IIIP
N1EÜWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 179. 1906.
Donderdag 30 April.
22e Jaargang,
GHRISTEUJK-
HISTORISCH
ammers
olen.
efets,
Binnenland.
OY
lavers",
rs,
en, 1 jarige
bij L. VOS,
e Linneu-
nieuw
gebruikte
cht
id
rtjelöe.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed.
Niet benoemd.
BEKEHTEIISSËiË
3= DE )ONGE-VÉRWESTc te Goes
fP. DTfUiJ, te Middelburg
PRIJS DER ADVERTENTIËN
ld op:
od&dienbt,
t.
ES.
sakken
nd
M
lburg.
SER, Aag-
"outelande.
met volle-
iktkr Keur.
BROEKE,
older.
goederen.
TEGER,
iddelburg.
ar bereden,
f 25 en een
DE BUE,
er Pallas-
s aan ADE
n- en Kaf-
iddelburg.
t zeven, en
vraagd, bjj
n d e.
itthera.
aande, door
immerman
iskerke.
E JONGE,
g
Seissingel,
ei
K
schen Twee
oortijd.
r) 6,15d)
c) 6,45
d)h)
t vertrek van
een vm. 8,30
orsselen en
orsselen e*
5 nit Neuzen
Aug.
iEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,02s.
V
In ons vorig nommer plaatsten wij het
bericht dat benoemd was tot huismeester
administrateur aan de Stichting //Vrede
rust" van de Vereen, tot chr. verzorging
van krankzinnigen te Bergen op Zoom de
heer K. J. de Koster.
Dit bericht is een mystificatie van het
minste soort. Het kwam nit Middelburg en
\v«.3 gateokend „de K.", zoodat wij meen
den dat de heer De K. zelf de inzender was.
De inzender heeft met deze (valsche) onder-
teekening ons misleid. Een benoeming
heeft niet plaats gehad en zal vooreerst
wel niet plaats hebben. Zelfs behoort, naar
ons bij informatie bleek, de heer K. J. de
Koater niet eens tot de sollicitanten. Wij
betreuren 't zeer dat door dit bericht het
bestuur der Stichting, en niet 't minst de
heer De Koster zelf,zeer ernstig gedupeerd
zijn. Wij traohten door opneming van
daze rectificatie aan 't hoof d van ons blad
dit ernstig vergrijp van den //onbekenden"
berichtgever nog zooveel mogelijk in zijn
gevolgen te neutraliseeren en bieden het
bestuur der Stichting en den heer De
Koster onze excuses aan voor deze onop
zettelijke verbreiding van ditonaangename
bericht. De inzender, indien hij een man is,
behoort zich bij ons aan te melden. Gaarne
zullen wij een paar dagen geduld hebben,
en bij in-gebreke-blijven verderzien.
Van Vorst de ex-pater Celestinus
moet zich niet heel lekker gevoeld hebben,
bij 'tgeen hem op het jongste Paascheon-
gres der S. D. A. P. want hij was er ook
zooal in 't aangezicht geworpen werd
door zijn nieuwe geestverwanten.
Wij hebben dezer dagen in een bloemle
zing uit het Volk-versiag er op gewezen.
Het vermakelijkste is wel in dezequaestie
dat „partijgenoot" v. d. Goes die met zekere
kleinaohting sprak over zekere uitlatingen
in Ven Vorst's jongste //dissertatie", thans
in jHet Volk hem formeel komt bestrijden.
En hij doet dit met groote oprechtheid.
Op dat punt is v. d. Goes ons aantrekke
lijker figuur dan Vliegen. Want 't staat
voor ons vast, zij denken beiden eender,
alleen de een komt er royaler voor uit.
Tcch mag deze lof ons niet weerhouden
om weer eens de aandacht te vestigen op de
cynische GodsontkenniDg, die u uit de kille
vertoogen van den geleerden Amsterdam
sehen privaat docent tegenwaait.
Van der Goes zegt
Van Vorst is genoeg een man van zijn tijd om
niet meqr uitsluitend zich te beroepen op den
wil van God. Toch behoort hij, als christelijk
socialist, gedeeltelijk tot een tijd die achter ons
ligt. „Wie aanneemt", schrijft hij o. a., „dat
'n oneindige God de wereld met al wat zij bevat
menschen en dieren en planten en delfstoffen,in
het wezen riep die gelooft in een God, moet
aannemen, dat al wat God buiten den mensch
op deze aarde heeft gesteld, bestemd is om het
geluk van den mensch te verhoogen". Zoodat,
meent hij, het privaatbezit van de productiemid
delen, dat de groote massa der menschen nau
welijks het noodige laat om te bestaan, een in
stelling is strijdig met de bedoelingen van de
Voorzienigheid.
Wij zeiden reeds dat we niemands recht op
deze meening betwisten. Maar in deze courant,
die niet maar het orgaan is van een bepaalde
socialistische sekte, doch die het orgaan wil zijn
„voor de Arbeiders partij", moet het vrij
staan zoo duidelijk mogelijk te zeggen dat de
meeste tegenwoordige socialis
ten de o p h e f f i n g v a n h e t ka p i t a -
llsme eischen enkel en alleen
omdat dit hun wilis, en zij geen
macht erkennen buiten de maat
schappij en boven de menschen.
Vroeger, ja, toen de socialisten tot 'n hoogere
klasse behoorden,die veeleer bang was voor een
revolutionaire arbeidersbeweging, of wel tot een
lagere die geheel en al verslaafd was geworden,
vroeger heeft men de komst van het socialisme
tegemoet gezien als de beschikking
eener bovenmenschelijbe macht.
De oudste christenen verwach
ten den terugkeer van Jezus, die
aan het hoofd v an G o d s e n g el e n
fie verdrukkers der armen en
onderworpenen zou verslaan en
'n duizendjarig of eindeloos rijk
vestigen vanvrede en geluk het
kommunisme. Het moderne proletariaat
echter, weer volkomen goed dat het alleen
verlost kan worden door zijn
eigen sterken arm, en verreweg
den meesten onzer is 't ten eenen
male onverschillig of hun stre
ven al dan niet door een „God"
wordt gebillijkt. Dat partijgenoot Van
Vorst reden heeft om te schrijven God wil niet
gediend worden met de ellende der groote
meerderheid", mogen wij aannemen. Dat is zijn
„private" opvatting, maar de onze is, d a t m e n
met het verkondigen van zulke
stellingen de propaganda vanhet
socialisme terugbrengt naar een
tijd dien de arbeidersklasse
thans achter den rug heeft. Het
is de oud-c hristel ij ke propa
ganda, de propaganda dus van 't
jaar nul, of daaromtrent.
Al wat de moderne sociaaldemo-
kratie leert is met dit Christel ij k
socialisme strijdig. Werd 'talgemeen,
de beste vruchten van de socialistische weten-
schrp zouden gevaar loopen. Wat onze propa
ganda de nog onwetende arbeiders moet doen
zien, is de noodzakelijkheid van 't socialisme,
is de gegrondheid van onze verwachting, d i e
niet afhangt van een hoogere
goedkeuring, maar die gebaseerd
is op kennis. Wij hebben de arbeiders te
leeren dat het socialisme de uitkomst is van
het kapitalisme, en dat a 11 e e n het kapitalisme
het socialisme kan voortbrengen". Is dit niet
onze overtuiging, die vooral daarom zoo krachtig
is wijl ze ontleend is aan de werkelijke maat
schappelijke ontwikkeling die wij om ons heen
zienAls gij de maatschappelijke
ontwikkeling vervangt door den
wil van God, d i e n i e t a a n e k o n o -
mische omstandigheden is gebon
den, verjaagt gij uit de hoofden van het pro
letariaat datgene wat hen onderscheidt van
vorige geslachten die, bij hen vergeleken, bar
baren waren.
De lezer loze in dit kille betoog het door
ons gespatieerde deei nog eens overen
hij zal verbaasd staan, meer nog over de
domheden die deze geleerde debiteert dan
wel over 't koude ongeloof de conse-
kwentie van het modernisme van een
vorig geslacht dat u uit haast iederen
volzin zoo akelig tegengrimt.
Van Vorst de ex-pater heeft hij
is nog pas in de bewegiDg, en is derhalve
zijn geloof nog niet heelemaal kwijt
zioh beroepen op God, die de wanver
houdingen in de maatschappij niet heeft
gewild.
Waoht eens vriend, zegt v. d. Goes, wat
je daar zegt is uk den tijdwant 't meeren-
deel van ons moet van jou „God" niets
meer hebben. Daar zijn wij al te verliobt
voor. Dat was goed voor onze voorouders,
die barbaren of halfapen waren. Dat die
nog zoo iets als een God" er op na hielden,
kon er nog wel mee door; en jij mag dat ge
loof ook nog wel een poosje hebben, maar
dan als een privaat idee, daar je niet
mee in 't publiek en vooral niet mee bij
ons moet komen, want wij zijn de Ar
beiders en ook niet in onze courant,
in Het Volklt want dat ia't blad van
de Arbeiders. Jij hoort dan ook maar ge
deeltelijk bij ons, want gedesltelljk be
hoor jij tot het jaar nul, toen men nog
aan //ohrisfelijke" propaganda deed daar
moeten wij niets van hebbendank je.
Wat praat je van „Gods" wil! neen onze
wil is 't dat 't kapitalisme opstapt, dien
God, die volgens jou een maoht is boven
de mensehen, erkennen wij niet. Zijn hulp
hebben wij ook Diet noodig. Wij zullen
in onze eigene kraoht het kapitalisme wel
klein maken. Eu schelen kan 'tons ook
heelemaal niet of die //God" van jou het
met ons eees is of niet. Wij hebben zijn
goedkeuring niet noodig; wij zullen hef
zonder deze wel doen. Trouwens die (,God"
heeft ook'niets te zeggen, wij behoeven niet
naar hem te luisteren, want hij is heele
maal niet aan economische omstandigheden
gebonden.
Zoo, in dien trant, oordeelt de heer
v. d. Goes, en hij herhaalt 't nog eens dat
de sooiaal-demooratie in strijd is met de
christelijke demooratie. Geen christen-
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
?an 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cenr.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regeï
ineer 10 cent.
socialist dit volgt er uit behoort dan
ook in de S. D. A. P. Of hij moet
gelijk Gerhard gezegd had 'ter voor
houden dat als bij in de S. D. A. P. als
christen komt, hij dat niet blijft
De ehristen-sooialisten Eaka voorop
mogen hier wel eens over nadenken.
Eu Van Vorst zelf?
Maar de man zal in den eersten tijd wel
wat anders te doen hebben.
Hij moet zeker zijn brochure zijn
proefstuk wel mooi gevonden hebben.
Vooral ook op deze bladzijde waar hij,
met een beroep op de rechtvaardigheid
nogal, en op Gods Voorzienigheid, aan de
gemeenschap het eigendomsrecht op de
productiemiddelen toekent.
DochjseJfs dat gedeelte vond v. d. Goes
niot mooi.
Waf, rechtvaardigheid, zoo zegt hij, die
eisoht nu heel wat anders, dan io het jaar
nul, waar jij thuis behoorten dan een
goddelijke bestemming? Neen de pro
ductiewijze, die moet je uitgangspunt zijn,
en dan wel de beste productiewijze en dat
is het socialisme.
Dus ook hier Godsdienst tegenover
Socialisme.
Wie uitgaat zoo zegt hij
Wie uitgaat van de rechtvaardigheid, nog
wel van een rechtvaardigheid die bepaald zou
worden door een «bestemming" aangewezen
door een Voorzienigheid, geeft een zeer onjuiste
voorstelling van de werkelijke verhoudingen.
Wat wij de arbeiders moeten toonen, is
waarom thans de rechtvaardigheid een an
dere verdeeling eischt van de goederen, en dus
ook een andere voortbrenging. Volgens Van
Vorst is het socialisme een instelling geboden
door de eeuwige wet der goddelijke rechtvaar
digheid.
Maar de sociaal-democratie van de «arbeiders-
schare" heeft getoond, dat een eeuwenlange ont
wikkeling van kleiDbezit tot kapitalisme en groot
kapitalisme eerst het socialisme mogelijk maakt,
dat daarom en eerst nu >rechtvaardig"
wordt. In haar tijd was de kapitalistische pro-
duktie evenzeer rechtvaardig, een enorme voor
uitgang, een verbetering bij de middeleeuwsche
toestanden, een onmisbare schakel in de geschie
denis der menschlieid. Hoe de aardsche goederen
verdeeld worden, hangt niet af van een
goddel ij ke bestemming, maar van
deproductiewfjze, en w ij noemen
die verdeeling rechtvaardig, wel
ke behoort bij de productiewijze
die thans de best mogelijke is: het
s o c i a 1 i s m e.
Hier wordt den moderne wijsgeeren na
gepraat dat het reoht wisselt, zich voegt
naar den tijd waarin wij leven; maar hij
gaat verder blijkens den laatstendoor
ons gespatieerden volzinbet socialisme dat
alleen is rechtvaardig.
Volgens die leer is dan ook de meest prin-
eipiëele tegenstander van het socialisme on
rechtvaardig ook al is hij zoo arm als Job.
De duizenden Christenen die arm naar de
wereld, rijk in hun God zijn en 'f socialisme
als schadelijke woekerplant in 't religieuse
leven verwerpen, zijn onrechtvaardig, om
dat zij laeht niet 1 bourgeois zijn
Van der Goes zegt 'f
Maar nog veel noodigcr is dat wij het verzet
tegen het socialisme leeren begrijpen, en
dat kunnen we pas als we de maatschappelijke
positie van onze tegenstanders in het oog vatten.
Zij zijn veelal tyranniek en zelfzuchtig omdat
zij bourgeois, leden van de kapitalistische klasse
zijnniet omgekeerd. In het stelsel van Van
Vorst zou het socialisme kunnen komen door
propaganda voor rechtvaardigheid. Doch de
arbeiders welen wel dat de komst van het
socialisme een vraag is van macht, niet van
recht. Eed geschrift dat de zaak anders voor
stelt, moet verwarrend werken.
Met nog enkele aanhalingen uit dese
polemiek van v. d. Goes willen wij dit
opstel een volgende maal besluiten.
In onze Bloemlezing van de vorige week
gaven wij door 't woordje dat door dan
te vervangen den zin van Gerhards woorden
niet precies weer.
29 April 1908.
Tot een belangrijk deel der Goesohe ge
schiedenis mag gerekend worden de voor
malige sohutferijeD, niet alleen omdat ze
zieh oefenden in het schieten op haar terrein,
maar ook, omdat ze zieh menigmaal daar
buiten moesten begeven.tot verdediging der
stad en het eiland Zuid-Bevelaud. De edele
Cruys of Voethoge werd gewoonlijk aange
wezen tot het bevelvoeren der Goesehe
schutterijen en voor de vendels landzaten.
Zoo had in Mei 1566 Gheert Janse Sabbinge
het commando over de Goesehe schutters
en eeuige vendels landzaten, tot beteuge
ling van een massa Spanjaarden, die met
hun schepen in de haven van Biezelinga
lagen. Bij eenige baldadigheden der bevol
king van Biezelinge eu Kapelle aange
daan, traden deze landweermannem op,
waarbij Gheert Janse Sabbinge door Spaan-
sohe matrozen op het plein voor de haven
te Biezelinge werd doorstoken. Gheert Jaa-
se Sabbinge was toen hoofdman der edele
Cruys of Voethoge (niemand verzuime op
de Goesohe oudheidkamer te vragen naar
die ptaohtige aquarelde haven van Bieze
linge in 1300, zeldzaam mooi gasohilderd).
Weder waren het de Goesehe schutte
rijen, die in 15721573 een halfjaar dienst
deden tot bewaking der stad, terwijl de
leden vaa den gemeenteraad met bet be
vel belast werden, 6 leden des daags en
0 des Daohts om de andere week. Dit
duurde van October tot April. Welke
Goesenaar gedenkt niet met weemoed den
24en Maart 1656, toen bij een burgertwist
een 2-tal Goesenaars sneuvelden, Giles
van de Nisse en Jaoob Gorsen v. d. Nisse,
kapitein der schutterijen, en J. Gorsen,
schutter. Men ziet dat de schutters meer
deden dsn feestvieren, hoewel ze daar ook
van hielden. Nu de schilderijen weder in
het bezit der gemeente zijn, naar ik ver
nam thans onvervreemdbaar geschonken,
willen wij eens hooren hoe die schilde
rijen zijn ontstaan.
De edele Voethoge bezat in 1590 een
sehoonen tuin, maar een oud huis. Van
stadswege werd er wel toegestaan 2 nieuwe
doelen te maken en de bogenmaker 2 pd.vl.
's jaars toegekend, maar voor een nieuwen
timmer moesten de schutters zelf zorgen.
Zoo ging men nog eenige jaren op naar het
oude gebouw om te schieten, dooh Januari
1612 bracht nieuwe plannen. De schutters
der Voethoge vroegen Burgem. en Schepe
nen uit de stadskas ter leen eene som van
600 pd. Vlaamsch, terug te betalen in 6
achtereenvolgende jaren dit werd toege
staan, maar het getal schutters moest van
33 op 40 gebracht en gehouden worden.
Verder werd toegestaan dat de glazen, die
door eenige schutters zouden geschonken
worden, onderhouden moesten worden, ten
laste van de gem eene sohutterije.
21 Febr. 1612 waren de teekeningen
klaar en vergaderde men tot het bezich
tigen. 2 April had de aanbesteding plaats.
De liefhebberij om voor de glazen te zorgen
was groot. Vanwege de schutterij plaatste
men een kruiskozijn met 4 ramen met de
wapens van het bestuur er in. Nog 16
leden vroegen vergunning hun wapens te
mogen plaatsan, zoodat er 4 ramen met
wapens geheel in gekleurd glas bijkwamen.
20 April 1613 was het gebouw geheel
gereed, men wachtte niet lang met de in
wijding.
Zondags 21 April 's avonds begon het
feest der inwijding, dat heeft geduurd tot
Donderdagavond 25 April. Nu had men
een nieuwe timmer. De handboog scheen
in alles voor te zijndeze toch had in
1611 nieuw gebouwd en tot versiering der
zaal zijn schutters laten eonterfeiten.
Man vergaderde 1 December 1613 in de
nieuwe schutterszaale ter maaltijd en hier
werd goedgevonden en besioten,dat,achter
volgens „het exempel bij andere confrerien
meest allomme geobserveert alle de schut
ters tot een memorial van haere naekome-
lingen ea een versiersel van de nieuwe
zasle ten haren coste haer zullen laeten
contrefeiten in twee diferente tafereelen.
Volgens welke resolutie zoo is 't dat de
Hoofdman en Dekens der voorsz tafereelen
hebben besteedt om gemaakt te worden
aan Mr. Cornelia Bvarsdjjk ende hem tot
een vereeringe van zijn conste ea arhait
beloofd voor ieder schutter eenen Dubbelen
ducaat.
Gildebroeders van St. Jor's wsrsa
in 1613-1614.
Hoofdman.
Da heer Burgem. Willem Merten Drie
wegen, Mr. Egidius van Watervliet, de
heer Burgeca. Mr. David Vernissius, Mr.
Pieter Vitu, Cornelia van Schuilen, Tobias
Wixdorp, Cornelia Anthocisz. Noorthouve,
Adriaen Geertse Timmerman, Hieronymus
Gruiward, Tobias Clasz., Mattheus Fransz.
Eversdijk.
lste Deken.
Pieter Adriaeosz. Oostdijk, Pieter Jansz.
van Oosten, Schepen, Cornelis Anthonisz.
Oesewaerde, Adriaen Andriesz. Wiskerke,
Schepen, Anthony de Witte, Schepen,
Daniel Anthooisz. Noorthoeve, Johan
Claesz. Bakker, Schepen, Pieter Adri&enaz.
Cuijper, Joachita Harmensz., Rogier Vitü.
2de Deken.
Mr. Gerard Cromon, Mr. Boudewijn de
Witte, Stads-Secretaris, Jacob Jansz.
Braengendijck, Nicolaes Michielsz. Oost-
dijk, Wiiiem Adriaensz. Oostdijk, Jan
Reyaierse, Cornelis Mazuur, Cornelis
Adriaersz. Manié, Quiryn Marinusz.,
Jongkheer Marinus van de Weerde.
3de Deken.
Pieter Nicolaes O versant, mr. Johan Smal-
legange, Cornelis Balthasar, Matthijs vsiu
der Straeten, Schepen, Cornelis Adriaensz.
Caüo, Gideon Quinjnee, Cornelis Logierise
Noortdijk, Aauerus Boudewijnsz., Willem
Jansz. Paauwe, Cornelis Nioolaesz.Oostdijk.
Deze twee schilderijen zijn thans gehan
gen in de gang van het stadhuis, beide zijn
voorzien van den naam van den sehilder C.
W. Eversdijk.
Goes telde tussohen 1600—1659 onder
zijn poorters een drietal zeer bekende en
beroemde schilders, twee van dit drietal, nl.
P. Peutem&D en W. Eversdijk, waren be
roemd om hun portret schilderen. Cornelia
Eversdijk was beroemd om zijn historische
schilderijen. De Everedijken waren gebo
ren Goesenaars uit een zeer aanzienlijk ge
slacht. Willem Eversdijk schilderde niet
enkel voor Goesehe schutterijen, zijn werk
wordt ook te Middelburg bewaard, eenige
schilderijen van de Edl. Busse te Middel
burg zijn van zijn hand,de twee schilderijen
die thans onze raadszaal versieren zijn her
komstig van het Kolveniershof «Altijd in
roere" of de Edl. Busse geschilderd door
Eversdijk.
Van den schilder P. Peuteman bezit de
gemeente sinds jaren een schilderij, n.m.
Dijkgraaf J. Janse Boone, geschenk van
dhr. Van Kerkwijk te Goes aan de Oud
heidkamer. Dit portret hing in het lokaal
der handboog. Zoo zijn dan alle drie onze
schutterijen vertegenwoordigd in de ver
zamelingvoor geschiedenis te Goas. Keurig
zien de schilderijen er uit, mogen ze na
aanbieding aan den gemeenteraad met een
druk bezoek vereerd worden, dat zeker de
gevers van bovengenoemde schilderijen
zeer aangenaam zal zijn.
Bali. Blijkens een door de Regeering
uit Nederlaudsch-Indië ontvangen telegram
zijn de versterkingen voor de troepenmacht
op Bati den 27sten dezer orgesloord te
Koesambe (Kloankoeng) ontscheept,
j Met deze versterkingen worden bedoeld
i het 20e bataljon infanterie met secties ar-
j tillerieen genie, welke or.iangs teSoerabaja
zijn scheep gegaan Vermoedelijk zal nu
i wel zeer spoedig tot den aan val op de poeri
van Kloenkoeng worden overgegaan. Aan
gezien niets naders ia vernomen overeen
aanbieding van onderwerping van de zijde
van den Dewa Agoeng zal deze het wel
op het uiterste willen laten aankomen.
De afstand van Koeeambe tot de hoofd
plaats is niet groot. Deze kon reeds door