NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
sthode
No, 219. 1906.
Donderdag 18 Juni.
22e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISGh
Stieren
Clavers
imaehine
gen
lerman,
DE, P.
Tep zictelf en tem ons.
necbt
WER, Oost-
necht
•aicL
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S, J, PE J)ONGE"VERWEST, te Goat
F. P. D'HUU, te Middelburg,
Snippers uit de oude doos.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
PBS?
dekerkp.
'judekerke.
andering
esi wagen, ea
agdi die met
W. BR1ELS-
Koudelcerke.
kromme weele.
uscht,
M. DE JAGER
rke, Schenge-
,agd
DOORN,
bbeudjjke.
October
bij C. POPPE,
tegen goed loon
•p in 't eiland
Franco brieven
luurloon, onder
EEUW, Goes.
tagd
es.
eid
BEEKE, land-
k.
KE, Gr^ps-
Vlissingsche
vraagt tegen
et koken.
at het werk van
van zijn tijd
vier eeuwen op-
rakter bezitten
maar dit neemt
werken, behou-
vattelijker zijn,
ken. Van elke
de reiziger eene
en om den lezer
ven, maakt bij
en plaatsen in
hij o.a.Nicosia
ijk „Damaskus,
s Cairo, maar
mede dan is de
eld het kasteel
t op het kasteel
zoo groot als
drie voorsteden
dermonde
hij zoodanige
n den trant en
geschreven is,
ijkheid, welke
en te vergeefs
zioh op Mande-
t in 1322 de
chers, die zieh
land ophield
op den Paltz-
raaf v. Nassau,
sden in 't laatst
reizen besob rij
en wel, bezocht
als onze van
bijnaam ver-
ur" (den groo-
(Slot volgt J
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25,
Enkele nummers 0,021
UITGAVE DER FIRMA
Eft VAN
Zij, die zich met 1 Juli a. s. op ons
blad abonneeren, ontvangen het tot
aan dien datum gratis.
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
T«?g u zichzelf verdeeld is in den laetsten
tijd het vrijzinnige huisje.
De unionistische en vrijzinnig-democra
tische pers is boos op de oud-liberalen, die
zioh al meer van de vrijzinnige concen
tratie, waarin Troelstra de eerste viool
speelt, atwenden, en voeling zoeken bij
rechts.
Het Vaderland hief 't eerst deze klacht
aan, en staafde haar met bewijzen.
Te Rotterdam werd een ehr.-historisoh
raadslid gekozen met de hulp der oud
liberalen te Zaandam besloten deze laat-
sten bij herstemming den antirevolutionair
tegen den socialist te steunen. Te Amster
dam stemden 8 oud-liberalen, bij eerste
stemming reeds, in den gemeenteraad, op
den antirevolutionair, bij de verkiezing van
een wethouder, wien de zorg voor de open
bare school zou worden opgedragen.
In deze daden steekt geen beginsel. Het
gold hier de keus „tusschen twee kwaden".
Het ging tegen den vrijzinnig-democraat
en den sociaal-democraat, met name tegen
Ketelaar en Duys, m3t wier vooruitstre
vende denkbeelden men zioh vooralsnog
niet wSnsoht te vereenigen.
Dit kan natuurlijk anders worden im
mers Het Handelsblad gaf in 1903 aan
BJjleveld boveD Troelstra de voorkeur, doch
hielp hem in 1905 toch weer voor dezen
laatsten inruilen.
Maar op 't oogenblik staan zij er zoo voor,
dat zij met de vrijzinnig-democraten niet
meegaan. Het algemeen kiesrecht, dokos-
telooze openbare school, de aanvallen op de
gemeentekassende inkomstenbelasting, het
spel met de blijvende gedeeltes dezer laat-
steD, en do droeve débaole met 't kabinet-
De Meester met en zonder Staal, zit hun
hiertoe te dwars in de maag.
270
FEUILLETON
DOOR
SC ALDIS.
Iets over twee minder bekende
Vlamingen.
II. {Slot.)
Zeeuwsch Vlaanderen mag zioh dus met
recht op van Ghistelles beroemen, want,
wij herhalen het ofschoon een Gentenaar
van geboorte, woonde hij te Zuiddorpe,
ondernam van daar zijne reis, keerde er
terug en schreef er het relaas zijner tochten.
In later dagen schreef hij ook aldaar eene
vertaling van Ovidius, van Tarentins en
van Plautus.
Niet alleen als schrijver en reiziger,
maakte van Ghistelles zich verdienstelijk,
maar hij heeft ook groote aanspraak op
de hulde en de dankbaarheid zijner land-
genooten.
Dat bijgeloof bij hem de spoorslag was,
om zij De reize te ondernemen is de waar
heid. Het moge ook zijc, dat de handel
in relikwiën en aflaten aanleiding kan
geven tot minder gunstige beoordeeling,
maar ook de kruistochten waren vruchten
van het bijgeloof, evenzeer als de talrijke
kloosters en geestelijke instellingen in
Vlaanderenmaar laten wij vooral niet
vergeten dat door die kruistochten de
verliohting in Europa oneindig veel ge-
woDnen heeft, zooals het monniken en
geestelijke leekebroeders wareD, die het
eerst den landbouw in Vlaanderen hebben
ingevoerd en de grondleggers zijn geweest
van den ontzaggelijken rijkdom der Ylaam-
sche Abdijen en Kloosters, maar tevens ook
van den rijkdom en welvaart van het
gansobe gewest, want, we hebben het reeds
Of hierin ook gevaar schuilt voor de
Chr. partijen P
Zeer zekei wèl, indien het Chr. kabinet
zieh zou willon verlagen om, teneinde zijn
wetsontwerpen er door te baleo, beginnen
zou met dien kant uit te kijken. Doch
hierop bestaat, bij de tegenwoordige samen
stelling vau dit Kabinet al heel weinig
kans.
Doch gevaar zou er ook in steken,
wanneer de leiders der kiesverenigingen
zouden gaan indommelen op de zoete hoop
dat bij de stembus in 1909 een smaldeel
dezer ontevreden of vreesachtige liberalen
zieh bij onze legerscharen zou aansluiten.
De gedachte aan de mogelijkheid op
een dergelijk overloopen tot onze gelederen
moet vèr van hen blijven,
1905 hcc-ft 't ons geleerd, dat de wor
steling bij de stembus door geen andere
tegenstelling dan voor of tegen de Chr.
staatkunde zal worden beheerseht.
Op dit oogenblik geven de organen der
Antirev. en der R.-K. partij éénzelfde vèr
van onzeker geluid.
De Voorhoede, bet Katholieke orgaan,
schrijft
Naar onze meening zou een dergelijk openlijk
of bedekt samengaan met de Oud-liberalen
niets anders zijn dan het begin van het
einde, niet enkel van de Linker-concentratie,
maar ook van de Rechtsche coalitie.
't Is toch duidelijk, dat een dergelijk samen
gaan, waaraan elke principieele grond
slag ten eenen male ontbreekt en dat dus
slechts op een bepaald p r a c t i s c h akkoord
zou kunnen besloten worden, een groot deel
der anti-revolutionaire en katholieke kiezers
tegen de borst zou stuiten.
De voortzetting en aanvulling
der zoo hoog noodige socialewet
geving, zou het kind van de reke
ning worden.
Dat hiervoor arbeiders- en middenstand niet
te vinden zouden zijn, spreekt van zelf.
Wij zouden dus, om wille van een kort
stondig politiek succes d e b 1 ij v e n d e
eenheid der Rechterzijde, ook van
onze eigen Part ij, op'tspel zetten.
Dit schrijft otr. Aalberse.
En De Stichtsche, niet minder beslist,
schrijft aan 't adres van de antirevolutio
nairen
vroeger gezien, was Vlaanderen een van
de rijkste streken der aarde.
Het zou dus verkeerd zyn, de verdiensten
van Van Ghistelles te willen verkleinen, om
zyne godsdienstige gevoelens.
In Palestina dan, had Van Ghistelles een
soort koren opgemerkt, dat ruime opbreng
sten leverde, en den inwoners tot voedsel
diende, evenals de weit (tarwe) in Vlaan
deren. Hij kwam op 't denkbeeld, dat deze
weit in de lichte gronden aldaar met voor
deel verbouwd zoude kunnen wordenhij
verzamelde derhalve daarvan eenige zaden,
die hij opborg in zijn zakboek of reisjour
naal en aldus overgebracht naar zyn bezit
ting te Zuiddorpe.
Hier plantte hy deze zaden, en deze
proefneming gelakte zoowel, dat binnen
korte jaren de Saraceensche weit, op groote
schaal te Zuiddorpe werd verbouwd en
dien bouw allengs door geheel Vlaanderen
werd verspreid.
De overbrenging der zaden, we hoorden
het reeds, had plaats, doordat onzen reizi
ger deze in zijn reisboek opborg, en van
daar, wil men, dat het koren later boekweit
werd genoemd. Sommige schrijvers, w. o.
ook Naglglas meenen dat de naam moet af
geleid worden van beukenweit, daar de kor
rel op beukennoot geleek.
Er zjin er die van gevoelen zijn dat het
Saraceensche koren voor het eerst in Frank
rijk werd verbouwd. Dit is zeer wel moge
lijk, maar dit neemt niets weg van de ver
dienste van Van Ghistellesdie deze cultuur
't eetst naar Zuiddorpe heeft overgebracht
ea alzoo in onze Nederlanden inheemsch is
geworden.
Dat de verbouwing van dit koren het
eerst om en bij Zuiddorpe werd onder
nomen, blijkt ook uit oude pachtbrieven,
door de geestelijkheid verleend, in welke
het verbod voorkomt van het teelen van
t a*5 -V i~~
var» 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1 —5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent
e.3naBaareEHaaGHe8BHaKl&3gflas9MmB£afHSiav
Het ware toch mogelijk, dat er onder ons
waren die redeneerden „we moeten die wei
felende Liberalen wat tegemoet komen door
niet al te scherp ons beginsel op den voor
grond te stellen. We kunnen toch wel aan
onze belijdenis getrouw blijven al loopen we er
niet mee te koop".
Als het dien weg opging, waren we weg.
Op hetzelfde oogenblik, dat we steun won
nen voor onze partij, zou uit die partij de
levenskracht verdwijnen en zou het zout sma
keloos worden.
Wil een deel onzer liberale medeburgets bij
ons steun zoeken tegen de gevaarlijke denk
beelden van hun radicale en socialistische
geestverwanten, dit kan ons niet anders dan
aangenaam zijn.
Maar de Antirev. partij moge om hun dat
gemakkelijk te maken geen haarbreed wijken
van de besliste belijdenis harer beginselen,
waarin mannen als Groen, Keuchenius en
Kuyper haar zijn voorgegaan.
Wij weten 't niet, doch vermoeden 't wèl
dat d6ze schryver is de heer De Waal
Malofijt.
In ieder geval is de waarschuwing van
deze twee zijden ons niet onwèlkom, en
zelfs zeer sympathiek.
Waar nog by komt, dat, toen zij dit schre
ven, zij nog niet wisten dat in Het Vaderland
door een inzender zeer duidelijk is aange
drongen op een samengaan van de geheele
vrijzinnigheid tegen de Rechtsche coalitie.
Deze liberaal toch schrijft//Wat de
toekomst ons brengen kan weet ik niet,
maar dat wy voorloopig, dat wij zeker in
1909 nog tegenover ons zullen zien de cls-
ricaal-conservatieve coalitie, dat weet ik
wèl. Ik geloof niet aan democraten, die ter
rechterzijde zjjn gezeten. Welnu, de vijand
die tegenover ons staat, is die elericaal-
conservatieve coalitie. Wie door haar niet
overvleugeld willen worden, moeten zich
eveneers samecsluiten en onverdraagzaam
heid onderling zooveel mogelijk bannen, 't
Gaat te vlug zoo zullen de behoedzaam-
sten klagen, wannear het meer vooruitstre
vend element domineert, het gaat veel te
langzaam zoo zullen de vurigste klagen,
wanneer het meer behoudend element zijn
invloed doet gelden- Maar, wat vlugger of
wat langzamer het leger trekt toch gesta
dig voorwaarts, het slaagt er toch voortdu
//heidens ooren genaemd boeokweit". Hetzij
nu dit verbod voortsproot uit bijgeloof,
hetzij uit eeniganderlandbouwkundigvoor
oordeel, genoeg is het te weten, dat het
verbod bestond, en dat de boekweifcultuur
bekend was.
Ridder Joost stierf den 21 Sept. 1516
op zijn Slot te Zuiddorpedrie dochters
nalatende; hij werd begraven in de kerk
in het familiegraf.
De niet meer aanwezig zijnde graftombe,
ter zijner eere opgericht, was voorzien van
verschillende opschriften, in koperen platen
gesneden, van welke eene het relaas van
het overbrengen van het Saraceensche koren
op de wijze als wij gezien hebben, bevatte.
Wat het opschrift betrett, ook dit is ver
loren geraakt.
Vóór de deur der sacristie van de nieuwe
kerk te Zuiddorpe, welke gebouwd is ter
plaatse waar het oude, in 1817 afgebroken
gebouw zieh bevond, ligt nog het fragment
eener grafzerk, op welken, naar sommigen
meenen, nog goed gezien kan worden, dat
daarin koperen platen zijn gehecht geweest.
Deze steen schijnt echter niet van het
graf van onzen Ghistelles afkomstig te
zijn, doch was, volgens het niet gemakke
lijk meer te ontcijferen opschrift, bestemd
voor een ander lid van dit geslacht, n.m.
voor "messire Jan van Ghistelleridder,
Heer jvan Broecke, Moere, enz., overleden
1487 en getrouwd met Margareta Vilain,
gestorven 11 Jan. 1432.
Nemen wij nH in aanmerking, dat som
mige schrijvers, zooals Janicon en „de
Tegenw. Staat van alle Volkeren", die
hunne gegevens uit plaatselijke narichten
hebben zamengesteld,alsmede van de eerste
invoering van de boekweit door Van Ghis
telles gewagen, dan mogen wij het éénmaal
bestaan van het opschrift der graftombe
gelooven, en de zaak voor bewezen houden.
rend in den vijand der reactie te weerstaan,
mits (en dit is de hoof Iziak)het zorge één
leger te blijven."
Terecht voegt mr. Aalberse in evenge
noemd katholiek blad De Voorhoede hier
aan toe
Roëll en Troelsta, hand in hand, dat is de
leuze voor 1909.
Eén ding is duidelijk: de schrijver gelooft
blijkbaar even weinig aan democraten, die ter
linkerzijde zijn gezeten.
En hij geeft groot gelijk.
In ons land en 't st ekt ons waarlijk niet ten
oneere wegen zoowel bij conservatieven als
gij democraten, zoowel rechts als links, de
broote beginselen zwaarder dan het
oogenblikkelijk stoffelijk resultaat.
De twee groote wereldbeschouwingen, de
modernistische en de christelijke, zetrekkeueen
lijn dwars door conservatieven en demociatie
heen.
En wij zouden het een ramp vinden, met 't
oog op de hooge beginselen, die wij belijden,
wanneer ter Rechterzijde de groote scheidings
lijn, hetzij door democraten, hetzij door conser
vatieven, uit '1 oog werd verloren.
En dit zou hij doen, die bedekt of openlijk op
een samengaan met de oud-liberalen aanstuurde.
Wy mogen uit deze uitspraken besluiten
dat de Rechtsche partij an en wy sluiten
hierbij de Chr.-Historische partij in, al
heeft deze zich op dit punt nog niet uitge
sproken op deze klip van verflauwing
der grenzen om de oud-liberalen te winnen,
niet stranden zullen.
Want, ook san dia zyde is het meermalen
duidelijk gez»gd de. twee groo'e wereldbe
schouwingen de moderne en de christelijke
trekken een lijn dwars door conservatieven en
democratie heen.
Di9 lyn wenschen wy in 't oog te houden.
Want hoezeer het vrijzinnige hais
tegen zichzelf is verdeeld, tegen ons in begin
sel gekant is het nog meer.
17 Juni 1908.
De opbrengst der Rijksmiddelen heeft
ook in Mei teleurgesteld.
Wel werd o.a. aan suooeesiereohten ruim
en aan sulkeraooijns circa 3 ton meer, totaal
6 ton meer ontvangen doch nagenoeg alle
andere inkomsten waren minder. En dan
welke oijfers
Een anderen steen, mede afkomstig van
dit gedenkteeken,waarop vier beelden.fraai
zyn uitgebeiteld, is uitmuntend bewaard
gebleven. Hij werd, door wijlen den notaris
Mullié te Axel, die met den verkoop der af
braak van de oude kerk, in 1817, was bo-
last, bewaard en ingemetseld in den achter
gevel van zijn woonhuis, welko woning
later betrokken werd door den predikant
van Axel.
En waar wy nu in onzen tijd zien, dat er
alom vereenigingen en bonden worden op
gericht ter bevordering van den landbouw
en die met kwistige hand eer en rijkdom
aanbieden aan een ieder, die slechts de ge
ringste, wezenlijke verbetering weet aan te
wijzen,dan mag men ook onzen Van Ghistel
les wel de eer aandoen, dat men zich zyner
herinnere, en dat zijne landgenooten hem,
als den invoerder van een hoofdvoortbreng
sel in den landbouw zy het dan ook dat
het product tegenwoordig in Zeeland bijna
niet meer verbouwd wordt met vereering
ea dankbaarheid gedenken.
Een ander, niet minder voortreffelijk
figuur, al is het dan ook op ander gebied en
mede Vlaming van geboorte, vinden wij ver
noemd in den geleerden Georgius Cassan-
der. Ook hem hebben wij te Kadzand zynde
ai even ontmoet.
Onze Cassander zag in 1515 te Kadzand
het eerste levenslicht. Nog betrekkelijk
jong zynde, werd hij eerst te Brugge en
later te Gent als leeraar in de godgeleerd
heid beroepen. In die betrekking schreef
hij 0. a. een werk over //de plichten van
den vromen beminnaar der openbare rust
en vrede bij de bestaande godsdienstige
verdeeldheden".
Calvijn, het werk aan een ander toeken
nende, gaf een heftig tegengeschrift uit,
doch Cassander, den naam aannemende van
Grondlasten 81, personeel 67, vermogens
23, invoerrechten 86, gedistilleerd 178,
zoufaccijns 30, geslacht 60, domeinen 373,
loodsgelden 37 duizend gulden minder!
Ia 't geheel bracht Mei 1908 ruim 3' 'a
ton minder op dan Mei 1907.
Van Januari tot Mei kwam reeds ruim
1 miljoeu minder in dan in diezelfde maan
den van het vorige, jaar.
Het vorige kabinet heeft wèl de vetta
jaren gehad. Voor 't tegenwoordige schij
nen de magere ie zijn ingeluid.
Dr Kuyper en de Evenredige Vertegen-
woordiging.
Dr Hoffman uit Gouda meldt in Uet Cen
trum dat dr Kuyper, evenals dr Schaepman
„voortgekomen uit de latent verborgen
staatkundige krachten van het onderdrukte
christelijk voorgeslacht", hem in 'n hoogst
ernstig beginaeldebat over de opportuni
teit van Evenredige Vertegenwoordiging
het volgende heeft opgemerkt.
Recht hebben wy op E. V.
Reeds nu in bovenmoerdyksche provin
ciën c-n gemeentedistricten.
Bijna alle partijen zijn voor E. V.
Toch laat de historie, do psychologie, de
toekomst van een volk zich niet bepalen
door louter cijfers en partijweDschen.
Dr Hoffman is net hiermee eens.
Hij noemt dit «een zielkundige factor in
onze prectische politiek".
Gelijk wy reeds meldden zal dr. A.
Kuyper in de vergadering op 1 Juli, a.s- om
to komen tot een organisatie van alle a. r.
Gemeenteraadsleden in Nederland tegen
woordig zyn, en leiding geven by de
saamstelling van een antirevolutionair
Gemeente-Program.
Dit waarborgt een goede opkomst en een
aanvankelijk wèl slagen der poging die van
enkele Zuid Hollandsche Raadsleden is uit
gegaan.
In de oprospings-circulaire werden be
reids verschillende onderwerpen genoemd,
waaromtrent het vormen van een communis
opinioeen gemeenschappelijke meening
noodig is.
Verranius Modestus Pacimonlanus, wedor-
legde bem volkomen-
Deze aangenomen naam, die zooveel be-
teekent als nederige beminnaar der waar-
heid en vermaner tot vrede, getuigt van 's
mans verlichte en verdraagzame gezind
heid. De verschillen der Wederdoopera
trachtte hy mede te bevredigen. Op ver
zoek van Willem, hertog van Kleef, riep
Keizer Ferdinand 1 hem, bij eigenhandige
brieven naar Weetienopdat hij raad geven
zou om de twisten tusachen Roomschen en
Protestanten by te leggen. Te zwak zynde
om de reis te aanvaarden bracht hy zijn
oordeel uit in een Latynech geschrift,welks
titel in onze taal luide: „Raadgeving om
trent de geloofskweatiön en geschillen tus-
schen Katholieken en Protestanten."
Behalve de bovengemelde geschriften
heeft hij nog eene groote menigte andere
uitgegeven, allen evenzeer getuigende van
zijn helder verstand en verdraagzamen
geest. De beroemde hoogleeraarCo«rf//g«<s,
die zooveel toebracht om de godsdienstige
verdeeldheden in Nederland en Duitschland
uit den wag to ruimen, heeft de raadgevin
gen van Cassander aan keizer Ferdinand en
Maximiliaan II in 1642 wederom in 't licht
gegeven, en hoezeer streng protestant, in
vele meaningen Cassander gevolgd. Cassan
der overleed te Keulen, slechts 51 jaren oud.
Roomschen en Onroomschen, allen bewon
derden hem, en bedenken wij nu, waar,
wanneer en onder welke omstandigheden,
hy optrad als bevrediger, dan zullen wy
moeten bekennen, dat Kadzand, alle recht
heeft zich te mogen beroemen op zyn ge
boorteplaats en dat het nederige plaatsje,
tegenover machtige prelaten uit den
vreemde, een man kan stellen uit zyn raid
den, die tegen deze grooto Heeren volko
men opweegt.