NIEUWSBLAD VOOR ZEELAND No. 194. 1906 Maandag 18 Mei. 22e Jaargang. GHRISTELIJK- HISTORISCH MANASSE SEN ISRAËL Mr. Po J.v. Hor tel. Eenheid boven al! VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK PRIJS DER ADVERTENTIËN 1EDEREN WERKDAG DES AVONDS. Prijs per drie maanden franco p. p. 23. Enkele nummers 0,021 Wed, UITGAVE DER FIRMA 16 l DE JON GE-V ER W EST. t* EP VAK f. P. D'HUIJ,. te 'Middelburg. öoes van 35 regels 40 cent, iedere regel meer a een®. Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regeï meer 10 cent. S1\11S. Aanstaanden Dinsdag zal in dit district gestemd worden voor één lid der Pro vinciale Staten. Twee partijende Anti-rev. en de Libe rale, doch de laatste in twee helften uiteen gevallen, betwisten daar elkander de zege. Ome kiesvereeniging stelde candidaat den heer Mr. P. J. v. BORTEL. Wy moeten de bijzondere bewerking van het district overlaten aan de leiders aldaar. Daarom volstaan wij met een ernstig woord van waarschuwing in 't algemeen om toch trouw op dezen candidaat te komen stem men. Dit geldt allen, die met ons strijden voor de toepassing der christelijke beginse len op staatkundig gebied. Wij ontveinzen ons niet, dat de strijd zwaar, da overwinning, ook ondanks der liberalen verdeeldheid,schier onmogelijk is. Maar juist daardoor wordt de strijd, uit principieel oogpunt beschouwd,te schooner. Zwakke, pitlooze naturen hebben om wel gemoed den strijd tegen te gaan vooruit zicht op succes nuuJig. Niet alzoo de beginselvaste mannen van karakter. Die weten wel (en zij verblijden zich er in) dat de zaak van 't christendom nimmer naar boven drijft; maar dat er geworsteld moet worden. Voor de zaak van het christendom geldt op elk, ook op staatkundig gebied, de spreuk onder het Zeeuwsche wapen: Luctor et emergoIk icorstel en hom boven Zy weten, dat aan het overwinnen een worsteling moet voorafgaan, soms van lange jaren. En daarom is in hun oog niet het succas alleen, maar ook het worstelen reeds een groot ding Mannon van Sluis, laat u daarom Dins dag a. 8. door ons Luctor et Emergo bezielen tot kloeke krachtsinspanning. By trouwe opkomst brengt ge allicht onzen candidaat in herstemming. In October 1906 deedt ge dit immers ook den katholieken oandidaat Hecdriksedus dit kunt ge thans weer. Doch ook, al hadt FEUILLETON. Een pleitbezorger voor zijn volk. Te midden v«n de marmeren grafsteen en welke op de Portugeesch-Iaraëlietische be graafplaats te Ouderkerk a. d. Amstel de graven dekken van leden nit verschillende edele familiën ook in figuurlijken zin, ligt ook een eenvoudige gedenksteen met de volgende vrij vertaalde inscriptie „Hy is niet gestorven, daar hij leeft in den hemel in de hoogste glorie. Door zyn pen zal zyne- gedachtenis biy'ven voort leven." Het is de lykstoen van Manasse bsn Israel, den geleerden rabbijn en scherp- zinnigen godgeleerde uit de eerste helft der 17e 68uw, grooten taalkenner tevens en aristocraat naar den geest, wiens kinderen door hunne moeder aan 't adellijk geslacht der Marbanels verwant, een klimmenden leeuw gekeerd naar een kastesi in hun wapen konden voeren en evenals de Jachia's aanspraak meenden te kunnen maken op Davidische afkomst. Manasse ben Israel is een der edelste zonen nit den stam der ssphardisehe loden, 'een pionier in den strijd voor de vrijheid van zyn volk, derdehalve eeuw geleden met onbloedige wapenen door hem gevoerd, en wiens nagedachtenis sinds dien tijd in dankbre erkentenis wordt gehouden door Abraham's nakroost, niet het minst in den lande van overzee. Dezen groote in Israel in dezen ongeiyken kamp te zien optreden als pleitbezorger voor zijn volk is het doel van deze bijdrage. Pe eerste stralen van het morgenrood gij deze kans niet, christelijke plichtsbe trachting alleen reeds drijve u, en die vindt altoos haar belooning op Gods tijd. T.age handen en slappe knieën zegent God nooit. Mannen broeders, daaraan gedacht bij uw opgaan voor onzen uitnemenden candi daat Wie kent niet het beeld van den leenw met den pyienbundel, voorstellende de macht om één pijl, en de onmacht om een bundel pyien te breken Wie kent niet onzs oude zinspreuk „Een dracht maakt Macht f Wie heeft ooit zyn geschiedenis geleerd zonder de macht der eenheid te leeren kennen Wie kent niet door de geschiedenis van heden de macht van de eenheid Staat u niet onmiddellijk voor den geest do eenheid van het Duitsche Ryk sinds 1870 en de gouden eeuw die daarmee voor het Midden-EgroD00seh Keizerrijk intrad P Denkt ge by eenheid uiot uuiuiauciiija. aan de groote republiek van het westen, aan de Vereenigde Staten van Amerika, in tegenstelling met de kleine en onderling verdeelde natiën in de oude en in de nieuwe wereld 1 En op meer beperkt terrein ligt de ge schiedenis van den politieken strijd in ons eigen vaderland van de laatste kwart-eeuw niet voor u open P Spreekt dien strijd niet van onverwachte en ongedachte overwinningen door de een heid verkregen En toch, hoewel niemand twijfelt aan het profijtelijke, het onmisbare zelfs van de maoht der eenheid wordt ze voort durend bedreigd. We weigeren tot heden voorshands wel te gelooven aan den goeden uitslag van deze bedreigingen, maar het kan toch ook in onze kringen van eenig belang zijn de aandacht te vestigen op het verlies dat ons bij gebrek aan eenheid dreigen zou. De vraag van den dag voor onzen kring in den uitgebreidsten zin komt meer op der vrijheid deden ook by de Joodsche ballingen de hoop herleven om in de Neder landen, waaruit zy stelselmatig waren ver dreven of geweerd, een veilige wijkplaats te kunnen vinden. Veler oog was naar Holland en Zeeland gericht. Eerst scheen Middelburg zelfs de uitverkoren plek. Doch toen een poging om zich aldaar te vestigen was mislukt, werd het bloeiende Amster dam, dat inmiddels de zijde der vrijheid had gekozen, de herberg der sepharaische Joden. In het j&ar 1590 kwamen de voorloopers uit Portugal in de Amstelstad aan. Het waren Manuel Lopez Percya met z'n zuster Maria Nunez en zjjn oom Miguel Lopez, de beide eersten spoedig gevolgd door hunne moeder Mayor Rodriguez met hare beide andere kinderen Jnsta en Antonio Lopez Cereya. De kleine kring vergaderde tot 1014 in de deftige huizingo van den even geleerden als aanzienlijken Don Samuel Palaehe, gezant van den keizer van Ma rokko, die zeer waarschijnlijk hoewel te vergeefsch, eenjge jaren te voren de voor spraak zijner vervolgde geloofsgenooten geweest was by Middelburg's magistraat. Daar deden zy hunne gebeden en richtten zy hunne ceremoniën uit, welke plechtig heden door den magistraat oogluikend werden toegelaten. Langzamerhand breid de de kring der sephardische joden zich uit. De gunstige ligging van Amsterdam zoowel als de vrijgevigheid der stedelijke overheid, die hen toestond een kwartier in den nieuwen uitleg der stad beoosten den St. Anthoniesdj k te betrekkeB, droegen daartoe vooral het hare by. Levendig werd toen de behoefte gevoeld aan een synagoge. Ze werd gebouwd en op Nieuwjaarsdag 1597 iDgewjjd. Naar haren deze eenvoudige tegenstellingwsnseht ge dat het vrijzinnig of zich noemend vrijzin nig element over ons beersche. Het zich noemend vrijzinnig element Ja zeker, kent ge niet, als de gelegen heid zieh aanbiedt de tyrauaie die zich openbaart naast allerlei redeueeringen. Wie gevoelt iets van de hooggeroemde vrijheid, al is het maar tot arbeiden, als een werlsstaking, niet zelden op commando, uitbreekt f Wie gevoelt iets van vrijheid, gelijkheid of broederschap als er onder een vrijzinnig kabinet een vacature is, waarvoor een be noeming plaats hebben moet Het boek der geschiedenis van vele jaren bevat op iedere bladzijde bewijzen van de opvatting der vrijheid door de zoogenaamd vrjjzicnigen. Ze zijn veel om te noemen eniederkentze. En niet alleen de zonderlinge vrijheids opvatting tegenover alle tegenstanders door de vrijzinnigen geopenbaard zal die tegenstanders tot gemeenschappelijk han delen noodzaken, maar veel meer nog dan een rechtmatige zucht tot zelfbehoud zal een zekere gemeenschapszin verhoeden dat deJe_Dl^^«SS^&lSSSfÖeeren en lym- potten teekenen naar believen, het heehtste cement wordt tooh gevormd door een algeraeene levenstoon die een Hoogere macht erkent en zich voor gezag wensoht te buigen. Men moge mensohen tegenover elkander stellen, zoo mogelijk met alle hunne ge breken, ten slotte gaan die allen voorbij, maar het levensbeginsel blijft, en gaat voort van geslacht tot geslacht. Men moge met bijzondere happigheid, nu meer dan gewoonlijk van vrijzinnige zgde turen op de altijd geopende fuik der verdeeldheid, we hopen en gelooven ook niet dat een der reohtsohe partijen er ten genoege van alles wat vrijzinnig heet in zwemmen zal. Hat zon voor wie dat bestond niet pro fijtelijk en voor den tegenstander al te vriendelijk zijn. 16 Mei 1908. Als een bewijs hoe nu wijlen ds. Oranje bemind werd ook bij zijn leeraren, om zijn stichter Jacob Tirado heette zij Huis Jacobs met zinspeling tevens op den naam des volks. Later by de kornet van Speansche joden werd een huis op de Lange Hout gracht aangekocht en tot Synagoge met den naam van Newé Sjalom d. i. Huis des Vredes ingericht. Tot dusver waren de Joden niet bemoeilijkt, doch werden blijk baar geduld. Toen echter in 1612, tenge volge van onderlinge veeten en daaruit ont stane scheuring, buiten voorkennis, in ieder geval buiten vergunning van de overheid, een d rde vergaderplaats 'n Huis Israëls werd gebouwd, werden hunne go^s dienst effeningen streng verboden. Andere oorzaken behalve miskenning der overheid werkten daartce mede. Voornamelijk de vertoogen der Remonstranten, die met leede oogen aanzagon hoe andere gezind heden o a. de Brownisten, ja zelfs de Joden die Christus verzaken «zonder eenige ver hindering", binnen Amsterdam waren toe gelaten of geduld, terwijl zjj zei ven in het uitoefenen van hunne godsdienst werden bemoeilykt. Ontegenzeggelijk voelden de leden van A mstels magistraat met Reinier Pauw aan het boofd 't rechtmatige van dia klacht en waren zy er op uit, om, waar zy de Remonstranten niet ter wille konden zyn, do Joden, die men o. a. beschuldigde „in het openbaar den Zaligmaker te laste ren", in hunne vrijheid aan banden te leg gen, meenende op deze wijze, uit een lastig dilemma te geraken. Daarenboven moesten zij by de heerschende geloofsgeschillen in die dagen rekening houden met de contra- remonstrantsche predikanten, die in dsn scherpzinnigen, wakkeren en in de koop manswereld hoog aangeschreven predikant Petrus Plaïicius, een trouw bewaker van het calvinistisoh erf,een alleszins bekwaam karakter, veelzijdige kennis en opreoljte godsvrucht, onileenen wij onderstaand waardeerend woord van prof. G-eesink aan De Heraut van heden. Voor mij is hij allereerst en is hij nog de student. De student met wien ik verkeerde ook buiten de colleges, en van wien ik al spoedig merkte, dat hij meer dan gewoon was. Hij vertelde mij van de piëtistisch getinte vroomheid van den kring waarin hij was ge boren en opgevoed van hoe hij in Goes, zonder recht te weten wat een Hoogere Burgerschool was en waarvoor zij diende, op een goeden dag aan de H. B. S. „voor de aardigheid" admissie- examen had gedaan en hoe hij er toen, niet tegenstaande zijn vader het vrij bedenkelijk vond, op gekomen was om, na den vijfjarigen cursus te hebben afgeloopen, eind-examen te doen. Hij vertelde mij van zijn toen komen naar Amsterdam, van zijn „struggle for life", van zijn tijd toen hij als corrector en vertaler den kost moest zien te verdienen van hoe Dr. Kuyper hem ontdektevan zijn in twee jaren zich, onder het andere werken door, klaar werken voor de eischen van *t admissie-examen aan onze Universiteit. Maar hij ontsloot ook zijn ziel voor mij. Ik had zijn vertrouwen. t zijrfe"rptetbonlij'kfïëïd, 'in-"den strijd om het bestaan gestaald, maar gewijd door de teeder- heid van zijn zoo innige godsvrucht. Toen heb ik hem gadegeslagen en ook meer dan dit alleen, in dat aan zich assimileeren van de calvinistische wereld- en levensbeschouwing voor onzen tijdwant hij wilde, als hij straks de Universiteit zou hebben verlaten, met haar niet het droeve figuur maken van David in de wapenrusting van Saul, hij wilde ze haar zich niet maar laten opplakken als een etiquette, haar meenemen van de Universiteit, ingepakt in een koffertje, zoo als doet een acteur met zijn requisieten. Hij, Kees Oranje, rustte niet vóór hij haar had opgenomen in zijn sap en zijn bloed, vóór zij bevredigde èn zijn verstand èn zijn gemoed. En dat is hem gelukt. Gelukt niet het minst door de krachtigheid van zijn persoonlijkheid, waardoor hij, van aanleg meer neigend tot intellectualisme dan tot mysticisme, bij het streven naar een eigen overtuiging zich zelf heeft opgevoed tot die harmonie van hoofd en hart, welke u later zoo weldadig bij hem aandeed. Toen Oranje ons verliet, was hij esti man. Hij wilde wat hij wist en hij wist wat hij wilde. woordvoerder vonden. Eerst in 1619 werd den Joden vanwege de Staten van Holland vrije godsdienstoefening toegestaan. Zy wisten de vrijgevigheid hun betoond, te waardeeren,ook te vergelden door krachtig mede te werken tot den bloei der stad en Amsterdam te maken tot den zetel van den Levantschen handel. Eenige jaren te voren had zich te midden van het langzamerhand toenemend aantal vluchtelingen uit het zuiden een Joodsche familie neergezet, wier leden in de volgen de kwart eeuw grooten invloed hebben uit geoefend op het lot hunner stamgenooten in Holland, voornamelijk te Amsterdam. Den druk der inquisitie moede, had 't hoofd des gezins, een welvarend koopman Jozeph ben Israël heette h\j met een aantal gelijkgezinde lotgenooten Portugal verlaten en wellicht na kort omzwerven in veiliger oord, vermoedelijk te La Roebelle, de bloeiende Amateldam tot wijkplaats voor vrouw en kroost gekozen. Daar sloten ze zioh aan bij de Newé Sja- lorn synago, wier rabbyn Iza&k Uzziël, een veelzijdig begaafd man, en ervaren Talmu dist, zelfs als wiskunstige en beoefenaar der fraaie letteren nist onvermaard, de op voeding vau een hunner kinderen, den jon gen Manasse, de vreugde en de kroon der familie, werd toevertrouwd. Onder de voortdurende zorg van dezen, tijd en om standigheden in aanmerking genomen, uit stekenden leermeester, waren de vorderin gen van den jeugdigen kweekeling van dien aard, dat bij reeds op vijftienjarigen leeftijd bevoegd was om in de synago op te treden. Drie jaren later stierf rabbyn Uz- ziel en werd Manasse beD Isrel aangewezen om zijn leermeester als haham van d9 Newé Sjalom 3ynagoge te vervangen, Omstreeks Wat hij wilde ook voor zijn volk, zijn kerk zijn land. Daarin zat de charme, die van hem uitging. Hij behoorde niet tot de „velen"men zag het hem aan en men merkte het al meer, dat hij niet tot de „fabriekswaren" onder de men- schen behoorde, maar iets „eigens", iets bijzon ders was en had. En dat bijzondere wekte in onze kringen vertrouwen, want hoe eigenaardig ook a rar den vorm, men tastte en voelde, dat hij was van dege calvinistische stof. Toen Oranje ons verliet spelde het M een zomer met rijke, rijpe vrucht. En zoo kwam het eerst uit ook. Wat heeft hij gewerkt, vruchtbaar gewelkt. Hoe heeft hij veelmaal en op velerlei wijze gebruikt om te winnen voor, te sterken in wat zijn overtuiging was, de gave zijner mach tige eloquentie. Berkel had het voorrecht hem als predikant te bezitten, na een jaar riep Rotterdam hem reeds. Hij bleef nog één jaar. Toen riep hem Den Haag en hij ging. En toen midden in zijn drukke praxis is het gekomen. De kwaal klauwde hem aan Tering, keeltering heette het monster dat zich hem ten prooi koos. Kort voor zijn sterven heb ik hem nog_gejje.C^ Te Amstpr/to— 1 Wlt'zoo navrant, zoo hartverscheurend. Zijn stem was al bijkans weg, nog alleen maar een fluisteren. Hij zelf een gebroken man, die wist, dat hij sterven ging Welk 'n voorrecht, zulk 'n getuigenis, van zulk 'n zijde, te mogen nalaten Wat er overbleef. De overgang van Roomsch-Katholieke priesters totdesociaal-democratische party moet nog al een3 dienst doen om te bewij zen, dat Christendom en sociaal-democratie bast Sfimon kunnen gaan. Uit een schrijven van den ex priester Dr. Van deD Brink bleek ons onlangs al, dat er van de Christe lijke belydenis bij dezen priester niets was overgebleven. Nu lazen wy een artikel in Het Volk van de hand van dsn ex-pater Coelestinus, den heer Van Vorst. In antwoord op Mr. Men- dela' kritiek op zyn brochure antwoordt deze priester Onder „geestelijk leven" verstaan wij daar het leven van 's menschen onstoffelijk deel, van zijne immaterieele, spiritueele, geestelijke ziel. Men denzelfden tijd trad hy in het huwelijk met Rachel Soeira, een afstammelinge uit het vermaarde geslacht der Abarbanels, dat, zooals we boven zagen, aanspraak meende te kunnen maken op Davidische afkomst. Met toewijding nam de achttienjarige rabbi zijn betrekking en ambt waar. Tegenover zich in de synagoge Beth-Iaraël vond Me- nasseh ben Israël Isaac Moab, een haham van naam, zanger van een epos in het Spaansch, niet onbedreven in de joodsche theosopbie of geheimleer. Dcch de orato rische gaven van den jeugdigen rabbyn werden niet in de schaduw gesteld door die van den meer ervaren cabbalisH Beiden wisten zich, ieder op zyne wijze, op hunne plaats te handhaven en genooten deachting van hun eigen kring. In alle bescheiden heid leefde Manasse ben Israël van de be trekkelijk geringe vergoeding, welke hem zyn ambt opbracht. Doch toen weldra zijn gezin vermeerder de en daarmede ook de zorgen, terwyl de inkomsten dezelfde bleven, peinsde de rabbi van het Huis des Vredes op middelen om niet op gespannen voet te leven mee zyne finantiën. Hij vond die als drukker en uitgever van Hebreeuwsche geschriften. Zijne pers was de eerste van óien aard in Nederland. In 't begin van 1G27 verscheen zijn eerste werk. Het was een miniatuur uitgave van het Hebreeuwse,b gebedenboek naar sephardieclien ïitus, in eigenaerdigon lettervorm gedrukt, later op nieuw in groo- ter formaat uitgegeven. Spoedig volgde een werk van Marasse's leermeester Uzziël, n 1. een Hebreeuwsche spraakkunst, eletaede een register op de «Mi trash Rabboih'Vloor den jeugdigen en geleerden rabbijn-uitge ver zeiven, Wordt vervolgd,

Krantenbank Zeeland

De Zeeuw. Christelijk-historisch nieuwsblad voor Zeeland | 1908 | | pagina 1