
schiedenis van onze partij na te gaau. Dit
zal tevens de beteekenis van ons program
in het licht stellen.
Groen van Prinsterer doorzag ten onzent
het scherpst de grondfout der revolutie,
n.l. de leer van het atheïsme van den Slaat
de losmaking van den band lussoben God
en den Staat. Dit moet op den duur leiden
tot ondergang van den Slaat.
Met hem waren niet alle Christenen
wel allen die dit verband tussohen gods
dienst en Siaat erkenden en de noodzake
lijkheid ervan inzagen.
De an tire v. party staat in zóóver, hoe
gering ook in omvang, boren alle andere
partijen zij pretendeert dat in een Christe
lijk land allen op dat standpunt moeten
staan. Vergeleken met dit fundamenteele
leerstuk zijn alle andere verschilpunten
ondergeschikt. De aDtirev. partij moet zeer
ruim zijn, daar zij omvat personen die op
gewichtige punten (b.v. vrijhandel, belas
ting) van inzicht verschillen. Indien een
groep in ons voik ons land aan een vreem
deling zou willen overleveren, zouden alle
nationalisten zich daartegen vereenigen,
totdat de groep verdwenen, althans mach
teloos geworden was. Zoo ook moet ver
dwijnen, althans machteloos worden ge
maakt, elke partij die het fundament onzer
staatsinstellingen ondermijnt. Eerst nadat
het fundament vaststaat, is uiteengaan
in partijen geoorloofd.
Met Groen gingen dus allen mee, wien
het om dit fundament te doen wasook
de R.-Katholieken, al zag Groen aanvanke
lijk hun verwantschap met hem op dit
punt minder duidelijk in.
Op praktisch terrein stelde Groen telkens
twee Shibboleth's op den voorgrond lo.
de Sonvereinileit Gods, dus reoht boven
machtautoriteit boven majoriteit2o. het
volksonderwijs op Christelijken grondslag.
t— In alle dingen Gods Woord als richt
snoer.
Toen mr Groen oud werd, verscheen ar
Kuyper, die de antirev. partij organiseerde.
Die georganiseerde partij omvatte dezelf
den, die ook Groens program omvatte. Zyn
program van beginselen verscheen, nadat
't op sommige punten gewijzigd was onder
teekend door prof. De Geer, prof. Gratama
en De Savornin Lohman, later alle drie
afgesneden.
In Ib89;90 werd in beginsel de school -
stryd, het hoofdshibbóleth van Groen be
slecht. Bet 2e punt was te doctrinair oin
als program voor 'n partij te kunnen dienen.
Ook voelde misschien dr K. daar minder
voor, daar hij aan majoriteit altijd groot ge
zag heeft toegekend, en steeds aandrong op
directen invloed der kiezers op de leden
der Staten-Generaal.
Kuyper ontwierp een ruim program.
Door de doleantie verloor hij bij velen
vertrouwen.
Na het aftreden van het Kabinet-Macksy
zocht hjj meer nog dan vroeger steun by
,de kleine luyden", een woord uiterst
geschikt om zand in de oogen te strooien.
Hij had behoefte aan veel kiezers en aan
veel beloften.
Dit was in zoover gevaarlijk, omdat die
vele kiezers en hun leiders de vraagstukken
van praktische politiek nog weinig hadden
doorgedachtzij liepen gevaar in de armen
te vallen van de Kerdyks e s.
Op den voorgrond Btelde dr K. nu het
Calvinisme, dat bij de massa hetzeif le be-
teekent als Gereformeerdhij beweerde
dat daaruit de oplossing van alle vraag
stukken kon werden afgeleid. De party-
organisatie werd geklonken aan 'n bindend
program, waarvan hy zelf de ontwerper
was, zyn persoonlijk blad gaf den pas aan
leder moest volgen zoodra wat hy had aan
gegeven in den vorm van een party besluit
was gegoten.
Nadat besloten was, dat ieder anti-revo
lutionair do kieswet-Tak bad aan te nemen,
werd elke tegenstander geplaatst in den
„conservatieven", a. w. z. verdachten hoek,
en de band tusschen „hat volk" en de „aris
tocraten", (mannen met 2 namen) doorge
sneden.
Zoo werd de scheuring door dr. K
zelf geprovocaerd en tot stand 'gebracht,
Wel erkende de leider later zyn fout.
en wees hij ^zelf op bet gevaar der
„democratische klippen". Maar de leiding
door één man, met zyn blad, bleef. Het
vertrouwen keerde niet terug. Zelfa een
ezel stoot zich geen tweemaal aan don-
zelfden steen
Zóó namen velen, die het vlaggenschip
verlieten, plaats in de „bootjss".
By die gelegenheid werd srreker ge
vraagd terug te kesren tot de Hervormde
Kerkdm zou hij als leider worden er
kend. Hy weigerde, en omdat hy voor
zich de vrijheid wilde die hy aan anderen
gunde, en omdat men dan in dezelfde
fout zou zyn vervallen als dr Kdie fei
telijk van zyna party een kerkelijke heeft
gemaakt, door het op den voorgrond stel
len van Gereformeerdheid en Calvinisme
In een der bootjes zat ook dr. Brons
veld toen deze bleek ten slotte een libe
raal te stellen boven een der rechtsche
groepen, dus ciat meer in te zien dat het
by de partijen rechts gaat om het fun
dament zelf van onze instellingen, verliet
by ons met zijne volgelingen. Zoo kwam
dr. De Visser m6t zyn vrienden van zelf
bj ons.
(Slot volgt.)
Gisting in Indië. Blijkens een uit Ns-
derlandsoh-Indië ontvangen telegram is
het bivak te Manggopoh (onderafdeeling
Loeboekbasoeng en Tikoe, afdeeling Pria
man, Padangeche Benedenlandeo) op dan
avond van 10 dezer overvallen. Onzerzijds
sneuvelde luit. Sparenburg en werden acht
inlandsehe fuseliers zwaar gewond. De
aanvallers lieten twee dooden achter.
Alahanpandjang is weder rustig. Ver
scheidene aanvallers op het biaak aldaar
zyn gearresteerd en de schuldige negri
vroeg in het openbaar plechtig vergiffenis.
Hierbij teekent de N. R. G. aan
Na al de gunstige berichten uit de Padang-
sche Bovenlanden nu een ongeluksbericht
uit de Padangsche Benedenlanden, waar het
tot dusver baast niet tot ernstig verzet met de
daad kwam. In de onderafdeeling Priaman is
een bivak overvallenIn de onderafdeeling
Loeboekbasoeng, openbaarde zich het eerst
ernstig verzet tegen de niehwe belastingen, zoo
dat het reeds den 25sten Maart noodzakelijk
werd geacht op verzoek van het civiel bestuur
een «ompagnie infanterie onder den kapitein
Boon derwaarts te zenden. Den 26sten Maart
werd die troepenafdeeling per Condor van de
gouvernementsmarine naar Tikoe vervoerd om
verder langs den bestaanden weg naar Loe
boekbasoeng te marcheeren. Een gerucht, dat
tevens in omloop was gebracht, dat de contro
leur van Loeboekbasoeng vermoord zou zijn,
bleek gelukkig uit de lucht gegrepenalleen
werd wel voor zeker gemeld, dat de bevolking
ongehoorzaam aan den toeankoe was. In de
eeiste helft van April moest een detachement
van de compagnie van kapitein Boon naar
Priaman gedetacheerd worden om den assistent
resident te steunen bij de regeling van een
ernstig geschil over de slachtbelasting. Het
scheen wel of het onmiddellijk zenden van
militaire hulp, de ongeregeldheden daar in
het begin gesmoord had, ten minste men ver
nam niet veel meer van die streken, totdat den
20sten Juni een telegram van onzen correspon
dent te Batavia ons kond deed, dat het bestuurs
hoofd van Priaman een stoomschip had verzocht
om de Europeesche gezinnen af te haler. Een
paar dagen later, den 23sten Juni, bracht een
door onzen correspondent te Batavia overge
seind officieel bericht de verklaring van dezen
ongunstigen keer in den toestand in Priaman.
Daar telt toch, zoo werd gemeld, de sekte der
satrija, een der Mohammedaanscbe geestelijke
broederschappen, talrijke aanhangers, die over
al tot verzet aanspoorden. Een telegrafisch be
richt in de Staatscourant deelde koitweg mede,
dat Priaman in verzet was. Uit de mailberich
ten bleek, dat o. a. bijna de geheele onderafdee-
hng Priaman en de laras Loeboekbasoeng in
de belasting was aangeslagen, maar dat er werd
gewerkt om de bevolking over te halen de
aanslagbiljetten niet in ontvangst te nemen en
de belasting niet te betalen. Het ligt voor de
hand, dat na al die ongunstige berichten, op
verschillende punten detachementen zijn gele
gerd om aan onze eischen kracht bij te zetten;
het door een dier afdeelingen bezet bivak is
nu overvallen.
De minister van buitenlanchche zaken
brengt in de Staatscourant ter kennis van
oelanghebbsnden, dat door de op 1 Januari
1908 in werking getreden Transvaalsche
wet tot beperking van de immigratie (1907J
net permit-stelsel voor de kolonie Trans-
>aal is afgeschaft. Personen die zich naar
la kolonie Transvaal vrenechen te begeven,
behoeven derhalve niet meer in het bezit te
zijn van een permithunne toelating aldaar
wordt geregeld door bovengenoemde wet,
waaromtrent nadere inlichtingen zyn te be
komen aan het departement van landbouw,
nijverheid en handel. Voor toelating in de
Oranjerivier Kolonie is het bazit- van een
permit nog vereischt. Personen die een
zoodanig stuk weDSchen te verkrijgen,
moeten zich wenden tot dsn kolonialen
secretaris of den dan kolonialen onder
secretaris, aangezien de permitkantoren te
Kaapstad, Port-Elisabeth, Oost-Londen en
Durban zijn opgeheven.
Middenstandscongres.
Op da dagorde vau bet op 29 en 30 Juli
».s. fe Dordrecht te houden 5e Nationaal
C ingres voor d6n Handeldrijvendea en
toduslrieelen Middenstand komt aiseeoig
nderwerp voor „de vakopleiding van den
middenstand".
Een reeks praeadviezen zijn daarover
reeds van de heeren dr. Bos, J. N. Hen-
irix, Frans Keulemans en dr.H.Lambrechts
verschenen, welke in druk aan de leden
van den Middenstandsbond zijn verzondeD.
De belangstelling in dit onderwerp is
buitengewoon groot, zoowel in midden-
standskringen als daarbuiten. Ook van
RegeeriDgswege wordt die belangstelling
getoond, daar de Minister van Landbouw,
Nijverheid en Handel het voornemen heeft
het congres persoonlijk bij te wonen en
bij eventueele verhindering zioh officieel
zal doen vertegenwoordigen.
De Belgische regeering heeft bericht
gezonden dat zij zioh op dit congres offi
cieel zal doen vertegenwoordigen en be
noemde daartoe professor Pyfferoan als
regeerings-vertegenwoordiger van België.
Examen Landmeter. De Minister van
Binnenl. Zaken brengt ter kennis van hen
die het examen van geëxamineerd en beëa-
digd landmeter wensehen ai te leggen, dat
zij zioh daartoe vóór 25 Augustus e.k.sehrif-
telijk bij het Depart, van Binnen). Zaken
moeten aanmelden. („Sf.-C*.")
Naar man aan „De Rott." meldt,
komt in den toestand van het lid der
Tweede Kamer den heer J. van Alphen
nog geen verandering. Z.Ed. lijdt veel
aao pijnen in het achterhoofd en den
nek, terwijl deze py'nen een algemeene
zwakte veroorzaken. De spraak wordt
zeer onduidelijk. Vooral de nachten- zijn
veelal zeer onrustig.
VoIgen3 medische verklaring is de ziekte
niet direct gevaarlijk, indien de pijnen
maar niet te lang aanhouden, dat ze de
krachten geheel sloopen.
De laatste jaren, vooral 's winters, was
de hee: Van Alphen veel behept met
rheumatische zenuwpijnen. Ook den laats-
ten winter moest hy gedurig zyn kamer
houden.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
UT Dl PROVINCIE.
Goes. Hedon is door dan keurmeester
voor de cocsuratie afgekeurd en onder poli
tietoezicht begraveneen koe toebehoojrende
aan den veehandelaar Dokx te Antwerpen.
Goes „Euphonifl" geeft Dinsdagavond
een volksconcert op de Qroote Markt.
Da gewone audiëntie v»n den Com
missars der Koningin in Zeeland zal Don
derdag 16 Juli a.s. om 2 uur n m. plaats
hebben.
Wolfaartsdijk. Znterdagmildag trok
ken de kinderen der Zondagsschool in op
tocht naar de weide van dhr J. Koert, waar
hun een feestje was bereid. Te ongeveer 2
uur werd het feest geopend door ds H. P.
Stegenga met het zingen van Ps. 68 10 en
gebed, waarna spr. het ontstaan en nut der
Zondagsschool, voorrecht en verplichting
der ouders ia d&t opzicht op duidelijke
wijze uiteen zette Daarna werd door dhr.
A. B ïenhabker een verbaal verteld, waarna
nog als spreker optrad ds Muller van Heiu-
kenszand met het, onderwerp: „Zieken".
Hij sprak over zoeken om te zoeken of zoe
ken om te vinden.
De kinderen werden onthaald op koek
jes, kersen enz. Eeo talrijke Eohara ouders
en belangstellenden woonden het feest bij,
en nadat ds Stegenga nog een slotwoord
gesproken had, en gezongen Gez. 43 1 6
en gedankt werd, keerden allen ruim vol
daan te ongeveer 5 uur huiswaarts.
Hoedekenskerke. Ia de gemeentc-
raadsvergadeiing van Vrijdag werd met
algemeene stemmen ingetrokken wegens
informaliteit het besluit van 1 Juni. waarby
me j. E J. Visser te Hoofdplaat is b9noetnd
tot onderwijzeres aan de openbare lagere
school en daarna dezelfde wederom be
noemd met 5 stemmen tegen 1 op m6j. J S.
Meyers te Wisca en 1 in blanco. Daarna
kwam ter tafel een voorstel van B. en VV.
tot het aangaan eener teldleening tot ver
nieuwing der beschoeiing a».o de haven,
vernieuwing der Kaai- en Moolsiraat en
veranderen van e6n gedeelte grintweg in
keiweg. Ds voorzitter zei dat de toestand
der beschoeiing aan de haven en van de
straat van af den Opril aan den voet der
haven tot aan den grintweg casr Kwaden-
damme van dien aardis, dat vernieuwing
noodzakelijk is, en dat dii de reden ia waar
om door B. en W. wordt voorgesteld deze
werken in het jaar 1909 te doen uitvoeren.
Daarom is den deskundige J. S. Kryiger,
alhier, opgedragen eene begrooting daar
van te maken en op diens advies werd er
nog aan toegevoegd de nit de straat ko
mende keien te gebruiken tot bestrating
van een gedeelte van den grintweg naar
's-Gravenpolder, aansluitende aan de be
staande bestrating.over een lengte van plm-
250 M. en ter breedte van 2,80 M. De ter
vergadering geroepen deskundige geeft
nog eenige technische inlichtingen. Van de
beide plannen ter vernieuwing van de
havenbeschooiing werd datgene gekozen,
waarby de nieuwe beschoeiing wordt ge
plaatst vóór de oude, zoodat het haven
plateau ongeveer 1 M. breeder wordt, ter
wijl met het oog op het havenverkeer de
oude beschoeiing dan blyft bestaan, tot de
nieuwe (behalve de verankering) gereed is,
de raming bedraagt f 5560.
Wat de straatvernieuwing betreft is het
do vraag of de vernieuwing zal geschieden
met quenastkeien of scoriae briks. Na
eenige discussie werd met 4 tegen 3 stem
men uitgemaakt dat het werk zal geschie
den met quenastkeien de raming daarvan
bedraagt f 7350. Ook met het gebruik der
uitkomende keien voor gedeeltelijke be
strating van den grintweg naar 's Graven
polder, tot een raming van f J20 vereenigt
de raad zich. Het totaal bedrag der raming
is mitsdien f 13630 en werd met algemeene
stemmen besloten daarvoor in 1909 eene
geldleening aan to gaan van hoogstens
f 14.000 tegen 'n rente van hoogstens 5 pCt
met een jaarlyksche aflossing van minstens
f 500, waarmede zal worden aangevangen
nadat de nog bestaande geldleeningen zul
len zyn afgelost, alles behoudens goedkeu
van Gedep. Staten. Bij de daarop gevolgde
rondvraag vroeg de heer Van der Linde of
het niet wenechslijk zou zijn het gras
groeiende aan den dijk laDgs het haven-
pleteau om te hooien te verboopen. Alge
meen werd de weofchelykbeid daarvan be
aamd en B. en W. daartoe gemachtigd,
waarna de vergadering ges'oten werd.
Bij de directe belastingen, iuvoer-
richtsn en accijnzen zyn verplaatst do
bommiezen 2oklasseW. A Osnewaarde "an
Rucphen naar Kaatsheuvel; J. de Giange
van Euijbergen naar Eilewoutsdyk en de
kommies 3e klasse J. -L Geluk van Roosen
daal naar St. Maartensdijk.
De kiesvereeniging „Gemeentebe
lang" te Zierikzee beeft candidaat gesteld
voor den gemeenteraad de heer mr. D. En-
gelb6rts, officier van justitie, candidaat der
antirevolutionairen.
Ia de St. Crt. ni. 161 zijn opgenomen
te kou. goedgekeurde wijzigingen in de
ooriohtiogeakte van de N. V. Zeeuwsche
Hypotheekbank te Middelburg en de nader
seregeide klaringsdieost te Hansweert.
Bedoelde dienst treedt 3 Augustus a.s. in
werking.
Vrijdagavond en Zaterdagmorgen
constateerde men, dat de olielaag,drijvende
in den welput van P. J. K. te Arnemuiden
weder belangrijk was toegenomen. Eecigen
ijT voor die toeneming verspreidde hst
welwater 'd bijzonder onaangenamen geur.
(M. V.)
Met ingang van 1 Aug. zyn verplaatst
•la Rijks-ambtenaars J J. Geluk van Roo
sendaal naar St.Maartensdijk,en J. van Zon
van St. Maartensdijk naar Etten-Leur.
Vrijdag is door de gemrente-politie
'e Neuzen gearresteerd zekere J. J. v. A
tïö indertijd door de rechtbank te Middel
burg wegens een vechtpartij te Sas van
Gint tot 3 maanden gevangenisstraf is
-eroordeeld. Hij werd heden naar Middel
burg getransporteerd.
Door den Minister van Waterstaat
zijn de volgende studenten der Technische
Hoogesohool gedurende 10 Juli tot en met
9 September 1908 benoemd tot buitenge
woon opzichterJ. van der Meuten en
A. G. Verhoeven, bij de werken tot ver
betering van het kanaal van Gent naar
Terneuzen bedoeld bjj de wetten van 29
Januari 1897 en van 14 Juli 1903, en A.
C. Kolff en H. L. Swart bij verschillende
werken van hel kanaal door Zuid-Beve-
laad, voornamelijk bij die volgens bestek
no. 2C5, dienst 19071908, wegens de
uitvoering van voorzieningen aan desehut-
kolkmuren en het stortbed in de schut-
kolk aan de groote schutsluis te Hacsweert.
Te Renesse zijn tot leden van den
gemeenteraad gekozen de heeren W. F.
del Campo en R. Steur Jansz., de eerste
aftredend, de laatste in plaats van den
heer R. Steur Jaosz.
Door het hoofdbestuur der sehippers-
vereeniging Schuttevaer is een adres ver
zonden aan den Minister van Marine, met
verzoek wel te willen bevorderen, dat bin
nen Diet te langen tijd tot opruiming van de
in 'l Brouwershavensche gal gelegen wrak
ken Alverton, Rotte en Reval worde over
gegaan.
Heirtkenszand. Zaterdag hield de sehiet-
vereeniging „Nimrod" alhier, haren schiet
wedstrijd, waaraan door tien vtres uigingen
werd deelgenomen. De uitslag is als volgt
Korpswedstrijd, snelvuur op vallende
kopschijven Man 10 patr.le med. „Pro
Patria" Nisse prod, per ireffer 62'/2 aantal
trefiers 24 2e med. „Nooit Terug" 's Heer
Hendrikskinderen prod, per treffer 115
3a med. „Nimrod" HeiukeDszacd prod, per
treffer 123%. De burgemeester reikte met
een toepasselijk woord deze medailles uit,
de hoop uitsprekende, dat alle weerbaar-
heidsvereen. met moed op den ingeslagen
weg mogen voortgaan. De voorzitter van
„Nimrod" dankte dbr. burgemeester voor
zijn goede wensohen en verder san allen
die hebben medegewerkt tot het welslagen
van dezen wedstrijd.
