NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 238. 1908
22e Jaargang,
HISTORISCH
Vrijdag 10 Juli.
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te
Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Snippers uit de oude doos,
Het gebed in de Kazerne.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
yiMWWKaBmwsMgmf
DE UNIE
.,Een schooi met den Bijbel''.
Collecte ran 3 Augustus.
Aan de Correspondenten en Besturen
van de Locale Comiiét voor het Volkspeti
tionnement, is de volgende oproep gezon
den
Mannen Broeders
Zoo is dan da dertigste Agustus- of Unie-
Colleotie in aantocht I Zullen wij veel
woorden gebruiken om U op te wekken om
brj vernieuwing of voor het eerst die Collec
te op U te nemen Immers, dat beboeftniet.
Uw ijver, uwe trouw en uwe toewijding
staan ons borg, dat Gij naar bet oogeoblik
verlangt, waarop door U de vriendeD wor
den bijeengeroepen om met heil de zaken
te regelen, die op het houden dezer Collecte
betrekking hebben. HoohteD er zioh bezwa
ren opdoen, vertrouwt dan op Hem, die tot
heden getoond heeft een welbehagen te
hebben in onze Jaarcolleote voor de Seho-
len met den Bijbel. Waren er Correspon
denten, die het vorige jaar, om verschillen
de redenen, geen Unie Collecte konden
doen houdeD, wij twijfelen er niet aan of
zij zullen dit jaar met verdubbelden ijver
dat werk der dienende liefde weer aanvaar
den. Voor een Unieblaadje is gerorgd.
Eenige duizenden exemplaren liggen ter
verspreiding gereed. Vraagt ze intijds aan
en doet ze huis aan huis bij uw Locaal-Oo-
mité verspreiden. Niemand mag onkundig
blijven van de Tede», waarom wij een
Sohool met den Bijbel voor onze kinderen
verlangen en voor die Sohool een gave der
liefde en der dankbaarheid vragen. God
geveU met blijmoedigheid de Oogstmaand
tegen te gaan. Smeekt Hem om een zegen
op onze Colleote en laat haar zoo mogelijk
door eene ure des gebeds voorafgaan. En
God van den Hemel, die een Hoorder ia des
gebeds, zal ons bekraohtigen in bet houden
der Dertigste jaarcolleote voor de Scholen
met den Bijbel.
De oproep is geteekend door het be
stuur der Unie „Een School met den
Bijbel", Baron Schimmelpenninck van der
Ojje van Hoevelaken, te Hoevelaken, Voor
zitter. Mr. T. P. Baron Mackay te 's-Gra-
venhage, Penningmeester. Ds. A. de Geus,
te De Lemmer, Assessor (2de Voorzitter)
J. S. F. van Hoogstraten, te Arnhem, As-
282
FEUILLETON
DOOR
S C A L DIg.
St. Anna ter Muiden.
IV.
Het trotsohe Godshuis,dat voorbeen zijne
tinnen en zijn torentrans zoo statig ten
hemel verhief, was na de Spaansche over-
heersehing niet meer herkenbaar. Het was
van alles beroofd en in een puinhoop her
schapen.
Terwijl de 16e eeuw wegstierf, had het
zijn kroon niet alleen, maar zijn bestaan
bijna afgelegd, en, hoewel hersteld, is het
zóó sohoon als weleer niet weder nitzijn
val opgestaan. Alleen de toren was der
oorlogsvernieling, der plundering ont
komen, doeh waarschijnlijk van zijn top
beroofd en tot zijne tegenwoordige hoogte
afgeknot.
Blootgesteld aan de vijandelijke kogels
uit de belegerde vesting in de nabijheid
en door de vlammen geteisterd, waren de
vier kruisvleugels ingestort en één der ge
welven van den toren was ingevallen.
Toen zich, zooals wij later hooren zullen,
de Roomsche godsdienst hier weder ves
tigde, was men er op bedaeht, om een en
ander te herstellen, en naar hare behoeften
in te richten.
Na de invoering der hervorming moest
de gemeente zieh nog een halve eeuw met
dit bedehuis behelpen^maar eindelijk onder
den dienst van ds. Wilsens, den zesden
leeraar, werden er pogingen in 't werk
gesteld 'n nieuw kerkgebouw te verkrijgen.
Gwté verplichting heeft de gemeente
ssssor. W. Hovy, te Amsterdam. L de
Vries Hznte Groningen. J. Oerlemans,
te Drongelen. Mr. C. Lucasse, te Goes.
H. Pollema, te Sneek. D. Wynbeek, te
Watergraafsmeer. Mr. J. J. de Waal
Malefijt J.Hzn-, te Utrecht. Ds. K. K.
Troost, te Naaldwijk. R. Derksen, te Zeist
(Heereustrsat 38), Secretaris.
Van het „bidden" in de kazerne verne
men we verschillende geruehteD. Waar
het strikt gehandhaafd wordt, gaat het
uitstekend, en bevordert het een orde, die
tot heden nooit aan de tafel van den sol
daat werd waargenomen.
Waar de strikte handhaving ontbreekt,
is er iets pijnlijks in en komt de wensch
bij den ernstig denkende op„Ooh, dat
hel maar weer ware als in de vorige
dagen 1"
Zoo is bet nu eenmaal in bet leger.
Van tweeën een dient het te zijn, geen
wetten of wetteD, die tot het uiterste
worden gehandhaafd.
Alles wat slonst, wat onzeker is, werkt
uiterBt cadeelig. 't Is jammer dat men dit
niet inziet. Eeu goed paard kan bedorven
worden, als het te'keDs wordt bereden
door een aoder.
Als vandaag de sporen diep worden
ingedrukt en morgen de beenen als vaat
doeken Jangs de flanken sliogereD, zal het
trouwe dier lastig en onzeker worden.
Zoo ook iD het leger. Twee staaltjes in
één kazerneVandaag is er orde en stilte
bij het gebed, waut het geschiedt onder
toezieht van een luitenant, die in alles
orde wil hebben, onverschillig of hij het
voor zichzelf goed- of afkeurt. Het g^bed
is afgeloopen. Een lummel, die eens wil
doen hooren, dat hij tot den beschaafden
stand behoort, en best met de varkens
kon middagmalen, zegt't Lijkt hier wel
een school met den bijbel. De lummel krijgt
een welverdienden uitbrander van den
luitenant en komt in zijn eigen tot de
conclusie, dat die luitenant wat achterlijk
is, maar houdt dit wijselijk voor zieh.
Morgen een luitenant die meent, dat hij
meer eerbied verdient dan God. Hij komt
binnen op het oogenblik, dat de iijd van
aan dezen leeraar, uit hooide zijner krach
tige medewerking, tot de stichting van de
tegenwoordige kerk.
Het schijnt, dat men aan de oprichting
van een geschikt gebouw niet met ernst
gedacht heeft, zoolang de dubbelzinnige
toestand aanhield, waarin deze gewesten
verkeerden tegenover Spanje. De Munster-
sche vrede, gesloten 30 Jan. 1648, welke
den 10 Juni door een algemeenen dankdag
in ons Vaderland geheiligd werd, deed dien
toestand ophouden.
Wat was natuurlijker dan dat men nu,
met vaslen blik, begon uit te zien, naar het
bezit eener vergaderplaats, san de behoef
ten beantwoordende
De 12 Oot. van het volgende jaar wendde
ds. Wilsens zioh, namens den kerkeraad,
tot den Magistraat om hulp en voorlichting,
waarop door dit college, bij missive van
14 dito geantwoord werd, dat de kerke
raad machtiging verkreeg, eene collecte
onder de ingezetenen te houden, en werd
er goed gevonden, dat men bij de Staten
Generaal een verzoek zou indienen eene
dergelijke collecte in alle gewesten te
organiseeren.
Tot dat einde zouden naar Den Haag
vertrekken ds. Wilsens en de griffier der
stad, Johan van Dorth. Of deze deputatie
werkelijk daarheen vertrok en haar ver
zoek toegestemd is, blijkt niet. Het laatste
is waarschijnlijk uit een nog voorhanden
zijnd stuk, waaruit het tevens begrijpelijk
wordt, waarom de zaak van den kerkbouw
gerust heeft tot 1653, n m. wegens den in
1650 voorgevallen zwaren brand en den in
1653 hoogen watervloed.
Het bedrag dezer collecte was echter
niet voldoende om het werk te beginnen,
waarom de Magistraat aan Nicolaes de
het gebed verstreken is. Samenloop van
omstandigheden I Op het oogenblik dat
men dus moest roepen: In orde 1 zegt de
korporaalGa je gang maar.
De luitenant, niet wetend dat het woord
van den korporaal betrekking heeft op het
gebed, komt vloekend op den korporaal af
en vraagt verantwoording.
De korporaal geeft lioht over het
geval.
Nu komi er, omdat de luitenant niet meer
kan uitvallen tegen den korporaal, een uit
val van zijne zijde tegen het gebed, aóó
grof, dat geen zetter het zou willen zetten,
waarom wij het ook niet schrijven maar
wat den roan, die den vorigen dag had ge
zegd 7 Lijkt hier wel een school met den
bijbeltot de overtuiging brengt, dat deze
luitenant een zeer beschaafd mensoh is, wat
hem weer eenige hoop geeft voor de toe
komst, die een collegiaal verkeer met var-
keDs en dergelijk gedierte voorspelt.
Als het zóó gast, gaat het niet goed.
Het gebed moet worden aangemerkt als
een heilige verrichting, zoo niet, dan wordt
het Godonteerend.
Wij gelooven.dat dedroeve wijze waarop,
onder het toekomstig kader, met het gebed
aan tafel wordt omgesprongen, mede een
van de oorzaken is van den weiDigeD ernst,
die zioh onder het kader openbaart. Waar
men het zwijgend doet, is hst een opstaan
en eeu zitten gaan, waarbij de tijd ont
breekt om zieh voor het gebed te stemmen.
De enkeüngeD, die dan ook nog bidden,
doen het in die paar seconden, die er voor
zijn bestemd, niet maar later als de anderen
reeds zijn begonnen te eten.
Een dergelijk officieel gebed dret kwaad.
W aar men het gebed luide voorleest,
hangt bet veel af van den korporaal, die
het verricht, maar in de meeste gevallen
wordt het oneerbiedig enonverstaan baar af
gerammeld.
Op den inhoud van het gebed worden
allerlei droeve variaties gemaakt. Het Lief
derijk God en Vader, waarmee het gebed
aanvangt, heet b.v.Liederlijk gort en water
enz. Men eet n.l. gort in water gekookt.
Zoo iets is nu wel niet steeds te voorko
men j maar de geringe eerbied bij 't gebed
is zeker een van de eerste oorzaken.
Het gebed zelf is voorts pasklaar ge-
Puyt, kerkmeester, bij missive van 21 Mei,
vrijheid ivgaf, bij het armen weeshuis te
8luis, eene leening te sluiten groot 100
Pd. Vis, en daarvoren te verbinden en
wettelyck bypoteqneren alle de voorss.
Kerckegoederen en speeialyck de nombre
van ses gemeten vijf en negentich roeden
iants, gelegen in Briexpolder gebruyekt
wordende by Barlhs Pauwels.
Aan deze bemoeiingen heeft dus het
tegenwoordig kerkgebouw, aan de Z. zij de
van den toren opgetrokken, zijn ontstaan
te danken.
Van de eerate-steenlegging geeft ds.
Wilsens het volgende verslag, door hem
in het actenboek ingeschreven„Anno
1653 door het beleyt van Predicant Abra
ham Wtlsens en dbeer Burgmr. Nicolaes
de Fuift in 't jaar 1653 is gebouwt de nieuwe
Kereke, van welckers fundamenten Teerste
steen gelecht heeft Pieter Wilsens, ouwste
gone van Predicant, de tweede Johannes
Wilsens, alsdoen de jonghste sone, d'eene
ouwt ruim 10 jaeren, d'ander ruim 4
jaeren. En dit ia van hu* gedaen op den
23 Mey 1653, 's namiddaghs op een vry
dag omtrent ten 4 uyren, gelyck eulcks
oock te sien is in seecker jgebacken ge-
schiidert glas geset in nieuwe kereke
onder het wapen van Predicant mr. Abra
ham Wilsens.
In geen archief, noch burgerlijk, noch
kerkelijk, vinden wij aangeteekend wan
neer het gebouw voltooid is en voor den
dienst het eerst is gebezigd geworden.
In 1868 werd het belangrijk hersteld
en den 11 Maart 1869 ingewijd door ds.
Janssen met eene leerrede over Ps. 845a.
Bezoeken wij het gebouw, dan vinden
wij er niets in, wat ons opmerkenswaard
voorkomt dan alleen het orgel- Dit werd,
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
maakt voor jood, heiden en christen en dus
'voor geen van allen bruikbaar.
Flier is het: „Liefderijk God en Vader.
z/Wij naderen voor Uw heilig aangezicht
z/met eerbied en dankbaarheid, voor dewel-
/daden, die Gij ons bewijst, bovon zoo-
//veleu. öy waart weder met ons dezen
//nacht en Uw goedheid schenkt ons dezen
//morgen wat wij behoeven. U loven wy
z/met hart en mond. Laat ons gedrag aan
z/de dure verplichting.die we aan U hebben
//beantwoorden. Stel ons met ijver en trouw
„aan het dagweik, waartoe wij gercepen
//worden en doe ons geen oogenbhk verge
nten, dat wij voor al ons doen en laten aan
z/U verantwoordelijk zijn. Dan moge Uw
wzegen rusten op ons en allen die U kennen
„en worde ons geluk voor ty'd en eeuwig-
z/heid bevestigd".
Leg daar nu nasst het heilige gebed wat
Jezus ons beval te bidden, en zie eens het
droeve contrast.
De inhoud doet ons denken aau het twee
tal jammerlijke rijmpjes,die achter de psal
men staaD, en die christenouders hunne
arme kinderen voor en na het eten laten
//Opzeggen".Hoe men er wel toe is gekomen
om deze prullen achter de heilige psalmen
te plaatsvn
Genoeg- Het zou zeer wenscbslyk zijn,
dat een vaardige pen, van een godvreezend
man, eens iets ting schrijven over onze
tafelgebeien en men onze kazerne superi
euren eens een vriendelijk onderbond vroeg
over het gebed in de kazerne en hen wat
terecht hielp. De Nederl Krijgsman.
9 Juli 1908.
Een ernstige misdaad.
De heer Thomson wees in de Tweede
Kamsr op het fait, dat de leerlingen vnn
den Hoofdcursus te Kampen te weelderig
leven en dat zij groote schulden makeD. Da
minister erkeude dat feit en merkte op, dat
de oorzaak voor een groot deel ligt bij de
leveranciers, die te veel crediet verieenen.
Als er geen verandering kwam, zon de mi
nister er aan deDken den hoofdcursus te
verplaatsen.
Het Handelsblad gaf enkele feiten, die
een schril licht werpen op den ernstigsn
misstand, die hier werd aangeroerd. De
leveranciers zijn wel degelijk medeschul-
in 1871, als nieuw gebouwd door Gebr.
Knipscheer van Amsterdam, 't werd tot
zijne bestemming in gebruik genomen den
10 Dee. van genoemd jaar, mede door
ds. Janssen met Ps. 38 2 en 3.
Over de kerk sprekende, gaan wij, als
van zelf, in onze gedachten tot dien tijd
terug, toen ook te St. Anna voor het eerst
n& de Hervorming de «nieuwe leer" ver
kondigd werd.
De reuzenmaoht van Spanje vermooht
niet, den kraohtigen geest onzer vaderen
te onderdrukken. Uit dwinglandij ontwik
kelde zioh bij roomsoh en onroomseh een
algemeene tegenstand. Brielle, Vlissingen
en meer andere steden werden door de
Staatsohen bemachtigd Ah:a verliet het
land en de Gentsche Pacificatie werd ge
sloten 8 Nov. 1575, gevolgd door dien
van den Godsdienstvrede den 22 Juli 1578.
Onder dit alles ging de Hervorming met
reuzenschreden voort en hield hij ook te
Mude denzelfden gang als elders in Vlaan
deren, en werd er de nieuwe leer in Maart
1578 in 't openbaar uitgeoefend. Drie
maanden na bare hervatting, in Juni, was
zij zelfs te Gent de heersehende geworden.
Den 10 Nov. 1578 werd te Mude, op
last van Kerkmeesters en Magistraat het
zilverwerk der kerk verkocht, 't welk in
1579 werd voortgezet. Hetzelfde vond
juist op dien zelfden tijd te Brugge plaats.
A'óór dat de openbare eeredienst veran
derd en do eerste predieatie in het kerk
gebouw geBohied was, kunnen wij de
Hervorming te Mude niet als gevestigd
beschouwen.
De notulen van den Sluischen kerkeraad
zeggen ons, dat op den eereten Jan. 1580
de eerste leerrede te Mude werd gehouden
door ds. Johs. Archerius van Sluis.
dig. Zy „borgou" msar, in d9 hoop dat gllea
later terug wordt betaiild. Ja, zij werken
dat sehuldenmakeu in de hand. Het Hdbl.
vertelt, hoe een leerling een onbetaald rij
wiel had iets wat verboden was. De win
kelier had echter esn quitantie geschreven
voor het geheele bedrag, maar de leerling
raoeBt beloven later alles te betalen. Een
boekhandelaar zei soms tot de leerlingen,
die bij hem in't krijt stoDden, en die kwa
men om te betalen „het heeft geen baast
denk er aan, het is spoedig kermis en dan
bur,t ge je geld wel gebruiken j later hoor 1
Het is volgens het Ilbld gebeurd, dat
jongelui manden champagne op hun kamtr
hadden. En het blad zegt
Zoo wordt van mecig jong officier de vreugd*
van den eindelijk verworven rang bijna te niet
gedaan. De winkelier weet wel dat later alles
terecht komt hoe dat is zijn zorg niet en
werd al een joDgmensch van den Hoofdcursus
verwijderd of stierf een schuldenaar, de jongelui
betaalden zijn tekort onder elkaar.
Maar waar dit alles bij de officieren van den
Hoofdcursus niet onbekend mag geacht worden,
is het geoorloofd verbazing uit te spreken over
het feit, dat nooit iets gedaan is, om aan dien toe
stand een einde te maken. De concurrentie was
een der machtigste factoren die de leveranciers
tot hun practijken bracht. Het is letterlijk onge
looflijk hoe de jongelui bij hun intrede in den
Hoofdcursus bes'ormd worden met aanbiedin
gen, de eene al verleidelijker dan de andere. F.n
hoe gemakkelijk valt het zulke jonge menscheu
ovet te halen tot het doen van bestellingen, in
een tijd dat ze zich gouden bergen van de toe
komst droomen.
De waarschuwende woorden van den Minister,
dat het wel eens zou kunnen gebeuren, dat de
inrichting naar elders verplaatst werd, zouden
doen vermoeden dat het kwaad alleen door
Kamper leveranciers wordt bedreven. Dit is een
vergissing. In Amsterdam, in Breda, en elders
wonen ze ook en de hoofdschuldigen mo et men
zelfs bu.ten Kampen zoeken.
De hier meegedeelde feiten zijn enkele jaren
geleden voorgekomen; uit de bespreking in de
Tweede Kamer blijkt wel, dat er sedert niet veel
is veranderd.
Wi,i voegen aan dit alles deze vraag toe
is buiten het leger, is in het gewone maat-
schappelijke leven de toestand niet vaak
evenzoo
Hoevele studenten verlaten niet met groots
schulden bezwaard de akademie Hoevee
leveranciers borgen maar, geven aan onna-
Na deze eerste predieatie stelde men
aldra pogingen ia bet werk em een vasten
leeraar te verkrijgen. Aanvankelijk was dit
van geen gevolg, doch eindelijk, den 17
Juni 1581, slaagde men er in,wijl Balthasar
van Dijcke, pred. te Knokken, beloofde om
de andere week te zullen overkomen om de
gemeente voor te gaan.
Deze nam op die wijze (jan dienst waar
tot Jan. 1582, toen hij opgevolgd werd door
Pieter Wante, den vader van Daniël, ons be
kend van St. Kruis, en deze, op zijn beurt
door Joh. IJ eerman, mede een oude kennis
van ons te Groede. lJserman predikte van
1 Oct. 1582 tot 31 Mei 1583.
Na hem schijnt te St. Annaniet meer, al
thans niet meer geregeld, de dienst waar
genomen te zjjn. Zeer kort nó dit tijdstip
vluchtten vele inwoners naar Sluis, Brugge
en elders en lieten hunne woonplaatsen ont
volkt achter, om bezet te worden door de
legerbenden van den geweldigenSpajy'uard.
Het grootste gedeelte van Vlaanderen ging
toen vervolgens door verovering aan den
vijand over en werd de R. K&th. Éeredienat
te St. Anna weder hersteld.
Pastoor van Holle, die zelfs in den bloei
der Hervorming zijn Mude niet verlaten
had, ontmoeten wij aldra weder na de om-
keering van zaken hij moet echter gestor
ven zyn dó, 1594 of vóór 1597. Als laatste
pastoor komt ons, den 1 Oct. 1602, voor Jan
Boone.
Een nieuw en heugelijk tijdvak, daagde
voor de Hervormden, toen Prins Maurits,op
19 Aug. 1604, Sluis \eroverde. Eirdelijk
werd ook Mudein 1611,weder bij de Staten
ingelijfd en keerden de ingezetenen weder
naar hunne haardsteden terug.
Wordt veroolyd.j