NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 202. 1906
Woensdag 27 Mei.
22e jaargang.
CHRISTELIJK*
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
J, DE JONGE-VERWES'f.
PRIJS DER ADVERTENTIEN
Wegens Hemelvaartsdag
verschijnt Donderdagavond ons
blad niet.
ijk.
„Gebeurtenissen".
«ireu^uiw a«ggiiireag«r»y^^
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25.
Enkele nummers0,02E.
UITGAVE DER FIRMA
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cenv.
Familieberichten van 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
wg&
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
Kortgpne 1 Juni.
Wit, ek6rke 2 en 3 Juni.
Colyneplaat, ook voor Cats, 4 en 5 Juni,
des voormiddags.
Wij zijn nu in staat uit De Rotterdammer
van 16 Mei het antwoord van de N. Prov.
Qron. Crt. aan De Nederlander inzake de
oritiek van laatstgenoemd blad op de fabel
tjes van den Torenwachter in de Midd Crt.
en op hetgeen de N. Prov. Gron. Crt. dien
aangaande sehreef, over te nemen.
De N. Provinciale dan sehreef
Het spijt ons nog niet, de aandacht gevesrigd
te hebben op het geschrijf van den Haagschen
torenwachter omtrent de gebeurteniasen tijdens
de jongste crisis, ook al gaven onze uitlatingen
aanleiding tot misverstand. In gewone omstan
digheden zouden wij op zulke praatjes geen acht
slaan, al moet men niet vergeten, dat er vele
anti-revolutionairen en Chr. historischen zijn, die
nooit een ander dan een liberaal of neutraal dag
blad onder de oogen krijgen. Daarom, en omdat
voor velen het »'t staat in de courant" zooveel
beteekent als »zoo is het ook" oefenen zulke
praatjes meer invloed dan men soms wel denkt.
Er kwam echter ditmaal iets bij. Af en toe lazen
wij in Chr. organen allerlei, dat stof bieden moest
tot zulke praatjes. Als men bijv. spreekt van
»Haagsche kringen" en den invloed dier kringen
die tot een minder gewenscht resultaat leidden,
dan begint er omtrent vele dingen het halfdonker
te heerschen, waarop wij doelden.
Én daarom wi'den wij zeggen laat men zich
toch geen toespelingen veroorloven, die't ver
trouwen ondermijnen en aan liberale torenwach
ters ruimte geven voor hun verdachtmakingen.
De man, die alles wat hij vertelde, volgens de
^Nederlander" uit zijn duim zoog, trachtte zijn
praatjes grootere geloofwaardigheid te ver
schaffen door te vertellen, dat hij zijn nieuws
had van iemand, die met het eene been staat in
het Chr.-historische en met 't andere in 't anti-
rev. kamp.
Wij hechten geen waarde aan de praatjes van
zoo'n wijdbeensch mensch. Maar het geldt de
vraag, welke houding men er tegenover moet
aannemen. Men kan ze doodzwijgen, maar ook
voor tegenspraak zorgen
Er worden omtrent ons iand en volk in 't bui
tenland ook allerlei lasterpraatjes verspreid. En
meermalen is er aangedrongen op't verkrijgen
van middelen, om zulke lasterpraatjes dadelijk
door flinke tegenspraak zooveel mogelijk hun
kracht te ontnemen. Zoo iets kan binnenlands
soms ook roodig zijn. Het verheugt ons daarom,
dat de praatjes van den torenwachter nu gesig
naleerd zijn door mannen die het weten kunnen
als «uit den duim gezogen", en als niets dan een
slimme poging van liberale zijde om tweedracht
U zaaien.
Dat is het licht dat op dat pogen moest vallen.
De Rotterdammer voegt hieraan toe
De N. Prov. Gron. Crt. deed goed,
vooral nu zelfs het aandacht-vestigen op deze
fabeltjes" beschouwd wordt als een „aan
dragen van glimwormpjes om te maken dat de
liberalen weer schik in hun leven krijgen", ten
overvloede nog eens uiteen te zetten, wat het
doel was, 't welk zij zich voor oogen stelde met
het „fabeltje" van den Haagschen torenwachter
onder de oogen harer lezers te brengen.
Ook wij spraken het in no. 1525 reeds uit,
dat de duisternis, die over de jongste Kabi
netsformatie bleef hangen, tot allerlei wan
trouwen en wellicht tot zeer verkeerde op
vattingen aanleiding zou kunnen bieden.
In verband hiermede herinneren wij aan
onderstaande medeieelingen van De stan
daard, ook van eenige weken geleden naar
aanleiding van wat de Haagsche correspon
dent der Leeuw Crtgeschreven had.
Ook hier dus weer dezelfde onj uistheid,
dat Dr. Kuyper een aanbod tot overneming van
de Kabinetsformatie zou hebben afgeslagen.
Hij zou hebben geweigerd.
Hierover is nu reeds recht gedaan. Dr. K.
toch heeft zoo pas, met zijn naam ondertee
kend, een verklaring aan de Nederlander inge
zonden, waarin hij pertinent verklaart, geen
zoodanig aanbod te hebben ge
weigerd.
Nu echter wordt er weer een tweede ver
zinsel bijgevoegd, alsof Dr. K's oproepen ten
paleize met deze weigering, die niet plaats
greep, in verband zou hebben gestaan.
En waartoe moeten nu al deze praatjes voor
de vaak dienen Waartoe anders dan om straks
op de verkiezingen te werken
Ons dunkt, de zaken liggen zoo uiterst een
voudig. Het Kabinet dat nu met een uitsluitend
z a k e 1 ij k program, naar eisch van de omstan
digheden, is opgetreden, zal, wordt het in 1909
gehandhaafd, dit zijn beperkt karakter afleggen,
en dan voor den dag komen met een prin
cipieel program, waarmee vermoedelijk alle
Ministers nu reeds hun instemming hebben
betuigd.
De nu in functie zijnde Ministers zullen dan
uit hun eenigszins gedwongen positie in een
geheel vrije positie overgaan, en van dat oogen-
blik af vormen een normaal, princi
pieel Kabinet. Wij althans kunnen niet
aannemen, dat ook maar één hunner zich daar
aan zou onttrekken.
Van Dr. Kuyper behoeft daarbij ganschelijk
geen sprake te zijn. Niet alsof 't op zichzelf
ondenkbaar of ondoenlijk ware geweest, dat
ook hij dan in de combinatie ware opgenomen.
Maar gelijk het nu liep, is dit v o 1 s t r e k t e-
lijk uitgesloten, en aan hen, die er zich
reeds aan vergastten, om bij de stembus hieruit
een slaatje te slaan, meenen vre het uitzicht
op die bonne b o u c h e nu reeds te kunnen
ontnemen.
Waaraan wij nog kunnen toevoegen d&t
nog een- ander vrijzinnig blad Het
Vaderland aan deze quaestie insgelijks
een artikel wijdde, vol onderstellingen,
tegen welke doorzichtige taktiek De Neder
lander op haar beurt weer protesteert, als
een handigheid om het onderlinge wan
trouwen lussohen de partijen rechts op
te wekken en aan te wakkeren.
Torenwachter die in de Midd. Crt. in
een mager woord van verweer zijn praatjes
in verband met de kabinetsformatie vol
hield en de leiders der reohtsehe partijen
verweet dat zij zei ven in 1907 de samen-
spvekicgen met de KoniDgin in de Kamer
hadden gepubliceerd, krijgt inmiddels vsd
De Nederlander Dog een bescheid, dat wij
hieronder overnemen
„Niet hetzeljde.
De Haagsche Torenwachter van de Mid-
dellurgsche Crt, van wiens fantastische
visioenen wy onlangs mededeeling deden,
meent nu tegenspraak te hebben ontdekt
tusschen onze bewering, dat de onderhan
delingen en besprekingen met de Koningin
in geval van ministeriësle crisis, niet tot
't publiek domein behooren en de houding
der rechterzijde tijdens het Kabinet De
Meester, toen juist van de zijde der vrien
den van ons blad die onderhandelingen en
besprekingen met de Koningin als geschikt
debat materiaal werden geacht, „ten einde
ieders verantwoordelijkheid af tebakenen".
De schrijver vindt het een onwaardige tac
tiek, het publiek over de ware toedracht
van de crisis met allerlei jokkentjes of
draaierijen opzettelijk op een dwaalspoor te
leiden en te houden en hoogst bedenkelijk,
indien in die atmosfeer vol politieke en
andere leugens de Kroon als een element
wordt gebruikt.
Zou het daarom niet op den weg liggen
zoowel van De Standaard als van De Neder
lander vraagt hij om met kracht aan
te dringen op publicatie der adviezen, over
deze zaak aan de Kroon uitgebracht? Beide
bladen kunnen er eenig belang bij hebben,
dat, evenzeer als indertijd van de formatie
van het Kabinet-De Meester, thans ook van
do formatie van het Kabinet-Heemskerk
gezegd kan wordende geboorte kan bet
daglicht velen.
Als de Torenwachter de Handelingen der
Tweede Kamer van 18 April 1907 wil raad
plegen, zal hij ontwaren, dat ten aanzien
der toenmalige crisis niets anders is mee
gedeeld, dan datgene,waaromtrent de advi
seurs aan de Kroon //zich de bevoegdheid
tot publicatie hadden voorbehouden", een
voorbehoud, dat door hen noodig werd ge
acht, om zich tegen zekere aantijgingen te
kunnen verdedigen, die van liberale zijde
konden worden verwacht.
De uitslag heeft bewezen, dat dit voor
behoud ter verklaring van de handelingen
van personen, met wie d.e Kroon over de
optreding van een Kabinet in onderhande
ling was getreden, niet overbodig is ge
weest, en dat 's lands belang met de be-
oordecling van die handelwijze gemoeid
was.
Van zoodanig voorbehoud is ons thans
niets bekend. Ook zien wij niet in, welk
politifk belang by publicatie der onder
handelingen met de Kroon, betreffende de
optreding van het huidige Kabinet, is be
trokken. Dat de Koningin mr. Heemskerk
terecht beschouwde als den in de eerste
plaats geroepene ter vervanging van het
demissionair Kabinet, is zoover ons bekend
door niemand betwist. De Kroon kon rede
lijkerwijze niet anders handelen, dan zy
deed. En ook mr. Heemskerk, de opdracht
aanvaardende, deed wat redelijkerwijze
ieder van hem vernachtte.
Alleen is er onder de partygroep, waar
toe mr. H. behoort, verschil van meeuing
over de vraag, in hoever zjjn persoonlijke
verhouding tot den leider zijner groep de
aanvaardirg van de opdracht toeliet. Die
quaestie raakt de Kamer niet, en evenmin
het algemeene landsbelang. Zij is voor de
antirevolutionaire partij als zoodanig zeker
niet zonder gewicht. Aan de leden dier
partij etaat het natuurlijk vrij, zelf daarvan
zooveel mee te deelen aan het publiek, als
zij zelf goedvinden. Maar men kan noch
mag van iemand eischen het onderhoud
mee te deelen, of de gesprekken, die hy
met Hare Majesteit heeft mogen voeren.
In geen geval heeft de Kamer daarop
recht.
Er is dus ons dunkt de Torenwachter
zelf moet het inzien tusschen wat in
1907 plaats greep en wat hy thans eischt,
nauwelijks één punt van overeenkomst."
Voorloopig is de poging van Links om
de anti-revolutionairen onderling te ver
deden of den Leider tegen dea.-r. partij, of
de chr.-historischen tegen de anti-rev. uit
te spelen, mislukt. Het licht dat nog noodig
schijnt, zal te bekwamer tyd over 't geen
nog onopgehelderd schijnt, altijd veronder
steld dat 't niet betreft zaken waarbij de
Kroon is gemoeid, wel opgaan.
26 Mei 1908.
Een soldaatvan het woord.
Prof. Fabius heeft in de Rotterdammer
een paar artikelen gewijd aan de vrij
making van het onderwijs. Daartegen is
het vrijz.-dem. bladHet Haagsche Week
blad le velde getrokken. Het blad wordt
door Prof. Fabius aldus te woord gestaan
Dr. Kuyper heelt eens gezegd, dat de voor
standers van christelijk onderwijs niet tevreden
mogen zijn met '/3 der kinderen onzes volks,
maar moeten trachten dit tot alle kinderen,
3/s, te brengeD.
Natuurlijk. Gelijk wie godsdienstloos onder
wijs het beste acht, eveneens zal wenschen, dat
alle kinderen daarin deelen.
En daarmee is immers niet gezegd, noch van
de eene, noch van de andere zijde, dat men dat
doel ook langs den weg van dwang of oneerlijke
middelen zoekt te bereiken.
Toch wordt door het vrijzinnig democratische
Haagsche Weekblad van 18 April,
of door Vooruit van Overflakkee en Goede
reede, doch met instemming door het residentie
orgaan overgenomen, aan die uitspraak van
Dr. Kuyper allerlei leehjks verbonden, en ook,
onder opmerking, dat mijn »duivenonschuld
gelijkt op der slangen arglistigheid", aan mijnen
wenseh,die over heel watanders loopt,
dat de wet direct bevordere de ontwikkeling
van de vrije school, zoodat deze den
voorrang erlange.
Waarop dan volgt: »Ja juist, daar hebben
we het 3/3. Alles op de clericale banken en de
staatsschool, de openbare school, voor afbraak
verkocht".
Van tweeën één.
Weet het Haagsche Weekblad waar
lijk nog niet, dat de v r ij e school niet hetzelfde
is als hetgeen men aan die zijde met «clericale
banken" aanduidt dat onder v r ij e school is
te verstaan de school, die niet van het publieke
gezag uitgaat, onverschillig hare
richting? dat dit ook niet een eigenaardige,
maar eene internationale beteekenis is
t Mr. Van Houten schreef eens »Ik wil
toegeven, dat een stelsel, waarin bijzondere
scholen regel zijn en gemeentelijke schoIeS
slechts de ieemten aanvullen, welke de bijzon
dere vereenigingen en degenen die van het
onderwijs een bedrijf maken, laten, in menig
opzicht de voorkeur verdient boven ons tegen
woordig stelsel" (Staats- en strafrech-
telijke opstellen, blz. 161).
Volgens het Haagsch Weekblad zou
dus Mr. Van Houten eigenlijk de .«clericale
banken" willen
Of weet het Haagsch Weekblad wel,
dat v r ij onderwijs niets zegt omtrent den
geest, maar vreest het, dat, indien het
Nederlandsche volk vrij gelaten wordt, het dan
de «clericale banken" verkiezen zal, waarom
het vrijzinnig democratisch, anti-clericalistisch,
getyraniseerd moet worden
Als het onrechtmatig clericalisme
bestrijden wil, behoeft het niet ver te gaan.
Naar het woord van denzelfden Mr. Van
Houten «Aan ietwat modern clericalisme heeft
men zich ook bij de inrichting onzer openbare
volksschool schuldig gemaakt, door haar eene
douce violence te doen uitoefenen ten
gunste van een «Christendom boven geloofs
verdeeldheid" enz. (Nieuwe staat k.
brieven no. 10 (7 Oct. 1899), blz. 1O4/05).
In 't zelfde nummer van het >Haagsch Week
blad" leest men ook „Men heeft ons wel eens
genoemd de partij der officieren zonder solda
ten. Dit nu is stellig onjuist", enz.
Er zijn ook soldaten. Getuige, zoo had de
Redactie er bij kunnen voegen, een deel van den
inhoud van dit nummer.
Prof. Fabius kan 't fijn, bescheiden en te
gelijk met snijdenden humor zeggen.
Waarin,vooral tegenover dezen «soldaat"
de «officier" zoo treffend uitkomt
Wreeder dan Alva.
Onder dit opschrift schrijft het Friesch
Dagblad
Vóór dertig jaren woonde in een Westlandsch
dorp een antirevolutionaire boer, die niet alleen
in zijn woonplaats maar ook in een wijden kring
er om heen algemeen erkend werd als de eerste
onder zijns gelijken.
Die schoone positie, dat zedelijk overwicht had
hij niet te danken aan het «nderwijs, dat hij ge
nolen hadwant reeds op zijn tiende jaar had zijn
vader hem van school genomen doch had hij
verworven door zijn helder verstand, zijn bewon
derenswaardige scherpzinnigheid en zijn groote
wijsheid.
Welnu deze antirevolutionaire boer verdedigde
eens in een vergadering, waarin vele liberalen
aanwezig waren, de stelling[»D e Neder
landsche Wetgever is wreeder
dan A1 v a".
Deze stelling lichtte hij aldus toe
»Wie ten tijde van Alva wegens gemoedsbe
zwaren zich niet onderwierp aan de voorschriften
der Overheid werd gestraft aan zijn goedin het
ergste geval aan zijn lijf. Maar de Nederlandsche
Wetgever straft iemand, die gemoedsbezwaren
heeft tegen de vaccinatie, aan het dierbaarst wat
hij bezitaan zijn kinderen. Die worden
door den Wetgever gedoemd om dom te
blijven, want zij mogen in geen enkele school
worden toegelaten, Zóó wreed, zóó geniepig
was zelfs Alva niet
Dezer dagen kwam die' stelling ons weder in
de gedachten.
Ergens in ons land (wair, doet er niet toe)
woont een Vader, wiens kind buitenge
woon zwak is.
Van het uur zijner geboorte af is dat kind daar
om het voorwerp geweest van de teederste zorg
zijner oubers. Alles in het gezin wordt naar dat
kind geregeld en moet naar dat kind geregeld
worden.
God heeft de zelfopofferende zorg van de
ouders voor dat kind gezegend.
Wat men niet had durven verwachten, ge
schiedde. Het kind bereikte ten slotte den leeftijd,
waarop het ter school kon gaan.
Doch zie! daar plaatst zich plomp en dwang-
ziek de Nederlandsche Wetgever tusschen dien
vader en zijn kind. Dat kind moest worden in
geëntof dom blijven.
De vader maakte een bangen tijd door
Voor de maatschappelijke toekomst van het
kind (een jongen 1) was het noodzakelijk, dat
het onderwijs ontving en - de vader durfde
het niet te laten inenten. Wie waarborgde hem,
dat het gestel van het kind (och zoo zwak
sterk genoeg zou zijn om de smetstof, bij de
vaccine in het lichaam gebracht, te overwinnen
Het was hem hekend, hoe in verscheidene ge
vallen een kind door de vaccinatie ongelukkig
was gewordenwas gescheurd van 't ouderhart
In zijn angst raadpleegde hij iemand, die als
hoofd van een geneeskundige inrichting een
goeden Daam gekregen heeft door heel 't land.
»Zou het te wagen zijn, mijn kind te laten
inenten
Het antwoord luidde beslist: »Neen
Ten einde raad heeft die vader zich toen aan
een strafbare handeling schuldig gemaakt. Een
pokkenbriefje ingeleverd, dat niet »echt"
was. Dit werd ten slotte ontdekt en de vader
werd veroordeeld tot I maand gevangenisstraf.
Wij verdedigen die strafbare handeling, waar-
voor de vader zoo hard boeten moet, natuur
lijk niet.
Dat willen wij niet. Wij m o g e n het niet,
Maar nu het kind
Alweer staat de vader naar zijn vaste over
tuiging voor de harde keuze:
»Mijn kind dom of ongelukkig, ziek of
dood 1"
Dat de Nederlandsche Wetgever dezen onge-
lukkigen vader (en zoo zijn er meer) voor d i e
keuze stelt, noemen wij schande. Daar
komt alles in ons tegen op
Is het wonder, dat wij dachten aan de stel
ling door dien Westlandschen boer voor ruim
dert'g jaren verdedigd »De Nederlandsche
Wetgever is wreeder dan Alva?"
Wij meenen dien boer, door het Friesch
Dagbl. bedoeld, te hebben gekend. Hij was
een der uitnemeudste pleitbezorgers voor
Chr. Nat. Soboolonderwijs en heeft er te
'e-Gr. grooten tegenstand van de zijde van
liberale grooten voor verdragen. En ook de
twee andeie door 't blad bedoelde per-
Bonen zijn ons niet onbekend.
Toch achten wij dat met name de vader
beter zou gedaan hebben indien hij door
zelf zijn kind onderwijs te geven, zioh in
dien zin aan de wet onderworpen had.
Overigens gaan wij met de veroordeeling
van do staa styrannie inzake den vaeeiue-
dwang van harte mee.
Die dwang inoet er af. Laten wij er
tegen blijven getuigen.
Ds. J. C. Schuller te VGravenhage
schrijft in de Baagsche Kerkbode van
Zaterdag j. 1.«Zondagavond j. 1. is in de
Regentessekerk gecollecteerd „voor de 9e
kerk van een zuster der gemeente"' 1
cent. Ik dacht aan een vergissing. „Dat is
het penningske der weduwe". Is dat zoo
Wat eeu zegen zal de Heer kunnen geven
aan dit penningske! Is 't zooniet, dan
la het zoo niet, dan
Wy herinneren ons nog goed den eersten
rondgang voor de Unie-eollecte te's-Gra-
venhage. Die werd toen geleid door man
nen als dr. Kuyper, I. Esser, mr. L. W. C.
Keuchenius, K. T. v. Lijnden, mr. T. P.
baron Mackay, en in een voorafgaanden
bidstond gingen predikanten als Gerth v.
Wyk, Rademaker, Knottnerus en anderen
voor. By den eersten rondgang kwam de
collectant met zyn schaal ook bij een
Indisch oud-gast in de Parkstraat. Hij
schelde aan en werd in de gang gelaten. De
meid waarschuwde mynheer die den collec
tant vriendelijk boven liet noodigen in do
huiskamer. Daar zat het heele gezin aan
tafel. Ook de dienstboden, alle huisgenoe-
ten werden binnen geroepen om getuige te
zyn van 't gewichtige feit dat stond plaats
te hebben. En toen zij er allen waren, nam
mynheer met groote drukte een geldstukje
uit zijn vestzak, hield het tusschen duim eu
vinger in de hoogte, zoodat iedereen het
zien kon, en legde 't onder tal van sarcas
tische plichtplegingen want 't was maar
een halve csntop de schaal.
Ile collectant deed 's avonds op de ver
gadering van het Locaal Comité mededee
ling van deze krenkende behandeling,
waarop de heeren I. Esser,oud-resident van
Timor, en mr. Keuchenius zich opgaven om
het volgende jaar rond te gaaü, terwyl de
heer Esser zich voornam dezen mynheer
in de Parkstraat by dien rondgang een af
zonderlijke beurt te geven.
Zoo is 't ook geschied. Genoemde heeren
zyn eenige malen rond geweestsn de heer
Esser heeft by de eerstvolgende Unie col
lecte dien «mijnheer" met, zijn open schaal
een bezoek gebracht, en hem gevraagd of
hy de man was die 't vorige jaar slechts een
halve cent op de schaal gelegd had. Jawel,
