NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
falcteei,
testeclt
No. 266. 1907.
Dinsdag|13 Augustus
21e Jaargang.
HISTORISCH
CHRISTELIJK-
j VBO:
<lante
ïuitbakkerij
iecht.
BE M
:eicL
necht
Irsknecht,
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed. S! l DE JON GE-VER WEST te Goes
F. P. D'HUU, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Bekentenissen.
ia A- i:> boü w.
r. i
worden ran de
jpij„Helpt
skerke (W.), ge-
tiet bestuur aan
mber e. k.
lierswaren
een welvarende
iandelaar M. DE
te treden een
K P- G-
lolenstraat No.
jtede „Leg Af"
IHIPPER, land-
Iet October a.s.
:©id-
DE, Zoutelande.
|aagd
tigmeid,
ld. Adres
[traat 115, P lis-
Jovember
lienstbode
gezinwasch
fOOIJ, Midd'b.
i»er
:©i<a.
3E Az., Bigge
per
JT Pz. Bigge-
eptember
Markt, Mid-
jtagd
st-Souburg.
pkte, dat in 1832
oor afbraak ver-
[>geheven werd,
ewilden ieeraar
|en van WSou-
lit van Z.M. den
1 No. 92, waarbfj
van 1 Juli 1832,
Ie Oost-Souburg
Ttegelijk detoen-
yjiefort emeritus
|n kerkgebouw,
Vie publiek voor
van 1800 gld.
Ik en consistorie-
Iverkocht om tot
|e Nieuw- en St.-
1 nog geen kerk-
was, terwijl de
luw te Oost-Sou-
Jom den daarin
Ider fraaie» te
Is in de Gasthuis j
latst.
Int uit de kerk
laar, mede naar
lebracht.
|souburg 286
1906 te zamen
lan dezen kansel
blijkt ons intus-
u r g zijnde, eem
J/ij meenden, ver-
Ide kerk was afge-
k en zijdelingsche
ld e 1 b u r g werd
Tg en bezochten,
[)e Gasthuis-
nog als bedehui»
Irk A.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
EN VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent
anaHHBaBBBBBBaBBanasansaRB
5S553HESE3HBDe3B32e2i53
De heer J. W. Gerhard, zoo wij ons niet
vergissen, openbaar onderwijzer te Amster
dam en sociaal-democraat, schrijft in De
Amsterdammer dat de voor de liberalen on
gunstige uitslag der verkiezingen verband
houdt met den minderen bloei van 't open
baar onderwijs. Hij toont dit voor sommige
districten en voor alle provinciën aan met
tabellen en cijfers.
Op die groepeeringen gaan wij niette
diep inmen heeft wel eens beweerd dat
men er mee ban tooveren zooals men wil,
en bewijzen wat men wil.
Doch wij vestigen op iets anders de aan
dacht, en nemen daarbij een zijner staatjes
te baat, omdat dit het duidelijkst spreekt
tot elks begrip, en allicht meer dan den
schijn van waarheid voor zich heeft.
De heer Gerhard komt er eerlijk voor
uit dat Daar evenredige verdeeling de meer
derheid in de Tweede Kamer Rechts be
hoorde te zijn, en er volgens recht ook nu
nog een kabinet uit de Rechterzijde op het
Binnenhof behoorde te zetelen.
Voor de chr. partyen een aansporing te
meer om de actie voor een evenredig kies
stelsel, als betreffende een zaak van recht
vaardigheid, krachtig te steunen.
Doch laten wij dezen eerlijken tegen
stander verder hooren.
Ons volk is in zijn meerderheid nog niet
voor de liberale of democratische beginse
len gewonnen, zegt hij, „dat hebben zelfs de
verkiezingen in 1905 bewezen, ondanks de
meerderheid links in de Tweede Kamer.
Want de uitslag was 278593 stemmen op
de linksche partijen en 302066 op de recht-
sche. En feitelijk is 't aantal stemmen
rechts nog grcoter, omdat bij 't bovenge
noemde getal niet gerekend zijn de duizen
den katholieke stemmen in de 6 districten,
welker vertegenwoordigers zonder stem
ming zyn verkozen geworden. Waar dus
feitelijk 't kiezersvolk in zijn meerderheid
rechts gestemd hebben, behoeft het niet te
verwonderen dat bij nieuwe verkiezingen
de uitslag, wat betreft de gekozen afge
vaardigden, weer geheel anders wordt. Dit
is dan ook bij de jongste verkiezingen zoo
uitgekomen".
De schrijver klaagt dan de liberalen aan
dat zij niet gezocht hebben naar „de oor
zaak van het verschijnsel dat 'tclericalisms
zoo diep in ons volk wortelt".
Hy zoekt 't, gelijk wij zeiden, in het aan
tal chr. scholen en 't aantal leerlingen op
die scholen, in verhouding tot dat, hetwelk
op de openbare scholen gaat.
Daartoe vraagt hij de aandacht voor on
derstaand staatje
g-td^-Wtn® a.2> a
c H a 2. 2. 2 «3i: ft KT S'
so g EL oq
S* 8°. ff5 80 5L® P CTtj
CO CT" QD
g g 3
pj
0
-O
O*
co
00
O
to
to
•Vl
00
ot
co
co
to
co I
o I
to I
O
O I
O I
00
co
to
vU
Or
Aantal
Kiezers.
nco-jwu'^ootoo-i^ western a op
O^LJlOtOüOCO^COOCO Tn-nlra
io o o~i Oï to -i K-* umKS.
Gekozen
©oiocoüTio^coco^ai jjjjits Ka
merleden.
Wööitnuu up
COHMO^JOXOI^jqgcco T7nrlitq
^©co^cooooto»—-3© üecms
Gekozen
C3H-CO—Rechts Ka
merleden.
ooooüitf^coto^coi~*-co© «Jongen»
OrtonKara
'(moo^CC'— VJpöB O&DÖ
ooMooiHH<ceo>c6- School.
to I m co to
Ol IMMCO^.^OOIOOÏKOOW
H-.I
OOI M-T-OtOif-OWOlOOOl
COI
Jongens
Biizondere
School.
Buiten de districten waar de afgevaar
digden bij enkele candidaatstelling gekozen zijn.
Hij neemt de Kamerverkiezingen van j
1905. Wel vallen in sommige districten ook
enkele gemeenten uit een andere provincie,
doch. dit maakt geen noemenswaard ver
schil.
De heer Gerhard vervolgt dan en
wjj vragen hiervoor speciaal de aandacht:
Deze staat is de meest aandachtige beschou
wing waardwant daarin iigt opgesloten het
antwoord op de vraag :wat is de oorzaak
van het diep ingewortelde kleri
kalisme bij ons volk?
Wij zien hier duidelijk dat het bolwerk van
het klerikalisme gevonden wordt in die streken,
waar het bijzonder onderwijs bloeitdoch daar
entegen de liberalen hun steun vin
den daar, waar de openbare
school de overheerschende is
Daarnaast valt in 't oog dat Drente en Gro
ningen die uitsluitend linksche vertegenwoor
digers naar de Kamer zenden, ook een zeer
zwak bijzonder onderwijs hebben. Wanneer
wij ook de meisjes der openbare en bij
zondere scholen meerekenen, is't verschil nog
duidelijker. En de invloed der vrouwen, hoe
wel zij zelf nog niet 't kiesrecht hebben, kan
niet geheel over 't hoofd gezien worden.
Wij laten de juistheid der gevolgtrekking
in 't midden, namelijk dat't groote aantal
stemmen op Rechts uitvloeisel is vaa de
groote aatie voor de bijzondere school, en
omgekeerd 't groote aantal stemmen op
Links gevolg is van 'tge.ing aantal bij
zondere scholen in de bedoelde provincies.
Toch mogen wij hier wel de aandacht
vestigen op een paar bekentenissen van
dezen sociaal democratisohen of althans
Links staanden schrijver.
lo. Hij bestatigt dat 't openbaar onder
wijs in N.-Brabant en Limburg niet neu
traal is, wat hij eehter niet bewijst, doch
waardoor hij de gegrondheid onzer jaren-
langen strijd tegen de bevoorrechting der
openbare school door de regeering ten
koste van de bijzondere school bewijst,
alsmede het feit dezer bevoorrechting als
vaststaand aanneemt.
2o. Hij stelt tevens vast dat de openbare
school de meeste liberale kiezers heeft ge
kweekt, gelyk de bijzondere school 't
grootste aantal Christelijke hij noemt ze
clericalekiezers.
3o Hij geeft toe dat 't bijzonder onder
wijs principieele mannen heeft gevormd
voor den strijd om de Christelijke begin
selen, en ter anderer zijde de kiezers die
stemmen voor de partijen welke leven bij
_'t licht der Rede alleen, in hun groote mee-
rendeel gekweekt zyn op denoutraleschool.
In hoever zijn onderstelling juist is,
zullen zijn geestverwanten wel met hem
uitvechten. Maar wij nemen van zijne ver
klaringen gaarne acte.
En ook zonder de tabellen van den heer
Geaard, ja ook zonder hoop op een gunsti-
gen stembusuitslag in 't vervolg, blij ven wij
onzen vrienden, en in onze provincie het
meest toeroepen
Sticht bijzondere scholen t
En maakt het onderwijs op die scholen
zoo goed mogelijk.
Dit laatste verdient ook met het oog op
iets anders aanbeveling.
De beer Gerhard geeft er de liberale
kabinetten der vorige eeuw van langs
omdat zy niets gedaan hebben om 't onder
wijs zoo goed mogelijk te maken.
En als hij dat gezegd heeft, spreekt hij
den liberalen of liever den anti clericalen
van thans moed in om den schoolstrijd te
hervatten.
Hij schrijft
Zal Nederland komen op den weg van den
vooruitgang?
Zal Nederland een inderdaad liberaal,
democratisch land worden
Ja, maar alleen als de oorzaak van den tegen-
woordigen stilstand is weggenomennamelijk
zijn b ij zonder kerkelijk onderwijs.
M. a. w. ja, maar alleen door een
grondige verbetering van het
openbaar lager onderwijs, en ves
tiging hiervan waar hetnognietis.
De schuld van de huidige misère draagt het
liberalisme in Nederland zelf. Ik weet niet of
wij met ons onderwijs aan de spits der be
schaving gemarcheerd hebben, zooals van
liberale zijde vaak beweerd is. Maar wel weet
ik dat wij ons thans in alle opzichten meteen
bescheiden plaatsje in de rij moetenvergenoegen,
en ons nog niet op een gelijke lijn rrogen
plaatsen met Zwitserland of Duitschland. n
wie hadden 'tin de hand om dit te
verbeteren? De liberale part ij en.
der vorige eeuw die aan 'troer ge
weest zijn hadden dit alles kunnen
voorkomen, als zij tijdig goed en algemeen
volksonderwijs aan het land hadden geschonken.
Dan roept da schrijver alle liberalen op
tot den strijd voor de algemeene (hij be
doelt de openbare) volkschool, en een ont
wikkelden vrijen onderwijs3tand.
Dat hij hierbij den strijd onzerzijds ge
durende een balve eeuw voor de vrije
volksschool gevoerd, eenvoudig negeert,
is een gevolg van des schrijvers auti-
olerioale standpunt en zijn liefde voor
't stelsel van staals-absolutismo.
Dit belet hem te zien dat onze strijd
evenzeer op de algemeene, doch vrije,
volksschool gericht is, en dat het juist de
door hem en zijn vrienden zoo gesmade
kerkelijke partijen zijn, die laatst nog
onder en met het kabinet-Kuyper de
verbetering van 't onderwijs, en van de
positie en de toekomst der openbare onder
wijzers, meer dan de liberale kabinetten en
partijen, een Hinken stoot gegeven liebbeD.
Maar dit ziet deze overigens zoo bekwame
man niet, want hij heeft op zijn brilleglas
een kerkje geschilderd, en nu ziet hij bij
zijn strijd voor de openbare school, telkens
weer die kerk in den weg staan.
Daarom vervolgt hij
Ligt in deze eischen opgesloten een her
leving van een schoolstrijd, van een stiijd tegen
het geloof? Een strijd tegen 'tgeloof is het
absoluut niet, en tegen de kerk alleen in zoo
verre als zij zich wil aanmatigen wat alleen
de gemeenschap, den staat toekomtnamelijk
het maatschappelijk onderwijs der gansche
v o 1 k s jeugd.
Mocht de kerk haar onrechtmatige macht
over het maatschappelijk onderwijs der jeugd
niet willen prijsgeven, en een strijd uitlokken,
welnu, dan onversaagd den strijd aanvaard,
gedachtig aan het woord door nacht tot licht
Een anderen weg tot redding zie ik Voor Neder
land met
Geen stryd tegen het geloofzegt de
heer Gerhard. Wat niet weeneemt dat de
strijd tnsschen Liberaal en „Kerkelyk" ook
op 't gebied van het onderwijs, al voor jaren
zelfs door vrijzinnigen als e9n stryd tus-
schen Geloof en Ongeloof is geteebend, en
Groen van Prinsterer al voor een halve
eeuw gewaagde van een Godsdienststrijd.
Want wat voor onze tegenstanders de
Kerk ia, dat is eigenlijk hetGeloof,de Gods
dienst" is di9 eenmaal weg, heeft die zyn
invloed in de school verloren, dan hebben
de „Vrijzinnigen en Democraten" de han
den vrij om m9t behulp van de „Gemeen
schap", dat zijn dan «de Liberalen en De
mocraten" zeiven de school naar hun
inzichten te fatsoeneeren.
Dan komen de ware ontwikkeling en be
schaving als van zelf, doch losgemaakt van
heur noodzakelbkmiddelpunt: denChristus
der Schriften. En wat dit beteekent leert
Frankrijk ons alle dagenen voelt ook
zonder Frankrijks voorbeeld, nog ieder
Nederlander die nog vasthoudt aan zyn
Bijbel en getrouw wenscht te blijven aan
de Doopsbelofte en in het Verbond waarby
die Doop hem bepaalt.
Nu behoeven wy niet te vreezen, zoolang
onder Gods gunst, de Christenen in Neder
land schouder aan schouder staan dat de
schoolstrijd in zyn fatalen vorm als door
Kappeijne en zijn paladijnen in 1878 tegen
ons aangeboden, zich zal herhalen.
Doch sterker nog dan in hun tijd is de
drang naar Staatsinmenging de zueht om
alles te leggen in de handen der gemeen
schap het stroven om alles en allen, ook
de School te vervormen naar éénzelfde
model, en den prikkel te dooden van
het vrije initiatief dat in zijn stich
ting van nu reeds 900 Protestaiitsehe
Chr. scholen, om van de Roomsehe Chr.
scholen nu niet te spreken, getoond heeft,
voor de taak der opvoeding buiten de
omaimiDg van den Staat, best berekend
te zijn.
Daarom is noodig, niet alleen dat wij
voortvaren in den bouw van vrije scholen,
maar ook dat wij het Christelgk onderwijs,
in maatschappelijke» zin, zoo best maken,
dat 't steeds meer, den nog altijd ODgelijken
kamp met het staatsonderwijs met vrucht
en zegen voeren kan.
Daarom nog eens: Bouwt scholen
Zorgt voor zoo degelijk mogelijk on
derwijs
Steunt en sterkt de handen onzer school
besturen en houdt onzen Chr. onderwij
zersstand in eere
12 Augustus 1907.
Een vounis door den daartoe bevoegden
AraojrikaaDsehen rechter om de Slandart-
oil-compagny een boete op te leggen van
73 mülioen Hollandsohe gulden trekt,
zooals te begrijpen is de algemeene aan
dacht.
De olie-trust is veroordeeld om knoei
erijen met de spoorwegmaatschappijen,
maar dit alleen is niet voldoende om zoo
kolossale boete te begrijpen.
Onder de gehate trust's in de Vereenigde
Staten schijnt deze Petroleum-trust de
meest gehate.
En met reden.
Want de beschuldiging luidt dat de
Slandart-oil reusachtige en onrechtmatige
winsten maakt, dat zij geleidelijk en on
afgebroken de prijzen opdrijft. Zij heeft
de laatste 10 jaren voortdurend van haar
macht gebruik gemaakt om de petroleum-
prijzen omhoog te drijven.
De jaarlijksohe winsten zijn tusschen
1896 en 1904 gestegen met 65 millioen
gulden.
De overmacht van de trust is, naar het
algemeen gevoelen niet verkregen of ge
handhaafd voor grooter bekwaamheid in
zaken, maar veeleer door oneerlijke me
dedinging en door praotijken welke
moreel en economisch verwerpelijk zijn.
De Standart-oil-compagmj heeft bijzon
dere reputatie in het ten onder brengen
van concurrenten.
En ook in het vragen van exorbisante
prijzen van den verbruiker, en het ter-
zekeren van buitengewone baten aan
sommige bevoorrechten.
Dat is het weinig vleiend oordeel der
Amerikanen over de onderneming van
Rjokefeller c.s. en vermoedelijk ook wel
de reden van het opleggen van zoo onge
hoord hooge boete.
ii We leven tegenwoordig in hetteeken
van het verkeer".
Met deze woorden opent het jaarverslag
van de Kamer van Koophandel te Rot
terdam zijn overzicht van het vorige jaar.
Volkomen terecht.
Overal neemt het verkeer toe.
Zoo wordt nu weder een ongewone
toeneming van het passagiers-vervoer met
de maildienst Vlissingen-Londen gemeld.
Reeds nu is van deze dienst door 5000
personen meer gebruik gemaakt als het
vorige jaar omtrent dezen tijd.
Kali op Winterrogge.
Een oogst aan winterrogge van 2250
K.G. graan. 4800 K.G. stroo en 400 K.G.
baf per H A. bevat 56,4 K G. kali.
Ter vergelijking hiermede diene, dat een
gewas mangslwortels van 75000 K G. wor
tels en 16000 K G. bladeren gemiddeld niet
minder uit den grond opneemt dan 432KG.
van bovengenoemde planten voedende stof.
Tot het leveren van een flink middel
matig gewas blijken dus man gelwortels
niet minder dan 375,6 K.G. kali, overeen
komende met ruim 30 baal ksïniet van 100
K.G., of ruim 14 baai patent-kali van 100.
K.G., meer noodig te hebben dan winter-
rogga. Dat bedenkende, stollen we ons
haast onwillekeurig de vraag Hoe ia het
mogelyk, dat er een perceel grond te vin
den is, waar men, zelfs al is men in staat
flink met stalmest te bemesten, een ruimer
oogst asn mangelwortels winnen kan zonder
aanwending van een kalihoudende mest
stof of althans, waar men door de aanwen
ding van zoodanige meststof geen hoogere
opbrengst verkrijgt En toch, die gronden
al laten we jonge en zware kleigronden
hier buiten beschouwing die gronden
zijn er wel te vinden, al mogen ze dan ook
minder voorkomen, dan men gewoonlyk
wel denkt.
Men zal ze wellicht zelfs veelvuldiger
aantroffen, dan de grondeu waar do aan
wending van eene kali-houdende meststof
op winterrogge geen loonende verhooging
van opbrengst geeft.
Immers, wat is het geval
De mangel wortel is zoodanig georgani
seerd, dat hij de kali ook nog uit moeilijk
opneembare verbindingen weet te halen.
Als er maar kali in den grond zit, weet de
mangelwortel ze er wel uit te krijgen. Waar
die planten voedende stof ontbreekt, zal hij
natuurlijk dat uilhalen wel laten.
Met de graangewassen in het algemeen is
het juist andersom gesteld. Bij zoo verre
zelfs, dat landbouwkundigen meteen groo-
ten naam als Liebig, Wagaer en anderen
van meening zijn, dat het lage kaligehalte
der halmvruchten bewijst, dat deze de kali
sleehts moeilijk kunnen opnemen. Daarom,
zeggen wij, is het bemesten der graange
wassen met een kalihoudende meststof door
gaans meer ioonend, dan het verstrekken
van kali aan andere gewassen.
Nu bestaat er in dit opzicht tussoben de
graangewassen onderling nog een aanmer
kelijk versehil.
Zoo kunnen tarwe en haver de in den bo
dem vooihanden zijnde kali gemakkelijker
tot zich nemen dao gerst en rogge.
«Het is opmerkelijk", zegt Prof. Dr. Stut-
zer, «dat men eerst in den laatsten tijd ont
dekt heeft, hoe groote behoefte rogge aan
kali heeft en hoe klein het vermogen dier
plant is, om genoemde stof aan den bodem
te ontnemen. In het algemeen mag men zeg
gen, dat in goed roggelaud eene bemesting
met 600—800 K.G. ksïaiet per H.A. zeer
goede resultaten geeft".
De bekende onderzoekingen van den be
roemden landbouwkundige en groot-land
bouwer Sohulz te Lüpitz bevestigen boven
staande uitspraak.
Deze laatste bekwam bij den verbouw
van rogge de prachtigste resultaten met de
aanwending van kaïnint in vereeniging van
evengroote hoeveelheden kalk.
Wij voor ons meeneD, dat men deze laat
ste slof bij de bemesting van rogge wel kan
weglaten, tenzij op laaggelegen, veenach
tige gronden en we raden hen, die voor deze
streken het bovenstaande eens aan de wer
kelijkheid willen toetsen, aan de akkers,
voor winterrogge bestemd, te bemesten met
ongeveer 600 K.G. kaïniet per H.A. 'tZal
dan alle aanbeveling verdienen deze hoe
veelheid zoo spoedig mogelijk uittestrooien
en wel de helft vóór er geploegd wordt en de
andere helft op dep'oegvurg,omdiedanmet
een zware eg flink onder te brengen.
Nu door het heerschen van mond
en klauwzeer de inzending van de ver
eeniging «Het Frieseh Rundvee Stamboek"
niet op do tentoonstelling te *s-Graven-
hage zal aanwezig zijn, is besloten de inge
schreven dieren te exposeeren op 27 Sept.
as. te Leeuwarden, ter geiegecheid van
de excursie van het internationaal zuivel-
congres, en dan tevens de nsjaarskeuring
te houden altijd wanneer Friesland vrij
blijft van het mond- en klauwzeer.
DIT Ï)E PEOVINCIE.
VHssingen. De 15-jarige slagerszoon
alhier, die dezer dagen te West Souburg
door een zekeren W. I. te Middelburg met
een mes in de zijde werd gestoken, ver
keert thaus in hoogst bedenkelijken toe
stand. Men vreest voor zijn lever.
In de maand Februari 1S07 werd
door de stoomtram 'HulstWalzoorden ont
vangen aan het vervoer van reizigers
