No. 262. 1907.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Donderdag 8 Augustus
21e Jaargang,
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Bullenlandsch Overzicht.
VERSCHIJNT ZESMAAL PER WEEK
Wed
S. J. DE JONGE-VERWEST.
F. P. DHUIJ, ie Middelburg,
Goes
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Dr. Kuyper en het Socialisme.
Snippers uit de oude doos.
IEDEREN WERKDAG DES AVONDS.
Prijs per drie maanden franco p. p. 1,25.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
EK VAN
van 1—5 regels 40 cent, iedere regel meer 8 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Een geacht lezer zendt ons een oitaat
uit de Standaard van 4 September 1895,
waarin dr. Kuyper zich over het Socialisme
als tegenstelling van het Liberalisms als
volgt uitlaat
»Het socialisme telt overtuigende aanhangers
onder verklaarde atheïsten, maar ook onder
vrome Christenen, met name in Amerika Het
bedoelt in het minst niet alle privaatbezit op te
heffen, te doen verdwijnen, en treedt niet zelden
in een vorm op, die wel ver van uwe consciëntie
te beleedigen veeleer uw geweten wakker schudt
en beschaamt. Neen, de kern van het socialistisch
vraagstuk is zuiver staathuishoudkundig van
aard en bepaalt zich tot deze eene vraag, of de
voortbrenging, de aan den man brenging en
verdeeling der goederen behoort plaats te heb
ben volgens het stelsel van wedstrijd of wel
naar het systeem van gemeenschappelijke ver
deeling. Dit en dit alleen is de spil waar heel
het socialistisch probleem om draait, wedstrijd
of gemeenschappelijke handeling".
Tot zoover het ons toegezonden oitaat.
En nu wordt ons de vraag gesteld, of
dr. Kuyper geen man is van Ja en Neen,
die heden ontkent, wat hij gisteren heeft
bevestigd. In de aangehaalde woorden
beweert dr. Kuyper tooh, dat de kern van
het sooialistisoh vraagstuk zuiver staat
huishoudkundig is, en op andere plaatsen
bestrijdt hij wederom de sociaal-democratie
om haar Godloochenende tendenzen.
Hoewel dr. Kuyper onze verdediging niet
behoeft, willen wij den geaehten vrager
toch gaarne van antwoord aieneD.
De boven aangehaalde woorden van dr.
Kuyper zyn het overbekende citaat, waar
mede door de sociaal-democratische agita
toren jaar in jaar uit op meetings is ge
schermd om te betoogen, datookdr. Kuyper
het atheïstisch karakter van 't hedendaag-
sche socialisme ontkende.
Zelfs heeft mr. Troelstra, naar wij mee-
nen in de Kamerzitting van 5 December
1900 zich op deze woorden van dr. Kuyper
beroepen.
In de Standaard van 7 Juni 1901 heeft de
Redactie naar aanleiding daarvan het vol
gende geschreven, waaruit duidelijk blijkt,
welke beteekenia aan de boven aangehaal-
2L9)
rSUELLETOÏT.
DOOR
S O A L DIS.
De beide Souburgen.
II.
Wandelen wij iets verder, waar in de
schaduw der iepenlaan vriendelijke huizen
staan, waar de weg naar de aloude heerlijk
heid Welsinge zicht ter zijde afbuigt en de
koepel van 't landwaarts in gelegen buiten
Vlugtenburg zich vertoont, vinden wij het
z. g. n. „ronde putje", een waterkom door
een achttal linden begrensd.
Als hier de overlevering spreekt van een
gewijde bron, waar de vaderen hun goden
vereerden en het nakroost mirakelen of
spookverschijningen zag, als wij hier den
naam van Willebrord hooren noemen, als
aan deze plek verbondeü, wij zouden geen
oogenblik twijfelen, of wij staan hier op
van oudsher heiligen grond.
Aan deze gedachten willen wij echter
geen verder gevolg geven, want wij moeten
naar Oost-Souburg. De fraaie laan met haar
hoog opgaand hout gaan wij door en binnen
enkele minuten zijn wij aan den ingang van
het mooie dorp. 'tLigt 3/t uur Zuid van
Middelburg en is in plaat te zien in de kro
niek van Smallegange.
De toren zien wij reedsboven't geboomte
uitsteken, maar eer wij het dorp bereiken,
maakt de weg een bocht om het buitengoed
Schoonenburg.
't Is het vroegere Schoorenburchteen
buiten, waarvan Gargin in zyn Walchersche
Arcadia zegt, dat het was „een prachtig
Huis en Hof met 'n cunstig agtkantig Huis,
zo heerlijk uit de verbrandde aseche van
de woorden van dr. Kuyper moet worden
gehecht.
Vergissingof?
„In Het Volk, onder redactie van mr.
Troelslra, wordt (zie no. 308) herhaald, wat mr.
Troelstra op 5 December in de Kamer beweerde
t. w. dat de Standaard zelf zou verklaard
hebben dat Socialisme en Religie elkander niet
raken.
De Redactie verwijt ons nu verloochening van
ons verleden.
Ze schrijft toch
Wel heeft dezelfde Standaard eenmaal
geschreven, dat de kern van het socialistisch
vraagstuk van zuiver ekonomischen aard is, dat
men vooral niet moet spreken van atheïstische
of onzedelijke theoriën, want dat dit de kern van
het socialisme niet raaktmaar dat is eenige
jaren geleden; dat is gemakkelijk te verlooche
nen. Thans is het socialisme de onzedelijkheid
en het atheïsme in eigen persoon.
Nu is in ons no. 8941 in de driestar„Onge
oorloofd citeeren" met de stukken aangetoond,
dat deze voorstelling ran ome vroegere be
doeling door het artikel zelf lijnrecht weer
sproken wordt.
„We wezen op deze woorden
Zoo beslist echter als we hiervoor opkomen,
even rondborstig spreken we het uit, dat we
noch de socialistische critiek op het bestaande,
noch de socialistische tactiek om uit het be
staande uit te komen, noch de socialistische
profetie voor de toekomst, zonder de keur, die
onze belijdenis eischt, mogen overnemen, of
ook maar napraten.
Al beschaamt de socialist zoo menig Chris
ten, dat hij voor de krankheid, die uitbrak
een oog had, en ze onderzocht, en er over
peinsde, en er echt wetenschappelijke studiën
over schreef, toen men onzerzijds nog voort-
dommelde in onaandoenlijkheid, en er de
moeite niet voor over had om zijn geest in te
spannen, toch kan die belijdenis van schuld
en tekortkoming ons nooit ontslaan van de
verplichting, om ook hier met de ordinantiën
Gods te rade te gaan, en aan die ordinantiën
ons te onderwerpen".
Deze woorden stonden in hetzelfde ar
tikel, waaruit de aangehaalde woorden van
Dr. Knyper geschreven stonden.
Met de aangehaalde woorden werd dus
hetzelfde spel gedreven, dat zoo menigmaal
met iemands woorden gespeeld wordt. Ze
werden uit hun verband gerukt, en alzoo
een gemeenen doch vermaaklij eken Lusthof
opgebouwd, met vruchtbaare Akkers, ver
kwikkende Wandelaryen, Vischrijcke Vij
vers, cierlijke Vruchtboomen, eene zeer
hooge Manteling van net geschoren olmen
en eene groene Galerij, dwars door den Hof
na 'fc voorbeeld van de Faansche Vorsten
hoven, die een doorzicht gaf, dat 'tkeurigst
oog bekoorde
Aan den ingang van het dorp komende,
rijzen er onwillekeurig weder historische
horinneringen in ons op.
Om niet verder op ts klimmen dan tot de
13e esuw, hooren wij dat de Heerlijkheid
te dien tijde aan machtige bezitters behoor
de en zeer uitgebreid was, waarom zij dat
ook met den naam villa werd aangeduid.
Souburg Sobburg of Zubburg schreven
de oude Haereny thans Oost-Souburg ge-
heeten, behoort tot de oudste gedeelten van
Walcheren.
De heerlijkheid van dien naam is thans
evenwel grooter dan voorheen, omdat zij
tegenwoordig de verder noordwaarts lig
gende Abeele mede bevat.
De stam der Souburgsche Edelen, was
reeds in de 13e eeuw door twist en twee
dracht in twee takken gescheiden. Die van
O.-Souburg, welke tot in de 15e e§uw in
wezen bleef, zetelde op den voorvaderlijken
Burcht hier aan het einde des dorps ge
legen.
Hij stond ten zuiden van de kerk, op
dezen, bij ca rond, meer verheven blok
lands, op de overloopeis nog bekend onder
den naam van burgblok, terwijl de tienden
er van burg-leen tieisden worden geheeten,
en het gedeelte van den er rond loopenden
weg, dat de Ritthemschen zandweg met den
straatweg verbindt, nog als burgweg wordt
onderscheiden.
Het oude slot verviel evenwel spoedig,
word aan Dr. Kuyper iets toegedicht, wat
hij stellig niet bedoeld had.
Men zij dus voorzichtig met dergelijke
citaten, vooral wanneer deze door tegen
standers worden gebruikt.
Men kent de woorden van zeker staats
man ,/geef mij twee woorden eehrifts, en
ik breng u aan den galg''.
(Rotterdammer.)
R. J. W. RUDOLPH.
7 Augustus 1907.
De benoeming van den heer WeDthoIt,
(ot Minister van Marine, heeft tengevolge
gehad dat nu ook de commandant van de
stelling Den Helder politiek ingedeeld is.
Zijn horoscoop is getrokken, en de
conclusie is getrokken.
Wat dat tooh beteekent?
Of de linker- of de rechterzijde aan
.Troer is, beiden erkennen dat het laud
moet verdedigd worden.
Zij die dit niet erkennen en liefst zouden
zien dat ook in leger en vloot ieder zijn
eigen heer zijn zou, zijn voorloopig zoo
verre in de minderheid dat daarmeê nog
niet te rekenen is.
Menigeen en wij ook vraagt zioh
af waartoe het dient dat ook de Ministers
van Oorlog en Marine bij het aftreden
van eon Kabinet méégaan.
Daar zijn er zoo weinigen onder hoofd-
of vlagofficieren die met de Staten-Gene-
raal op goeden voet sfasn of blijven dat
de stabiliteit van onze defensie ook door dit
voortdurend aftreden meeren meer&fneemt.
Waterstaat, Handel en Nijverheid ver-
koert in hetzelfde geval. Ook die kunnen
en moeten door iedere partij behartigd
worden.
Dat zijn werken des vredes, gelijk
's land» zelfstandigheid en verdedigbaarheid
evanzeer een werk tot bevordering van den
vrede is.
En wat heeft daar eu de politieke rich
ting mee te maken, en waarom moet
voortdurend stoornis gebracht worden in
een arbeid, die meer dan eenige andere
en onder alle politieke richtingen vast
moet staan
nadat Hertog Albert, als Ruwaard van zijn
broeder Willem den 17 Maart 1360 aan
Heer Jan van O.-Souburg het kasteel te
Vlissingen ter leen had gegeven, met de
bepaling, dat het slot, indien hij kinderloos
stierf, moest overgaan op zijn broeder
Gilles, dooh altijd u's Vorsten open huis
blijven" waar deze mocht intreden, wan
neer het hem lustte, en waarin hij bezet
ting mocht leggen in lijd van oorlog. De
Heeren van O.Souburg verhuisden trouwens
derwaarts, opdat zij op die wijze ontheven
waren van het bouwen eener nieuwe wo
ning en tooh in de nabijheid bleven.
Het dorp verder ingaande zien wij dat
hef, met zijn dubbele rij boomen, die aan
de dorpstraat een liefelijk voorkomen ge
ven eene der mooiste plaatsen van Walche
ren is. Eu al blijven de huizen even net
en goed onderhouden, dit gedeelte van
het dorp heeft niet het eigenaardige en
aantrekkelijke van het andere deel.
Daarentegen heeft het een vrij groot
ouderwefseh heerenbuis, met tuin en hek
en linden waar de vice-Admiraal de Smit
van den Broecke den laatsten tijd zijns
levens doorbraoht.
En nu gaan wij een bezoek aan de kerk
brengeD, welk gebouw dagteekent van het
jaar 1250.
In de Prov. archieven berusten twee
charters in zake dit kerkgebouw. Het
eerste in 'tLalijn geschreven, is ver
taald, van den volgenden inhoud
„Bij de Goddelijke goedheid Dirk
Bisschop van Verdun, van de orde der
Minderbroederskrachtens Pausselijk gezag:
provisor in het geestelijke der diocese van
Utrecht. Allen, die dat tegenwoordige zul
len zieD, eeuwig heil in den heere".
„Aan allen zoo legenwoordigen sla toe
komenden zij bekend, dat daar Petrus
Als ge de wyze wilt kennen waarop men
van socialistische zyde doorslaat en by ge
ring succes steeds harder schreeuwt, hoort
dan eens wat een der wetenschappelijke
kopstukken van de socialen, de heer Van
der Goes, privaat docent aan do Am-
sterdamsche Universiteit, dezer degen
0 7er werkstaking van gemeentebeambten
schreef
Al zouden zoo zegt deze fanatieke
revolutieprediker al zouden de zieken
omkomen door gebrek aan hulp, of eene
gansche bevolking vergiftigd worden door
onrein water, of vergaan in vuil't is
nu eenmaal oorlog en dan gaat 't zooals het
gaat, er op of er onder.
Dat is taal van de leiders der socialisten
beweging.
Hun woord.
Hunno daden hebben we in Frankrijk
kunnen zien.
We hebben daar gezien dat de anti-cleri-
calen, met valsche vrijheidsleuzen dwea-
penae regeeriDg bij het uitvoeren van hare
schandelijke rooverijen steeds kan rekenen
op krachtigen steun van desoc.-democraten.
Volgens de socialisten is wet en recht te
loor gegaan en beerscht uitzuigerij, kapita-
lislenvrees en arbeiders verdrukking.
Maar diezelfde heeren die van verdruk
king en onde drukking spreken, helpen het
krachtigst mede om laudg8nooten 't vader
land uit te drijven.
Zy die don oorlog tot het bittere einde
prediken zingen in hun soeialistenmarseh
„Niet met de waap'nen der barbaren, met
kruit noch degen kampen wij".
Zoo is het woord, anders is de daad.
In verband met de drie ingezonden stuk
ken van 't Hoofdbestuur der Nederlaudscho
Christen Onder-Officioren-Verseniging (in
ons no. van j 1. Zaterdag treft men 't laatste
aan! melden wy nog ten gerieve van allen
die roeping gevoelen om oen bijdrage te
zenden ter continueering van de zoo ge-
wenschte, nuttige uitgave van Onze Gids
dat 't adres van den penningmeester is
J. Rens, adjudant-onderofficier by de veld
artillerie te Amersfoort.
Willemszoon van Subburgwenschte eene
nieuwe kerk te stichten, binnen de grenzen
dezelver parochie en hy van ons verzocht
heeft dezelve te wijden, wy lettende op het
geen de Bisschoppelijke bediening omtrent
soortgelijke (zaken) behoort uit te oefenen,
zonder prejudicie en nadeel der moeder
kerk in zijn verzoek hebben bewilligd, door
de gezegde kerk te wijden. Weshalve door
onze bemiddelende schikking (en die) van
den Eerwaardigen man don Abt van Mid
delburgvan Dirk, deken van Walcheren en
Willem, priester van Subburggenoemde
P etrus) uit zy'nen zuiveren wil en toestem
ming, tot vergoeding der verliezen, welke
de priesterlijk© praebende en de kerk zelve
mogten hebben geleden, veertig schellingen
grooten Vlaamscb van wettige en gemeene
munt, voor den priester en tien schellingan
voor de kerk, telken jare in drie termijnen
heeft aangewezen, welke door den priester
der nieuwe kerk zullen worden ontvangen
te weten op St. Jan Baptist 't eerste gedeelte
op St. Maarten 't tweede, en half vasten het
derde, zoodat genoemd geld des avonds voor
Paschen geheel moet zijn voldaan. By ge
breke waarvan de priester de nieuwe kerk
wete, dat hij daar door voor zijne eigene
nalatigheid op ons gezag zal zyn geschorst.
Ook zal geen ander priester aldaar in zyne
plaats de dienst mogen verrichten, voor dat
het genoemde g6ld, zooals voren gezegd, is
voldaan".
„Overigens hebben we da grenzen der
nieuwe kerk afgedeeld als volgtde plaats
die genaamd wordt Sudhoec.k en al die daar
wonen, de hoeve waarop Helgher woont en
de weg die oostwaarts loopt naar Lnidwyhe
naar het oosten, zoodat genoemde grenzen
zich nergens westwaarts uitstrekken".
nRiethem en al die daar wonen binnen
genoemde grenzen tot aan den dijk, zullen
De leDgle der spoorwegen in verschil
lende werelddeelen wordt opgegeven als
volgt
Amerika. 300,000 mijlen
Europa 200,000
Aziö50,000 a
Aoslralië17,000
Airika15,000
Marokko.
Boe zit 't toch in malkaar met die ge
vangenneming van Mac Cleau en zyn ge
vangenhouding door Raisoeli
Laatstgenoemde heeft 't aldus aan een
Engelschen dagbladschrijver verteld
Dio gevangenneming ie een uitvloeisel
geweest van de trouweloosheid van den
Sultan ten opzichte van hem zelf. Mao
Lean had Raisoeli er toe overgehaald,
samen met hem naar Fes te gaan. Daar zou
Raisoeli, in alle veiligheid, met den Sultan
kunnen praten over zyn grieven.
Toen alles door Raisoeli in gereedheid
was gebracht om gevolg te gevon aan deze
uitnoodiging van den Sultan, toen daarvan
door hem mededeeling was gedaan aan Mac
Lean en toen ook de door Raisoeli geraad
pleegde stamgenooten (de Kmes) hem had
den aanbevolen, met Mac Lean mee te gaan
naar Fes, had de Sultan plotseling Rai-
soeli's dorp, Zinat, laten overrompelen, den
te velde staanden oogst weghalon en eenige
familieleden van Raisoeli gevankelijk doen
wegvoeren. Raisoeli houdt hot er voor, dat
deze rooftocht was ondernomen op aan
stichting van den minister van oorlogen
eenige anderen van zyn persoonlijke vijan
den ton hove. In elk geval was de daad on-
vereenigbaar met „Mac Leans beloften.
„Mac Lean zelf zoo schreef Raisoeli
is een onbetrouwbaar man hij gaat recht
door zee. Ma- r de omgeving van den Sultan
is verraderlijk en onbetrouwbaar".
Bij de samenkomst van Mac Lean met
Raisoeli toonde eerstgenoemde hem een
brief van den Sultan, waarin aan Raisoeli
een vrijgeleide werd toegestaan. Maar Rai
soeli Ü6t toen aan Mae Laan een onder
schepten brief zien van den Sultan aan den
zijn de grenzen en limiten der bovenge
noemde kerk. Nog is hier bjjgevoegd, dat
de tienden van den grond en alle andere
inkomsten zullen verblijven aan demoeder-
kerk, in hun geheel en ongeschonden,
zonder eenige korting voor den priester,
die daar indertijd wezen mogt".
„Ook heeft voornoemde P(etrus) in tegen
woordigheid van ens en andere geloof
waardige (personen) erkend, dat het
palroocsreeht der nieuwe kerk behoort te
berusten bij den Abt van Middelburg en
aan denzei veD Abt eeuwig toe te behooren.
Alsmede dat genoemde Petrus noch diens
erven zioh in de toekomst in eeniger
maniere zullen inlaten met de begeving
dezer Dieuwe kerk of de verkiezing van
den Priester".
„En opdat deze (dingen) gesfadig en
vast zouden blijven, hebben wij het tegen
woordig geschrift doen bekrachtigen met
onzen zegel, dat van den Abt van Middel-
burq, alsmede (dat) van voornoemden
Petrus''.
„Gegeven in het jaar des Hoeren 1250,
in de maand April, het dede van onze
Priesterlijke bediening"
Dit stuk is met eene allersierlijkste
hand geschreven, op perkament ter breedte
van 33 en ter hoogte van r6 c.m.Hetzegel
van Petrus Willemsz. is alleen maar
meer aanwezighet stelt vooreen burcht,
ter rechterzijde vastgehouden door een leeuw
het randschrift is onleesbaar.
Van de grenzen in het charter aangegeven,
kunnen nog enkele deelen worden aangewezen,
zooals: de L o o d w e gwelke juist oostwaarts
van de kerk te O. Souburg gelegen is en
de scheiding uitmaakt tusschen die gemeente
en Ritthem,
(Wordt vervolgd.)
