NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
No. 114. 1908
Donderdag 13 Februari.
22e Jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S-, l DE J0N6E-VERWEST te Goes
F. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENT1ËN
FEUILLETON.
Snippers uit de oude doos.
VEERE.
IEDER EN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers 0,026.
UITGAVE DER FIRMA
En VAM
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
12 Februari 1908.
Laatste waarschuwing.
Kiesvereeoigingen, zorgt vandaag en
morgen dat gij klaar komt met de in te
vullen modellen voor het Kiezersohap.
Voor ITT Februari moet allesgebeurd zijn.
Waakt
«P
7sa sf en toe moeten wij ons aansluiten
by de klachten over te weinig toezicht van
christenouders op hetgeen hunne kinderen
lezen, of waar zij bijvoorbeeld den Zater
dagavond doorbrengen.
Wij hoorden laatst van een jongmensch
die het tot een formeele aanranding der
zeden bracht na een door hem mee doorge
maakte tooneelopvoering met bal. Tot iets
dergelijks zou deze knaap niet gekomen
zyn, indien zijn ouders vroegtijdig hadden
toegezien welke gezelschappen hij zich
uitkoos.
Wij hoorden ook van meerdere christen
ouders die in de uitoefening van dit toe
zicht niet altyd vrij uitgaan.
Maar ook de keuze der lectuur mag wel
behoorlijk gecontroleerd worden.
Er komen jacrlyks uit het buitenland
groote stapels boeken, platen en photogra-
phiën ons land binnenrollen, en deze allen
vinden geroede koopers en koopsters.
Pornographie is het leelijke woord voor
de nog leeiijker dingen die met deze lec
tuur en photo's gepropageerd wordt.
De boeken zijn in den regel met talent
geschreven. Doch dit juist vermeerdert 't
gevaar voor besmetting. Deze boeken wer
ken in den regel als kleefstof op de jeug
dige zielen. Het gaat er zoo moeilijk af. Do
aanraktng met het menschenhart die
bron van allerlei onreinheid is zoo
hoogst bedenkelijk. Menige maagd verloor
het pad der deugd uit het oog, menige jon
geling ging voor goed onder in den maal
stroom des levens, die de vreeze Gods ver
loren bij de lezing van schadelijke romans
en 't bekijken van onreine photographiën.
Zelfs de feuilletons in onze groote liberale
dagbladen zijn niet alle onschuldig maor.
De geïdealiseerde zonde lacht u daaruit by
ieder volgend nommér tegen. Hoe «mooi"
werd nog in een dier feuilletons dezer da
gen de zonde der echtbreuk voorgesteld.
258)
DCOS
SCALDIS.
III.
Volgens enkele schrijvers, zou de eige
naar van de schorren hier een zanddijk
aangelegd hebben, waartoe zand genoeg
in de buurt aanwezig was.
Naar de meeuing van andereu, zou die
bezande dijk sleohts een verhoogden weg
zijn geweestdoch in alles is iets onzekers.
Zeker is evenwel dat in 1280 de schorren
door graaf Floris V verkocht werden aan
Wolfaart van Borsele en zijne Eohfgenoote
Sybille, die de gronden lieten bedijken en
er een klooster stichtten voor de broeders
der Duitsche orde.
Van lieverlede werden er woningen
rondom dit klooster opgetrokken en ver
kreeg de plaats alxoo het aanzien van een
dorp, vooral toen er eene Parochiekerk
was gesticht. De ingezetenen van Veere
toen slechts, zooals we reeds zagen, een
veer met enkele huizen, en die ran den
(Vrouwenpolder en bijliggende dorpen en
gehuchten moesten deze parochiekerk te
F an dijk bezoeken.
Het dorp nam zeer in omvang toe,
vooral toen man Prosessïên en omgangen
ging invoeren, waarvan da eerste gehouden
werd op den derdeD Pinksterdag van 1365,
«tot welke", zegt Reigersberg, «uit alle
hoeken en gewesten veele Mensohen
samenvloeijden".
Nadat Veere eene stad geworden was,
met eigen kerk, trok de pastoor van Zan-
dijk eene. jaarlijksehe bijdrage aan geld
van deze dochterkerk.
Wie voor zyn „zaken" of voor da „effec
tenbeurs" of wat dan ook, zich inbeeldt een
groot dagblad niet te kunnen missen, die
abonneere zich dan liever op dagbladen
Standaard, Nederlander en Rotterdammer.
Die bevatten chr. feuilletons met opvoe
dende kraGht.
In ieder geval, ouders en opvoeders heb
ben wel toe te zien. Iu den dag der afreke
ning zullen zy ook aansprakelijk staan voor
de lectuur hunner kinderen.
Aan de Staatscourant is 't volgende
ontleend
Het heeft Harer Majesteit der Koningin be
haagd, bij besluit van io dezer, met ingang van
li dezer:
1. op het daartoe door hem gedaan verzoek,
den heer mr. P. Rink eervol ontslag te verleenen
als minister van binnenlandsche zaken, met
dankbetuiging voor de vele 'en gewichtige
diensten door hem aan Hare Majesteit en aan
den lande bewezen
2. te benoemen tot minister van binnenland
sche zakeD, den heer mr. Th. Heemskerk, lid
van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
alsmede, bij besluit van to dezer
1. niet aan te nemen het door den heer vice-
admiraal J. Wentholt gevraagd eervol ontslag
als minister van marine
2. met ingang van 12 dezer, op het daartoe
door hen gedaan verzoeq, een eervol ontslag
te verleenen aan de heeren jhr. mr. D. A. W.
van Tets van Goudriaan, als minister van bui-
tenlandsche zakenmr. E. E. van Raaltc, als
minister van justitie; mr. Th. H. de Meester, als
minister van financiën luitenant generaal W. F.
ridder van rappard, als minister van oorlog
prof. dr. J. Kraus, als minister van waterstaat
mr. D. Veegens, als minister van Landbouw,
nijverheid en handelmr. D. Fock, als minister
van koloniënmet dankbetuiging voor de vele
en gewichtige diensten door hen aan Hare
Majesteit en aan den lande bewezen
3. met ingang van 12 dezer te benoemen:
tot minister van buitenlandsche zaken, den
heer jhr. mr. R. de Marees van Swinderen, Hare.
Majesteits minister-resident met den persoonlijken
titel van buitengewoon gezant en gevolmachtigd
minister bij de Republiek der Vereenigde Staten
van Amerika en die van Mexico
tot minister van justitie, den heer mr. A. P.
L. Nelissen, raadsheer in den Hoogen Raad
der Nederlanden
tot minister van financiën, den heer mr. M.
Verder opwandelende bereiken wij na
tien minuten het stadje en staan bij den
ingang, op de plek, waar vroeger de San-
dijksche poort stoDd.
Deze poort in onze gedachten terug
roepende, komen we als vaa zelf weder
tot de verdediging der stad in oorlogstijd.
De vesting had eertijds drie van deze
sterkten de Sandyksclie den 13 Jan.
1869 voor afbraak verkocht voor 235 gld.
de Warwijksehe zoo genoemd naar
Richard, graal' van Warwijk, haren stiehter
in 1470, en de Arnemuidsche poort.
Hier staan wij nu ook vóór de reus
achtige kerk, welke wij nu voorbijgaan
en straks zullen bezoeken.
Bij den uitgang van dezen trotschen
tempel, aan de Z zijde der oude straat,
staan we voor een steenen gebouwtje,
't welk we vooral niet mogen voorbijgaan
't is van «e/ifhoekigen vorm, met open
bogen aan de voorzijde, rustende op zand-
steenen kolommen en deze weer op een
muur van 1,75 M. hoogte 't wordt in den
volksmond «de Fontein" genoemd.
Een deur van eenvoudig latwerk geeft
toegang tot dezen stadsregenbak, die zijn
water van de Groote Kerk ontvangt.
Wij hooren wel eens beweren «men
is niet in Rome geweest, wanneer men de
Paus niet heeft gezien", en van deze plaats
zou men kunnen zeggen -. „men is niet te
Veere geweest, waaneer men de Fontein
niet heeft bezocht" want dit kunstwerk
is het eenige van dien aard in Nederland,
en daardoor, zoowel uit een architectonisch
ais archeologisch oogpunt, zeer merk
waardig.
Laten wij hem daarom wat van naderbij
bezien. Blijkens het jaartal in het gewelf
werd deze Fontein in 1551 gebouwd, wel
licht, zooals uit de woorden van Spoormaker
J. C. M. Kolkman, lid van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
tot minister van oorlog, den luitenant-gene
raal F. H. A. Sabron, adjudant in buitenge
wonen dienst van Hare Majesteit de Koningin,
chef van den generalen staf
tot minister van waterstaat, den heer mr. J.
G- S. Bevers, lid van de Eerste Kamer der
Staten- Generaal
tot minister van landbouw, nijverheid en
handel, den heer A. S. Talma, lid van de
Tweede Kamer der Staten-Generaal
4. met ingang van 12 dezer, tijdens de ont
stentenis van een minister van koloniën, het
beheer van het departement van koloniën, ad
interim, op te dragen aan Harer Majesteits
minister van binnenlandsche zaken, den heer
mr. Th. Heemskerk
met ingang van 20 Mei te benoemen tot
minister van koloniën, den heer A. W. K.
Idenburg, oud-minister van koloniën, gouver
neur van Suriname.
Bet telegram vau den Gelderschen Partij
dag aan dr. Kuyper met de toelichting van
baron v. d. Borch hebben wy met genoegen
in onze kolommen opgenomen.
Wij leggen er ons bij neer dat dr. Kuyper
iu geen ministerie kon of wilde zittiDg
nemen.
Maar wij onthouden daarbij wel dat de
haat „tegen Kuyper" om des beginsels wil
hem door vrijzinnigen van alle gading toe
gedragen ons pijn doeten wij van harte
hopen dat, eer dr. Kuyper voor goed van
't Staatstooneel verdwynt, nog eens de ge
legenheid krijge, als minister het goede
voor zijn Koningin en volk te zoeken.
In de breede rij van vervolgden waarin
Bilderdijk de eerste was, is dr. Kuyper
stellig niet de laatste.
Wy onderschrijven het volgende wat
een onzer anti-revol. bladen laatst te lezen
gaf:
Dat begon met Bilderdijk en ging met Dr.
Kuyper tot in de 20e eeuw. Bilderdijk moest
uit alle betrekking van invloed geweerd en liefst
zelfs uit het land gebannen. Da Costais gestorven,
zonder dat men hem een officieelen dienst
waardig heeft gekeurd. Groen van Prinsterer is
eveneens levenslang door het Liberalisme buiten
den publieken dienst gehouden. Het volk koos
hem als Kamerlid, maar de liberale Kabinetten
lieten hem in den hoek staan. Eu evenzoo verging
het Dr. Kuyper. Ook hij is wel Kamerlid en,
valt op te maken, door den architect Adri-
aan Roman, doch het pompwerk is door Jan
Thijssinck, van Gent gemaakt of hersteld in
1565.
Maximiliaan van Bourgondi'è deed dezen
waterbak bouwen, waarschijnlijk om te
voldoen aan de belofte, die hij by acte van
6 Dee. 1541 aan de Schoische kooplieden
had gedaan „om een regenbak te hunnen
behoeve te zullen maken, in lood gelegd en
gezuiverd".
In den grond onder het gabouw!je zien
wij een cilindervormige put van ruim 4 M.
middellijnde bodem is bolrond en tus-
schen dezen en het gewelf is de diepte on
geveer 5 M. Rondom dezen put is een üvee-
den bak gemetseld in den vorm van 6en
riDg, maar deze is slechts 2 M. diep. In
dezen buitensten bak wordt het water van
de kerk opgevangen, en na door zand en
grint gezuiverd te zyn, door opengelaten
voegen van het metselwerk in den grooten
put gebracht.
Op de opening van dezen put is een ar-
duinsteenen keel geplaatst, terwijl aan het
gewelf er boven, een ijzeren rondsel is be
vestigd, waarover een ketting loopt, voor
zien van twee emmers, ééa aan ieder eind,
dienende om het kristalhelder water op te
halen. Het water is heerlijk en zuiver van
smaak, en is om reden dan ook zeer gewild,
terwijl de voorraad voldoende is, om de be
woners van Veere 't geheele jaar van drink
water te voorzien.
Geheel vol, tot aan de keel, kan de Fon
tein nooit worden,vermits een lager liggend
verlaat 't overtollig water laat wegvloeien.
Wanneer echter de beide bakken zóó vol
zijn als zij worden kunnen, dan bevatten
zij te zamen, in ronde getallen 2000 H.L
water. Ook deze Fontein was, zooals zoo
veel in de stad, door ouderdom, den onder
zeer tegen der Liberalen zin, zelfs Minister
geweest, maar zooveel van onze liberale Kabi
netten afhing, heeft men ook hem steeds geïg
noreerd, en nooit voor eenige betrekking van
onderwijs, of van wat ook, in aanmerking laten
komen. Hij kwam zelfs nooit op een voordracht.
En toen hij als minister was afgetreden, en er
een Staatscommissie moest benoemd om de
Grondwetsherziening voor te bereiden, scheen
hij hiervoor zoo min bruikbaar als hij 't nooit
vroeger naar der Liberalisten oordeel voor eenige
andere, b.v. sociale Staatscommissie was geweest.
Maar mat dea te grootere beslistheid roe
pen wij vooral den jongeren onder ons toe
Houdt zulke manneu in waarde en houdt
uzelf en deu tegenstander gedurig waar
't pas geeft, de achteruitzetting dezer man
nen voor.
U zal 't dankbaarheid, hen allicht tot
nadenken stemmen.
De nieuwe burgemeester van Oud-Bey'erland.
Onder het opschrift een liberale benoeming
schreef dezer dagen De Rotterdammer een
woord van afkeuring over de benoeming
van den nieuwen liberalen burgemeester in
het overwegend antirevolutionaire Oud-
Beyerland.
Het getuigenis over dazen burgemeester
vinden we elders aldus medegedeeld.
Gisterenavond nam de burgemeester van
Vianen A. C. de Vries Broekman, door Minister
Rink in de laatste stuiptrekkingen van zijn
Ministerschap tot burgemeester van 't overwe
gend anti-revolutionaire OudBefjerland be
noemd, afscheid van den Raad dezer gemeente.
Hoewel deze fel liberale burgemeester met een
liberale meerderheid in den Raad kon samen
werken hebben zich de 8 jaren van zijn burge
meesterschap te Vianen gekenmerkt door einde-
looze onaangename quaesties, waarbij steeds
bijna de geheele Raad, zonder onderscheid van
politieke gevoelens positie tegenavsr A. C. de
Vries Broekman nam. De burgemeester wees
in zijn afscheidsspeech ook op deze verschillen
van meening tusschen hen en den Raad, maar
hij wenschte toch als goed vriend te scheiden.
Doodsche stilte volgde op deze woorden.
Onmiddellijk nam daarop de liberale wethouder,
de heer Sluart 't woord en zeide scherp en
snijdend ongeveer het volgende: «8 Laren lang
zijt ge hier in Vianen geweest. Met kracht zijt ge
begonnen, misschien met goede bedoeling. Maar
dit is zeker Vianen heeft u niet begrepen. Moge
gang nabijgelukkig echter heeft de re-
gaering vau Veere dit nog bijtijds ingezien
en zich de opoffering getroost, het ge
bouwtje, zoowel als den regenbak met
toebehooren, in 1903, geheel te laten
nazien en herstellen.
Doch we moeten verder, en komen, al
voortwandelende, op de markt. Niets her
innert ods hier meer aan de drukte en liet
vertier uit vroegere dagen ook vaa het
ruime marktplein is niets overgebleven,
wijl twee groote langwerpige grasperken,
over de geheele lengte aangelegd, dit
scheidt in twee straten, waarschijnlijk om
kosten van onderhoud te voorkomen.
Hier staan wij ook voor het fraaie stad
huis, met zijn slanken toren, waarboven,
als windwijzer een model van een sobip
in koper is geplaatst, ten teeken van vroe-
geren handel en welvaart. Volgens Rei
gersberg zou men omtrent het jaar 1470
begonnen zijn dit raadhuis te bouwen.
Uit de stadsrekeningen blijkt ons echter,
dat de eerste steen er vaa is gelegd in
1473 door den vierjarigen zoon van Wol
faart, de zesde, van Borsele, Bodewijk ge
heele n.
Boxliorn weet ons mede te dealen, dat
de toren eerst in 1599 is opgetrokkeri
Volgens eene teekanicg voorhanden bij
het Z Genootschap had het gebouw reeds
vóór dien tijd eeu toren. De pui, met de
vier leeuwen was van 1588 en de opgang
met ijzeren hek van 1751.
Het voormalig stadhuis, in de kerk
straat, wordt vermeld in de stadsrekening
van 1403. Laten wij nu het tegenwoordige
gebouw wat nader bezichtigen,
Iu den gevel van dit. fraaisïuk bouwwerk,
zien wij in nissen, een zevenied levens-
groote beelden, voorstellende de navol
gende personenlo. Hendrik IV van
wat gij hier geleerd hebt, een les zijn die uw
nieuwe gemeente ten goede komt". Krachtig
voetgetrappel van den raadbeloondedenspreker.
Moge Vianen van Minister Heemskerk een
burgemeester krijgen, die den toenemenden
achtetuitgang tot staan zal weten te brengen
en de liefde en het vertrouwen der burgerij
zal verwerven.
Dit stuk spreekt voor zich zelf.
Als een liberale wethouder zóó tot den
vertrekkenden burgemeester spreekt kun
nen de Oud-Beijerlanders eenigszins weten
mat wien zij door het liberale ministerie nog
zijn begiftigd. Friesch Dagblad.
Dr. C. Schoute, behandelt in het week
blad Buiten, de oorzaken vau den lang-
darigen mist en daarmee gepaard gaande
rijpvorming van twee weken geleden. Hij
schrijft
Uit een meteorologisch oogpunt zijn deze
dagen zeker merkwaardig geweest. Het is
een groote zeldzaamheid, dat ons land zoo
lang achtereen buiiea zijn rol van laag
land treedt en zich gedraagt als ware het
een hoogvlakte, die in de wolken thuis-
behoort. Op de bergen is een dergelijke
rijpaauzettins, vooral op de gemiddelde
hoogte van de regenwolken, geen zeld
zaamheid. Ia ons land moet men tot voor
een paar tientallen van jaren teruggaan,
om een opeenvolging vau een dergelijk
aantal nrstdsgeo in de meteorologische
annalen aan te treffen. Het is dan ook
geen wonder, dat onze taal niet rijk is aan
onderscheidingen op het gebied vaa deze
en dergelijke verschijnselen. Wanneer we
vau rijp spieken in dezen, dan is dat omdat
een woord als ruigvorst of ruwiijp rijkelijk
Germaansoh aandoet, maar nauwkeurig be
keken is er onderscheid tussohen rijp, die
zich afzet eveDals de dauw, uit heidere
lucht, dus uit lucht, waarin de waterdamp
nog niet is neergeslagen en daartegenover
de ruwrijp, die ontstaat door het bevriezen
van de fijne waterdruppels, die ia mist en
nevels zweven. Gewone rijp bevroren
dauw dus, zal, wanneer de overgang
van waterdamp tot ijs onmiddellijk, d. i.
zonder water als fussehenvorm heeft plaats
gehad, zuiver kristallijn zijn, terwijl hij
rijp, die eerst als waterdamp is neerge-
Borsele, gestorven 1474; 2o. diens vrouw
Jeane van Hale wijn3). Wol'faart van
Borsele4.0, diens tweede vrouw Charlotte
van Bourbon; 5o. Filips van Bourgondi'è
sedert 1481 schoonzoon van de vorige
6a. diens vrouw Anna van Borsele en 7o.
Adolf van Bourgondi'è; zoon van de beide
vorigen allen vroegere Heeren van Veere.
Onbekend ia het jaar, waarin de stand
beelden zijn geplaatst geworden.
Aan de voorzijde der pui zien wij in een
steen het opschrift gebeiteld
«Gehoorzaamheid Gods en der Overheyt,
Weert der menscnc-n ongeluk".
Dit opschrift herinnert ons, aan de
vroomheid van onze voorvaderen.
Betreden wij nu de groote arduinsteenen
trap, dan komen we eerst in een zeer ruime
hal. Ter rechterzijde daarvan, gaan wij
de voormalige Vierschaar in, thans inge
richt voor oudheidskamer. Hierin virrden
wij veel merkwaardigheden en voorwerpen
op de vroegere grootheid van Veere be
trekking hebbende.
Hoofdzaak is eobterden alom bekenden,
verguld zilveren beker, geschonken door
Maximiliaan van Bourgondi'è in 't jaar 1551.
Dit met de band gedreven kunstwerk,
beïindt zich in een sierlijke braedkasf,
waarin tevens de schenkingsbrief is ge
borgen. Uit d'en schenkingsbrief vernemen
wij dat Maximiliaan den beker onLangen
had, krachtens testament van Maximiliaan
van Egmond, graaf van Buren, den generaal
van Karei F, en vader van Anna, de eerste
gemalin van Willem I.
Den volgenden keer hopen wij wat nader
keDnis te maken met dit prachtstuk.
Wordt vervolgd