No. 188.
Maandag 11 Mei,
22e Jaargang,
Mr. P. J. v. MORTEL.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed,
S. X DE JON.GE-VERWEST.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
fi Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Sluis.
UIT DEN GOESCHEN RAAD.
ESrl
ÏEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers 0,02L
UITGAVE DER FIRMA
RN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cem.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Voor de stemming van ee^ lid der Pro
vinciale Staten steunt De Zeeuw dringend
de candidatuur van
9 Mei 1908.
De Heraut aohrijft
Nu de. A. Littooij wegens zwakken ge
zondheidstoestand en hoogen ouderdom zijn
dienstwerk als predikant te Middelburg
heeft neergelegd, mag een woord van dank
bare waardeering voor wat deze trouwe
dienaar voor de Gereformeerde Kerken
geweest is, niet achterwege blijven.
Onder de predikanten der vroegere Chris
telijk Gereformeerde Kerk nam ds. Littooy
een zeer eigenaardige positie in Id Zeeland,
waaraan hij zijn levenskracht gewijd heeft,
was hij de geestelijke leidsman. Door den
ernst van zijn prediking, het puriteinsobe
van zijn levenswandel, de hartelijkheid van
zijn omgang, had hij het volle vertrouwen
der Zeeuwsohe broederen gewonnen. En
zijn invloed in Zeeland is metterdaad onzen
Kerken ten goede gekomen. Tegenover het
subjectieve en mystieke element, dat vooral
in Zeeland zoo sterk op den voorgrond
treedt, heeft hij met kracht en klem het
genadeverbond gehandhaafd, zonder daarom
ooit de warmte van het mystieke leven door
dor intellectualisme uit te dooveo. Van eng
hartig kerkisme was daarbij nooit sprake.
Ds. Littooij had steeds een open oog voor
heel de Christelijke aotie, ijverde op het
gebied van school en politiek, was een
warm voorstander van de vereeniging der
Gereformeerde kerkengroepen. Afkeerig
van alle drijven, wist zijn woord ook in
de pers vaak tot voorzichtigheid en bedacht
zaamheid te manen, zonder dat hij daarom,
waar het beginselen gold, kamp gaf. In
zijn polemiek bleef hij steeds den broeder
lijken toon bewaren. En menigmaal was de
warme sympathie, die hij aan den arbeid
onzer redactie schonk, een steun, die door
ons zeer hoog op prijs werd gesteld.
Er ligt voor een jonger geslacht iets
tragisch in, dat mannen als ds. Van
Andel en Littooy, die zoo grooten invloed
op het kerkelijk leven hebben geoefend,
thans uit bet actieve leven zich hebben
teruggetrokken. We begrijpen, wat ds. Gis
pen onlaDgs schreef, dat de ouderen van
dagen zich allengs eenzaam beginnen te
gevoelen. Een nieuwe generatie staat op,
die allengs hun plaats inneemt. Des te meer
is het een behoefte des harten om hun te
verzekeren dat de arbeid dezer voorgangers
niet zal vergeten worden, maar in dankbare
herinnering blijven zal. God geve aan ds.
Littooij een sohoonen levensavond, gunne
hem een welverdiende rust, en sohenkehem
de kracht om althans door de pers, nog
geruimen tijd het Zeeuwsohe volk voor te
lichten.
Het bovenstaande uit De Heraut geldt
ook, naar wij reeds meermalen hebben uit
gesproken, ds. Littooy als leider der poli
tieke actie in onze provincie.
Door zjjn tactisch en kloek beleid heeft
hy 't liberalisme in onze omgeving menigen
kies getrokken. Sinds wy zeggen en be
doelen niet: doordat hy zich terugtrok,
z(jn onze overwinningen in een deel onzer
provincie gaan minderen.
De antirevolutionaire en christelijk his
torische pers heeft onverdroten herhaalde
lijk geprotesteerd tegen de Kerkvervolging
in Frankrijk door de atheïstische regeering
op touw gezet, met haar latale wetten op
de scheiding van Kerk en Staat.
Thans komt zioh weder ondubbelzinnig
een leider der Friesch christelijk-histori-
sehen in denzelfden geest uitspreken.
Het ie dr. P. J. Kromsigt, van Rotterdam,
die blijkens het verslag zijner rede in de
te Utrecht gehouden vergadering van de
vereeniging tot handhaving van het ohr.-
hist. karakter der natie als-volgt heeft
uitgelaten», i ii?«t» ,iola g^igLblo.rjaoJav
Wenden wij nu den blik naar Franki ijk, om
te zien hoe de radicale doorvoering van het
principe Scheiding van Kerk en Staat tot in
de uiterste consequenties doorwerkt. De door
voering heeft daar de Kerk ten slotte in haar
positie als Kerk, d.i. formeel als het »eene
Lichaam van Christus" in zijn uitwendigen ver
schijningsvorm aangetast. Het doet er hier nu
niet toe. dat het in Frankrijk hoofdzakelijk de
katholieke kerk betreft, want ook van het ge
reformeerde deel der kerk geldt in Frankrijk
precies hetzelfde. In Frankrijk nu heeft men
gezegdwij brengen U, kerk geheel onder
de categorie van een gewone menschelijke
vereeniging; uwe pretentie van te zijn een
Goddelijk Instituut, n.L de zichtbare openbaring
van het lichaam van Christus, uw verheerlijkt
Hoofd in den Hemel, lijkt ons een dwaasheid.
En daarom staan wij U hoogstens toe, dat gij
U openbaart in den vorm van een plaatselijke
vereeniging, een a s s o ciation cultuelle.
Alleen deze vereenigingen mogen als zoo
danig goederen in eigendom hebben, doch
niet de Kerk als kerk, als één geheel
over het gansche land gedacht.
Neen, de hiërarchie moet in haar onderling
varband worden belemmert, de Kerk als
kerk mag zich niet openbaren,het Lichaam
van Christus moet worden verscheurd in
zóó en zooveel op zichzelf staande associations
cultuelles. De toeleg is duidelijk, men vreest
de macht van de Kerk als kerk en daarom
moet die macht vernietigd.
Natuurlijk kon de Curie te Rome deze schei-
dingswet dan ook niet aanvaarden. Hoeveel
consideratie men ook noodgedwongen wilde
toepassen bij de uitvoering der wet in de prac-
tijk, de Kerk was door de wet zelve in haar
levenbeginsel aangetast.
Terecht, meent spr., ziet een beslist ortho
dox Protestant, prof. Doumergue in den strijd
tegen de Roomsche Kerk niet slechts een
poging om Frankrijk te décalholiser
(ontroomschen), maar ook om het te d c h r is-
t i a n i s e r (ontkerstenen), ja om hel te athéiser
(tot een land van godloochenaars te maken).
Spr. wijst dan in, de Vaderlandsche geschiede
nis in de 17e eeuw op een gelijk geval tijdens
den strijd van de overheid vóór het Remon
strantisme. Trouwens op het eind der 18e eeuw
werden de gemeenten ook als zoovele afzon
derlijke kerkgenootschappen beschouwd. Pas
later werd de term ^kerkgenootschap" over
gedragen op het geheel der Kerk.
Intusschen in Frankrijk is de toeleg gelukt,
en de anti-godsdienstige strekking er van is
voldoende gebleken. DaaromFrankrijk, dat
zijn bevolking hoe langer hoe meer ziet opgaan
in den dienst des vleesches en het atheïsme,
Frankrijk zij ons een baken in zee.
In dienst der beweging.
Over het geval, op het Pa&sehcongres
van de Sociaal-democratische Arbeiders
partij door 't Kamerlid Schaper ter sprake
gebracht, van den Haagschen socialist die
aan H. M. de Koningin f 25 heeft gevraagd
en die som heeft ontvangen om zich in een
sanatorium te laten verplegen,wordt in Het
Volk nog met ingezonden stukken nage-
pleit.
Nu treffen wy daarin rchter een stuk,
geteekend H. Siebolts, aan, dat op deze in
hooge mate ergerlyke geschiedenis een nog
scheller licht werpt dan waarin zy reeds op
het congres verscheen.
De partijgenoot (De Visser), daar in het
nauw gebracht en ter verantwoording ge
roepen, „verontschuldigde" zich door te
zeggen dat er nog een som van f 25 ontbrak
aan het voor zyn verpleging benoodigda
bedrag, dat hy onder pressie van vrienden
had gehandeld, dat zyn zenuwen in de war
waren toen hy het vroeg en dat hy het niet
weer zou doen. Ook zou hot geld worden
teruggezonden, alsof dit iets beteekende
nadat 't zijn werking immers gedaan had 1
Het zenuwonexcuus was al even laf, en on
beschaamd bovendien.
Nu blykt evenwel, dat het gedrag van
den man, dien men waarlyk nog een candi
datuur voor den Haagschen Raad waardig
gekeurd heeft, nog veel erger is geweest
dan men uit het openbaar gemaakte kon
vermoeden. De bovengenoemde Siebolts
toch deelt mede
ie. Volgens den medicus, die De Visser be
handelde, was van een zenuwziekte, zooals De
Visser het op het congres voorstelde, absoluut
geen sprake, hoogstens was hij wat overspannen,
i Hij was echter in een teesjtópdjidat hij, uitstekend
4 wistwathij.-.d^é-l op* f«sr «a?s<::-hfif do s
20. Was het in 't geheel niet noodig bij de
Koningin te gaan bedelen, wijl het personeel van
»De Volharding" geld voor hem had bijeen ge
bracht, wat door De Visser is geweigerd, omdat
onder dat personeel anarchisten waren. Ook
werd door De Visser geweigerd geld dat bijeen
was gebracht dhor personeel van het ziekenfouds
De Volharding, waaronder geen anarchisten
waren, terwijl De Visser tevens vergat hij zelf
nog geld in bewaring had gegeven bij den direc
teur der Volharding.
30. Heeft De Visser nadrukkelijk verklaard,
toen hij weer hersteld was, telkens weer bij de
koningin te zullen aankloppen, indien de arbei
dersbeweging hem niet steunde als hij in dienst
daarvan ongesteld werd. Tevens werd de aan
vraag door De Visser en zijn vrienden verdedigd
met het argument dathet precies in de lijn
van het zuivere Marxisme en van
ons b.eginsel lag om iedere vijf-e'n
t w i n t i g g u 1 de n v a n d e bezittende
klasse af te troggelen en in dienst
der beweging te gebruiken.
Deze sociaal-democraat, die in de party
te 's Gravenhage zekeren rang schijnt te
bekleedeD, is dus „principieel" genoeg om
geld te weigeren waaraan de anarchisten
hebben bijgedragen, maar zyn beginsel
verbiedt hem niet om het te vragen aan de
Koningin. Integendeel, ook die bede komt
uit een „beginsel" voort, hetwelk voor
schrijft zooveel mogelijk „van de bezittende
klasse af tö troggelen en in dienst deibewe
ging te gebruiken" M. a w. haisl wat ge
krijgen kuntzoo ge maar socialist zijt
wordt al wat ge ten uwen bate weet af te
troggelen „in dienst der beweging" be
steed. En wanneer ge reet uw partygenoo-
t8n over iets dergelijks lest krijgt, kunt ge
nog altijd met een leugen reddeu
Als een staaltje van „de nieuwe zsdeleer"
is het geval De Visser uiterst ieeizaam.
Nieuwe Crt.
Bovenstaande overnemende, herstellen
wij een vergissing dezer dagen door ons
begaan als zou genoemde De Visser onder
wijzer zijn. Vermoedelijk ia hij werkman.
Zooals de lezer weet heeft de heer Scha
per op bovengenoemd congres dezen truc
van zijn partijgenoot aan 't licht gebracht.
Een drogrede.
De heer v. d. Goes had in Hel Volk ge
zegd „Nu de proletariërs socialist zyn
geworden, en de socialisten bijna uitslui
tend proletariërs zijn, moet, herhalen we,
de waarheid worden erkend dat socialisme
en godsdienslloosheid niet twee zijn, maar
één."
De heer v. d. Brink, wij wezen er reeds
op, heeft daarna in Het Volk met tal van
drogredenen „aangetoond", dat v. d. G ,es
een zeer godsdienstig man is, en dat diens
„godsdienstloosheid" eigenlijk is „de ware
godsdienst".
Waaruit hy dan besluit, dat v. d Goes
bedoeld heeft „dat socialisme en ware gods
dienst niet twee zijD, maar één."
Man moet al een zonderliv ge opvatting
van logica hebben om nu van godsdienst
maar te zwijgen t om zoo ten uitspraak
in haar tegendeel te durven verkeeren.
II.
Weinig had ik kunnen vermoeden dat
mijn vorig schrijven zoo'n uitwerking zou
hebben. Niet alleen toch dat meerdere par
ticulieren my bun meening meedeelden
daarover, maar zelfs een der bladen be
moeide zich met de zaak.
Nu moet ik echter opmerken dat wij
raadsleden allen zoozeer opgaan in het be
hartigen der belangen onzer stad, dat er
heusch weinig tijd overschiet voor andere
dingen, en daarom kan ik ook niet beloven
te antwoorden op hetgeen men aan myn
adres zal gelieven te richten.
Ditmaal wil ik echter twee opmerkingen
beantwoorden. De eene is dat ik blykbaar
mijn „rol" als raadslid nog niet goed ken,
en in mijn schrijven wel eens van de plank
viel. 't Is wel mogelyk, maar ik ben pas
gekozen,bn At zei FoP;eIi--
De andere is dat ik de raadsleden van
„links" niet altijd „links" zal latenJiggon.
Als de bedoeling van die opmerking mocht
zyn dat men vreest dat ik de liberale raads
leden, omdat ze vrijzinnig zijn, over den
hekel zal halen of belasteren, wil ik wei
dadelijk zeggen dat zulks allerminst in
mijn plan ligt. „Vuil ophalen" doe ik niet.
Dan zou aan het hoofd van dit schrijven
moeten staan „Karremans-werk'', in plaats
van „Uit den Goeschen Raad".
't Was me zoo eens een groote agenda die
voor den Raad van eergisteren. Jammer dat
de heeren Risch en v. d. Leeuw verhinderd
waren de raadszitting bij te wonen, om mee
te eten van do 20 schotels, die ons werden
voorgezet.
Het publiek was ook in grooten getale
opgekomen om ons bezig te zien en, dat
moet gezegd, we zijn met smaak aan den
gaDg geweest, en van 8 tot 10 uur, met veel
ijver en opgewektheid.
Ook mag wel opgemerkt dat onze Raads
vergaderingen aan belangrijkheid gaan
winnen* Behalve de vier redacteuren bin
nen, en den redacteur buiten het hek, zat er
nu ouk een heele vreemde mijnheer als ver
slaggever rug a vis den voorzitter 1
De eerste vijf punten waren al heel Fpoe-
dig van de baas; een poging tot „oneer
lijke concurrentie" van de schiet 'ereeni-
ging G. O. E S werd verijdeld, en de heer
Hollmann die ten bate van G O. E S. de
schietvereenigiag te Goes onredelijks
eiechen wilde stellen, werd heel correct
door onzen jongsten wethouder mr. De Witt
Hamer heel duidelijk en pikant beant
woord.
Toen we aan puntö kwamen en de bouw
verordening gingen wijzigeD, had de beer
Kbktbeeke bezwaar tegen de bepaling dat
in een gebouw van 2 vertrekken höt eene
ver rek, als slaapkamer gebruikt, minstens
18 M2 groot moest zyn, en 't tweede 11 Mb
„Oude menschep.", zei de heer Kakabeeke,
bunnen best toe met een kamer van 18 M2
en 'n keukentje van 6 HJ Masr wethouder
v. cl. Bout zei „oude menschen gaan naar
het Manhuis"wel een plezierig vooruit
zicht
Onze collega Dekker redde het amende
ment door voor te stellen in plaats van G
M2 te lezen 9 M3, de heer Kakebeeke nam
met die wijziging genoegen en toen ging
't er door met G legen 5 stemmen.
Na dit debatje waren we allen muisstil
tot aan punt 10, waar werd voorgesteld
onder meer om kinderen tot 15 jaar te laten
meetellen in de aftrek voor den Hocfde-
lyken Omslag. Toen sprong collega Donner
in de bres voor al degenen die zonen en
dochteren bezitten welke nog geen cent
thuis brengen, maar in de leer zijn voor hot
ambacht of verdere studie. De heer Doener
stelde nu voor kinderen tot 17-jarigea leef
tijd te laten gelden als „aftrekkers". Dat
vond ondersteuning bij B. en W., en met
vlag en wimpel ging zijn voorstel er door.
We waren 'ter roerend o*er eens dat dit
heel billijk was.
Vanaf dat oogenblik waren de sluizen
der welsprekendheid geopend. Hadden we
do eerste 10 punten in een half uur t je afge
handeld, de volgende 10 eischten driemaal
zooveel van onze spreekorganen en aan
dacht.
Eerst kregen we 't over „de centen" De
heeren Goedbloed en B'ackstone wilden
f 100 meer salaris dan was aangenomen in
de vorige zitting, en hun zaak werd op wel
sprekende wijze verdedigd door den heer
Hollmann. Met klem en nadruk wees hij c p
hun recht om dat meerdere salaris te vra
gen ook de billijkheid bracht het mse, ja
zelfs (en toen werd ik wel een oogenblibje
benauwd) de jurisprudentie is dat die hee
ren gelyk hebben. Dat is uitgemaakt door
den kantonrechter te Venlo. Maat'dhr mr.
De Witt Hamer stak ook zoo eens eventjes
van wal. Als men u dat alles verteld heeft,
zei hij o.m. tegen collega Hollmann, dan
heeft men ook gelogen. Boem
Maar, zef de.hee,r v. d. Ven, hoe is dat met
offer van een verkeerde indeeling van leer
lingen? Is de commissie van class fi eatie van
rchoolkindoren niet de schuld dat de school
waar de heer Goedbloed werkzaam is, nu
zoovee! minder kinderen telt dat het Rijk
nu voor dhr. Goedbloed minder betaal
Die slag is raak, fluisterde mijn rechter-
buurman, en een oogenblikje dacht ik dat
tin de poppen aan het dansen zouden komen.
Maar 't liep goed af. Wel werd erkend
door den Voorzitter dier oommissie dat er
kinderen op een „verkeerde" sohool ge
komen waren, maar dat aantal was toch
niet van invloed op des heeren Goedbloeds
salaris.
Toen was de zaak beslist. De heer
Dekker deelde nog mee dat hij na de in
lichtingen van den wethouder zou meegaan
met het voorstel van B. en W. en de heer
v. d. Ven kuikte, als bewijs van instem
ming; en weer op't nippertje, met 6 tegen
5, kregen B, en W. hun zin. Met mr.
Hamer gingen mee de heeren Pilaar, v. dj
Ven, Donner, Dekker, Fransen v. d. Putte
en ik.
Punt 12 gaf een oogenblik rust. We be
reidden ens even voor, voor den slag die
uu velgen zou. De quaestie „Meisjesschool"
kwam aan de beurt.
To be or not to be", te zyn of niet te zyn.
Een adres van 111 stadgeaooten tegen een
van 46 voor het behoud dier school was in
gekomen Met gespannen aandacht werd de
aankondiging van punt 13 aangehoord.
Meerderen van ons waren blykbaar zenuw
achtig, of hadden 's middags te zout gege
ten. De bode had werk om de drinkglazen
van water te voorzien, en het was muisstil
toen de heer Donner de debatten opende.
Hy betuigde dat,wsar vroeger toegezegd
was een financieels berekening omtrent da
kosten van een uitbreiding aan school A
tegenover die van de meisjesschool, doze
nu achterwege bleef en vroeg waarom dat
was geschied. Hij kon niet begrypen (eu
dezulken waren er meer) dat B. en W- nu
maar leukjes weg de zaak blauw blauw lie
ten en wenschta uitstel van behandeling. -
Met niet minder spanning werd aange
hoord de rede van ons mede-lid Fransen v.
d. Putte, die voor een paar jaar een lans
brak voor de meisjesschool,en in het vorige
jaar als lid der tinantieele commissie het
balletje om de meisjesschool op te doeken
aan het rollen had helpen brengen. Ik be
merkte spoedig dat de heer Fransen v. d.
Putte was teruggekeerd op zyn schreden,
en met den looppas naar zijn loopgraven
terugkeerde, waarin hij voor twos jaar zat
en zijn rede schijnt dezelfde geweest te zijn
als die van voor twee jaar,toen myn kiezers
me nog niet hadden afgevaardigd naar het
Stadhuis, 't Was dezelfde toon van dank
baarheid over dat goede onderwijs en da
nuttigheid der meisjesschool.
Toen kwam de heer Von Schmidt auf
Altenstadt voor den dag en ontbolsterde
een historische beschouwing over da meis
jesschool met horten en stooten betoo-
gende dat nu de meisjesschool te duur
was en geen reden van bestaan meer had
ea kondigde a&n dat hij nu zoo'n school
begeerde voor meisjes eu jongens
Van verbazing sprong ik haast van m'n
zetel; en't was gelukkig dat mijn iinker-
buurman op een der panden van mijn lange
j-ts zat, zoodat ik niet naar boven kor».
Trouwens de verbazing was algemeen
zelfs de persmstn .E werden oniueb'e da
nieuwe verslaggever kwam met h«' hoofd
een oogenblik vis k is den voorz tter, ter
wijl zijn rest rug a vis bleef Trouwens
mijn medeafgevRsrdigdo was zelf onder
dan indruk, en zijn redo deed mij denken
aan „snikken f-n gritnlaci j-'s
Geen wonder dat hot ii 1 van „rechts" de
heer Dekker aan 't woord kotneide stof
had om het zijne fe zeegen. Ernstig be
toogde hij waarom zijns inziens de u>«-i-jets-
school niet langer kon blijven. Gaarne
sloot hij zich aan by hen die het or d»rr,ya
aan die school goed noemden <nt eóndi-
menteerde de leeraressen als zooveel dat
mögelyk ia neutraal. Maats h$p¥e.hm' '-tfc
sëhoöb niét bepaald iïoodiqyox$*M
"0 V. - -
c> 15% Jü
