NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 112. 1908.
Dinsdag 11 Februari.
22e Jaargang.
CHRISTELIJK.
r
HISTORISCH
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed S. J. DE JONGE=VER WEST, te Goes
F. P. D'HÜÏX te Middelburg,
PRIJS DER ADVERTENTIEN
ONGELOOF en BIJGELOOF.
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers 0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cenr.
Familieberichten van I5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
25
FEIIILLEIOI.
Dat zijn twee lynen, die aanvankelijk
schijnen uiteen te loopen, doch in werke
lijkheid allengs elkander naderen, tot zij in
't eind malkaar raken.
Frankrijk, met name Parijs, geeft hier
van een staaltje, in het groot te zien.
Wilt ge bewijs
Lees dan onderstaande correspondentie
uit Parijs in de (liberale) Zwolsche Courant
De uitersten raken elkaar. ...I
nog voorbeelden bij de vleet. Het is merkwaar-
dig hoe intellect en bijgeloof zoo in één volk
kunnen vereenigd zijn als in het Fransche. Van
geboorte intelligent en geestig is de Fransch-
man tot in het bespottelijke bijgeloovig. Er zijn
„op het oogenblik groote geestesstroomingen,
die Frankrijk beroeren en de toekomst berei
den" ik citeereen toekomst zonder dog
ma's en geestes-knevelarij, een toekomst waarin
naar het bekende woord van minister Viviani,
„de lichten des hemels zullen zijn uitgedoofd",
ik geef hierbij geen eigen appréciatie consta
teer de enkele feiten. En datzelfde volk, dat een
Fransche revolutie wrocht, dat nu weer voor
gaat in de groote idee van het vrije denken, dat
exposeert in z'n magazijnen op de boulevards
in het hartje van de wereldstad Parijs, ja wat
denkt u Dingen die we zouden zoeken in
Achter-Indië of in de binnenlanden van Austra
lië amulets, jawelamulets dingetjes, die ons
moeten beschermen tegen alles, b. v. automo
biel-ongelukken het staat er apart bijdit
is een amulet tegen auto-rampen anderen
die de chance bij de wedrennen aanbrengen,
enz. enz. De eerste is bijv. een mica of glazen
medaillonnetje, met kleine echte parels erin.
De amulet voor de rennen is'n leeren sigaretten
koker waarvan de voorzijde bedriegelijk een
wed-coupon van de courses nabootst,waarbij
gewoonlijk op paard no. 7 of... 13 gespeeld
wordt het laatste nummer zeker voor spelers,
die aan bijgeloof tegen-het-heil-in, ik zou haast
zeggen aan homoeopatisch bijgeloof doen. Dat
zelfde volk heeft overal lk laat de ontelbare
kaartlegsters enz. heeleinaal buiten bespreking
waarzeggende automaten hangenin café's,
in tingeltangels, publieke gebouwen, tot zells op
straat, aan buitenmuren van huizen
Die automaat is eenvoudig een wijzerplaat
met wijzer. De plaat bevat in de rondte een
aantal voorspellingen van allerlei aard; b.v.
»Goed nieuws; geldzending". Of»Houdt vol,
en ge zult slagen Of wel«U zult te doen
hebben met een zaakwaarnemer." Of ook
DOOK
SCALDIS.
VEERE.
I.
Het eertijds zoo machtige en bloeiende
Veere kan men tegenwoordig wel eene der
„doode" steden noemen.
Do goede ligging aan het nieuwe en diepe
Veer gal, wezen deze plaats, in vroeger da
gen, als van zelf aan, voor eene bedrijvig
heid ter zee, welke z\jn wedergade in
Zeeland niet had. Het spreekt van zelf, dat
de handel en scheepvaart in dia gulden
dagen, veel beweging op de kaden en in de
straten te weeg bracht. Het wemelde er van
vreemde zeelieden, 't geen de ingezetenen
zeer ten goede kwam en veel welvaart ver
oorzaakte.
Als een staaltje uit den bloeitijd van
Veere, -weeitReigersberg o.a. over 't jaar 1510
ons te vertellen dat „daar kwamen op dat
jaar uit het Oo3ten zoo vele schepen in de
haven van Ter Veer, dat het een wonder
was. Het gebeurde dikwijls dat er 's och
tends geen schip in de haven lag, en dat er
's avonds, als 't uit den Oosten waaide,
vijftig of sestig, zoo Oostersche als Oversticht-
sche schepen getelt wierden".
Ook de la Rue laat Veere, in zijn stede-
stemmen o.a. van zich zelf spreken
,,'s Lands Zeeraad heeft in my syn Stoel gehad
[weleer,
En 'k mogt met d' Admirael als myn inwoner
[pryken,
Myn reede is veilig in hetbulderenste weêr, enz."
Ja, zoo was het roemryke verleden, en
bedroevend is nu het heden.
Het vroeger zoo diepe Veer gat en daar
door ook de reede is door verzanding voor
^Amourette pleizierreisje geluk in 't spel 1'
En zoo verder. Voor elke omstandigheid van
het leven is er een voorspelling. Je werpt 10
centimes in de gleufde wijzer begint te draaien,
en wijst je onfeilbaar de toekomst aan. lk kom
'n keer of wat per dag langs zoo'n automaat,
en als ik dan onwillekeurig even kijk,... staat de
wijzer meestal anders dan een poosje te voreD,
dus is er intusschen weer iemand het orakel
komen raadplegen. En eens heb ik met medelij
den staan aanzien hoe een arm, oud vrouwtje,
dat waarschijnlijk in de «penarie" zat, vele
twee- sous -stukken offerde, om te probeeren
of de Pythia niet het vurig-gewenschte antwoord
wou geven I Als ze het maar raak genoeg ge
probeerd heeft, zal de wijzer wel eindelijk daar
terecht zijn gekomen, waar ze hem hebben wou.
In deze „bekentenissen" van den vrijzin
nigen schrijver ziet men waar het losgela
ten „moderne heidendom" ten slotte te land
komt.
Hier is de vervulling van het bekende
Schriftwoord: „Zy hebben Mijn Woord ver
worpen, wat wijsheid zouden zij nog heb
ben".
Het is geen ongewoon verschijnsel.
Op elk terrein is het reeds gezien en aan
getoond het stoutste ongeloof eindigt in
het meest naieve bijgeloof.
Men neemt 't waar by da enkele personen,
men aanschouwt 't by gansche volken.
Bij de Franschen vooral.
By een volk dat de edelste geslachten
zag geboren worden, doch om ze erbarme
lijk uit te werpen of te nagelen aan den
schandpaal.
Hun Schepper hebban zy afgeschaft en
door de Godin der Rede vervangen.
De lichten aan don hemel hebben zij uit
gedoofd, om nu bij het schijnsel hunner
nachtpitjes te zoeken naar de terafim van
den modernen tyd om zo te vereeren als
hunne goden.
Welker eer is in hunne schande
Zal de Nederlandache natie ook in dezen
van hare Fransche zuster willen leeren, hoe
zy niet zal hebben te wandelen
Nog is hier het licht op den kandelaar!
Maar zal dit zoo bly ven
10 Februari 1908.
Het verbeterde bericht omtrent de school
de groote scheepvaart onbruikbaar gewor
den en de handel heeft zich dientengevolge
verplaatst naar andere gunstiger gelegen
havenplaatsen.
Een bezoek te brengen aan het stadje,
na vooraf een blik geslagen te hebben op
de opkomst, deD bloei en het verval van het
plaatsje, staat voor heden op de lyst van
onze reisroute.
Omtrent den naanasoorsprong van Veere,
vroeger de zesde in rang der stemmende
steden in Zeelandbestaat nu eens voor ons
geen onzekerheid. Wij vinden n.m. ver
meld, dat men het oudtijds Campveere
noemde. Aan de overkant er van, op Noord
Bevelandlag eertijds een dorp Campen ge
naamd en bestond er op Waleheren, waar
nu Veere gevonden wordt, een overzetveer
op dit Campenen vandaar ook dat het
eerste beginsel van ons stedeke Campveer
genoemd werd.
Minder zeker is de tijd van de stichting
der stad. Vóór 'tjaar 1280 schynt Veere
nog maar een gehucht of dorp te zijn ge
weest, want Reigerberg meldt ons dat het
toen a't Dorpken van der Veere" werd ge-
beeten. Het is ook bekend dat kort daarna
in 1290 Graaf Floris V er verblijf hield.
Deze vorst gaf nam. ïd dit jaar keuren aan
Zeeland uit, gedagteekend uit Kampveere
in Walcheren.
Waarschijnlijk was reeds te dien ty de de
stad met, muren en wallen omringdver
moedelijk door Wolfaart van Borsele, den
eersten van dien naam, en die de heerlijk
heid van genoemden Graaf gekocht had,
opgetrokken. Hoewel in de desbetref
fende koopbrief den naam van Veere niet te
vinden is, wordt echter de plaats waar de
stad nu ligt er zeer duidelijk in omschre
ven, als wy lozen van„al die erfnesse,
ghediket ende onghediket, buyten dien
ouden steene, dat loopt door Sanddick
te Eijbergen is door de Goesche Courant
niet opgenomen.
Mogelijk doet zij 't van avond wel.
Indien zjj 't niet doet, dan komt haar
aanval op ons omdat wij een berieht uit
een ander blad met vermelding nog wel
van twee, zoo niet driebronnen overnamen,
in een nog zonderlinger licht te slaan.
Een aanval die zelfs Be' Volk afkeurt,
welk blad in een eenigszins analoog ge
val, zij 'took met minder recht daa in
't lussohen ons eD de Goesche hangend ge-
dÏBg, in haar no. van 6 Febr. zie haar
artikel „najokken" gewaagt van een
beschuldiging, „in strijd met de goede
trouw, die de journalistiek van elkeredaotie
eisoht"
Ten voorbeeld.
In een polemiek met de vrijzinnige
Vaderlander heeft Het Volk dezer dagen
verklaard
„Zeker hebben wij Minister Kuyper wel eens
aan de vrijzinnige ministers ten voorbeeld ge
steld. Zoo bijv. tegenover Mr. Rink met zijn
burgemeesters en tegenover Mr. Veegensmet
zijn beheer van de afdeeling Arbeid. Maar
was het ten onrechte? Ziedaar de
vraag
Het minislerie-Kuyper !eo voorbeeld
gesteld door 't hoofdorgaan der sociaal
democraten aan de vrijzinnigen
Dat wil wat zeggen
Natuurlijk, niet in alles. Dat zou te veel
gevergd zijn.
'Immers 1903 is er ook nog
De knovelwetten
Maar andere
g-^Zal het komende Kabinet het voorstel
tot bet invoeren van eenheid van tijd
handhaven of intrekken
In bet Engelsehe Lagerhuis is een liberaal
afgevaardigde Robert Pearoe, die het voor
stel doet om de uren van opstaan en naar
bed gaan wettelijk te regelen. Wat regelt
men wettelijk niet?
De heer Robert Pearee aoht het nood
zakelijk dat de mensch volgens de natuur
zich meer regelt naar zone- op en onder
gang. Om tot zijn doel te geraken, geeft
Poireende tussohen Dune Hovede ende
die Lemmele ende tachtich Gbemeten Landts
ligghende in den Poire van Sandick, daer
die Bruderen van den Duylschen Huyse in
wGonen".
Dit alles omvatte het ambacht van Zan-
dijk, waaruit alzoo het begin van Veere
kan verstaan worden. In dit ambacht
stichtte genoemden Wolfaart van Borsele
een kasteel, Zandenburg genoemd, welk slot
door al deop volgende heeren bewoond werd
Deze eerste heer bedijkteoob verschillende
polders benoorden de heerlijkheid.
Volgens Boxhorn, had dezen Wolfaart
zich bij het volk zóó gehaat gemaakt, dat
hij, in 1299 te Delft vertoevende, van een
huis werd gesmeten en alzoo noodlottig den
dood vond. Zijn misvormd lijk werd door
bloedverwanten voor verdere verguizing
bewaard, en, naar men gist, bijgezet in den
grafkelder op Zandenburg. Op hem volgde,
als Heer van het ambacht, zijn zoon Wol
faart, de tweede genaamd, onder wiens
bestuur Veere, door Graaf Willem van Hene
gouwen, in 1338 met vele voorrechten be
giftigd werd, waarbij hij 0. a. ook tolvrij
heid verkreeg.
Na nog drie opvolgende eigenaars ga-
had te hebben, kwam de heerlijkheid in
handen van Hendrik van Borsele, de tweede
Aan hem verkocht hertog Filips van Bour
gondiëden 25 Maart 1452, de steden,
landen en ambachten van Domburg, West-
kappel en Domburg,
Deze Heer stierf in 1474, op zijn kasteel
Zandenburg en werd met veel praal in de
Groote Kerk te Veere begraveD, alwaar,
hem ter eere, eene sierlijke graftombe
werd opgericht.
Zijn opvolger Wolfaart van Borsele, de
vijfdewas in Januari 1444 gehuwd met
Maria Stuartdoohier van Jacobus 1,
Koning van Schotland.
zijn wetsontwerp aan om eiken Zondag
van de maand April de uurwerken 20
minuten voor te zetten. De werkdag zou»
dan 1.20 uur eerder beginnen. Daarentegen
moest men in de maand September de
wijzers van de klok 1.20 op dezelfde manier
achteruit zetten en zou dan langer kunnen
genieten van de nachtelijke rust.
De geldelijke winst aan gas- en elec-
trisohlicht uit te' sparen zou 25 millioen
per jaar bedragen.
De duur van de crisis.
Eanigê vrijzinnige bladen begonnen er
over te pruttelen, dat de ministerieele orisis
nu reeds zoo lang duurde.
Mr. Heemskerk „treuzelt" naar hunne
meening.
De Residentiebode rekent echter aan deze
vrijzinnige organen voor, dat Mr. Goeman
Borgesius in 1905 nog langer tijd van
noode had.
Zij schrijft
Ziehier echter den duur der laatste zeven
Nederlandsche Kabinetscrisissen
Aanvrage ontslag. Benoeming. Duur.
1S88 26 Maart 20 April 25 dagen
i89l 10 Juni 21 Aug. 72
1894 23 April 8 Mei 10
I897 30 Juni 25 Juli 26
1901 I Juli 31 Juli 30 i
1905 3 Juli 17 Aug. 45
1907 12 Febr. 5 April 52
Deze laatste crisis stond in 'tteeken van
minister Staal en laten we rusten, wijl daarbij
eerst nog sprake was van 't heengaan aller
ministers, die later besloten te blijven.
Maar die van 1905 dan, welke werd opgelost
door Dh. Borgesius Deze deed er 43 dagen
over, terwijl de huidige crisis dagteekent van
24 December dus thans 43 dagen duurt.
Voor verwijt is dus nog allerminst aanleiding,
gesteld dat eenig verwijt van pas ware bij een
zoo teêre zaak als een kabinetsformatie, waarbij
met allerlei omstandigheden rekening moet
worden gehouden.
De Rotterdammer teekent hierby aan
Och ja, eigenlijk is het wat flauw, te
gaan tellen boevete dagen een Kabinets
formateur noodig heeft om een Kabinet
bijeen te krijgen.
De bovenstaande cijfer-riftjes zijn ook
zeer slc-obt met eikander te vergelijken.
Deze verbintenis heeft medegewerkt, om
den zoogeu. Schotsehen stapel of het privi
legie van deu uitsluitenden handel op Schot
land vooral in wol, uit Brugge naar Veere to
doen verleggen, wat den handelsbloei onzer
kleine stad niet weinig heeft bevorderd.
Onderscheidene groote koopsteden, zoo
als AntwerpenRotterdam en Middelburg
hebben meer dan eens pogingenaangewend
om zich daarvan meester te maken en zelfs
werd 'n tijdlang, van 1572 —1578, de stapel
weder naar Brugge verlegd, doch de Schot-
sche kooplieden konden hun oude liefde
niet vergeten en beerden naar hat voor hen
zoo uitnemend gelegen Veere terug, waar
sedert laatstgenoemd jaar de overeenkom
sten tuaschen de koninklijke steden (Royal
Boroughs) van Schotland en do regeering
van Veere met goedkeuring van den Mar
kies, meermalen werden vernieuwd.
De Schotsche kooplieden genoten te Veere
vele voorrechten kozen onderling een con
servator om hun rechten te handhaven en
voorkomende oneenigheden te besbebten
en die tevens voorzitter was eener recht
bank waar in alle civiele en criminele zaken
werden behandel 1daar de Schotten naar
da wetten van hun land werden geregeerd.
Toen in 1612 sprake was om den stapel te
verplaatsen, stond de stsdsregeering in
1613 eene ruime fraaie woning in de Wijn
gaardstraat aan de kooplieden af, in welk
Schotsch huis de Court zitting hield en
andere bijeenkomsten plaats hadden. Een
gedeelte der kleine kerk werd sedert 1614
voor de godsdienstoefeningen der Schotten
gebezigd.
Doch om tot onze heeren van Veere terug
te keeren. Door het huwelijk van Anna
dochter van genoomden Wolf nart do vijfde
met den heer van Benen4),werd deze arnbts.
heer en na diens overlyden de tweede man
•.an Maria, Lodewijk van Monfoort en ver-
Maar willen vrijzinnige bladen tellen,
dan zouden we zoo zeggen, dat de dagen
die de huidige orisis duurt, eigenlijk nog
moeten worden geteld bij orisiuduur van
1905.
Toen is de S aVswagen in het moeras
gereden.
En daarmede heeft thans ook Mr. Heems
kerk te tobben.
Naast het 48—52 van 1905 doemt af
en toe, op gezette tijden, vooral wanneer
't naar verkiezingen toegaat hot „28 of 52"
in de vrijzinnige pers op.
Men wil 't aan die zijde doen voorkomen
dat de Vrijzinnigen sinds 1848 slechts
gedurende drie en twintig jaren in de re-
geeringskringen hebben geheerseht.
Reeds voor enkele jaren- schreef De
Standaard en 't is goed dit 'nog eens
in herinnering te brengeD, zij 't ook met een
enkele door ons aangebrachte wijziging
Dit geveD we voetstoots toe, indien men
nog de oude tegenstelling opneemt tussohen
de „conservatieven" en „liberalen", en
dit „liberaal" aandikt.
Maar men gelieve op te uierken, dat
onzerzijds de tegenstelling gemaakt werd
tussohen de Christelijke en de moderne
beginselen van staatsrecht, en dat bij dat
licht bezien, „conservatief", „liberaal" en
„radioaal" niets dau drieërlei etiket zijn
voor dezelfde tinctuur in drie graden van
sterkte.
Zoo nemen wij het niet nu pas, maar
zoo stelde Groen van Prinsterer de anti
these reeds voor veertig jaren.
En zoo nu genomen, is het buiten kijf,
dat, het Kabinet-Maelsay en betKabinet-
Kuyper uitgezonderd, alle ministeries van
18iö tot 1908 die ééce zelfde richting
vertegenwoordigden, die in de groote
tegenstelling tussohen de Revolutie en het
Evangelie, de beginselen van 1789 als uit
gangspunt koos voor het regeeringsbeleid.
De Conservatieven waren nooit anders
dan verbleekte, de radicalen nooit cmders
dan aangedikte liberalen.
En zoo is 't als men de heeren Tydeman,
Borgesius en Merchant saam vergelijkt, op
dit oogenblik nóg. Men raag er dan zich
volgens haar zoon Adolf van Bourgondië,dio
op zijn beurtde heerlijkheid naliet aan zijn
erfgenaam Maximiliaan van Bourgondië, die
in 1556 werd gekozen tot Stadhouder van
Holland, ZeelandW.Friesland en Utrecht
Vele diensten bewees deze aan keizer
Karei V, waarom, als belooning de heer
lijkheid tot een Markgraafschap verheven
werd.
Maximiliaan stierf kinderloos in 1558,
en uit diens boedel, die met vele schulden
bezwaard wa3 werd de heerlijkheid Flis-
smgen publiek verkocht voor 75100 en het
markgraafschap Veere met het slot Zanden
burg, benevens de ambachten Vrouivepol-
derDomburg ca Zandijk es al de schorren
van Arnemuidenalsook 300 gemeten
gronds voor 74500 gulden en werd kooper
van al deze eigendommen Prins Willem I,
Van af dien tijd bleef de heerlijkheid
in de opvolgende geslachten van het huis
van Oranje en voert onze Koni-gin steeds
nog den titel vs?i markiezin van Veere.
Wat de geschiedenis der stad verder
betreft, vinden wij aangeieekend dat er in
130 L, in de nabijheid een felle zeeslag
voorviel tussohen Gujj van Vlaanderen en
jkr. Willem-, Ruwaard van Holland en Zee
land, welke slag door den laatstgenoemden
verloren werd. Vijftig jaren later werd
er hevig gevechten tussohen de benden van
Margaretlia van Beieren en haer zoon graaf
Willemde Kabeljauwse hen werden door
de HoeJcschen gesiagea.
In 1455 verkreeg de van Filips van
Bourgondië, als een vrijleen, 300 gemeten
gronds, ter uitbreiding der plaats, wan de
handel begon zich zóózeer te ontwikkelen,
dat er, vier jaren later, de eerste schapen,
zelfs van uit Denemarken en Noorwegen
aankwamen. Ook de handel op de Oostsee
breidde zich vaa lieverlede uit.
Wordt vervolgd).
