NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No, 118. 1908.
Dinsdag 18 Februari
22e jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Een belangrijke studie.
Bsllealaiitiscb Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST. te Goes
F, P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
3L< Jk. Jö O u w.
UIT DB PROVINCIE. 7
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,02®.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer S cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
III. (Slot.)
In de laatste (zesde) afdeeling van zijn
werk bespreekt de heer Hollestelle „Het
Leenstelsel in Zeeland". Dit stuk is wel het
meest van algemeen belang,èn omdat 't een
onderwerp behandelt, dat heel onze provin
cie raakt, èa omdat daarin toestanden en
verhoudingen ter sprake komen, die nog
heden nawerken en waarmee wetgever en
rechter nog menigmaal rekening hebben te
houden. Ik schrijf hier den hoofdinhoud d9r
afdeeling op, opdat men eenigszins over
den omvang vaa 't onderzoek des schrijvers
oordeele
«Leenen, Ambachten of Heerlijkheden.
Hoe een leen ontstond. Meting en verkave
ling van een ingepolderd land. Afzondering
van grond voor dorpen by het bedijken van
opwassen. Wijze van opmeting van 't land.
Ambachtsrechten. Omslagen van beden.
Bezwaren aan de inning van beden verbon
den. Opwas en aanwas. Ambachtsvroon.
Ouderdom der Ambachten. Kwade leenen.
Goede leenen. Overdracht en lossing van
leenen. Hollandsche leenen. Geestelijke
leenen. Verhoop van leenen. Omschry ving
van leenrechten.
Voortzetting der beschouwingen om
trent het Leenwezen. Allodiaal of privaat
grondbezit. Bedongen vroon. Dijkersgeme-
ten. Geestelijke vrijlanden. Godsakkers,des
Heeren vroon. Kerkelijk vroon. Haymaan-
landen. Vervreemding van leengoederen
door de Overheid. Inbreuk gemaakt op de
rechten der leenen. Het plantrecht langs
kanten van wegen. Zijkantweg. Octrooien
van bedijking. Verschil tusschen op- en
aanwas. Tegenwoordige rechtstoestand in
betrekking tot het leenwezen".
Aan een beoordeeling van het anwoord,
dat de schrijver hier op sommige rechts
vragen geeft, waag ik mij niet; dit blij ve
liever aan juristen overgelaten, die, naar ik
vermoed, hier en daar een bedenking zullen
opperen, 't Zou mij niet verwonderen, zoo
een hoofdbedenking ware, dat de schrijver
te veel het leenstelsel in Zeeland als een
op-zich-zelf-staand geheel beschouwd heeft,
te weinig er aan gedacht heeft,dat 't slechts
een, door de eigenaardige gesteldheid van
ons gewest bepaalde vorm was van een
stelsel, dat in een groot deel van Europa de
verhoudingen beheerschte.
Doeh ik laat dit rusten. Ook op oudheid
kundig gebied heeft dit hoofdstuk geDoeg
merkwaardigs. Prachtig is de schets, hoe
men in de Middeleeuwen de inpoldering
va» een opwas te weik stelde, hoe men
bij elke vorming van een nieuw gebied
rekening hield met de behoeflen ook
met de geestelijke behoeftendergenen,
die zich daarin zouden vestigen. Terecht
geeselt de schrijver 't tegenwoordige stelsel
(of moet ik zeggende tegenwoordige
stelselloosheid?),die maar polder aan polder
hecht en deze verkavelt, zonder een plaats
af te zonderen, waar een dorp kan ontstaan,
zoodat de huizen langs dijken en wegen
verspreid op onmogelijke afstanden van
kerk en school en begraafplaats komen te
staan. Ook in zulke dingen zou men wel
doen, de lessen der Geschiedenis in acht
te nemen.
Over de vlaktematen, weleer en tendeele
nog in Zeeland bekend, wordt een en ander
ten beste gegeven, waaromtrent ik alleen
wil opmerken dat m.i. de verklaring van
den naam „morgen", als zal deze betee-
kenen „een stuk gronds in één morgen,
d.i. een voormiddag, om te ploegen", mij
natuurlijker sohijnt dau de hier gegevene.
Keurig is dan verder de uiteenzetting,
hoe na met een inpoldering meteen een
„leen of ambaoht" gevormd was, welke
de rechten der ambaohtsheeren waren en
hoe door dezen de Grafelijke beden geïnd
werden. (Heeft de sohrij ver kennis genomen
van de studie van mr. R. Fruin over „Schot
en Bede in Zeeland", die over dit punt
veel belangrijks geeft Uitvoerig wordt
de successie van de leenen behandeld en
door voorbeelden toegelicht. In 't tweede
hoofdstuk dezer afdeeling worden de ver
schillende soorten van „vroon" duidelijk
naar hun oorsprong en wezen beschreven.
Aan de vroonlanden sluiten zich de „Hay-
manlanden" aan (de schrijver stelt
Hayman -= zeemeeuw men weet dat
dit woord op allerlei wijze verklaard is).
In helder licht komt hier te staan de be
kende vergunning van Karei Karei V, om
hout langs de wegen te planten, ten einde
in de behoefte aan „berninghe" te voorzien,
wijl 'tmoerdelven beperkt werd. 't Blijkt,
dat daardoor de deur opengezet werd voor
veel misbruik, dat zelfs nu nog tot moei
lijkheden aanleiding geeft.
't Reeds meermalen behandelde onder
scheid tusschen aanwas en opwas wordt
ook hier nog eens duidelijk uiteengezet,
't Werk eindigt met eenige opmerkingen
en beschouwingen over de ambachtsheer-
lyke rechten. De schryver ziet in de af
schaffing der leenrechten veel onverstan
digs en onbillijks, 't Was zeker in beginsel
revolutionair, een verkrachting der Ge
schiedenis en des Rechts, die nooit straffe
loos gepleegd wordt. Of daarom behoud
der feudaliteit, die toch in vele opzichten
verouderd was en sommige misbruiken in
de hand werkte, gewenscht ware geweest,
is daarmee niet gezegd. De fout der Revo
lutie hg doorgaans Diet daarin, dat zij het
verouderde wegruimde, maar hierin dat zy
met 't verouderde ook 't onver cderlijk
goede prys gaf en voor 't verkeerde, dat zij
afschafto, niets beters in de plaats stelde.
K. W.
Naschrift.
Uit Tholen gewerd my van een mij onbe
kende, nevens een stuk van dhr. Hollestelle
(waarvoor ik vriendelijk dank zegeen
beleefd schrijven betreffende enkele punten
in myn le en 2e artikel. De schryver ver-
oorloove my daarop hier te antwoorden, ia
wijl ik zoo weinig tyd heb voor bijzondere
correspondentie èa wyl de kwesties ook
mogelijk anderen interesseeren. Ik beweer
de uiet dat „elders nergens van O din sprake
is" men leze slechts na, wat ik schreef.
Maar Odin heette by de zuidelijke Germa
nen Wodan. (Dhr. Hollestelle wil Woens-
d<-echt van dien naam afleiden. Woensdag
komt er zonder twijfel vandaan.)
Odense kan naar Odin heeten, Odensholm
ook want beiden kunnen door Noorde
lijke Germanen benoemd zijn. Van den
naam Oldenwald weet menuit oude stukken,
dat hij niet met Odin te maken heeft (wel
met öie). Van Odenheim en Odenkirchen
ken ik de afleiding niet dat althans de
laatste niet aan Odin mag doen denken,
acht ik zeker.- men combineerde wel nooit
'n Heidenschen godennaam met „kirchen".
Over de splitsbaarheid der leenen, waar
over mijn opponent schrijft, heb ik niets
gez6gd ik begrijp niet, hoe ZEd. daar
over iets in mijn stnkken heeft kunnen
lezen. Over 't geen in 't Rijksarchief-depót
te Middelburg te vinden is, acht ik bespre
king niet noodig. Ik meende even te mogen
wijzen op een bron, die voor Zselands oude
Geschiedenis zooveel inhoudt en die tot
nog toe zeer weinig geraadpleegt eehynt.
Vermoedelijk heeft de heer Hollestelle,
die „menig uurtje op 't archief vertoefd
heeft" daar destijds zijn aandacht niet ge
vestigd op de Bederekeningen, althans niet
op 't geen zy aangaande Borsele bevatten,
en dit was 't, wat ik noemde.
17 Februari 1908.
Het nieuwe ministerie aanvaardt zijn
taak met een opbrengst der Rijksmiddelen
over Januari, welke 167 duizend gulden
minder bedraagt dan die van Januari 1907.
Het aantal middelen dat minder opbracht
is grooter dan het aantal dat meer opbracht.
Daarom kan dan ook van deze maand niet
gezegd worden dat zij het jaar mooi inzet.
Bedrijfsbelasting, invoerrechten en
accijnzen brachten minder op, en wel resp.
f31000; f83000 en f150000 minder.
Meer brachten onder anderen op de
grondbelasting f 48000personeel f 12000;
vermogensbelasting f 11000; suikeracoijns
f 53000zoutaccijns f 2000successie
rechten f 34000en posteryen f 4000.
De totale opbrengst was f 10,809 miljoen;
tegen f 10,976 miljoen in het verige jaar.
Onze meening dat het nieuwe kabinet een
doodgewoon zakenkabinet met Rschtsch
cachet zou zijn, wordt door geen der Recht-
sche bladen gedeeld, en door A «derZander
en Rotterdammer op ook voor ons niet
onaannemeliike gronden bestreden.
"Wy grondden onze meening op het feit
dat een drietal ministers niet tot de Recht-
sche partijen behoorden van dhr. v. Swin-
deren wisten wii nog niet zeker dat hy chr.
hist, isvan min. Sabron betwijfelden wij
of hij katholiek is, en van minister Wentholt
wisten wij dat van antirevolutionaire zijde
nogal bedenkingen tegen zijn kortstondig
beleid waren geopperd bedenkingen die
zelfs door een antirev. afgevaardigde in
een kiezersvergadering waren aangedikt
tot bezwaren tegen het gansohe vorige
kabinet.
Hoe zou, zoo meenden wij, onder deze
omstandigheid minstens twee liberale be
windvoerders aan departementen, die tot
de meest uitkomende kunnen gerekead
worden, het nieuwe kabinet als een zuiver
Reehtseh kabinet kunnen optredenwat
anders schoot ons over dan te meenen dat
wij hier een. zaken-kabinet, zij 't ook met
overwegend Rechtsohen invloed, voor ons
zageD.
Genoemde bladen echter hebben hun
tegengestelde meening op voor ons gerust
stellende gronden verdedigd.
Zoodat ons niets anders overblijft dan
te hopen dat de ervariDg ons in't ongelijk
stelt, en dit Kabinet, om geen enkele reden,
zal aarzelen, met wetsvoorstellen te komen,
die den Chr. stempel dragen, ziende in
't gebod, en blind in de uitkomst.
Portugal.
Een telegram uit Lissabon meldtNiet
tegenstaande alle pogingen der nieuwe
regeering, om de volksstemming tot rust te
brengen door zooveel mogelyk toe te geven
blijft de strijdlustige stemming in het reac
tionaire kamp eenerzyds en in dat der repu
blikeinen anderzijds voortduren.
Het hoofdorgaan der republikeinen, O
Mundo, verklaart, dat er een complot be
staat, waaraan voornamelijk Franco's par-
tygenooten deelnemen, het zou gericht zijn
tegen de republikeinen en dissidenten en
ten doel hebben, den koning een ander
ministerie op te dringen en Franco als den
redder en bevrijper weer te doen optreden.
De reactionaire elementen zouden besloten
hebben tot gewelddadig optreden, desnoods
tot 6en staatsgreep.
De republikeinen vestigen hiertegenover
de aandacht erop, dat de democraten vol
strekt niet van den val der directeur ge
bruik hebben gemaakt, om wraak te nemen
voor de ondergane vervolgingen, hoewel
zij er volkomen de macht en gelegenheid
voor hadden.
De party twisten zullen in heftigheid
toenemen ondanks de staatkunde van ver
zoeningsgezindheid tot zelfs jegens de ge
vaarlijkste politieke gevangen
De revolutie is een beestje dat te minder
stilstaat, naarmate men het meer aait.
Noorwegen.
Den 6en Februari werd de ten vorigen
jaren in November tusschen Noorwegen
toet Duitsohland, Frankrijk, Engeland en
Rusland aangegane overeenkomst bekrach
tigd. Reeds aanstonds na de afscheiding van
Zweden stelde de feitelijke stichter van het
koninkrijk, Minister Miohelsen, pogingen in
het werk om zulk een verdrag tot stand
te doen komen. Door die afscheiding was
nl. het verdrag van November 1855, waarbij
Frankrijk en Engeland aandebeidekonink-
r ij ken het onverlet bezit van hun gebied
waarborgden, buiten werking getreden.
En men vreesde vroeg of laat een poging
van Zweden om de Noren met de wapenen
voor hun rebellie te straffen. Vandaar blijk
baar, dat men het gewenscht achtte, in de
onderhandelingen, die thans werden aan
geknoopt om de integriteit van Noorwegen
te verzekeren, ook Duitsohland en Rusland
te betrekken. Deze onderhandelingen leid
den tot het gewenschte resultaat en op 18
Januari d. j. werd door den Noorweegsohen
Storthing in geheime zitting het verdrag
goedgekeurd, niettegenstaande de oppositie
reeds, alvorens zij kennis had kunnen
nemen van den inhoud, de regeering had
verweten, dat zij de pas verworven vrij
heid van het Rijk prijs gaf
Want feitelijk bestaat Noorwegen sis
onafhankelijk Rijk thans bij de gratie der
groote mogendheden, die welwillend haar
beschermende hand over het land hebben
uitgestrekt, gelijk zij België verklaart heb
ben tot neutraal gebied.
De eerste twee artikelen van het verdrag
luiden aldus: „De Noorweegsche regeering
neemt de verplichting op zich aan geen
enkele mogendheid een gedeelte van het
Noorweegseh gebied af te staan, noch om
het bezetten, doch om er op andere wijze
over te beschikkende regeeringen van
Duitsohland, Frankrijk, Engeland en Rus
land erkennen daarentegen de onschend
baarheid van Noorwegen en nemen de ver
plichting op zich deze te eerbiedigen.
Mocht de integriteit van Noorwegen door
de een of andere mogendheid bedreigd of
geschonden worden, dan zullen de vegee-
ringen van Duitsohland, Frankrijk, Enge
land en Rusland, de een voorafgaande des-
botreffende mededeeling van de Noorweeg
sche regeering, met de middelen die haar
het meest geschikst voorkomen, aan deze
regeering hare ondersteuning verlsenen
tot handhaving van Noorwegen's inte
griteit".
De bacteriën, inzonderheid in be
trekking tof den landbouw.
Stavenisse In eene Zaterdagavond
hier gehouden vergadering sprak de heer
Minderhoud, hoofd der school en land-
bouwonderwyzer te Anna-Jacobapolder,
gem. St. Philipsland, over bovengenoemd
onderwerp. Spreker koos dit onderwerp
omdat uit de onderzoekingen van geleerden
als H ellriegel,WilfartbB eyerin ck,P as'.eur
Koch, e. m. a., is gebleken, dat vele dezer
micro-organimen óf als vrienden, öf als vij
anden van den landbouwers moeten wor
den beschouwd. Tot behoud der eersten en
vernietiging dar laatsten is kennis hunner
levenswijze en behoeften noodzakelijk.
Achtereenvolgens werden behandeld
1. Salpeterzuurvretende bacteriën; zy
zijn nuttig, omdat zij ammoniak-verbin-
dingen omzetten in salpeterzuur.
2. Salpeterzuurvretende bacteriën; deze
zyn schadelijk, daar zij de nitraten weer
omzetten en hieruit stikstof vrij maken, die
voor de planten verloren gaat.
3. Rottingsbacteriën deze vormen den
schakel, waardoor vroeger bestaande, afge
storven plantaardige en dieriyke stoffen de
noodige veranderingen ondergaan, om later
weer tot den opbouw van planten te kun
nen dienen. In 't algemeen zijn ze dus nut
tige wezens, maar ze kunnen ook schadelijk
worden, omdat er verlies aan ammoniak-
vrye stikstof kan ontstaan.
4. Wsterknolletj esbacteriën der vlinder
bloemige gewassen. De vlinderbloemen
bieden woonplaats aan deze nuttige bacte
riën, voorzien ze van de voor hare voeding
noodige koolstof, en ontvangen in ruil daar
voor {verbindingen, die door deze bacteriën
met behulp der luchtstikstof zijn bereid.
Vervolgens komen aan de beurt de bac
teriën, die voor de zuivelbereiding van
groot belang zijn, n.l.
5. Melkzuurbacteriën, welke de melk
suiker in melkzuur omzetten.
6. Hooibacteriën, die een ontijdig dik
worden der melk kunnen veroorzaken.
7. Bacteriën, die a»n do melk blauwe,
soms gele, roode of bruine plekken geven.
8. Pathogene of ziekte veroorzakende
bacterië n, waarbij als van zelf ankels mede-
deeliDgan werden gedaan over de Ryks-
seruminrichting te Rotterdam.
Telkens liet spreker op de theoretische
mededeelingen practische raadgevingen
volgen. Ten slotte deelde spreker een en
ander aan zyn gehoor mede over de bacte
riën in het algemeen. De leerrijke en met
aandacht gevolgde voordracht werd her
haaldelijk door lichtbeelden aanfchouwely k
gemaakt.
Goes. Op de zaaigranen-tentoonstelling
10 Febr. te Amsterdam vanwege de Hol
landsche Maatschappij van Landbouw ge
houden werd de firma Van den Bosch
Co. alhier bekroond voor veredelde
Zeeuweche Kortloof Erwten, Zeeuwsche
zaai- en zomergerst en gelezen Zeeuwsohe
paardeboonen.
Goes. Naar aanleiding van een inge
komen brief van eenige leden ter afdoe
ning van de onafgehandelde punten der
op 28 Jan. j.l. gehouden jaarvergadering,
die toen ooi het late uur (zijnde 12 uur)
moest gesloten worden, hield de Werk-
lieden-vereeniging „Eigen Hulp", Vrijdag
j.l. een buitengewone Algemeene verga
dering in het café van dhr. D. B. J. Arentz
80 leden kwamen ter vergadering. Ge
noemde brief werd dan ook verhandeld,
waarna tot eerste secretaris in plaats van
dhr. P. M. C. Aoöa, die gedurende 2 jaar
deze functie met ijveren tengenoegen van
het bestuur en leden heeft vervuld, werd
gekozen dhr. J. Behage, die deze benoe
ming aannam.
Westkapelle. De door dhr. J. Mesu,
onderwijzer te Nieuw- en St. Joosland,
alhier gehoudene winterlandbouwoursus iu
bemestingsleer voor volwassenen, na ach
tereenvolgens de verschillende soorten
knust me ffst off en besproken ta hebben, is
Zaterdagavond geëindigd. Aan het einde
van dien cursus bedankte hem namens de
belangstellenden de heer A. Verhulst voor
zijne lessen, die naar dhr. V- nog opmerkte,
vrucht opleverden, blijkens hat op ver
schillende wijzen toepassen vaa kunst
meststoffen. (Applaus).
Bij besohikking van den minister van
biDnenlandsohe zaken is benoemd met
ingang van 16 dezer tot sohrij ver op jaar
loon bij het Centraal Bureau voor de
Statistiek, J. D. A. Visser, te Tholen,
geboren te Goes.
's Heer Abtskerke. In de Zaterdag
gehouden raadsvergadering was afwezig
het lid M. Harinck. De onderwijzerstrao-
tementen werden bij verordening geregeld
en gebracht in overeenstemming met de
mioimum jaarwedden in de gewijzigde wet
opgenomen. De daarvoor vereisohte wijzi
ging in ontvangsten en uitgaven werd in
de begrooting dienst 1908 aangebraeht.
WegeDS overschrijding op eDkele posten
werden in de begrooting voor 1907 enkele
af- en overschrijvingen gedaan. Aan een
4-tal personen werd afschrij ving van hon
denbelasting voor '12 jaar verleend. Het
kohier hondenbelasting voor 1908 werd
vastgesteld met 19 honden, le klasse ad
f38. Tot lid der oommissie tot wering vau
Schoolverzuim in de vacature L de Jonge,
werd benoemd G. Eckhardt. Aon L. Suur-
mond werd eervol ontslag als wegwerker
verleend, terwijl sollicitanten zullen wor
den opgeroepen. A. de Visser werd op
zijne reclame, inzake aanslag hoofdelijken
omslag suppl. kohier, gebracht van de 12e
naar de 7e klasse. Tenslotte werd vast
gesteld het kohier hoofdgeld 1908 tot een
bedrag van ongeveer f 975.
Bij de verkiezing voor een lid van
den gemeenteraad te Hulst zijn candidaat
gesteld de heer Th. C. Fassaert en A. C.
M. Poppe.
Maandag gebeurde aldaar, naar het Sul
ster blad meldt, iets zeer ongewoons. Een
winkelier plaatste, het lange manen en
waohten moede, voor zijn winkelraam een
lijstje met de namen van slechte betalers,
