NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 1)9. 1908.
Woensdag 19 Februari,
22e jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed 5, 1 m JONGEWERWEST te
f. P. DHUÏJ, te Middelburg.
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
FEUILLETON.
Snippers uit de oude doos.
VEERE.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p1,25,
Enkele nummers0,026.
JL
UITGAVE DE,R FIRMA
£W VAK
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1 —5 regels 50 cent, iedere regeï
meer 10 cent.
18 Februari 1908.
Zaterdagavond knipten wij uit Het Han
delsblad het volgende bericht
Het christelijk-sociale Vorarlberger
Volksblatt schreef, in een artikel over den
koningsmoord in Portugal
»Het besluit der revolutionnaire beweging is
dus een bloedige vorstenmoord. Iedere moord,
ook een tyrannenmoord, is eeD misdaad. Maar
in het onderhavige geval waren de moordenaars
de dienaren der openbare meening en van de
stemming des volks. Het Portugeesche konings
huis werd door een schier gerechtvaardigde
straf getroffen. De moord en de moordenaars
zijn op zichzelf te verafschuwen maar het
volk heeft gesproken. Vox populi, vox
Dei. De rechtspraak van het volk is volkomen
te begrijpen".
De K 1 n. Z t g., waaraan wij dit ontleenen,
wijst er op, dat zelfs de sociaal-democratische
bladen niet op die wijze over den moord ge
schreven hebben; en dat staat in een clericaal
orgaan, dat beweert de steun voor troon en
altaar, het bolwerk tegen de sociaal-democratie
te wezen.
Wij hadden plan dit gister te plaatsen,
dooh moesten 't wegens plaatsgebrek laten
liggen.
Men kan ditzelfde stuk, dooh meer uit
gebreid en zonder de toevoeging van de
liberale Kölnische, vinden in de GoescheCrt.
van gister, die het, blijkens haar zeggen,
uit Het Volk overnam.
Terecht keurt de Goesehe dit stukje af,
gelijk wij 't bij deze doen, en stellig gister
al zouden gedaan hebben, wanneer wij
plaatsruimte hadden gehad of Zaterdag al,
wanneer wij 't stukje in Het Volk hadden
opgemerkt.
Want wij maken geen onderscheid ;,of
een socialist iets zegt of een clerioaaF'.
Het geschrjjf van dezen Tyroler „broe
der" die //met ons stoelt (gelijk de Goeschs
beweert) op denzelfden wortel des geloofs"
is dan ook zoo onchristelijk en grof, dat wij
ons voorgenomen hebben iets meer omtrent
hem te weten te komen.
Wel willen wij bereids verklaren dat het
//Christelijke" van sommige chr. socialen in
Oostenrijk ons niet bijzonder aantrekt.
260)
DOOK
SCALDIS.
van alle -
Veere is nog Bteeds in het bezit van
stadsrechten. Weelde vinden wij er niet,
dooh armoede evenminop enkele plaat
sen, waar vroeger rijen huizen stonden,
vinden wij er nu slechts één of twee staan.
Ten slotte vinden wij iD de historie nog
vermeld, dat Veere de bakermat is van den
bekenden menschenredder, de loods, Frans
Naereboutook van den beroemden kunst
schilder Koekoek en van den dapperen
watergeus, Sebastiaan de Lange die, even
als later von Speijk de lont in het kruit
stak, toen zijn sebip, door overmacht van
den vijand overvallen was.
Bn nu wandelen wij terug, om een
bezoek te brengen aan de reusachtige,
voormaals Lieve Vrouwekerk met haar
stompen toren.
Volgens Reigersberg zou er te Veere in
1348 eene kerk zijn gesticht en deze door
paus Clemens VI te Avignon, rijkelijk zijn
begiftigd, De eerste stichter blijft evenwel
ODzeker het gebouw, zooals het zich vóór
den grooten brand in 1686 vertoonde, en
eene der fraaiste kerken van Zeeland was,
is opgetrokken of voltooid onder het
oppertoezicht van Ar.lhonis Kelderman (den
oude), van Mechelen, met wieu op 13 Dec.
1479, een contract voor den bouw werd
gesloten, en later met zijn zoon Ramhout,
met wien eene overeenkomst tot voort
zetting van den arbeid word aangegaan
op 17 Maart 1512.
Boxhorn, zegt, op gezag van Spoormaker,
dat het eenig fraaie portaal, met beeld
werk gemaakt is, door den, door ons reeds
Behoort met name de bekende Wolff
niet onder hen
Re Openbare school te Oudelande.
In een paar vrijzinnige bladen heeft een
berioht gestaan waarin nogal werd afge
geven op den antirevolutionairen wet
houder De Jager, die 't had aangedurfd
te adviseeren een onderwijzer op wacht
geld te stellen, wegens de daling van het
aantal leerlingen aan de openbare sohool
beneden het wettelijk maximum en een
ander aatirev. lid een pluim op den
hoed werd gestoken, omdat hij zoo ad rem
dit advies bestreden had.
Wij hebben gewaoht tot ods uit Oude
lande van andere dan vrijzinnige zijde een
eenigszins juister lioht over deze quaestie
zou worden verschaft.
Ziehier de feiten.
Reeds 't vorige jaar was het getal leer
lingen aan genoemde sohool reeds beneden
het vereisehte maximum gedaalddooh
men liet het zoo. Velen In de gemeente
meenden echter dat nu, waar deze daling
aanhield, hiervoor een woordje in den Raad
noodig was, en zij gaven den wethouder
De Jager gelijk dat hij de zaak nu ter
sprake bracht. Zelfs door besliste voor
standers der openbare school werden zjjn
juiste opmerkingen beaamd. Als feiten wer
den geconstateerd dat, toen de bijzondere
sohool geopend werd, er dadelijk een com
missie tot stand kwam, om ten bate van min-
gegoeden en ook wel van beginselzwakke
meergegoeden, waaronder zelfs gerefor
meerden, het schoolgeld op de openbare
school te betalen dat op het oogenblik
nog een lid der geref. kerk zijn kinderen
naar de openbare school zendt, alleen uit
vriendschap voor een der onderwijzers; dat
verleden week weer eenige leerlingen der
openbare school naar de bijzondere zijn
overgegaan, niet uit beginsel, maar om
andere redenen, terwijl er verleden jaar
een drietal naar laatstgenoemde schooi zijn
gezonden van ouders die dit deden uit
eerlijke overtuiging; terwijl't te verwachten
is dat dit voorbeeld in dit voorjaar door
genoemden architect Adriaan Roman, die
daartoe in 1560 uit Gent naar Veere zou
ontboden zijn.
Bij genoemden brand van 25 Mei 1686,
veroorzaakt door de onvoorzichtigheid van
loodgieters, brandde het gebouw geheel
uitslechts de zware zijmuren bleven staan
en ging ook dit kunstmatig gemaakt por
taal verloren.
Gelukkig werd mon, door het inzamelen
van gelden, zoowel hier als elders, binnen
twee jaren, in staat gesteld de kerk te
herbouweD, in den trant zooals zij nu voor
ons staat; althans van buiten. Den 4 Juni
1688 kon er reeds weder in gepredikt
worden. Bezien wij nu het gebouw, zooals
het oorspronkelijk is opgetrokken.
Het is gebouwd van harden, witten
natuursteen en is IaDg 244, breed 120 en
hoog 117 voet en de waadelkerk heeft
eene leDgte van 180 voet.
Drie ingangen waren er, n.m.aan de
N.zijde bij de Kapelstraat, aan de Z.zijde
bij de Lange Oudstraat en de bovenge
noemde, door Roman gebouwde aan de
W.zijde, aan den voet van den toren.
Gaan wij het gebouw binnen, dan zien
wij dat de prachtigs steenen gewelven op
veertien heele en achttien halve, hardsteenen
kolommen rusten, waartusschen z'ieh zestien
kapellen, aan weerszijde acht, bevinden.
Vier roDdopgaande wenteltrappen, mede
van arduinsteen ontmoeten we; twee aan
de zijde van den toren en twee aan het
Oosteindeelke trap heeft 147 treden.
Het sohijnt dat het gebouw niet geheel
is voltooid, want de grondslagen en de
plaatsing der pilaren toonen aan, dat men
het plan heelt gehad er eene groote kruis
kerk van te maken.
Keizer Napoleon heeft dit gebouw van
bestemming doen veranderen en het doen
inrichten voor kazerne en hospitaal. Wel
bewilligde men traag aan dit bevel, maar
de order kwam, dat men het, binnen 24
meerdere zal gevolgd worden, want ook
hier werkt het beginsel door, en neemt
de bijzondere sohool in levensvatbaarheid
toe. Het getal leerlingen zal dan ook op de
openbare school eer af- dan toenemen.
Toen nu de genoemde wethouder deze
zaak in de jongste raadszitting ter sprake
braoht, is hij niet. gelijk in een vrijzinnig
blad te lezen staat, met het woord //kinder
achtig" beantwoord. Dit woTd is niet
gebezigd.
Verder deelt men ons mee dat het salaris
van het hoofd der sohool, in aansluiting
na*> het wetje-Rink werd verhoogd, eene
positie-verbetering waaraan men in den
Baad wilde tornen door de ten vorigen
jare aan genoemd hoofd verleende toelage
van f25 te willen intrekken; hetwelk
juist door genoemden wethouder De Jager
krachtig bestreden werd, zoodat dan ook,
ten gevolge daarvan, deze f25 bijslag op
't salaris van den heer v. d. S. met 4 tegen
3 stemmen gehandhaafd bleef; de voor
stemmers waren het grootste getal, zoo
niet allen, antirevolutionairen.
En wat nu 't zeggen van het a.-r.
raadslid Tolman aangaat, dat 3 onder
wijzers beter onderwijs zullen geven dan
2, dit wordt door niemand ontkend maar
of met een zoodan-'g argument een raadslid
een overbodige jaarlijksoha uitgaaf mag
verdedigen, is een andere vraag. De ge
meenteraad beheert toch niet zijn eigen
geld maar het geld van een ander.
Ten slotte deelt men ons nog mede dat
't niet waar is wat hier wordt rondverteld,
als zou er afspraak zijn geweest bij even
tueel noodig geworden op wachtgeld stelleD,
daarvoor den in diensljaren oudsten onder
wijzer te doen in aanmerking komen. Wel
waren er velen in de gemeente die er de
voorkeur aan zouden hebben willen gj-
geven zien den anderen te behouden.
Tot zoover onze msdedeelingen.
Wij voegen er alleen aan toe dat de
kentering der gezindheid van vrijzinnigen
jegens de bijzondere school tot zelfs in de
grootste plaatsen des lands toenemende is.
Zoo moot het te Oudelande ook bomen
uren aan de genie moest opleveren en dit
maakte aan allen tegenspoed een einde.
Terstond sloeg men aan 't vernielen van
de fraaie graftombe kon weinig of niets,
door de betrokken families, gered wordeD.
Alleen werd, door de zorg van den stads
bouwmeester L. van de Wouiverbet ge-
denkteeken voor van Migsrode behouden
dit is later, zooals wij verder hooren zullen,
in de kleine kerk geplaatst.
Nog afschuwelijker was de handelwijze
met het overschot der in de berk rustende
dooden. Nauwelijks werd aan de nabe
staanden den tijd gegund om het gebeente
hunner afgestorvenen naar elders te ver
voeren. Met de opgegraven doodkisten en
lijken werd gehandeld te gruwelijk om
het hier mede te deelen.
Een zestal zolders werden er nu in het
gebouw aangebracht, waarvoor een kolos
sale voorraad hout noodig was. In het
volgende jaar werd het reeds in gebruik
genomen en, volgens geloofwaardige be
richten, zijn er in acht maanden tijds 1427
Fransche militairen ia omgekomen.
Na de omkeer van zaken, werd het
gebouw aan de gemeente teruggegeven,
maar zij was niet in staat het voldoende
te herstellen. Later werd het voor het
geringe bedrag van 1600 gld. aan het Bijk
verkocht, om het, bij koninkl. best. vaa
1 Juni 1818, in te richten voor een provin
ciaal werkhuis, waartoe het geopend werd
den 12 Sept. 1821twee jaren later bad
het reeds eene bevolking van 250 zielen.
In 1827 werd het als zoodanig gesloten
en bij besl. van 27 Jan. 1829 aan de Herv.
gem. teruggegeven.
Opnieuw werd het op 7 Maart 1852 aan
het Rjjk afgestaan, toan het werd ingericht
De drie fraaie koperen lichtkronen,
elk van drie transen, welke eertijds de kerk
versierden, hangen thans in de St. C a t h a-
x i n a kerk te Brussel.
en dan zal van zelf ook op dit punt door den
Raad van Oudeland worden recht gedaan.
Het is van algemeens bekendheid dat bp
de wisseling van Kabinet wel eens per
sonen naar voren komen, die de beginselen
van 't nieuwe kabinet blijken toegedaan te
zijn, terwijl zij vroeger als zoodanig niet
bekend stonden.
Indien er zulken zyn, die uit andere be
weeggronden dan de werkelijk veranderde
overtuiging tot een partij overloopen, dan
mag dit niet anders dan worden afgekeurd.
Toah zij men in 't vellen van een oordeel
omtrent dezulken, steeds voorzichtig.
Men kan onder de leiding Gods van de
dwaling zijns wegs terugkomen, en hiervan
blijk geven door het zoeken van de hoogere
dingen.
Dit heeft dan vanzelf, in de meeste ge
vallen, ook invloed op de staatkundige ge
voelens van zoodanig een bekeerde.
Wie al een weinig op leeftijd begint te
geraken, doet op dit gebied soms treffende
ervaringen op.
Wij zouden ze met tientallen onder onze
eigene oude bennissen kunnen noemen die,
bijvoorbeeld 'n kwarteeuw geleden, hoogst
vijandig of onverschillig stonden tegenover
het Evangelie en de eeuwige Waarheden,
en thans vooraan staan in den strijd tegen
de Revolutie, en den Christus als hun Hei
land met eene warmte, die ons beschaamt,
belijden.
En dit kan ook niet anders.
De Heilige Geest is door het verheerlijkt
Hoofd zijner Gemeente gegeven, Hij is uit
gestort op den Pinksterdag en blijft,
onzichtbaar maar zeker, aan en in men-
schenharten werken om die te herscheppen
en tot Christus te brengen, te bezielen en te
bekwamen tot alle werk ten bate van Gods
Koninkrijk.
Duizenden Christenen in den lsnde er
kennen dat 'talzoo met hen gegaan is gelijk
de H. Apostel verklaartdit waart gij som
migen, maar gij zijt afgewasscken, ge
heiligd, gereinigd
Hierin ia derhalve voor wie zichzelf
voor kazerne, doch dit slechts voor zeer
korten tijd, daar Veere spoedig als garni
zoensplaats werd opgeheven.
In Aug. 1883 werd er tot herstel van het
gebouw een Rijkssubsidie verleend van
4000 gld. en voor aankoop en inrichten van
een huis tot pred. woning droeg de Synode
4030 gld. bij. Men begon nu met het uit
breken der betimmeringen enz. en de ver
dere restauratie. Thans kunnen wij ons
weder eenigszins een denkbeeld vormen,
hoe vroeger't reusachtig geheel geweest is.
De toren bij deze berk, een der zwaarste
uit ons lannd, is vierkant, mede van den
zelfden steen als dia van het hoofdgebouw,
en rusr op vier bolosaal zware pilaren. Hij
is maar tot een derde der oorspronkelijke
hoogte opgetrokken en toch is hij met de
kap nog 222 voet hoog, bp oen dikte van 71
voetop de klok lezen wij een lat. opschrift
hetwelk vertaald, luidt„Gode alleen de
eer Jasper van Erpegem heeft mij gemaakt
te Middelburg in Zeeland"1 en voorts Anno
1686 op 25 Mty syn tot Vere dry kereken
met twee torens verbrand, en uyt de ver
ga Ier Je spys van twee clocken is dese ge
goten".
En beklimmen wij nu dit reusachtig ge
vaarte tot op den top, dan worden wij voor
die moeite beloond mat een heerlijk en
grootsch panorama. Het eiland Walcheren
met zijn bouw- en weilanden, zijn steden
en dorpen, zjjn bosscheu en wegen en zijn
schoon kanaal kunnen wij geheel overzien
ginds is het Veergat, waar eens de machtige
vloten geankerd waren daar N. Beveland
dat water, meer binnenwaarts is d«s Zand-
kreek en verder oostwaarts ligt Z, Beveland
en over N. Beveland heen zien wij een ge
deelte der duinen van Schouwen, die zoo wit
afsteken tegen den horizon. Gaarne zouden
wü van dit vergezicht nog meer willen go-
nieten, maar dalen »f en moeten verder.
Even gaan wij nu nog een bezoek'oren-
gen aan "de z.g.'kleine kerk, welke tegen
kent en zjjn Bijbel leest, niets vreemds.
Telkens ziet men uit de gemeente Gods
mensefcen heengaan, op wie 't schrikkelijk
woord uit 1 Joh 219 van toepassing
schijnt. Doch de H. Geest zorgt daartegen
over dat er weer anderen uit de Duisternis
tot het Licht getrokken worden, en toege
voegd tot de gemeente die zalig wordt.
Dat zijn natuurlijk in het oog der wereld
z/tollensren en zondaren" met wie de Hei
land eet en avondmaal houdt.
Doch voor de ingeleiden zijn zij de be
vestiging van de vastigheid van het funda
ment hebbende dezen zegelda Heere
bent degenen die de Zijnen zijn. En een
ipgelijk die den Naam van Christus noemt,
staat af van alle ongerechtigheid.
Merkwaardige erkentenis.
Io een overigens volkomen naar socia
listisch model geschreven artikel tegen
De Nederlander legt Het Volk de volgende
hoogst merkwaardige erkentenis af
//Iudicu, wat toch ook oen bijbeleeh
voorschrift is, de rijke zioh beschouwde
als rentmeester over zijn goed, en in de
eerste plaats besefte dat het zijn mede-
naenseh, evenals hij geschapen naar Gods
beeld, althans aan het noodige niet mag
ontbreken, dan zou geen man en geen
vrouw, geen kind en geen grijsaard gebrek
behoeven te lijden".
't Is goed deze regelen even vast te
nagelen.
Ze bevatten niet minder of meer dan
de erkentenis, dat de Christelijke leer het
afdoend remedium is tegen de sociale
nooden ODzer tijden, dat gebrek en pau
perisme uit de wereld zouden zijn, als
deze leer werd toegepast.
En toch kan men hetzelfde blad, dat
deze erkentenis aflegt en zioh op de Chris
telijke leer neemt te kuDnen beroepeD,
herhaaldelijk op de liefdadigheid hooren
smalen en de eerste beginselen van het
Christendom, niet het minst het beginsel
der liefde, dagelijks met voelen zien treden.
Waarom went Het Volk zijn invloed
niet aan, om een leer ingang te doen vin-
het groote gebouw staat aangeleund.
Ook dit is een zeer oud gebouw, van
z.g.n. Zeeuwsche moppen geslicht, het staat,
voor een gedeelte op de pleats waar de
grondslagen van het eerste bestek der
groote kerk liggen en is later dan dit
gebouw opgetrokken. Bij den brand van
1686 werd ook deze kerk, tot op de muren
du, vernield. De ruïne bleef liggeD, totdat
het gebouw in 1699 weder werd hersteld
en er in de maand O et. van dat jaar
weder in kon gepredikt worden.
't Gewelf rust in 't midden op twee
hardsteenen ronde kolommen en aan weers
zijde op zes halve, die in den muur schieten.
Ia 1614 werd dit gebouw, zooals wij reeds
hoorden, ingericht voor de Schotsche ge
meente, doch daar de Schotten, bij bet
eindigen van hun stapel-contract in 1799
Veere hadden verlaten, weid het weder
aan de Hervormden teruggegeven.
Een derde gedeelte van het gebouw
werd nu door een muur afgescheiden om
gebruikt te worden door de Luthersche
gemeente. Ook gebruikten dit gedeelte,
een tijdlang de W aal sch gezind en, tot dat
deze gemeente bij Z. M. besl. van 19 Aug.
1817 werd opgeheven.
Ia Dec. 1813 werd ook deza kerk door
de Fransehen in bezit gsnoauen en tot
kazerne ingericht. Na hun vertrek is ze
weder door het Rijk in vorigen toestand
hersteld en voorts in 1821, door vrij willige
bijdragen der gemeenteleden, waaronder
zelfs eenige van verdraagzame Roomsch-
gezinden in dien toestand gebracht, y.ooals
wij het gebouw nu nog zien.
De gemeente heeft in eigendom een
zilveren Avondmaaletel, een geschenk van
de Heeren Boreel van Hoogelandein de
verschillende voorwerpen vinden wij het
familiewapen gegraveerd.
Wordt vervolgd
