NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
enslliode
No. 221. 1908.
Zaterdag 20 Juni.
22e Ja
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
met Augustus
nstbode
VERVENNE,
K).
VERS6HIJNT ZESMAAL PER WEEK
JONGE-VERWEST,
Goes
Zij, die zich met 1 Juli a. s. op ons
blad aboimeeren, out va» gen bet tot
aan dien datum gratis.
FEUILLETON
Snippers uit de oude doos.
P. D'HUU, te SVlïddaiburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËM
Uit de Eerste Kamer.
Uit de Tweede Kamer.
ÏVBG? ra
t Juii
Kruiningen,
ROTTERDAM.
r. Middelb.
v. Rott.
9,30
9,30
8.45
9,30
8,45
9,30
8.4-5
8,45
9,30
8,45
9,30
9,30
8,45
9,30
8,45
I- ZIERIKZEF.
Van Zierikzee.
jd. 19 7,30 3,—
er. 20 7,30 3,—
id. 21 6,30 7,—
au. 22 7,30 3,—
23 7,30 3,—
ien.24 7,30 3,
ad. 25 6,30 3,—
jd. 26 7,30 3,—
er. 27 7,30 3,—
id. 28 6,30 5,30
an. 29 7,30 3,
is. 30 7,30 3,—
„SCHELDE".
ad. 25 8,30 9,30
jd. 26 9,— 10,30
;er.2710,11,—
id. 2810,30 11,—
an. 2911,— 12,—
as. 30 6,30 12,—
ihter een datum is
it tweede getal ia
of Spoortyd.
3,23rl 6,15d)
3,50c) 6,45
4,45
6,15d) h)
na het vertrek van
Neuzen vm. 8,30
ns, Borsselen en
fcns, Borsselen en
10,25 uit Neuzen
ni—31 Aug.
eerdalen op de
damp de straten
van verblindend
;rg verschijnen,
>r een donderen-
is iets levendiger
eneden gekomen,
en als ze in hun
ister bijeenzitten,
itte lichtgolf door
s gevolgd te wor-
slag. „Oh, der
en de vensterko-
heeft een tele-
ie naastbijzijnde
dit donderend la-
het Duitsche ge-
3 overal gesloten,
in slapen, komen
:n Poolsch me:sje
gen eD, gehuld in
eneden.
ten haar vaart en
ioken zit zo,nauw
deken. Detele-
nken schetterend
d neer.
sder, !t is alsof 't
st wordt. Maar
lemlicht ziet men
kleire, zwarte
lken donderslag
Ufluiten, de ram-
e treiulokomotie-
:e ryen waggons
le groote reie-
het westen afge-
re lokomotieven
sbracht. Bij het
ichtwagens af en
ien torsen krach-
kisten en zakken
in da heldere
>ene bergruf gei
3n klenre»' in het
N. R. C,
w- O
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,23.
Enkele nummers0,02c.
UITGAVE DER FIRMA
j
Zoekt een auderesi
Ieder der onzen, die er van las, ver
heugde zich zeer zeker over den uitslag der
gemeenteraadsverkiezingen te Utrecht. De
Uttii.-tclijke partijen behaalden een niet
onbelangrijk succes. Links had alles samen
gespannen. LiberaleD, vrijzinnig-demoera
ten, socialisten en Christelijk-histor.sohen
(n.l. de fraotie-dr. Bronsveld) deden hun
uiterste best, doch hetoverwinniDgsvaaudel
mocht met dankbaarheid op rechtsohen
bodem worden geplant.
Hieraan merken we le. dat de Brons-
veldianen als politiek partijtje nog leven;
2e. dat ze steeds verder in hunne negatieve
moeras wegzonken, waar ze zioh nu reeds
willens en wetens in het gezelschap der
roode revolutiekinderen bebinden.
Nu heb ik wei eens gelezen, dat op de
"vergadering dezer Bronsveldianen, die nog
nooit anders tot resultaat haddon dan steun-
verleening aan de liberalen, Gods Woord
gelezen werd. Ik zou wel eens willen weten,
of dit nog 't geval is. Ik kan 't haast niet
gelooven, lettende op hunne vijandsohap
tegen de Christelijke groepen. Wie zijn
toch de leden van dezen ouden Christeiijk-
historisohen kiezersbond Wat is dat voor
volkje Zijn dat nu werkelijk mensohen
met Christelijke gronddenkbeelden en
Christelijke idealen P Welke houding zullen
ze straks aannemen tegenover het nog
samen te stellenantirevolutionairgomeente-
program P Wat zullen zij voor houding aan
nemen tegen menige daarin voorkomende
paragraaf, die zoo geheel en al zal blijken
uit het Christelijk beginsel te zijn voort
gevloeid Wat willen deze mensohen P Waf
zoeken ze? Wat begeeren zeP Niemand,
die 't weet. Weten zij 'tzelf?
Zou 't voor hen niet geraden zijn, zoo
vroegen wij ons af, nu hunne vijandsohap
tegen de Christelijke partijen zoo dwaas-
fanatiek bieek te zijn, nu 't wel niet anders
kan, of ze hebben in dietriot.B te Utrecht
hunne stem uitgebracht op den sooiaiisi
271
DOOR
S C A L DIS.
Noordgouwe.
I.
Zeer gemakkelijk is het voor ons dit
maal de naamsafleiding van dit dorpje
na te gaan. Noordgouwe draagt n.m, den
naam naar den stroom: de Golde of de
Gauwe, vroeger Schouwen van Dreischor,
toen een afzonderlijk eiland, en Duiveland
scheidende.
In dien stroom, waardoor zooals wij
reeds bij de belegering van Zierïkzee ge
zien hebben in 1304 de Vlaamsche
vloot naar de stad zeilde en 't bekende zee
gevecht plaats had, slikten daarna zulke
groote schorren aan, dat reeds in 1318
hieromstreeks indijkingen plaats hadden.
Den 28 Mei 1374 verkocht hertog
Albrecht aan Willem de Hont, Wittelensz.
een gors of slijk, om te bedijken en den
27 Juli van 't zelfde jaar gaf Jan van
Chatillon, graaf van Blois en eigenaar van
Dreischor aan denzelfden de Hont, zijn
rentmeester in Zeeland, een gors, tusschen
Oud-Dreischor en Schouwen ter indijking.
Bij den uitgiftbrief daarvan, verleden te
Schoonhoven, des Woensdags na St. Adolf s-
dag, werd door den Graaf voor zich be
dongen het vijfde geinet lands, de elfde
schoof van het gewas en het tiende lam
Spoedig werd deze bezitting nog uit
gebreid, daar genoemde Hertog in Febr.
1398 aan Filips en Wittele de Hont opnieuw
ambachten tussohen Dreischor en Schouwen
verkocht.
Deze gronden werden toen Noordgouwe
De Haan tegenover den antirevolutionair
Frijlink, hunnen naam te veranderen en
zichzelf niet meer als Christelijk en histo
risch te betitelen, of anders den kiezersbond
te ontbinden en het volkje bij de liberale
kiesveresniginfi.en onder dak to brengen
Weet ook iemand een kenmerkende»
naam of anders een goed plan
Als ik wel ingelicht ben, i.a dr Bronsveld
zelf reeds lid van een oud-liberale politieke
vereeniging.
Toch is heel deze zaak en alles wat bier-
mee samenhangt of min of meer overeen
komt, o zoo droevig. Allen die deu Christus
eeren moesten schouder aan schouder staan
tegen ongeloof, zedeloosheid, drankzucht
en zoo heel ve6l meer, dat ons volksleven
verkankert. Marx riep eens „Proletariërs
aller landen vereenïgt n!" Wij mogen elkaar
wel toeroepen: «Christenen, weesttrouw,
moedig en eensgezind, en God wil u leiden
van kracht tot kracht !i' A. PRINS.
19 Juni 1908.
De berichten uit de Padangsche Boven
landen (Sumatra's Westkust) waarop wij
in ons vorig no de aandacht vestigden, zyn
van ernstiger aard dan w^ vermoedden.
Er zyn teekenen aanwezig dat 't minder
een verzet tegen belastinginvoering dao
wel een heilige krijg is. Immers als ten
doode gcwijden, in witte klebderon ge
stoken, komende uit hunne moskeeën,
trokken de bewoners van Oud-Agam, zoo
mannen als vrouwen, met ware doodsver
achting klewang-aan vallend op onze met
repeteergeweren bewapende beroepssolda
ten in, wat aan 90 hunner het leven kostte.
Een telegram, gister aan de regeericg
in het moederland geseind, teekent in zijn
kortheid wel eenigszins het kritieke van
den toestand.
Het luidt
De panghoeloe kapala van Boengatandjoeng
is vermoord.
In den nacht van 16 op 17 dezer is getracht
het bivak te Pital in de laras Boengatandjoeng
te verrassen.
De bevolking van Belolo aan het meer van
Singkarah is in onrust.
Bij een gevecht te Roembai zijn onzerzijds
twee minderen licht gewond en bekwam de
bevolking vijftien dooden.
genoemd, in tegenstelling van een ander
deel van de Gouwedat bij Z.Zee, tussohen
Schouwen en Duiveland heen liep en de
Zuid Gouive heette. Deze beide indijkingen
gaven aanleiding tot eene verdeeling van
Noordgouwe in beoosten- en bewestensteen
vermoedelijk dus genoemd naar de groote
blauwe hardsteenen, welke, met eenige
hooge boomen, degreussoheidingaanwezen.
Wat Willem de Hont ca Witte zijn broeder
van den Hertog koeht, eerst in 1400 ont
vangen, werd bewesten-steen genoemd en
dat de Graaf van Bloisals eigenaar van
Dreischor, uitgaf en dat daarvan een gevolg
was, heette beoosten-steen.
Die verdeeling van het ambacht heeft tot
1795 voortgeduurd. Tot 8 Deo. 1704 had
den, volgens de Staten-notulen de beide
deelen zelfs eene afzonderlijke rechtbank
beoosten steen volgde met Zonnemaire de
heerlijkheid Dreischor, en bewesten-steen
werd onder Schouiven gerekend, wat ook al
te weeg bracht, dat in de beide deelen eene
verschillende landmaat gebezigd werd; zoo
werd in bewesten-steen met de Schouwsche-
en in beoosten-steen met de Blooische maat
gerekend.
De eerste heeren van Noordgouwe waren
dus uit het geslacht de Hont, waarvan de
herinnering nog voortleeft in den loopen
den hond in het wapen. Het geslacht Wittele
sehynt in de bekende familie de Witte te
zijn overgegaan, die de golvende fascen in
haar wapenschild behouden bleef. Aanvan
kelijk was de heerlijkheid in onderdeelen
verdeeld en had alzoo verschillende eige
naars.
Een deel kwam in 't laatst der 17e eeuw
in bezit van Isabella Cornelia de Huibert,
die in 1704 uit den boezem van de Grafe
lijkheid vier vyfde deelen aankocht voor
820 Pd, Vis. en alzoo bezitster van het
F.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cejnv.
Familieberichten van 35 regels 50 cent, iedere regel;
meer 10 cent.
De bevolking van Pengjalajan in de laras
VI kota is vijandig,de moskeeën worden druk
bezocht en de beweging breidt zich snel uit.
De controleur van Singkarah meldt onge
regeldheden te Paddinggahan.
Die vermoorde penghoeloe kapala zal
wel een aan het gouvernement verknocht
hoofd geweest zijn.
De troepenafdeelingen op wie de «blijk
baar een gevaarlijk «godsdienstig" karak
ter dragende aanval gericht was, waren mot
een opdracht uitgezonden, om een dertien
tal raddraaiers van 't verzet tegen de be
lastinginning gevangen te nemen, zulks
waarschijnlijk wel opdat deze niet op te
veel tegenkanting zou stuiten.
Dat de aanval der Agsmmers geschiedde
onder den bekenden kreet La ilaha illa
Allah wijst op een verbittering niet van
van daag of gister, en stellig in den eersten
tijd niet weg te nemen.
Ook de (gelukkig mislukte) poging om
een door onze soldaten bezet bivak te over
vallen is een bedenkelijk verschijnsel van
geestdrijverij. Hier is een verzet dat ais
een loopend vuurije de geheele streek der
Kota's om het meer van Singkarah door
trok, en waartegen de krachtigste maat
regelen noodig schijnen.
AaDgeteekend zij hier nog, dat een peng-
hoeloe kapala geen eigenlijk volkshoofd is,
maar een na raadpleging der bevolking
door hét gouvoruement benoemd en be
zoldigd hoofd. Evenals de toeankoe laras
(larashoofden) ziju zij tussohenpersonen
luasohen het Europeesohe bestuur en de
iniandsohe adat-hoofden.
Wat 'n geval toch met dat Arbeids
contract.
Er was gehoopt dat 't in werking zou
treden 1 Juni. Toen werd'i uitgesteld tot
1 Juli. Eu nu is men al zoo ver dat de
minister verklaard heeft dat de invoering
nog een geruimen tijd op zich zal laten
wachten.
Dat zit 'm in de gebleken onuitvoerbaar
heid van de door enkele wetsvoorstellen
vereisohte bestuursmaatregelen, welke
eenigen tijd geleden zijn gepubliceerd juist
geheele ambacht werd. Nadat de heerlijk
heid in enkele opvolgende geslachten in
eigendom had behoord aan verschillende
Heeren en Vrouwen, werd in 1763 eige
naar Hendrik Dusart, die ze in 1783 naliet
aan zijn neef Wessel Corns. Ferleman, Sohe-
pen van het Vrije van Sluis. Na diens
dood werd 14 Jan. 1815 het ambacht ver
kocht. In 1845 was eigenaar dhr. Mulock
Houwer te Zierikzee, wiens zoon het in
1875 bezat.
Na alzoo in korte trekken de opkomst
van den polder te hebben nagegaan, gaan
wij nu het dorp, l'/< uur N O. van Zierikzee
liggende, zelf een bezosk brengen. Om aan
dit plan gevolg te geven, zuilen wij van
uit de stad den tooht aanvaarden, en wel
van uit de Nobelpoort, vanwaar een straat
weg zioh door den aangenameD, in 1663
voor het eerst beplanten Blokweg, langs
welige bouwlanden, grazige weiden en
belommerde dijken naar onze bestemming
voert. Na eene wandeling van ruim een
half uur, betreden wij, bij het afsluithek
van een hier in 1802 gevestigden tol, de
grens der gemeente.
Zoodra we dien tol gepasseerd zijn,
komen wij aldra tot de ervaring dat ons
oog bekoord wordt, door welig en prachtig
groen van allerlei schakeering, en rust
onmiddellijk onze blik op het fraaie ge
boomte van de buitenplaats Zorgvlied,
waarbij zioh in aaneengesloten reeks voegen
de mooie Buitens Welgelegen, Monplaisir
en Buitenrust. Hier missen wij echter de
vroegere fraaie plaats de Haan, welke in
't laatst der 18e eeuw werd gesloopt.
In deze omgeving ontmoeten wij verder
nog de Hoven Heesterlust, Weelzicht, Rus
tenburg en het in 1854 afgebroken en in
bouwland herschapen Rozegaardwaarvan
eohter nog een mooi, gesmeed ijzeren hek.
opdat de belanghebbenden zioh in tijds op
de toepassing zouden kunnen voorbereide i.
Maar die voorbereiding heeft doen zien dat
't zoo niet gaat. Zoo vertelde mr. Regout,
de Limburgsche afgevaardigde, en mi
nister Nelisseu gaf kem gelijk.
De nieuw» wet zal dus vooreerst nog
niet van kraobt zijn. Trouwens de invoering
dezer wet is nog van iets anders afhan
kelijk, en dit wordt voorbijgezien. Naoie
lijk van een Koninklijk Besluit.
Zoolang de invoering van de wet op het
Arbeidsoontraeht niet bij kon. besluit is be
kend gemaakt, is de wet nog niet van
kracht, en blijft, 't alles bij 't oude.
Bovenstaande modedeelingen deed de
minister in de zitting van gister bij de be
handeling vftD een door zijn voorgangertoe
gezegd aauyuHingswetje op 't arbeidscon
tract.
Da heer 'tH loft oritiseerde vrij scherp de
uitbreiding vaa de bevoegdheid dia hier aan
den minister van justitie gegeven wordt,
terwijl da minister toch als zijn meenic-g
had uitgesproken in de Tweede Kamer da?
de hier bedoelde werkzaamheden niet lig
gen op den weg van den kantonrechter en
in strijd ziju met diens praktijk. In stede
van aan den kantonrechter had men aan de
administratieve rechtspraak de procedure
voortvloeiend uit het arbeidscontract moe
ten opdragen. Dan zou mea den kanion
rechter van werk hebben ontlast, in plaats
van heaa nog meer te verzwaren.
Andera sprekers vonden dit echter zoo
erg niet, en zoo ging 't ontwerp er zonder
hoofdelijke stemming door.
Nog een ander ontwerp werd aangeno
men, en wel dat omtrent de opleiding van
inlandsche rechtskundigen. Dit had na aan
neming door de Tweede Kamer bestriding
gevonden by gezaghebbende personen uit
Indie en nu kwam de heer Rangers, hoffe
lijk als altyd, die bezwaren den minister
voorleggen met aandringing op voorloopige
terugneming van het ontwerp.
De minister weerlegde evenwel de be
zwaren. Zy golden vooral de mindere zalf
stsndigheid en onafhankelijkheid en het
minder prestige van den inlander als rech
ter. De Minister merkte vevenwel op dat
men alleen de inlanders van goede afkomst
uit 't midden der 18e eeuw, is overgebleven.
Sommige dezer Buitens bestonden reeds
in de eerste helft der 17e eeuw (o. a. de
Haan, zoo genoemd naar den toenmaligen
bezitter, den Zierikzeeschen burgemeester
de Cocq)-, anderen zijn in de 18e eeuw aan
gelegd maar velen zijn er, helaas, verdwe
nen. Terecht werd deze bekoorlijke streek
al vroeg door aanzienlijke Zierikzee ache fa
milies tot lustoord gekozen en de nabyheid
der stad gaf aanleiding dat het gehucht
Schuddebeurs, waar wij ons nn bevinden, als
plaats van uitspanning eenigen naam ver
wierf.
Nog altyd strekt het tot doel van veler
wandelingen uit da stad, en wordt 't, vooral
na den aanleg van de tramlijn, des Zomers
druk bezocht door gezelschappen. Ook wy
willen hier van onze vermoeiende wande
ling even uitrusten en gaan in den, aan een
heerlyken vijver gelegen koepel, in gezel
schap van meer touristen, koffie drinken en
een broodje eten, want ook de inwendige
mensch vraagt zijn eischen.
Na ons hiermede verkwikt te hebben,
nemen wy den wandelstaf weer op, om hier
en daar nog wat heerlyk rond te dolen, o. a.
langs de in het bosch verscholen prieeltjes
en doolhofjes van gezellige slingerpaadjes.
De zaal der gelagkamer,wier deuren wijd
open staan, langs gaande, treft ons nog het
typischs en veel zeggende, op een bord ge
schilderd opschrift, behelzende de vraag
„Wie weet of 't waar is" P Ook in den
volksmond in deze eilanden, komt deze
vraag vaak voor. Wanneer b.v. iemand ver
dacht wordt de geheele waarheid niet te
spreken, is het bij velen 'n onveranderlijke
tegenwerping: „Wie weet of 't waar is,
staat er op SchuddebeursWat de beteeke-
nis dezer woorden is, en wanneer zij er ge
plaatst zijn is niet met zekerheid te zeggen.
en van beschaving zal kiezan en van hen
dan nog alleen de allerbasten. De tegen
stand ging uit, zoo meende hy, van perso
nen die geen rekening houden met het ont
waken van den inlander in lateren tijd en
met de zucht naar W estersche -beschaving
onder de meer beschaafde inlanders.
Met een beroep op da meinirg o.a. van
dr. Snouok Hurgronje, op de uitstekende
ervaring in Britsoh-Indië en op het goede
werk dat de Surinasmsclie praktisjjns vaak
leveren (die óók Diet aar, een universiteit
een graad hebben gehaald) verdedigde de
Minister de opleiding van inlanders tot
rechtskundigen. Bovendien wees hij op het
zeer onvoldoende aantal landraden, op het
onvoldoende aantal Europessche juristen
die voor uitzending naar Iadië ia aanmer
king komen eu op de kostenbesparing die
men zou verkrijgen door minder Euro
peanen te behoeven te benoemen.
De heer Rengers verklaarde zioh door
den Minister overtuigd ess hat ontwerp ging
er zonder stemming dooi-.
Het is geen bewijs van goede wetten-
tnaking als een wet zoo spoedig moet
worden herzien. Maar het kan ook liggen
aan de snelle wisselingen waarvan onze
evolutionaire tijd getuige is. Wij wiilen 't
in 't midden laten.
Gister behandelde da Tweede Kamer
twee wijzigings-ontworpen het eene op de
Po8twet (wet op de brievenposterij), het
andere op de Motor- en Rijwielwet.
Van de wijziging der wet op de brieven-
poBterij valt weinig te zeggen. Hoofdzaak
waarmede wei iedereen het eens zal zijn
is dat het maximurn-gewioht der brieven
voor het enkelvoudige stuiversport in het
binneulandsch verkeer van 15 op 20 gram
verhoogd wordt.
De overige wijzigingen, waarop ook
weer wijzigingen werden voorgesteld, be
treffen meer de uitgevers van couranten.
Onder de Kamerleden zijn verscheidene
redacteurs van dagbladen, zelfs is er een
drukkeruitgever bij, welke mensohen
natuurlijk genoeg op de hoogte zijn met
't voor een courant of haar bij voegsel ge-
Hier ter plaatse worden we onwillekeurig
weder herinnerd aan vroegere tyden hier
stond n.m. vóór de Hervorming ook eene
kapel, aan de H. Maagd gewijd, eu waar
schijnlijk werd er daarom op den derden
Paasehdag eene kermis gehoudeD, welke
later verzet werd op den tweeden Pinkster
dag, welke kermis dan ook vroeger door de
bewoners van wijd en zijd, zeer druk be
zocht werd, wat tegenwoordig eehterook
ai niet meer 't geval istrouwens wij zagen
het reeds vroeger de kermissen zijn deer
lijk aan het tanen. Ook deze kapel had, ais
zooveel andere geestelijke gestiohten, nog
al heel wat eigendommen ze bezat 36 ge
meten gronds.
Hier in de nabijheid, aan den Kloosierweg,
stond eenmaal het door ons bezochte kloos
ter Sion, welks bouwvallen aan deze bosoh-
rijke streek, nog tot het midden der 18e
eeuw een schilderachtig en romantisch aan
zien gaven. Doch we mogen in dit heerlijk
oord niet langer vertoeven, maar moeten
varder.
Langs den straatweg, die voorbij de
meeste der door ons opgemerkte Buitens
loopt komen wij ook nabij de plek, een
boseh bij de Haan, waar wij in gezelschap
van 400 hoorders, de eerste „Haghepreek"
in deze eilanden hebben bijgewoond.
Ai voortwandelende tot nabij 't dorp, ont
moeten wij het door velen gewaardeerde
ziekenhuis voor Schouwen en Duiveland, een
inrichting, welke voor deze eilanden, in een
waarlijk groote behoefte voorzag en waar
van dan ook nog steeds een druk en dank
baar gebruik wordt gemaakt.
Een volgenden keer hopen wij er wat meer
van te vernemen.
Wordt vervolgd,.)
