NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
Vrijdag 15 Mei,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
No, 192. 1906.
22e Jaarna rp-,
Mr. P. J. v. BORTEL.
Een verderfelijke richting.
Buitegl&iulscti Oïerzleiit.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed, a l E€ JQNGE-VERWEST. te Goes
f. P. 'HULS, te Middelburg
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Sluis.
Ij len mannen met idealen in hun leven
wat 'n poeah 1 zei mea.
UIT Pi PEES.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p.1,25.
Enkele nummers 0,02s.
UITGAVE DER FIRMA
m VA!®
tran 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 eens.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent
Voor de stemming van ee„ lid der Pro
vinciale Staten steunt De Zeeuw dringend
de candidatuur van
Ai> men wat ouder wordt, ik bedoel
opklimt tot wat meer bezadigder! leeftijd,
dan wordt men in den regel wat verdraag
zamer.
Men leert beter de mensehen, en ziohzeli
kennen. Een kennis, die het oordeel niet
zelden wat verzacht, al wordt het niet
gewijzigd.
Tooh is 't me onlangs overkomen dat het
in mij kookte van verontwaardiging, 'k Zat
in den trein, die naar een provinciale
hoofdstad voerde en van halte tot halte
werd het gezelschap in onze ooupé's, ik
zeg niet verrijkt, dooh vermeerderd met
jongelui, die verschillende inriohtingen van
onderwijs bezochten, maar waarvan de
meesten gingen op de H. B. S.
Voor de trein stilhield hingen ze al uit
't raampje, om elkaar de plaats van 't rendez
vous aan te wijzen en wij, grooteren,
hadden de eer hun praat aan te hooren
en zwijgend neer te zitten in de herrie,
die zij schopten, wel begrijpende, dat elk
woord onzerzijds olie zou zijn in 't vuur.
Ik heb me over die //Hoogere Burgers''
verbaasd en ontzet.
'k Heb me afgevraagd, of we nu wel
waarlijk woonden in een christenland. Daar
waren er bij, die vloekten als een grijze
zandstrater of zeedijker, al bleek het me,
dat andereD, zeker door bun opvoeding,
nog aarzelden dit voorbeeld te volgen.
'n Drietal van de grooteren onttrokken
zioh wat aan de herrie en zaten om mij
heen te boomen over alles en nog wat.
Soms had ik mijn ooren wel willen sluiten.
Dat praatte en zwetste en sneed op over
boekeD, die ze gelezen, over avontuurtjes,
die ze gehad haddeD, zoo geheel gespeend
aan elk gevoel van ingetogenheid, van
godsdienstzin, van eerbied voor deD wil
der ouders of't gebod Gods, dat 't mij koud
werd om 't hart.
Dat wiren geen ohristen-jongens meer.
Dat waren cynische heidenkinderen.
'k Heb er naderhand met kennissen over
gesproken, die me zeiden dat ik 't wel
slecht getroffen had dat ze óók jongelui
kenden, die de H- B. S. bezochten en goede
hope gaven voor de toekomst, maar dit
moesten ze toegeven, dat de levens toon,
liet gansobe levens milieu onder die schare
onchristelijk, ongodsdienstig en vaak on
hebbelijk is.
Er zijn tal van ouders onder ons, die
met beving hun zoons in dienst zien gaan.
Maar ik voor mij zon er nog meer tegenop
zien, om den 12 of 18-jarigen knaap naar
een openbare H. B. S. te sturen.
De heele opzet van de tegenwoordige H.
B. S. deugt niet. Het is een echt product
van het welvoldane liberalisme uit het
midden der vorige eeuw, dat ons dan trou
wens ook met de Wet op het Middelbaar
Onderwijs heeft opgeknapt.
't Was de tyd van het platte, vette, dorre
materialisme.
Kennis is macht", zeiden de wijzen.
Wat je bent, wat je geloof'., wat je gevoelt
wat je genietdat doet er minder toe
je komt er niet mee door de wereldje
kunt er geen geld mee maken Alleen wat
je leent en kunt, dat helpt je
Op dien grondslag is de H.B.S. gebouwd.
Veel meer nog dan op de lagere school
is 't er op toegelegd, om de hersens der
jongelui vol te proppen met allerlei weten
schap. Dervakken" is geen einde
Dat ze er vooral op dien leeftijd bovenal
wat noodig hebben voor hun hart, voor hun
gemoeddat ze niet slechts geleerde eksters
en werkezels, maar dat ze mannen moeten
worden vroom en vroed; mannen van ka
rakter en van hooge beginselen die groot
zyn oiödat ze voor God hebben leeren knie-
Idealengeen hooger ideaal, dan 'n
mooie betrekking, 'n gevulde brandkast, 'n
lekker glas wijn en 'n aardige deern.
Dat werd niet met zooveel woorden ge
zegd, maar het koude, dorre, droeve mate
rialisme van de H. B. S. heeft d uizenden
jongelui voor aliijd in die riohting gestuurd.
Ik zou erbij kunnen schreien, als ik een
jongen zie van nog geen twintig, die ver
leerd heeft te jagen naar hooge idealen en
die zichzelf beschouwt als een //scheikundig
product'', dat geen hoogere bestemming
heeft dan 't zoo lang mogelijk uit te houden,
tegen de vele invloeden, die ontbindend op
dat produet inwerkeD. En hoevelen zijn er
zoo niet
Gelukkig heeft nu tooh minister Heems
kerk den draad weer opgevat, die dr. Kuy-
per in 1905 met woest geweld was ont
rukt en stelt hij voor ook het bizonder
middelbaar onderwijs door een flink sub
sidie 't bestaan mogelijk te maken. Het
wetsontwerp wacht reeds bij de Kamer op
afdoening.
Dat geeft voor onze mannen weer nieuw
werk aan den winkel.
Want onze jongens en meisjes in den
moeilijkaten tijd van 't leven mógen niet
blootgesteld blijven aan den killen wind
des ocgeloofs Ook voor hén geldt de bede,
die Christus ons voorzeiLeid ons niet in
verzoekiög
Ik heb ze gekend, jongens van 12-jarigen
leeftijd, die den ehristelijken onderwijzer
schoone hope gaven voor de toekomst. Za
hadden een helder 'nootd en een toegenegen
hart voor de dingen van het Koninkrijk
Gods.
Zb gingen naar de H. B. S., om te leeren,
wat onze middenstand noodig heeft voor
het maatschappelijk leven onzer dagen en
eenige j*.ren later, ja praat'ten ze Franseh
en Duitech en Eogelsch, maar de sprake
der kinderen Gods verstonden ze niet meer
en meenden, dat dezen waren „vol zoeten
wyns". Moeilijke koopmansrekeningen
wisten ze tot een goed einde te brengen en
met algebra vele onbekenden vaardig op te
lossen, maar hun dagen alzóó te tellen, dat
ze een wys harte bekwamen, waren ze ver
leerd en de Schepper van de einden der
aarde was hun een onbekende geworden,
dien ze niet vinden konden
Aan dat gevaar mógen onze kinderen niet
blootgesteld worden
Ds christelijke H. B S. zal evenmin als
de lagere school een //bekeeringsinstituut"
worden. Over 25 jaren zal de S. D. A. P.
mannen in haar midden aanwijzen, die op
een Chr. Hoogere Burgerschool werden be
kwaam gemaakt voor het leven en de wape
nen, die ze daér leerden hanteeren, zullen
richten tégen God en tégen Zijn Gezalfde.
Maar dat is altijd zoo geweest.
Saul was onder de profeten en toch ver
volgde hij de Kinderen Gods.
Maar de vrucht zal ook niet uitblijven
Ja, ik koester de stille hoop, dat de Chr.
H. B. S. nog eens baanbreekster zal zijn op
het gebied van ons middelbaar onderwijs.
Want men hoort vele klachteD.
De jongens, zegt men, worden topzwaar
van geleerdheid,waarmee ze in 'tpraetisehe
leven geen raad weten. En waarlijk, als ik
de jongelui zoo zie zwoegen onder zoo- en
zooveel kilo's boeken en ze hun stapel oa-
hiërs zie aftellen, waarin ze maar aldoor
huiswerk maken sommen, thema's, opstel
len, haast je niet, zoo kom je d'r niet
dan vraag ik me af, of 't in hun hersens toch
niet 'n eobte Toko worden moet, waar ze
zioh niet meer in bewegen kunnen zonder
de dingen van hun plaats te gooien.
Kennis is noodigvooral in onzen tijd.
Maar wis grondig onderlegd is, komt
daar in 't leven verder mee, dan wie vele
dingen oppervlakkig weet. En wie met een
besoheiden hoeveelheid kennis woekeren
kan, zal er meer profijt van hebben dan wie
kennis opdeed bij 't mud, maar Diet geleerd
heeft, ze in toepassing te brengen. Terwijl
ton slotte een hoofd vol kennis bij een ledig
hart, den mensoh zielziek maken kan, dat
hij grijpt naar de flesob of naar de revolver.
Odb christelijk middelbaar onderwijs heeft
een schoone toekomst
Met do oude energie ons dan gewijd aan
deze nieuwe taak
Tot da eere Gods en het welzijn van ons
zaad. Friesch Dagblad.'
14 Mei 1908.
Wij hebben al meermalen gewezen op
't onbetrouwbare der verhalen van „Toren
wachter" in de Middelburgsche Ctwanneer
er onzo voormannen in worden genoemd.
Dezer dagen gaf hij in den stijl van
Rijnvisoh Feith en Betje Wolf een ver
slag van een gesprek met een antirevolu-
tionair-ehristeiijk-historisoh man inzake
dr. Kuyper, de besprekingen met de Konin
gin, het optreden van sommige antirevo
lutionaire leiders, enz. enz.
Hier wordt deze praaijesverkooper niet
genoeg au serieus genomen om tegen zijne
bakerverhaaltjes altijd op te komen. Die
eer is hem door een onzer Noordelijke
perszusters aangedaan.
De Nederlander komt hiertegen op. Wij
nemen haar artikel met instemming over
Torenwachters,
De M i d d. Cr t.. of liever haar «Toren
wachter" deelt een verhaal mee van hetgeen zou
zijn voorgevallen bij gelegenheid van de jongste
Kabinetsformatie, dat blijkbaar geheel »uit den
duim gezogen" is. Niemand die ook maar
eenigermate bekend is met de persoonlijke ver
houdingen der antirevolutionaire leiders onder
elkander en met dr. Kuyper kan ook maar één
oogenblik geloof slaan aan het bestaan van zóó
misselijke intriges als de s>Torenwachter" die
misschien in nachtelijk duister op den uitkijk
heeft gestaan heeft uitgebazuind. Wij achten
het niet de moeite waard zijn fabeltjes over te
vertellen.
Maar wat ons toch verbaast, is, dat een der
antirevolutionaire bladen er toch nog eenige
waarde aan schijnt toe te keuüen. Het meent
dat zulke praatjes uit den koker afkomstig
van vienige tegenstanders, die bij het opwekken
van den zoogenaamden >broedertwist" het
grootste belang hebben »het vertrouwen
ook in het antirev. kamp ondermijnen". Het
blad »zegt niet er aan te gelooven maar ieder
zal toch toestemmen, dat het halfdonker dat nu
heerscht, aan allerlei verdachtmaking ruim baan
geeft". IDat laatste is natuurlijk waar, vooral
omdat men weet dat dit halfdouker niet kan
verdwijnen.
De onderhandelingen en besprekingen met
de Koningin behooren niet tot het publiek
domein. Daarom kunnen ^torenwachters" en
dierg. er veilig op losblazen en brand roepen
al is er geen vonk te zien.
Maar wij verbazen ons er over, dat dat blad
zich verschalken laat, en dat in het anti rev olu-
lutionaire kamp de broeders elkaar toch eigen
lijk zoo weinig schijnen te vertrouwen.
De gemeenteraad van Rotterdam heeft
27 Dee. 1907 in boginssl uitgesproken dat
gehuwde onderwijzeressen niet inde school
behooren.
De meerderheid der raadsleden i3 liberaal.
Dezer dagen heeft diezelfde gemeente
raad aan drie onderwijzeressen wegensdoor
baar aangegaan huweljjk ongevraagd eer
vol ontslag verleend.
Dit besluit juichen wy toe.
Een gehuwde vrouw behoort niet in de
schoolmaar in haar huishouding te zijn.
zich geheel te wijden aan haar man en ge
zin. Aan dit mooie beginsel naoet niet ge
tornd worden.
Reusaohtige magazijnen, met honderden
bedienden, indrukwekkende reclames,reus
achtige kapitalen in aandeelen hebben bij
de goed- en lichtgeloovige menigte den
naam goedkoop te leveren.
De wereld wil bedrogen zijn, bedrieg
haar dan.
Hel ,/Warenhuis" in de Spuistraat te
's-Gravenbage is een van die reusaohtige
ondernemingen die de reputatie hebben
goedkoop te verkoopen.
Het jaarverslag van het Haagsohe waren
huis meldt een omsat van 9 ton en een
bruto-winst van f 270.000. Dat is dus 40 pot.
Is dat nu goedkoop?
Men houde daarbij in het oog dat het
Warenhuis uitsluitend handelt in courante
artikelen.
Welke winkelier maakt een bruta-wiust
van 40 pot.?
Immers geen enkele P
De concurrentie zou hem dat spoedig
afleeren.
Misschien komt by onze lezers, evenals
bij ons ook de vraag wel eens op als we rie
geschiedenis van den dag volgen waarom
zouden de sociaal-democraten toch nooit en
nergens hunne krachten eens beproeven
aan een wel doordacht voorstel tot maat
schappelijke verbetering P
Het is een uiterst, gemakkelijke, en zeer
dankbare taak om menschen, die redenen
van ontevredenheid meenen te hebben,
rondom zich te verzamelen. En ook is het
gemakkelijk in een onvolmaakte wereld
misstanden aan te wijzen.
Maar ernstige menschen hebben eene
andere roeping.En die roeping te vervullen
jnoat, zou men zeggen, hun niet moeilijk
vallen.
Allen zün het er over eens dat het stelsel
der verdediging, leger en vloot, niet deugt,
maar nooit hoorden we van eenig voorstel
om het te verbeteren.
Allen zijn het er over eens dat de Staat
een niet te karig ouderdomspensioen op 'n
leeftyd dat men er het volle genot van heb
ben kan heeft te betalen en dat de gemeen
schap bij werkloosheid, hetzij die ontstaat
door ziekte of door gebrek aan werk, heeft
te betalen. Maar waar de regeering de mid
delen halen moet, hebben we nooit gehoord
tenzij in eenige vage woorden.
Het mankeert niet aan eenstemmige af
keuring van zwendel en beursspeculaties.
Maar met klagen of mopperen of schelden
of razen schiet men weinig op.
Eo een practisch middel om die ellende
te keeren zagenwe nog nergens opgegeven.
Door de Engelsohe regeering wordt voor
gesteld aan alle personen 'boven de zeventig
jaren en wier inkomen niet hooger is dan
10 shillings per week een ouderdoms
pensioen toe te leggen van 5 shillings per
week.
Inkomsten f6, pensioen f3 dus.
Dat zal een uitgave vorderen van 72
millioen gulden.
Uitgesloten zijn die in werkhuizen ver
blijven, krankzinnigen en mitsdadigers.
Het zal ons interesseeren of de socia
listen aan de overzijde van het kanaal
even hard te keer zullen gaan tegen de 70
jaren als hier.
En of ze evenzeer hun ministerie zullen
helpen verwijderen als hier, met de zeker
heid dat ze aizoo iD afzienbaren tijd niets
krijgen.
Een socialist laat gaarne een half ei los,
en kiest een ledigen dop, als er maar
reolame in zit.
Waarschijnlijk wordt het roepen om uit
breiding van kiesrecht, dat ons leven reeds
duurt en waarschijnlijk duren zal, voor hen
die na ons komen gevolgd door roepen om
beperking van kiesrecht.
Wie de gemeenteraadsverkiezingen van
onlangs in Frankrijk nagaat zal inzien
dat het iu massa deelnemen van een over-
heerseheDde groep kiezers die financieel
belang hebben bij den uitslag der keuze ge
vaarlijk wordt.
Dan dreigt het algemeen belang door par
ticuliere belangen op den achtergrond te
komen.
Frankrijk gaat voort met een in talrijk
heid alles overtreffend ambtenaars-perso
neel, dat iu de groote steden tot duizenden
aangegroeid is Deze alle hebben voortdu
rend behoefte aan hooger traetement, en
welk middel ligt meer voor de hand dan
dat, om een caadidaat de belofte aftevragen
dat hij voor hooger salaris stemmen zal.
Doet men dat ia massa dan beheersoht
men voor een groot deel den toestand en
voor de openbare kas dreigt gevaar, dat
vroeg of laat zal moeten leiden tot Kies-
reehtbeperking.
De Ongevallen Wet,
het is bekend, wordt een duur paard je op
onzen Vaderlandsohen stall De Standaard
merkt, dienaangaande op
Het loopt met de Ongevallenwet spaak.
Vier fouten zijn bij die wet begaan.
Ten eerste had de ziekteverzekering moeten
voorafgaan. Ten tweede had men moeten afzien
van het centralisatie-stelsel en ingaan op het
amendement-Kuyper, om de bedrijven zelve te
laten optreden. Ten derde past In deze wet de
risico-overdracht bitterslecht. En ten vierde had
men de Bank moeten laten opzetten, niet door
een journalist, die, hoe uitnemend ook op zijn
terrein, geen commercieel man was.
Ook al had een degelijk bankier f 20,000 sala
ris gevraagd, wat had dit te beduiden vergele
ken bij het tekort van 4'/2, nu reeds bij de 6
millioen, waarvoor men thans staat
Doch het Kabinet Pierson-Borgesius wilde
van geen goeden raad weten. Het zette zijn
averechtsch plan door, en nu reeds blijkt ook in
de Kamer het afkeurend oordeel vrijwel alge
meen te zijn.
Voor Minister Talma is het in hooge mate on
aangenaam, dat hij thans dezen Augias-s'al zui
veren mag. Iets wat tijd kost, en hem alhoudt
van zijn verdere plannen.
Ook de schatkist zal er onder zuchten.
En bij slot van rekening zullen de kosten van
het risico buiten verhoudingworden opgedreven.
Was nu de Ziekteverzekering maar achter
den rug, zoo kon men opschieten. Maar ook
deze hangt. Stellig verloopen er nog ten minste
3 jaar, eer ze werken kan. En inmiddels groeit
het tekort aan, en raakt heel he.t Instituut in on
gelegenheid.
Een geluk is hierbij.
Het stelsel van de wet is zóó opgezet, dat men,
zoo men wil, alsnog een geheel andere regeling
kan invoeren, en dat, zoo hiermede de bestaan
de regeling vervalt, de renten gedekt zijn.
En niet onwaarschijnlijk zal 't daartoe moeten
komen. Decentralisatie is het eenig middel, om
ook tendeze uit de impasse te komen.
Een wet logisch uitgewerkt naar het beginsel,
dat in het dusgenaamde «groote amendement"
lag, zou het kwaad, waarop we nu stuiten, ver
helpen kunnen.
Portugal.
In de Kamer der Pairs te Lissabon heeft
de uainisier-presideot gisteren een vraag
beantwoord naar den stand vaa het onder
zoek inzake den moord op koning Carlos
en den Kroonprins.
Da minister-president zeide, dat hij niet
moeht mededeeRa,. wat een geheim van
de rechterlijke macht was. Maar hij kon
verzekeren, dat volgens het onderzoek de
eenige schuldigen zijn geweestBuissa en
Costa, die bij den moord om bet leven zijn
gekomen. Bij besloot met zijne genoeg
doening te uiten over de stellige wijze
waarop de nieuwe koning bij zijne eeds
aflegging van zijn vast besluit, om het land
te hervormen, getuigd had.
Frankrijk en Turkije.
Het schijnt dat de verhouding tusschen
Frankrijk en Turkije wegens de quaestie
der mijnen van Heraklea gespannen wordt.
Of het werkelijk nog zsl kernen tot uit
zending van Frassche oorlogsschepen naar
Turkije, zooals Ital;ë onlangs deed, is
twijfelachtig er zijn menschen die hopen
dat men de zaak nog langs minnelijken
weg zal kunnen schikken.
Wij hebban indertijd d» oorzaak van het
geschil reeds medegedeeld Turkije wil de
mijnen van Heraklea san de Noordkust van
Klein-Azië naasten, Frankryk beweert dat
het daartoe niet het recht heeft. Bij de con
cessie aan de Fratsche maatschappij welke
de haven van Saangosldak exploiteert was
wel bepaald dat die havenwerken door de
Torksche overheid mochten worden ge-
anoxeerd, maar niet dat do mijnen die in de
nabyheid liggen en waaruit, de stoffen wor
den geput noodzakelijk voor de exploitatie
van de haven, e ?eneens door de Turken ge
naast zouden mogen worden. De Porto be
weert echter dat haven en mijnen ts zamen
één exploitatie vormen en ds.t zij ze dus
beide mag inpalmen.
Daarover hebben nu de Porie et de Fran*