NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 303. 1907.
Donderdag 26 September.
21e Jaargang,
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
De „Tweeërlei Kiezers".
Buitenlandse!! Uierzle&L
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S. J, DE JONGEWERWEST. te Goes
F. P. D'HUiJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers 0,025.
UITGAVE DER FIRMA
ESS' VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij, die zich met 1 October as.
op ons blad abonneeren, ontvangen
het tot aan dien datum gratis.
In het stuk van F. K. in ons vorig no.,
met welks inhoud wij ons over 't geheel wel
kunnen vereenigen, komt 'n waarschuwing
voor tegen 't opnemen in de Grondwet van
't individualistisch capaeiteitenstelsel naast
het organisch huismansrecht, gelijk dit door
het Centraal Comité bij wijze van vraag
aan de Kiesvereenigingen is aan de orde
gesteld.
Uit 't beginsel geredeneerd, zouden wij
zeggen, heeft F. K. volkomen gelijk.
Een organisch en een individualistisch
kiesrecht aaneengekoppeld vast te leggen
in de Grondwet verdient uit 't oogpunt van
het anti-revolutionair beginsel geen aan
beveling.
Wij moeten echter trachten tegelijkprin-
cipieel en practisch te zyn.
Principieel door te ij veren voor het huis
manskiesrecht.
Practisch door aan het Centraal Comité
te antwoorden dat wij mits het Huismans
kiesrecht in de Grondwet komt,en daardoor
de weg voor algemeen stemrecht is afge
sneden, desnoods er geen spijt over zullen
hebben, wanneer de antir. Kamerclub, het
capaciteiten-kiesrecht, om een andere partij
wier steun voor Huismanskiesrecht anders
zou worden verspeeld, in 'tgevlei te komen,
er bij doet.
De tijd is reeds lang voorby dat het
Huismanskiesrecht tout court, gelijk dit
door ons Program is aangeprezen, kan wor
den gevoteerd.
De verdeeldheid der Christenen in het
Kiezerscorps, de geringere staatkundige
ontwikkeling bij de Reohtsche partijen
van dien tijd, en andere oorzaken hebben
er toe medegewerkt dat de antirev.-parfij
in 1886 bij de Grondwetsherziening haar
invloed bij de vaststelling van art. 80 zag
tekortschieten. En in 1894 was verdeeld
heid in eigen gelederen niet minder oor
zaak dat hetgeen in 't anaendemer tMaekay-
v. Alphen nog van bei Huismanskiesreebt
in de Kieswet-Tak te redden viel, ver
loren ging.
Ook nu zal stuurmanskunst met staats
manswijsheid hebben saam te spannen om,
ter wering van 'tdoor ons principieel
weerstane algemeen kiesrecht, iets in de
Grondwet te breDgen dat principieel ons
ideaal bet meest nabij komt.
Daarom zij men voorzichtig.
Met een principieel „dat willen wij niet''
kunnen wij als partij onder elkander mis
schien grooten roem behalen. Maar als deel
der coalitie, en als oppositiepartij mede
aansprakelijk voor den loop der zaken,
hebben wij nog een roeping te vervullen
tegenover den bondgenoot en het land.
Wij gelooven niet dat wij er met den
eisoh Huismanskiesreoht alleen nu nog
komen kunnen. Dit had wel gekund een
kwarteeuw terug.
Wat natuurlijk niet wegneemt dat onze
kiesvereenigingen gezamenlijk als hun mee-
ningkunnen uitspreken dat 't capaciteiten-
stelsel niet in de Grondwet behoort te worden
omschreven.
Voor onsbestaat dan echtïr Dog 't 1 ezwasr
dat die omschrijving dan ook niet in de
Kieswet (een organieke wet) zal kunnen;
dewijl tooh deze wet op het Kiesrecht-
artikel in de Grondwet zal behooren te
steunen.
WaDt wel bestaat hier de mogelijkheid,
waarbij F. K. zeer terecht den vinger legt,
dat menige arbeider, degelijk eD principieel
en groofelijks belangstellend in de publieke
zaak meer dan eenig geëxamineerde, bij
den geëxamineerde wordt achtergesteld.
Doch dit behoeft bij uitbreiding van het
tal „geëxwnineerden" in den zin der Kies
wet alzoo niet te zyn.
Overigens beschouwe men het cspicitei-
tenrecht niet als iets nieuws Reeds in 1880
sprak dr. Kuyper in zijn toelichting op
Ons Program van „gegradueerden".
Welnu dit denkbeeld wordt thans uit
gebreid tot menschen die een examen
achter den rug hebben voor elk mogelijk
ambt, betrekking of bediening.
Waaraan, zoo aan deze gedachte wordt
vastgehouden, terwille van den degelijken
arbeider die anders nooit tot het kiesrecht
komt, misschien nog wel eenige uitbreiding
te geven ware, bijv. van met vrucht te
hebben genoten herhalings-onderwijs.
25 September 1907.
Nationaal of Internationaal.
Eens, het is lang geleden, stond iedere
aanzienlijke huisinge opzichzelf, gereed
anderen aan te vallen en zichzelf te ver
dedigen.
Later vormden de steden, met hun
grachten en poorten op zichzelf staande
deelen van het geheel.
Nog later bepaalden de grenzen de ge
westen met eigen huishouding en nog later
vormden taal en historie nationale grenzen.
Nu leven we met ieder jaar tussehen
internationale organisaties.
De berichten die in de laatste dagen uit
de haven van Antwerpen tot ons komen,
doen ons de aandacht onzer lezers voor
een enkel oogenblib vragen voor het feit
dat de omstandigheden leiden tot over
schrijding der nationale grenzen.
Die berichten zeggen ons dat de sociale
strijd tussehen patroons en werklieden,
een strijd die om beurten iedere haven
teistert en den-arbeid bemoeilijkt tot inter
nationale overeenkomsten leidt. Gelijk
Antwerpen reeds vijf weken lang lijdt
onder het daar ontstane loongeschil, zoo
is ook weder twist ontstaan onder één tak
van werklieden en de greanwerkers, in de
haven van Rotterdam.
Al die geschillen hebben aanleiding
gegeven om te beproeven een wereld-
scheepvaartvereenigiDg te vormen. Vanuit
Hamburg kwam dit denkbeeld en als het
verwezenlijkt wordt, dan zal, als in de eene
of andere haven da werklieden of het
zeevolk tegen een of andere reederij vsil
optreden, zij bun kwestie uit te veehten
hebben tegen al de reederijen van Europa,
mogelijk zelfs ook buiten Europa.
Met andere woordenreederijen en
werklieden zullen twee vijandige kampen
vormen en van beide zijden zal inter
nationale ruimte de kracht verhoogen.
Hoe treurig dit feit ook zij, vooral voor
de toekomst, wij hebben er meer en meer
rekening mee te houden dat de strijd der
natiën voor de oeconomisehe ontwikkeling,
een strijd die zoo menigen zegen braobt,
langzamerhand overgaat in een klassen
strijd die niet anders brengeD kan alB
schade voor zoo menig bedrijf.
Voor het Esperanto dat onze landstaal
wensoht te verdringen is voorloopig geen
gevaar, maar wel voor den internationalen
strijd die wat bijeen behoort, tot ontwikke
ling van het bedrijf hopeloos verdeelt.
Zelf deel der Koalitie.
Zeer-ad rem schrijft de Nederlander
Het soc.-dem. hoofdorgaan wekt zijn vrienden
op, te Franeker krachtig voer de overwinning
van den heer Helsdingen te ijveren. «Dat de
strijd heftig zal zijn", zegt het blad, «daarvan
kan men zich verzekerd houden". Immers
«verliest de linkerzijde de 5iste stem die zij
heeft in de Kamer, dan is het Kabinet-De
Meester volkomen machteloos. Van de beide
burgerlijke koalities kan men dus de uiterste
krachtsinspanning verwachten. Het zal niet
noodig zijn dit aan onze vrienden van Franeker
tweemaal te zeggen".
Grappig zijn hier die «beide burger
lijke koalities" onmiddellijk na die
«51 s t e s t e m".
Het blad wil blijkbaar weer den indruk ves
tigen wij staan buiten die beide koalities, en
nu het voor beide gaat om den beslissenden
zetel in de Kamer en zij dus van weerszijden
met groote kracht zullen opkomen, dient onzer
zijds gewaakt dat wij niet het kind van de
rekening worden door bij eerste stemming uit
te vallen.
Maar inmiddels vergeet het blad, dat het
door die «51ste stem" zichzelf bij één
der koalities heeft ingelijfd. Zoo
er sprake is van 51 stemmen voor het Kabinet-
De Meester, dan zijn de socialisten daaronder
begrepen. En zoo de links-»burgerlijke" koalitie
uit zucht tot behoud van die 5 iste stem
buitengewone kracht gaat ontwikkelen, zal die
buitengewone kracht zich niet keeren tegen j
de sociaal democratie. Daarom is de redenee
ring van Het Volk gewrongen en deed de
redactie befer met zich niet in de ééne zinsnede
een positie te kiezen, welke met haar eigen
blik op den politieken toestand, zooals zij dien
in de andere zinsnede geeft, in strijd is.
Dat de Chr.-Historischen in het distriet
Schiedam waar zij groot gezag hebben, en
geen gevaar loopen dat 'n deel der coalitie-
menschen zooals te Leiden het district
liberaal maken, dit niet aan een der andere
Ghr. partijen cadeau doen, ligt voor de
hand.
Trouwens, de cijfers hebben hier ook wel
wat te zeggen.
In 1897 werd de chr.-hist. candidaat her
kozen met behulp der katholieken. Hij had
toen 3050, de a.-r. candidaat Idenburg 802
en de liberaal 1395.
In 1901 eerste stemming had de chr.-
hiet 1291, de antirev. Idenburg 2178, de
liberaal 119, de vrijz.-dem. 417 en de soc.-
dem. 518. Bij de herstemming stond het
v. Limburg Stirum 2218, Idenburg 2139.
Eerst iu 1905 werd hij terstond gekozen
met behulp der a. r. en katholieken, en be
kwam hij 3953 stemmen tegen 1642 op den
vrijzinnig-democraat De Groot en 917 op
den sociaal-democraat v. Leeuwen.
In Franeker ontving 16 Juni 1905 Anker
man (chr.-hist.) 2880 Lieftinek (1.) 1830
en Tak (soc2170. Bij de herstemming
sloeg Tak Ankerman met 3843 tegen 3179.
Schiedam.
Terecht schrijft Het Centrum:
In het Kamerdistrict Schiedam dreigt eenig
ongenoegen, doordat in anti-revolutionnaire
kringen ontstemming heerscht over het niet-
stellen van dr K u y p e r als candidaat.
In de Zaterdag gehouden vergadering der
Gentrale Anti-revolutionnaire Kiesvereeniging
^Nederland en Oranje", werd een motie door
enkele leden der Vlaardingsche Kiesvereeniging
ingediend, om de candidatuur De Geer niet
te steunen, wèl verworpen, maar eerst na
warme discussie en op 't kantje af.
De meerderheid bedroeg slechts één stem
(lo tegen 9).
En naar de Rotterdammer mededeelt,
bedankten naar aanleiding daarvan reeds vele
leden der kiesvereenigiDg te Vlaardingen, »ora
zich n;et door den coalitie-geest der Centrale
kiesvereeniging aan banden te laten leggen".
Dit lijkt ons een bedenkelijk experiment.
In de verworpen motie komen zeer zeker
overwegingen voor, die van gewicht zijn.
En niemand zal oatkennen, dat er alleszins
termen bestaan, om een man als dr. K u y p e r
weer in de Kamer te brengen.
Maar tot welke critiek men ook gerechtigd
moge zijn, boven alles staat het belang der
samenwerking, noodzakelijk om Schiedam als
vast district voor de Rechterzijde te behouden.
Ea bovendien is het een onafwijsbare eisch
voor elke organisatie, dat de minderheid zich,
hoe sterk zij wezen moge, onderwerpt aan het
besluit der meerderheid.
Wij hegrijpen, dat, na de verkiezing te Leiden,
waar men dr. De Visser in de Kamer terug
bracht, het voor de anti-revolutionairen eenigs-
zins moeilijk valt, te Schiedam wederop een chr.-
historisch man te stemmen, vooral nu hun
eminente leider nog altijdgeen mandaat herkreeg.
Maar 't was ook voor de katholieken niet steeds
gemakkelijk, hun kiezers te bewegen in districten
met een sterk Roomsche bevolking op anti-revo
lutionaire en christeiijk-hislorische candidaten te
stemmen, en tóch deden zij het.
De noodzakelijkheid der Rechlsche
coalitie en het hooge belang, dat ons volk heeft
bij een meerderheid en een kabinet uit de Rech
terzijde, bepaalden den koers van hun beleid.
Wy nemen bierbij nog 't volgende uit
Be Nederlander over.
„Er zijn dan ook inderdaad weinig dis
tricten in ons land, waar de christelijk-his-
torischen zich door historische redenen
zoozeer van hun recht verzekerd houden
als te Schiedam.
„In de Vlaardingsche motie wordt ge
doeld op 'n soort contra-beleefdheid tegen
over Leiden. Dooh behalve dat te Leiden
de chr.-hist. candidal slechts gesteld werd
om het district voor de rechterzijde te
winnen, beseft men toch wel, dat het voor
een partij niet aangaat, een district, waar
ze breede wortelen onder de kiezers heeft
en zich sterk gevoelt, pry's te geven voor
een district, waar ze betrekkelijk weinig
beteekent. Wanneer straks het tegen
woordig lid voor Leiden bij een generale
verkiezing ook elders gestsld wordt en b v.
gelijk allerminst onwaarschijnlijk is, weer
te Amsterdam of Rotterdam gekozen wordt
dan zal voor den eventueel openvallenden
Leidschen zetel, wanneer de wind in het
land sterk genoeg rechtsch is, hoogst ver
moedelijk weder een anti-revolutionair ge-
candideerd worden. Voor een dergelijk
onzeker bezit het moeizaam gewonnen en
zelfstandig behouden Schiedam zonder slag
of stoot prijs te geven,meen don de chr.-hist.
leiders aldaar niet te mogen doen.
«Op één punt dunktons de Vlaardingsche
motie juist, n.l. wat aangaat de omschrij
ving der coalitie zooals die sub lo. is aan
gegeven. Daaruit volgt dan ook, dat men
het onzerzijds den anti-revolutionairen o.i.
niet kwalijk had kunnen nemen, zoo zij te
Schiedam nogmaals een kans haddenwillen
wagen en een eigen candidaat gesteld
hadden. De coalitie, zooals die in 1901 na
de verkiezingen en met 't oog op het op
traden van het Kabinet tot stand kwam,
liet dit inderdaad volkomen toe.
Maar dit te erkennen ia geheel iets anders
dan van de ohristelijk-bistorischen te ei-
sohen, dat zij zonder strijd Schiedam zouden
loslaten. Juist het ontstaan en het karakter
der coëlitie, waarop de Vlaardingsche motie
zich tegenover het eentraal-comifé beroept
om een eigen eaudidaat te mogen stellen
in een ohrist -hist, vaealure, maakt ook de
ehristelijk-historisehen dubbel gerechtigd
tot hun pogen dien vaoanten zetel te be
houden.
«Het komt ons voor, dat men eikaars
rechten over en weer loyaal behoort te
ontzien.
Wanneer de anti-revolutionaireD een
eigen candidaat hadden willen stelleD, had
men dit onzerzijds hun niet kunnen euvel
duiden. Wanneer de Vlaardingsche dissi
denten dit nog willen doen, komen zij mis
schien in coEflictmethunparty-organisatie,
maar zeker niet met eenige verplichting
tegenover ons. Doch anderzyds bestaat
voor het //betreuren", dat de christelijk-
histerischen in Schiedam dan zetel niet
wilden abandonneeren, zeker ook aller
minst reden."
België.
De staking te Antwerpen is geëindigd.
In de groote bijeenkomst der havenarbei
ders in het Rubenspaleis werd met een
parigheid door de ruim vier duizend aan
wezige werklieden onder groote geestdrift
besloten het werk te hervatten onder de
oude voorwaarden (5 fianes). Heden zal
aan alle hoeken der stad een proclamatie
aangeplakt worden, waarin de havenwer
kers, die bij Willen is Kunnen zijn aange
sloten, hun standpunt zullen toeliohten.
Indien de belofte door den burgemeester
gedaan, die in zijn voorstel aan de stakers
verzekerde, de overluiging te hebben.dat
zij over 14 dagen 0.50 frs. opslag zouden
krijgeD, niet wordt gehouden, dan wordt
onmiddellijk het werk weer neergelegd.
De Landsraad der Socialistische Arbeiders
partij heeft besloten met alle middelen de
arbeiders opnieuw te ondersteunen, moest
zulks gebeuren. Men wacht nu af wat er
heden zal gebeuren. Aan den omtrek van
het station verspreidde de tijding zich snel.
Het nieuws liep rond a's een stroovuur,
en overal zag men de menschen heftig
pratende loopen 't I3 uitGedaan I Ein
delijk Goddank 't Was of een steen
van de harten viel.
Een ooggetuige schrijft aan deH.C.i
Het einde der vergadering heb ik bij
gewoond. Het was een onvergetelijk aan
blik, die u haast een beeld gaf hoe het
bijv. in de Fransohe revolutie moet toe
gegaan zijn. De danszaal Rubens heeft
een onmetelijken omvang. Iu de zwoele
schemering stonden die duizende hoofden
tegen elkaar gedromd, en buitengewoon
was de bewegelijkheid, maar vooral het
enthousiasme der vergadering.
Wieme, de voorzitter, was san 't woord.
In zijn wild Gentsch dialect, dat bijna niet
verstaanbaar is voor wie den spreker niet
naar den mond ziet, klonk het in geweldige
woordenreeksen, met dien bijzonderen
scherpen humor den Gentenaar eigen. De
man heeft het talent 't volk op te zweepen.
Op een vraag door hem gesteld, waarvan ik
den inhoud op afstand niet goed vatte, werd
door allen als uit één mond een donderend
/,neen" geroepen. Er was electriciteit in
die massa.
Doorgedrongen tot aan de tribune, waar
het bureau zat, ontwaarde ik Chapelle in
hemdsmouwen, wat verder Milio met den
apostelkop, de begeesterde oogen bleek van
aandoening. De socialistische senator en
schepen der gemeente Schaarbeek Eibers
voerde het woord. Hij vroeg verlof eenige
weorden in 't Fransch te mogen zeggen, om
de kameraden van Voruers die afgekomen
waren op de hoogte t9 brengen. Daarna
herhaalde hij 't in het Vlaamsch. Hy zei,
onder sterk applaus dat, moest de Federatie
over 14 dagen niet de beloofde loonsver-
hooging hebben toegestaan, de Lsndsraad
een week daarop hier wederom zou ver
gaderen, en dan zou al 't mogelijke worden
gedaan om van den vakbond der dokwerkers
den machtigsten van ganech België te
maken.
Milio stond toen recht. Uit naam der
Gentsche werkers wenschte hy hen „recht
zinnig en uit den grond van zyn hert" ge
luk met de aan den dag gelegde tucht. Met
de Antwerpsche dokwerkers is niets te
doen, had men gezegd. Hy had nu acht
weken van 's morgens vroeg tot 's avonds
laat met hen mede geleefd en gestreden
hij had gezien dat het anders was. Hy
hoopte dat de hoofdmannen eerlang weder
zouden komen om hen //te onderwijzen'',
dat de mannen dan even goed zouden luis
teren en lid zouden blijven van den bond.
De nu betaalde inleg van 0,30 frs. was be
lachelijk, dat moet over een jaar op 0,50 fr.
gebracht worden. Zij moesten geloof en
vertrouwen hebben in de bestuurders van
Willen is Kunnen. En zij zouden eens laten
zien, of zij tegen de Federatie van Antwer
pen, samengespannen met dievanHamburg
en LondeD, geen kop zouden houden. Tegen
het doode kapitaal ging het mat levend ka
pitaal. Wilt gij dit doen, dan zult gij uw
loon op redelijke wyz9 zien vermeerderen,
en gy zult de achting van iedereen af
dwingen.
Een ovatie werd den Gentechen apostel
gebracht door de werkers.
//Mannen, we gaan 't Bondslied zingen
kreet opeens Wieme.
En daar eleeg opeens uit die massa een
sterken, gedragen zang, waar men inder
daad hun opgewondenheid, hun aandoening
in hooide trillen
Het H. v. A. vreest, dat de socialisten
van Willen is Kunnen nu wel beweren zul
len, dat zij het pleit hebben gewonnen.
Maar de Federatie heeft over de loonsver-
hooging nog niet eens beraadslaagd.
Het blad weet vei der het volgende mee
te deelen: //Het plan bestaat 4000 arbeiders
als vaste mannen aan te werven tegen 5 fr.
daags. Daarvan zou hun 4 fr. worden uit
betaald en de vijfde fr op hun crediet wor
den ingeschreven. Na twee, drie jaren zou
die som hun worden uitgekeerd, by stipte
naleving van het contractdoch die som
alleen zou een waarborg zijn tegen con
tractbreuken als die, weike geheel de be
staande crisis uitlokte- Dit ontwerp gaat
echter niet uit van de Fédération Mari
tieme. Het blad is zeer teleurgesteld, dat
van de 1400 (Katholieke) Christen-dokwer
kers, die gister weer aan het werk zouden
gaan, er niet meer dan een 200 dat gedaaa
hebben.
