NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No, 63. 1907. Donderdag 12 December. 22e Jaargang,
HISTORISGH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S
J DE JONGE VERWEST te Goes
F. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Snippers uit de oude doos,
Uit de Tweede Kamer.
1EDEREN WERKDAG DES AVONDS,
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers 0,025.
UITGAVE -•£>ER FIRMA
EN VAN
_L.
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cenr.
Familieberichten van I —5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De opgaaf van den spoordienst
komt in dit nommer voor op de ge
bruikelijke plaats.
Zij die zich met 1 Jan. a. s op ons
blad abenneeren, ontvangen 't gedu
rende de maand December gratis.
11 December 1907.
Neutraliteit'' op de Openbare School.
In het Voorloopig Verslag was den Minis
ter gevraagd, hoe hij dacht over de handel
wijze van een schoolopziener, die verboden
had in school te bidden en de Bijbelsche
geschiedenis te onderwijzen, hoewel geen
enkele klacht daarover geuit was. Deze
handelwijze had de oprichting eener bizon-
dere school ten gevolge.
De Minister antwoordde in de Memorie
van Antiooord
Het woord »ncutraliteit" komt in de wet tot
regeling van het lager onderwijs niet voor. Het
geven van godsdienstonderwijs is overgelaten
aan de godsdienstleeraren, terwijl de onder
wijzer zich heeft te onthouden van iets te leeren,
te doen of toe te laten, wat strijdig is met den
eerbied, verschuldigd aan de godsdienstige be
grippen van andersdenkenden. Hierdoor wordt
niet uitgesloten 't onderwijs in de Bijbelsche
geschiedenis als onderdeel van de geschiedenis
of het doen van verhalen uit de Bijbelsche ge
schiedenis en evenmin het uitspreken van een
gebed, wanneer een en ander kan geschieden
zonder te kort doen aan den eerbie.1, verschul
digd aan de godsdienstige begrippen van anders
denkenden. In dat geval heeft dan ook, naar
de meening van den ondergeteekende, een
schoolopziener niet de bevoegdheid zulks te
verbieden.
Men zegt dat er kans bestaat dat binnen
korten ty d het briefport zal verlaagd wor
den. Een wetsontwerp tot wijziging van
het binnenlandsch briefport is bij de
Tweede Kamer ingediend.
Volgens dat wetsontwerp zullen de stads-
briefkaarten aan het postkantoor voor l5 ct.
verkrygbaar gesteld worden. Voorts zal
het gewicht der brieven van 5 ct. port, in
plaats van op 15 gelijk nu op 20 gr. worden
gebracht en zal ook de grens voor het een
voudig port voor couranten en drukwerk
worden verhoogd.
242)
FEUILLETON.
DOOK
SCALDIS.
Het voormalige klooster Bethlehem
bij Eikerzee.
Vreemd is het wel eenigszins, dat wij
het klooster Bethlehem, hoe oud het ook
is, bij de oude Zeeuwsche schrijvers bijna
niet vernoemd vinden.
ReigersbergBoxhom en Smallegange
spreken er in 't geheel niet van, Ermerins
noemt het eenvoudig en de „Tegenw.
Staat van alle volken" zegt alleen dat het
eens „vermaard" was. Ziedaar alles.
Een sluier bleef over de geschiedenis
van het klooster hangen, totdat in de vorige
eeuw den soherpzinnigen Dresselhuis er ons
wat meer van kon mededeelen. Met diens
gegevens, aangevuld met eenige aanteeke-
ningen uit andere bronnen zijn wij nu in
staat iets meer van dit gesticht te vernemen.
In Zeeland bezat de Abdij van Ter Doest
bij Brugge eenige landerijen. Als vanzelf
gaf dit aanleiding tot hst Btichten van kloos
ters, die aan het moedergesticht onderwor
pen waren.
Aan geen twijfel onderhevig is het of
„het Convent van Bethlehem in Scouden"
ook voorkomende onder den naam van
Ecelsia Sanctimonialium de Bethlehem de
dunis is van Scaldia" heeft reeds in 't laatst
der 12de eeuw beslaan.
Het was een nonnenklooster en behoorde
tot de Cistercienseroids.
Dat het gesticht toen reeds bestond, blijkt
ons ook uit brieven van het jaar 1156.
Gerard, abt van Epternach, deed toen, ten
behoeve van den Holl. Graaf Dirk VI,
Dat is een goed wetsontwerp.
Iu een tyd van drukke en toenemende
correspondentie behoort het port zoo laag
mogelijk gesteld te worden, en de geschie- j
denis keeft geleerd dat lage prijs op den
duur geen schade doet aan de winst voor
den Staat.
"Veertig jaar geleden toen het tegenwoor
dige uniform-port met verplichte frankee
ring werd ingevoerd ontleende men ook
bezwaren aan de toekomstige mindere in
komsten.
Het tegendeel is gebleken.
Nooit bracht de posterij zooveel op als
juist na de verlaging en het publiek be
lang werd er mee gebaat bovendien.
Het is merkwaardig, indien men het
althans de moeite waard acht eens na te
gaan hoe blij de vrijzinnige pers is, in haar
geheel, van de Ter Neusensche Courant af
tot do groote pers toe, over do Sneeker-ge-
schiedenis der laatste verkiezing.
Nu is het einde dar coalitie daar, zoo
juicht alle persman links in koor!
Ziet ge het voorhangsel wel scheuren dat
de macht voor ons oog verbergt die daar
achter werkt
Zoo klinkt het bly bazuingeschal in heel
de linksche pers 1
Dat is nu schering en inslag bij de vrij
zinnige pers.
Personen en nog sens personen, altijd
personen vormen middelpunt van strijd.
Dat anti-revolutionairen en christelijk-
historischen, roomsch-katholieken en nog
andere groepen ter rechterzijde als ze er
zijn of nog komen mochten zullen kibbelen
en oneens zyn dat spreekt toch vanzelf.
Daar is zooveel dat uit ander oogpunt
bekeken wordt. Daar is zooveel verschil
als er overal en altijd onder menschen is.
Maar wie ziet nu niet en wie erkent nu
niet dat er toch ook een hoogere eenheid is.
Een eenheid die het hart raakt.
Een eenheid die afgedaeht van allo per-
sonenverschil het centrum vormt voor alle
bestuur, het palladium vaststelt vooralle
gezag, het cement levert voor alle samen
leven en samenwonen.
Ik geloof in God, dsn Almachtige, Schep
per des hemels en der aarde.
afstand van zijn recht op eenige kerken,
binDen diens gebied en, in vergelding daar
voor, sohonk de Graaf met voorkennis en
toestemming van zijne gemalin Sophia en
zijn zoon Florus de Abdij tot gebruik
der broeders die God aldaar dienden 120
maten lands op het eiland Schouwen, met
dat recht en die vrijheid, waarmede hij
ze verkregen had".
Deze 120 maten lands vormden de grond
bezitting van het klooster, want, volgens
genoemde brieven was „de landscheiding
derzelve oost en noord het gemeene naast
gelegen land zuid het land van Floris
van Voorne en west het water genaamd
Hilchersee, waar ook.derzelver uitloop was".
Bij giftbrieven van Graaf Floris IV van
het jaar 1231 en van Willem II van 1248
verleenden deze Graven aan het klooster
eerst voor eene halve en later voor eene
geheele hevene, die het in Bridorper-ambacht
bezat, vrijdom van herrenard eu andere
lasten, die toen gemeenlijk op de landerijen
drukten^
De zuster van Graaf Willem II, de voog
des van diens opvolger, Aleid, bevestigde
het voorrecht door haar koninklijken
broeder aan het gesticht verleend.
Voor de ooren van velen uwer zullen
deze woorden herrenard en hevene wel wat
vreemd klinken, waarom wij, eer wij ons
klooster verder bespreken, willen onder
zoeken, wat deze woorden in ons tegen
woordig spraakgebruik wel beteekenen.
Het woord hevene is een oud en ver
ouderd Zeeuwscli woord 't welk dus ook
alleen uit Zeeuwsche oorkonden opgehelderd
kan worden.
Hot klinkt wel eenigszins als hoeve of
hofstede, maar duidde toch iets anders aan,
zooals ook uit don door ons aangehaalden
brief vanVrouwe Aleid blijkt. Daarin lezen
Voor die belijdenis buigt zich ieder man
der rechterzij da. Aan die belijdenis ont
leent hy zijn gezag of onderwerpt zich met
gehoorzaamheid. En dan mag hij verschil
len over personen, over districten, over
wetsbepalingen of wetsuitleggingen.
Altijd komen die op, en altijd gaan ze
weer voorbij, maar de erkenning van een
macht boven ons blijft, en met die erken
ning is een hoogere eenheid die de rechter
zijde samenbindt vastgesteld.
De vele artikelen over de aanstaande
ontbinding van de coalitie zullen daartegen
niets vermogen.
5, Houdt u kalm en spaar uwe krachten
voor meer belovenden arbeid, o, vrijzinnige
pers.
Onder de schommelingen in het sociale
leven zijn er wel geen ergere dan die van de
diamantwerkers.
Kort geleden hoorde men van cijfers die
ook door werklieden verdiend werden,
hooger dan van de hoogstgeplaatste in
ons midden en nu gaat een sociaal nood
geschrei op, want er waren de vorige week,
alleen in het diamantvak en alleen in
Amsterdam meor dan 4000 werkloozen.
Onder de schommelingen in het sociale
lev6n komen ook de voortdurende sta
kingen in rekening.
Die in de havens Rotterdam en Ant
werpen is nauwelijks geëindigd of die in
fabrieken en werkplaatsen begint.
En onder al die woelingen op sooiaal
terrein klinkt aldoor het Evangelie van
het socialisme, dat leert dat het menschdom
bestaat uit twee klassen, een bezittende
en een niet bezittende, [eene van kapita
listen en eene van proletariërs, en dat
tussohen die twee klassen een breeden
stroom l 'gaapt, te overbruggen noeh te
dempen. 2'
Het kapitalisme, zoo i3 het dogma, houdt
den arbeider in zijn boeien gekneld, be
handeld hem als een redelooze machine,
trapt en vernedert hem, zuigt hem uit.
En nu, ziedaar de blijde boodschap, is't
socialisme als een reddende engel versche
nen, het roept den arbeider toe zijn boeien
te verbreken door zich te vereenigen, door
een maeht te vormen waartegen niets be-
wy dat„gelast wordt aan allen, die in de
gezegde Hevene, oostwaarts op, van 't huis
van Gilles, bijgenaamd 's-Gravensoon, lan
derijen bezaten, om voor dezelve van alle
gewone en buitengewono beden één schot
te betalen aan de Abdis, het klooster of de
zaakwaarnemers van Bethlehem en aan
niemand anders, met strafbedreiging aan
de onwilligen en nalatigen".
Het woord doet ons derhalve denken aan
een heerlijkheid of leengoed. Te meer wor
den wij in die meening versterkt, als wij
lezen dat ten j are 1277 Graaf Florus V aan
de Abdy Middelburg verkochtde am
bachten van zekere personen onder Oost-
kapelle, ongeveer een hevene groot. In een
brief van 15 Aug. 1287 noemt de Vorst die
zelfde gronden kortwegdat Ambachte in
't Ambachte van Oestcappelle"
Herrenard is niets anders dan Hereward
of Heervaart, d. i. het leveren van man
schappen, wanneer de Graaf ten strijde
trok. Dit ter heervaart gaan voegdo natuur
lijk onze nonnetjes niet, zij zonden dus
plaatsvervangers. Door deze brieven nu
werden zij eerst voor een halve en later voor
de geheele Hevene vrijgesteld manschappen
ter heervaart te zenden.
Blijkens de toenmalig geldende Zeeuwsche.
keur, gaf men bij lichtingen van manschap
pen, doorgaans één man op de honderd ge
meten grond3, en waar wij weten dat Beth
lehem twee man moest leveren, kan men
aannemen dat het kloostsr 200 gemeten
lands bezat. Wij zien alzoo dat het voor
dien tijd zeer gegoed was.
Hertog Albrecht, de stichter van het Ka
nunniken collegie in de St. Lievenskerk te
Zierikzee strekte zijne genegenheid ook uit
tot het geestelijk gesticht, dat niet ver van
zijne muren verwijderd lag.
Omstreeks 1390 bevestigde hy al de
stand is, en die alles zal onderwerpen en
omver werpen, ook het kapitalisme.
Aan die roepstem gaf menig arbeider go-
hoor en steeds meerderen geven daaraan
gehoor. Maar, geloof nu niet, dat zoo groot
aantal te vindsn zouden zijn tot het opbou
wen van een maatschappij naar de socialis
tische bedeeling. De mindere van gisteren
wordt gaarne morgen de meerdere, en ziet
zich verplicht gaarne of niet zijn ge
zag te doen gelden. De proletariër van het
verleden wordt en het ia te prijzen langs
eerlijken weg de kapitalist der toekomst.
We hebben slechts rondom ons te zien, en
de voorbeelden zijn voor het grijpen. Waar
de socialistische leer zich op beroemen kan
het is dat zij vele malcontenten rondom
zich vergadert. Het is dat zy in veler har
ten haat heeft gewekt en op slechte harts
tochten heeft gespeculeerd. Het is dat zij
de antithese tusec'aen de standen heeft ver
scherpt, en de klassestryd heeft doen ont
branden, en daartoe wapenen heeft ge
bruikt die niet blank beet6n mogen. Het is
dit, dat het niet aan baar zal te wijten zijn
onze maatschappij niet een ruïne wordt,
waarbij de bouwmeesters met de handen in
het haar staan, of eerder nog elkander in 't
haar vliegen. EE
S
Nu en dan komen ons lijdingen toe uit
dc Oost die van kerstening gewagen.
Een christelijk Java, klonk het ons niet
als een hersenschim, een illusie dikwijls
in de ooren.
De zendeling kwam, als we ons niet
bedriegen tot lieden nieeslal tot de lsgera
standen, tot de armen en geringen onder
het Javaansohe volk. Niet dan bij hooge
uitzondering kwam de zending builen den
kring der dessa's en kampongs. Zendings
hospitalen en poliklinieken dienden een
klein deel van de uitgebreide Javaansche
bevolking.
Toeh moet om het ideaaleen christe
lijk Java te verwezenlijken, ook de hoogere
standen met het Evangelie van Christus
bekend gemaakt worden.
Uit dat oogpunt gezien verheugt ons de
lijding dat in den loop van 1905 en 1966
kraohtige pogingen zijn in 't werk gesteld,
om op Java te komen tot oprichting van
een vereeniging voor christelijke scholen
voor Javaansohe meisjes uit de hoogere
standen.
Deze vereeniging had reeds zooveel suooe^
op haren arbeid dat zij een school openen
kan te Jogjakarta, waarheen een vroegere
hoofdonderwijzeres van Velzen is gegaan
om daar, naar het zich laat aanzien pionier
te zijn op een uitgebreid arbeidsveld.
Een sohoonen arbeid voor 't vaderland 1
Gisteren is behalve de Marine-begrooting
ook het onderwijzers-salariswetje en wel
dit laatste zonder hoofdelijke stemming
aangenomen. Gebruikelijkerwijze stemden
de socialisten tegen de Mariue-begrooting.
De motie-Van Twist, zooals we reeds zagen,
ten doel hebbende,om den gehuwden onder-
officiereu in de gelegenheid te stellen, thuis
te middagmalen, had nog veel voeten in
de rsftrde. De Minister was er tegen. Z.Exc.
zeide dat dit niet altijd mogelijk is. En
daarenboven het diner dat zij la dienst
krijgen is gewoonlijk beter dan thuis. En
de manschappen,; die onder de keerkringen
moeten leven, mogen wel goed versterkt
worden, anders houden zjj het in die tro
pische gewesten niet uit. De motie werd
toen verworpen met 41 tegen 38 stemmen
en de Kamer kon nu aan de Binnenland-
seha begroeiing beginnen.
Slechts enkele punten willen we ver
melden. Ze werden in alle kalmte be
sproken zooals trouwens met alle te berde
gebrachte onderwerpen het geval was. Of
het van daag zoo gebleven is, nu de Minis
ter zelf aan 't woord kwam Doo'n ter zake.
Dhr. Aalberse klaagde over de weinige
zuinigheid die dhr. Rink betrachtte. Z.Exo.
doet alsof hij geen raad weet met het geld,
evenals Janus Tulp uit het bekende blij
spel van Van Mauri k.
Zoo deed hij bij hooger- zoo ook bij de
subsidies voor vakonderwijs, enz. Ook dhr.
Bos is voor zuinigheid, al verbaast hij zich
ook, dat juist bij dit departement zoo by
voorkeur genoemd het departement voor
volksontwikkeling en volksopvoeding
op bezuiniging wordt aangedrongen. Zie
eens naar den vorigon minister Kuyper.
kloostervoorreehten en voegde er eenige
nieuwe bij o. a. dat men op den klooster-
molen ook voor hen, die niet tot 't klooster
behoorden, zou mogen malen.
Vanwaar de eerste nonnen kwamen kan
niet met zekerheid gezegd worden. Het
was in die tydea niet ongewoon, om, wan
neer de nonnetjes hst hier of daar wat te
bont maakten, hen tot verbetering naar
elders te verplaatsen. Zoo werden 'o.v. in
1135 de nonnen van Lutferingeburg in Sak
sen, naar Rhijnsburg in Holland vervoerd,
vermits zij „door hare ligtzinnigheid der
kerke schade deden en de godsdienst ost-
eerden", en haar klooster werd aan mon
niken gegeven. Het afgelogen Bethlehem
kan zeer goed mogelijk tot een dergelijk
doel in aanmerking zijn gekomen, daar in
ieder geval de eerste bewoonsters van
elders moeten zijn overgebracht.
In weerwil van de vele gunstbewijzen,
geraakte het bloostor in verval. Minder be
vreemdt ons dit,wanneer wij in aanmerking
nemen, dat de stresk, waarin het stond, in
do 13e en 14e eeuw vooral, door waterv'.ce
den zware rampen had te doorstaan. Daar
onder was vooral de ontzettende overstroo-
ming van 1288, waardoor ook Schouwen
vreeselijk te lijden had; en daaronder ook
de overlast,die het eiland meermalen inzon
derheid ten tijde van graaf Jan II onder
vond van de Vtaamsche krijgsbenden. Dit
kon wel niet anders, daar het nadere be
trekking op de Vlamingen had, dan op de
Hollanders, dis eindelyk meesters bleven.
Door dit een en ander ging het klooster
sterk achteruit, waardoor eene beschikking
van Graaf Willem III noodig werd, ten doel
hebbende om het klooster, dat „groten
Cost ende Comroer" bsdte dragen gehad,
uit dien treurigen toestand" op te beuren
of althans om geheel verval te voorkomen.
Uit een Charter van den Graaf, gegeven
in 1327, hooren wij, dat het toen in staat
geaoht werd om een getal van 36 personen
ie kunnen onderhouden. Gewoonlijk be
stoud dit personeel uit de nonnen, uit
schoolkinderen en enkele broeders. Het
blijkt niet dat te Bethlehem, in het zedelijke
een achteruitgang bespeurd is, als die,
welke vele kloosters der orde binnensloop.
Ruim vier eeuwen bleef het gebouw alzoo
in stand en in de kloosterkerk vonden
enkele aanzienlijke edelen hunne laatste
rustplaats. y
De gosohiedenis van Bethlehem, is na het
begin der 15e eeuw, weinig meer dan de
geschiedenis van zijn ondergang. Nadat
het vermoedelijk gedeeld had in de ram
pen des oorlogs, ten tijde van Gravia
Jacoba, was eindelijk in 't laatste der 16a
eeuw de tijd eaa-, dat het tot geheeien
ondergang was gedoemd. Toen in 1572
de Watergeuzen van Goeree naar JSronwers-
hrv'.n overstaken en sioh ook te Bethlehem.
vertoonden, wilde of kon de Abdis geen
brandschatting van 500 gld. geven, maar
vluchtte met da zusters naar Zkrikzee en
vandaar naar Brugge, en werd daarna het
klooster verwees!, zoodat de mu ren slechts
bleven slaau. Thans wordt de herinnering
aan het. gesticht nog levendig gehouden
door den Kioosteriveg eu door eene hof
stede, gebouwd op de gronden, waar te
voren de kloosterlingen leefden. De be
woners dezer hoeve worden nog altijd de
„kloosterboeren" genoemd.
In het museum te Middelburg wordt eene
doodkist bewaard, van rooden zandsteen
vervaardigd, welke sedert jaren op bet
berkhof te Ellemeet aanwezig en misschien
oorspronkelijk uit het verwoeste klooster
afkomstig was.
